I Prof. Dr. TAMER KOÇEL İstanbul Kültür Üniversitesi İŞLETME YÖNETİCİLİĞİ Yönetim ve Organizasyon Organizasyonlarda Davranış Klasik, Modern, Çağdaş ve Güncel Yaklaşımlar GENİŞLETİLMİŞ 15. BASKI İSTANBUL 2014 Beta
II İŞLETME YÖNETİCİLİĞİ Yayın No : 3112 İşletme-Ekonomi Dizisi : 667 12. Baskı - Nisan 2010 - İSTANBUL 13. Baskı - Ekim 2011 - İSTANBUL 13. Baskıdan Tıpkı 14. Baskı - Şubat 2013 - İSTANBUL 15. Baskı - Temmuz 2014 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 333-139 - 1 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask -Cilt : Beta Bas m A.fi. : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / STANBUL Tel: 0212 412 17 77 (Sertifika No. 12027) Kapak Tasar m : Gülgonca Çarpık Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.Ş. (Sertifika No. 16136) Narl bahçe Sokak No. 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com
III ÖNSÖZ Ekonomi dünyasında küresel rekabetin, değişik boyutlarda yerel, bölgesel ve küresel ekonomik krizlerin, kitle iletişim ve sosyal medya kullanımının, iletişim ve bilişim dünyasındaki gelişmelerin, ülkeler arası kültürel etkileşim ve girişimlerin sürdüğü ve işletme yönetimi ve organizasyonu konularında önemli değişimlerin devam ettiği çalkantılı bir ortamda kitabımızın bu on beşinci baskısı yapılmıştır. Bir önceki baskıların kısa sürede tükenmiş olmaları nedeniyle planlamış olduğumuz içerik değişikliklerinden bazılarını bu yeni baskıda gerçekleştirmiş bulunuyoruz. Dolayısıyla bu on beşinci baskı hem içerik olarak hem de format olarak bazı yeniliklerle basılmıştır. Bu baskıda yapılan başlıca değişiklikler şunlardır: Kitabın bölüm-kısım-ayırım şeklindeki ana formatı aynen kalmış, fakat kritik bir gözden geçirme ile, her bölüm, kısım ve ayırımda ele alınan konulara, küresel rekabet ortamında yöneticilik bakış açısı ile yeni ilaveler yapılmıştır. Bazı kısımlar birleştirilmiş ve sadeleştirilmiştir. Yönetim ve organizasyon ile ilgili yaklaşımlar kronolojik olarak incelenirken, kitabımızın daha önceki baskıları dahil yerli ve yabancı hemen bütün işletme yönetimi kitaplarında atlanan bir yaklaşım olan yönetim bilimi yaklaşımı/ma-nagement science approach, bu sefer kitaba dahil edilmiştir. Böylece yönetim düşüncesindeki gelişmeleri tam olarak görmek imkan dahiline girmiştir. Kitabı hem daha okuyucu dostu-reader friendly yapabilmek hem de ele alınan konuları mizahi açıdan da olsa özetleyebilmek amacı ile, konu başlarında yeni karikatürler eklenmiştir. Bu baskıya ülkemizin tanınmış karikatür sanatçılarından Sayın Mesut YAVUZ un İşletme Yöneticiliği kitabı için özel olarak çizdiği karikatürler yanında akademisyen dostumuz Sayın Prof. Dr. Selçuk HÜNERLİ nin önceki baskılarda kullanılan çizimleri de korunarak, yönetim işinin değişik boyutları ayrıca mizah yolu de açıklanmaya çalışılmıştır. Kitabın amacı, akademik içeriği ve bakış açısında herhangi bir değişiklik yoktur. İşletme Yöneticiliği kitabının amacı, işletme yönetimi, organizasyonu ve organizasyonlarda davranış konularında araştırmalar ve uygulamalar sonucu oluşmuş teorik bilgi birikimi ve günümüze dek gelişen başlıca kavram, teori, yaklaşım ve uygulamaların ana özelliklerini ve uygulamadaki yönetici açısından ne ifade ettiklerini açıklamaktır. Kısacası kitapta ele alınan konularla ilgili bilgi birikimine yönetici gözü ile ve ağırlıklı olarak yönetim süreci nin ilk üç safhası olan planlama-organizasyon-uygulama çerçevesinde bakılmıştır. Ele alınan konular beş bölüm içinde toplanmıştır: Birinci bölümde, bilimsel anlayış ve işletme yönetimi alanındaki bilimsel bilgi birikimi üzerinde durularak, işletme yönetimi ve organizasyonu konusunun bilimsel bir disiplin olarak gelişme koşulları ve yöneticiliğin bir meslek olarak gelişebilmesi için bu bilimsel birikimin önemi vurgulanmıştır. Yani yönetimin okutulabilir, öğretilebilir yönü ve yöneticiliğin bilim yönü ele alınmıştır. İkinci bölümde, yönetim sürecinin başlangıcı ve yöneticilik işinin temeli olan karar verme ve planlama konuları ele alınmıştır.
IV İŞLETME YÖNETİCİLİĞİ Üçüncü bölüm, yönetim ve organizasyon teori ve yaklaşımlarının kronolojik incelenmesine ayrılmıştır. Buradaki ana vurgu şu olmuştur: Yönetim işi, kökü tarihin derinliklerinde olan bir uğraşıdır. Yönetimin temel sorusu olan belli hedefler için insanları nasıl organize etmeli ve yönetmeli sorusu asırlardır değişmemiş, fakat bu soruya verilen cevaplar değişmiştir. Bu soruya verilen cevaplar, sanayi devrimi ile birlikte oluşmaya başlayan, işletme yönetimi çerçevesindeki sistematik yaklaşımlardan hareketle, kronolojik bir sırada günümüz küresel rekabet ortamına kadar incelenmiştir. Bu çerçevede ele alınanlar Klasik Yönetim Yaklaşımı, Neoklasik (Davranışsal) Yönetim Yaklaşımı, Yönetim Bilimi Yaklaşımı, Modern Yaklaşımı oluşturan Sistemler Teorisi Yaklaşımı ve Durumsallık (Koşul Bağımlılık) Yaklaşımı ve farklı bir yaklaşım olarak Kaos ve Kompleksite Yaklaşımı üzerinde durulmuştur. Dördüncü bölümde, kronolojik bakış açısının devamı olan ve 1980 li yıllardan sonra ortaya çıkan yönetim işi ile ilgili farklı düşünceler, kavramlar, teknikler ve uygulamalar Modern-Sonrası Çağdaş ve Güncel Yaklaşımlar adı altında ele alınmıştır. Beşinci ve son bölüm, örgütsel davranış konularına ayrılarak, yöneticilerin, yönetim işini fiilen yaparken kullandıkları başlıca yönetim süreçleri, yöneticiler açısından anlamı ve başlıca sorunları ele alınmıştır. Burada önce organizasyonlar üst kademeye giden, bazıları çıkmaz sokak, bazıları çok dolambaçlı, bazıları çok direkt yolları içeren bir çeşit labirent e benzetilerek, her kademedeki yöneticilerin bu labirentin özelliklerini sistematik bir şekilde analiz edebilmelerinden başlayarak, labirent içindeki yönetim uygulamalarında kullanacakları iletişim, grup, otorite-yetki-etkileme, liderlik, motivasyon, çatışma yönetimi ve değişim yönetimi süreçleri ele alınmıştır. Bu içerik işlenirken kullanılan akademik bakış açısı değişmemiş, önceki baskılarda olduğu gibi, bilimsel yaklaşım ve metodu esas alan, sorgulayıcı olan ve bilimsel anlayışın vazgeçilemez özelliği olan yanlışlanma nın varlığının önemini vurgulayan bakış açısı olmuştur. Özellikle işletme yönetimi alanındaki bilimsel temelli bilgi birikiminde, yani yöneticiliğin bilimsel yönünde, bu bakış açısının önemi, merhum Hüseyin BATUHAN ın görüşleri ile somutlaştırılmaya çalışılmıştır. Şöyle ki, işletmeler, ekonomik, sosyal, hukuksal ve teknolojik çevrelerdeki hızlı değişmelere uyabilmek ve bu değişimlerin ortaya çıkardığı küresel rekabette başarılı olup ayakta kalabilmek için pek çok yeni ve güncel yönetim tekniklerinden yararlanmaktadır. Yeni yönetim teknikleri olarak sunulan güncel uygulamalarla ilgili teknikler, yönetim işine popüler yaklaşımın bir sonucu olarak, sadece popüler ekonomi ve işletme dergilerinin sayfalarında geniş yer almakla kalmamakta, zaman zaman bilimsel nitelikteki yazının içine de sızmaktadır. Daha da ilginci, yönetim ve organizasyon konuları ile ilgili akademisyenlerden bazıları, zaman zaman bu güncel teknikler konusunda inancı tam (true believer) bir izleyici haline gelmekte; bilimsel çalışmanın olmazsa olmaz şartı olan şüphecilik, sorgulama ve yanlışlanma özelliklerinden uzaklaşmış görünmektedir. Bütün bunlar, yönetim ve organizasyon konularının arkasındaki teorik yapıyı, bilimsel araştırmanın öngördüğü sağlam metodolojiyi, bilimsel gelişmenin temeli olan saha araştırmasını ve yanlışlanmayı gölgelemekte, adeta ikinci plana itmektedir. Bir veya iki işletmede başarılı sonuç veren uygulamalar hemen genelleştirilmekte, adeta yepyeni yönetim yaklaşımları gibi sunulmakta ve bilimsel çalışma sistematiği, metodoloji ve usule ilişkin gerekler göz ardı edilmekte ve ortaya birbiri ardına gelen yeni yönetim teknikleri dalgaları çıkmaktadır. Bu durum, bilimsel gelişmenin temeli olan yanlışlama sürecini adeta ortadan kaldırmaktadır. Söylemek istediğimiz, bilim felsefecisi BATUHAN ın, Bilim ve Şarlatanlık kitabında sözünü ettiği ve kanımca her
V bilim insanı için bir rehber olması gereken sözlerinin, yönetim ve organizasyon alanında her zaman pek fazla revaç bulmadığının gözlemlenmesidir. BATUHAN a göre,.. herhangi bir bilim alanında herhangi bir iddianın bilimsel bilgi haline gelebilmesi için, bu iddianın herhangi bir şüpheye yer kalmayacak tarzda kanıtlanması gerekir. Bilim insanları bilim insanlarına konuşur ve iddialarını (tezlerini), yaptıkları araştırmalarla diğer bilim insanlarına aktarırlar. Bir iddia ancak, diğer bilim insanlarının bu iddiayı yanlışlama ve değerleme çalışmalarından sonra, eğer hepsi tarafından kabul edilirse, genel kabul gören bilgi haline gelebilir. Aksi halde bilim insanları, bilim insanı olmayanlara konuşarak iddialarını bilimsel bilgi olarak sunamazlar. Kitaptaki konuların içeriği ve ele alınışı ile ilgili olarak, özellikle yurdumuzun değişik üniversitelerinde bu kitabı kullanan ve okuyan meslektaşlarımın, lisans, yükseklisans ve doktora düzeyi gibi değişik düzeylerde çalışan öğrenciler ile değişik kurumlardaki eğitim programlarına katılanların soru, öneri ve eleştirileri önemli rol oynamıştır. Bu nedenle bütün meslektaşlarıma ve kitabın okuyucularına en samimi, teşekkürlerimi sunuyor eleştiri ve görüşlerinin devamını diliyorum. Burada, bu baskıda, kitabın belirli konuları ile ilgili kısımları okuyarak görüş, eleştiri ve önerilerini bildiren ve özellikle isimlerini belirterek teşekkür etmek istediğim meslektaşlarım ve okuyucularım da vardır: İstanbul Kültür Üniversitesi nden meslektaşlarım Prof. Dr. Tülin AKTİN Yönetim Bilimi yaklaşımı ile ilgili olarak yaptığı eleştiriler ve verdiği destek ile, Prof. Dr. Erhan GÜZEL Formal bir Bilim olarak Matematik konusundaki değerlemeleri ile, Prof. Dr. Mehmet ÖZER, Kaos ve Kompleksite yaklaşımına ilişkin görüş, değerleme ve eleştirileri ile ve Yard. Doç. Dr. Yaşar POLATOĞLU Kaos yaklaşımındaki matematik özellikler konusundaki düşünceleri ile sosyal bilimlerde yeni olan bu yaklaşım konusunda ufuk açıcı görüşleri ile önemli katkılarda bulunmuşlardır. Marmara Üniversitesi nden Prof. Dr. Rauf NİŞEL bilimsel yöntem ve araştırma metotları konusundaki ayrıntılı değerleme, görüş ve önerileri ile değerli katkılarda bulunmuştur. Sakarya Üniversitesi nden Doç. Dr. Hasan TUTAR ın kitabın tümü ile ilgili olarak yapmış olduğu ve yazılı olarak verdiği dil e ilişkin eleştiri ve önerileri gerçekten çok yararlı olmuştur. Ayrıca değişik konularda görüş ve önerilerini bana yazılı olarak bildirme zahmetine katlanan Hacettepe Üniversitesi nden Yard. Doç. Dr. Özgür UĞURLUOĞLU ile kitabın okuyucularından Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nden İsmail KOCA, Mersin Üniversitesi nden Gökhan SU, Sinop Üniversitesi nden Ahmet Tuğrul KÜÇÜKYİĞİT ve nihayet Sayın Eda Evla MUTLU da görüş ve önerileri ile katkıda bulunmuşlardır. Ayrıca İstanbul Kültür Üniversitesi nden Öğr. Görv. Mehtap GÜLAÇTI kitabın bilgisayar alt yapısını hazırlayarak çalışmalarımı kolaylaştırmıştır. Tek tek bu meslektaşlarımın hepsine ve ayrıca kitabın her basısında yaptıkları eleştiri ve önerileri ile kitabın gelişmesine yardımcı olan ve daha önceki baskılarda isimlerini belirttiğim akademisyen dostlarıma ve çeşitli toplantılarda karşılaştığımız ve görüş ve önerileri ile bana ufuklar açan tüm meslektaşlarıma en samimi teşekkürlerimi sunuyorum. Okuyuculardan gelen her türlü eleştiri ve önerinin kitabın gelişmesine katkıda bulunduğunu vurgulayarak bu ilginin devam etmesini özellikle ümit ettiğimi burada tekrar vurgulamak isterim. Kitabın okuyucularına değişik bir okuma lezzeti vermek için başarılı çizgileri ile kitabı zenginleştiren karikatür sanatçısı Sayın Mesut YAVUZ a ve Prof. Dr. Selçuk HÜNERLİ ye en içten teşekkürlerimi sunuyorum. Akademik bir çalışma için, her türlü gürültü den uzak, sakin ve huzurlu bir ortamın önemi açıktır. Bu kitabın ortaya çıkışında ve gelişmesinde ailemiz içinde bulduğum çalışma ortamı ve destek çok önemli bir rol oynamıştır. Kitabın ilk baskısından bu onbeşinci baskı da dahil olmak üzere, Kitabı
VI İŞLETME YÖNETİCİLİĞİ geliştirmek için yapmış olduğum çalışmalar nedeniyle kendilerine ancak ayırabildiğim kısıtlı zamanı daima hoşgörü ve sabır ile karşılayan, çalışmalarımın her aşamasında bana daima destek olan eşim Ayla ve çocuklarım İnci KOÇEL SANLI ve Merve'ye ne kadar teşekkür etsem azdır. Kendilerine çok teşekkür ederim. Bu kitap onların desteği ile doğmuş ve gelişmesini sürdürmektedir. Kitabın bu on beşinci baskısı, yine Beta Basım Yayım ve Dağıtım A.Ş. tarafından gerçekleştirilmiştir. Kitabın yeni baskısı ve içerik gelişmesi için beni sürekli uyaran ve destekleyen, okuyucu açısından daha iyi bir kitap hazırlayabilmek için fedakarlıktan kaçınmayan Beta Basım Yayım ve Dağıtım A.Ş. yöneticisi Sayın Seyhan SATAR a çok teşekkür ederim. Ayrıca, yapmış olduğu titiz ve dikkatli hazırlık çalışması için Sayın Veysel COŞKUN a ve kapak tasarımı çalışması için Sayın Gülgonca ÇARPIK ile baskı ve baskı sonrası desteği için Sayın Cenker TANIRCAN başta olmak üzere tüm Beta elemanlarına çok teşekkür ederim. Bütün hataları doğrudan bana ait olan ve şekilden içeriğe kadar her konuda okuyucularından özellikle eleştirileri ve önerileri ile geliştirilmesinde çözüm ortağı olmalarını beklediğim İşletme Yöneticiliği kitabının, işletme yönetimi ile ilgili herkese yararlı olmasını dilerim. Caddebostan, İstanbul Prof. Dr. Tamer KOÇEL Haziran 2014
VII İÇİNDEKİLER-ÖZET ÖNSÖZ... III 1. BÖLÜM: GİRİŞ... 1 1. KISIM: AMAÇ, BİLİM, BİLİMSEL DÜŞÜNCE VE BİLGİ ÜRETİMİ... 1 1. AYIRIM: AMAÇ,KAVRAMLAR VE METODOLOJİ... 3 2. AYIRIM: BİLİM, SANAT VE BİLİMSELLİK... 17 2. KISIM: İŞLETME YÖNETİMİ ALANINDA BİLGİ BİRİKİMİ VE TEMEL KAVRAMLAR...49 1. AYIRIM: BİLİMSEL YAKLAŞIM VE İŞLETME YÖNETİMİ ALANINDA BİLGİ BİRİKİMİ...49 2. AYIRIM: İŞLETME YÖNETİMİ VE ORGANİZASYONDA TEMEL KAVRAMLAR...73 2. BÖLÜM: YÖNETİM, KARAR VERME VE PLANLAMA... 119 1. KISIM: BİR SÜREÇ OLARAK YÖNETİM... 121 2. KISIM: KARAR VE KARAR VERME SÜRECİ... 131 3. KISIM: YÖNETİCİLİK VE PLANLAMA... 183 3. BÖLÜM: YÖNETİM VE ORGANİZASYON TEORİLERİ... 203 1. KISIM: YÖNETİCİNİN OYUN ALANI VE ARACI OLARAK ORGANİZASYON... 205 2. KISIM: KLASİK (GELENEKSEL) YÖNETİM VE ORGANİZASYON TEORİSİ... 235 3. KISIM: DAVRANIŞSAL (NEO-KLASİK ) YÖNETİM VE ORGANİZASYON TEORİSİ... 271 4. KISIM: YÖNETİM BİLİMİ (MANAGEMENT SCIENCE) YAKLAŞIMI... 285 5. KISIM: MODERN ORGANİZASYON TEORİSİ: SİSTEMLER VE KOŞUL BAĞIMLILIK YAKLAŞIMLARI... 303 1. AYIRIM: SİSTEMLER YAKLAŞIMI (SYSTEMS APPROACH)... 303 2. AYIRIM: DURUMSALLIK (KOŞUL BAĞIMLILIK) YAKLAŞIMI... 329
VIII İŞLETME YÖNETİCİLİĞİ 4. BÖLÜM: MODERN SONRASI, ÇAĞDAŞ VE GÜNCEL KAVRAMLAR, YAKLAŞIMLAR, UYGULAMALAR... 401 1. KISIM: ORGANİZASYONLARDA ÇEVREYE UYUM (ADAPTASYON) VE DEĞİŞİMLE İLGİLİ YAKLAŞIMLAR... 403 2. KISIM: MODERN SONRASI, ÇAĞDAŞ VE GÜNCEL KAVRAMLAR ve YAKLAŞIMLAR... 431 3. KISIM: YÖNETİM VE ORGANİZASYON ALANINDA KAOS VE KARMAŞIKLIK (KOMPLEKSİTE) YAKLAŞIMI... 549 5. BÖLÜM: ÖRGÜTLERDE DAVRANIŞ VE BAŞLICA SÜREÇLER... 567 1. KISIM: YÖNETİM LABİRENTİ... 575 2. KISIM: İLETİŞİM... 607 3. KISIM: YÖNETİMDE OTORİTE, GÜÇ VE ETKİLEME... 643 4. KISIM: YÖNETİCİLİK VE LİDERLİK... 665 5. KISIM: ORGANİZASYONLARDA GRUPLAR... 705 6. KISIM: YÖNETİCİLİK VE MOTİVASYON... 727 7. KISIM: ORGANİZASYONLARDA ÇATIŞMALAR VE YÖNETİMİ... 755 8. KISIM: ORGANİZASYONLARDA DEĞİŞİM VE YÖNETİMİ... 781 GENEL SONUÇ / SON SÖZ...811 KAYNAKLAR... 815 KONU DİZİNİ... 843 İSİM DİZİNİ... 857
IX İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM BİRİNCİ KISIM 1. AYIRIM: AMAÇ, KAVRAMLAR VE METODOLOJİ...3 1. AMAÇ ve KAPSAM...5 2. KAVRAMLAR VE METODOLOJİ...12 2. AYIRIM: BİLİM, SANAT VE BİLİMSELLİK... 17 1. GİRİŞ: BİLİM VE SANAT... 19 2. SİSTEMATİK (KRİTİK) ve BİLİMSEL DÜŞÜNCE... 20 3. BİLİMSEL YAKLAŞIM...24 4. BİLİMSEL METODUN UNSURLARI...27 5. DOĞA BİLİMLERİ, SOSYAL BİLİMLER VE FORMAL BİLİM... 39 İKİNCİ KISIM 1. AYIRIM: BİLİMSEL YAKLAŞIM VE İŞLETME YÖNETİMİ ALANINDA BİLGİ BİRİKİMİ... 17 1. TARİHİN DERİNLİKLERİNDEN GÜNÜMÜZE YÖNETİM BİLGİ BİRİKİMİ...51 2. BİLGİ BİRİKİMİNDE FARKLI BAKIŞ AÇILARI VE YÖNTEMLER...54 3. YÖNETİM YAKLAŞIMLARININ GELİŞMESİNDE ÇEVRESEL DEĞİŞMELERİN ETKİSİ VE GELİŞMENİN ZAMAN ÇİZGİSİ (TIMELINE) ÜZERİNDE ŞEMATİK GÖSTERİMİ... 59 2. AYIRIM: İŞLETME YÖNETİMİ VE ORGANİZASYONDA TEMEL KAVRAMLAR... 73 1. TEMEL KAVRAMLAR...75 İŞLETME...75 YÖNETİM... 80 YÖNETİCİ, YÖNETİCİLİK...85 PARADIGMA: YÖNETİM VE YÖNETİCİLİK NEREYE GİDİYOR?...88 ORGANİZASYON... 93 DAVRANIŞ...97 2. YÖNETİM ve ORGANİZASYONDA GELİŞTİRME İLE İLGİLİ KAVRAMLAR...101 GENEL OLARAK TERİM ve KAVRAMLAR...101 Eğitim (Education)...101 Yetiştirme (Training)...102 Geliştirme (Development)...102
X İŞLETME YÖNETİCİLİĞİ A. YÖNETİM GELİŞTİRME (YÖNETİCİ YETİŞTİRME MANAGEMENT DEVELOPMENT)...107 B. ÖRGÜT GELİŞTİRME (ÖRGÜTSEL GELİŞME ORGANİZATION DEVELOPMENT)... 108 C. YÖNETİCİ GELİŞTİRME (EXECUTIVE DEVELOPMENT)... 110 SÜREKLİ EĞİTİM ve KARİYER GELİŞTİRME...112 SERTİFİKASYONA DOĞRU GİDİŞ...114 İKİNCİ BÖLÜM YÖNETİM, KARAR VERME ve PLANLAMA BİRİNCİ KISIM BİR SÜREÇ OLARAK YÖNETİM BİR SÜREÇ OLARAK YÖNETİM... 123 İKİNCİ KISIM KARAR ve KARAR VERME SÜRECİ 1. KARAR OLAYININ ESASI... 133 2. KARAR TİPLERİ...135 3. KARAR VERME SÜRECİ...137 PARADİGMA: GEREKLİ ÖNLEMLER ALINMIŞTIR! (AMA NASIL)...138 3.1. Birinci Safha: Amaç Belirleme veya Sorun Tanımlama... 140 3.1.1. Amaç Belirleme...141 3.1.2. Sorun Tanımlama... 143 3.1.3. Karar Verme ve Çerçeveleme (Framing) Etkisi... 146 3.2. İkinci Safha: Amaç ve Sorunları İrdeleme, Öncelikleri Belirleme... 149 3.3. Üçüncü Safha: Çözüm Alternatiflerinin ve Seçeneklerin Belirlenmesi... 153 3.4. Dördüncü Safha: Geliştirilen Alternatif ve Seçeneklerin İrdelenmesi...155 3.5. Beşinci Safha: Seçim Kriterini Belirleme ve Seçim Yapma... 156 4. YÖNETİM BİLGİ SİSTEMİ VE KARAR SÜRECİ İLİŞKİSİ... 158 5. KARAR MODELLERİ ve KARAR VERMEDE RASYONELLİK... 159 6. KARAR VERME VE KÜLTÜR İLİŞKİLERİ...161 7. KARARSIZLIK NEDENLERİ ve SONUÇLARI...167 8. ORGANİZASYON KADEMELERİ ve KARAR VERME SÜRECİNİN KULLANIMI... 168 8.1. Organizasyon Kademeleri İtibariyle Karar Süreci... 168 8.2. Yönetim Tarzını Belirlemesi İtibariyle Karar Süreci... 169 8.3. Kişi Yönetimi ve Komite Yönetimi İtibariyle Karar Süreci...171 9. KARAR SÜRECİ İÇİNDEKİ GİZLİ TUZAKLAR...171 10. YÖNETİCİ AÇISINDAN ANLAMI... 173 11. TARTIŞMA SORULARI... 176 KISIM EKİ I Nominal Grup Tekniği Uygulaması İle İlgili Örnek... 178
XI ÜÇÜNCÜ KISIM YÖNETİCİLİK ve PLANLAMA 1. PLANLAMA NEDİR, ÖZELLİKLERİ NELERDİR?...187 1.1. Plan ve Planlama...187 1.2. Planlamanın Özellikleri... 189 2. PLANLAMA SÜRECİ...191 2.1. Planlama Sürecinin Başlangıcı: Misyon Açıklamaları ve Vizyon...191 2.2. Amaç ve Hedeflerin Belirlenmesi...195 2.3. Amaçlara Ulaştıracak Alternatif Yolların (Seçeneklerin) Belirlenmesi... 196 2.4. Alternatifler (Seçenekler) Arasında Seçim Yapma...197 3. PLANLAMA ÇEŞİTLERİ...197 4. YÖNETİCİ AÇISINDAN ANLAMI... 198 5. TARTIŞMA SORULARI... 200 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YÖNETİM VE ORGANİZASYON TEORİLERİ BİRİNCİ KISIM YÖNETİCİNİN OYUN ALANI ve ARACI OLARAK ORGANİZASYON 1. BİR OYUN ALANI OLARAK ORGANİZASYON...207 2. GENEL OLARAK ORGANİZASYON YAPISI... 209 2.1. Tanım ve Yapının Oluşturulması... 209 PARADİGMA: AKORDSUZ MÜZİK OLUR MU?...212 2.2. Organizasyon Yapılarını Belirleyen Unsurlar... 216 a) Amaç... 216 b) İşbölümü ve uzmanlık (ihtisaslaşma) derecesi... 216 c) Formalleşme derecesi...217 d) Kontrol alanı...217 e) Organizasyondaki kademe sayısı...217 f) Merkezileşme derecesi...217 g) Çapraşıklık (komplekslik) derecesi (complexity)... 218 h) Departmanlaşma (bölümlere ayırma)... 218 ı) Emir-komuta ve kurmay organlarının oluşturulması... 218 i) Komite ve gruplar... 218 j) İletişim kanalları ve şekli... 218 3. ORGANİZASYON YAPILARINA DEĞİŞİK BİR BAKIŞ... 219 4. ORGANİZASYONLARDA UNVAN (TlTLE) KONUSU...221
XII İŞLETME YÖNETİCİLİĞİ 4.1. Genel Olarak Organizasyonlarda Unvan (Title) Konusu...221 Genel olarak unvan ve toplum kültürü...221 Organizasyondaki mevkilere (pozisyonlara) isim vermenin temeli...222 Unvan (Title) Nedir? Neden Unvan?... 223 İşletmelerde Unvan:...224 Mesleki Unvanlar:...224 Örgütsel Unvanlar:...224 Kadro Unvanları:...225 Unvan Uygulamaları:... 226 4.2. Yönetici İle İlgili Kavramlar ve Yeni Unvanlar... 228 Manager... 228 Executive... 228 Chief Executive Officer (CEO)... 228 C-level Officers... 229 Chief Operating Officer (COO)... 229 President... 229 Vice President ve Executive Vice -President... 229 Director... 229 Coordinator... 230 5. YÖNETİM ve ORGANİZASYON TEORİ ve YAKLAŞIMLARINA BAKIŞ...231 6. TARTIŞMA SORULARI... 233 İKİNCİ KISIM KLASİK (GELENEKSEL) YÖNETİM VE ORGANİZASYON TEORİSİ 1. BİLİMSEL YÖNETİM YAKLAŞIMI (Scientific Management Approach)... 239 PARADİGMA: TAYLORİZM GERÇEKTEN ÖLDÜ MÜ?...243 2. YÖNETİM SÜRECİ YAKLAŞIMI...245 Organizasyon İlkeleri...247 a) İşbölümü... 249 b) Departmanlara (bölümlere) ayırma... 249 b1) Fonksiyon esasına dayanan organizasyon (departmanlaşma)... 249 b2) Mal (Hizmet) Temeline Dayanan Organizasyon...251 b3) Bölge Temeline Dayanan Organizasyon...255 c) Emir - Komuta Birliği... 256 d) Hiyerarşik Yapı (Scalar Principle)...257 e) Kontrol Alanı (Span of Control)... 258 f) Yetki ve Sorumluluk Denkliği... 259 g) Amaç Birliği...261 h) Yetki Devri (Yetki Göçermesi)...261
XIII 3. BÜROKRASİ YAKLAŞIMI... 263 4. SONUÇ... 266 5. TARTIŞMA SORULARI...267 ÜÇÜNCÜ KISIM DAVRANIŞSAL (NEO-KLASİK) YÖNETİM VE ORGANİZASYON TEORİSİ 1. GENEL ÖZELLİKLERİ... 273 2. HAWTHORNE ARAŞTIRMALARI... 276 3. DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMLA İLGİLİ OLARAK GELİŞTİRİLEN BAZI MODELLER... 278 a) Douglas McGregor: X Teorisi ve Y Teorisi... 278 b) Rensis Likert in Sistem 1 Sistem 4 Modeli... 279 c) Chris Argyris in Olgun (Mature) ve Olgun Olmayan (Immature) Kişi Modeli... 280 4. SONUÇ...281 5. TARTIŞMA SORULARI... 283 DÖRDÜNCÜ KISIM YÖNETİM BİLİMİ (MANAGEMENT SCIENCE) YAKLAŞIMI 1. DOĞUŞU VE GELİŞMESİ...287 2. KAPSAMI VE TEMEL METODU... 290 3. İŞ MODELLERİ...294 4. YÖNETİM BİLİMİ YAKLAŞIMININ ANA KONULARI... 296 5. GÜNÜMÜZDE YÖNETİM BİLİMİ YAKLAŞIMI... 298 BEŞİNCİ KISIM MODERN ORGANİZASYON TEORİSİ: SİSTEMLER VE KOŞUL BAĞIMLILIK (DURUMSALLIK) YAKLAŞIMLARI 1. AYIRIM: SİSTEMLER YAKLAŞIMI (SYSTEMS APPROACH)...303 1. GİRİŞ...305 2. TANIMI... 306 3. SİSTEMLER YAKLAŞIMI İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ve SİSTEME İLİŞKİN ÖZELLİKLER... 309 a) Sistem ve Alt Sistemler... 309 b) Kapalı ve Açık Sistemler... 310 c) Çevre (Dış Çevre)...314 ç) Sistemin Sınırları...315 d) Entropi ve Negatif Entropi (Negentropi)... 316 e) Değişkenler ve Parametreler...317 f) Dengeli Durum ve Dinamik Denge (Steady State, Dynamic Equilibrium)...317
XIV İŞLETME YÖNETİCİLİĞİ g) Input, Output ve Geri Besleme (Geriye Bilgi Akışı)...317 h) Değişik Input Output İlişkisi (Equifinality)... 318 4. ÇEŞİTLİ SİSTEMLER ve SİSTEMLERiN İNCELENMESİNE İLİŞKİN YAKLAŞIMLAR... 318 a) Mekanik - Biyolojik - Sosyal Sistemler... 318 b) Deterministik ve Probabilistik Sistemler... 319 c) Uyumcu Öğrenen (adaptive learning) Sistemler... 319 5. BİR SİSTEM OLARAK ORGANİZASYON... 320 a) Bütüncü görüş (holism)... 320 b) Organizasyon çevre ilişkisi... 320 c) Bilgi akışının önemli rolü...321 6. SONUÇ... 323 7. TARTIŞMA SORULARI...325 2. AYIRIM: DURUMSALLIK (KOŞUL BAĞIMLILIK) YAKLAŞIMI...329 1. GİRİŞ...331 2. ORGANİZASYON YAPISI ve DURUMSALLIK YAKLAŞIMI...335 3. ORGANİZASYON YAPISI ve TEKNOLOJİ... 338 3.1. WOODWARD Araştırması... 340 a) Amaç ve Metot... 340 b) Bulgular ve Yorumu...342 3.2. ASTON Grubu Araştırması (BIRMINGHAM Çalışması)...344 3.3. TAVISTOCK Enstitüsü Çalışmaları... 346 (TRIST BAMFORT Çalışması veya İngiliz Kömür Madeni Çalışması)... 346 3.4. James THOMPSON ın Temel Teknolojiler Sınıflaması...347 a) Çözümleyici (Mediating) Teknoloji:... 348 b) Bağlı Teknoloji (Long Linked Technology):... 348 c) Yoğun Teknoloji (Intensive Technology):... 349 3.5. CHARLES PERROW un Rutin/Rutin Olmayan İş Sınıflaması... 350 4. ORGANİZASYON ve ÇEVRE (Environment)...351 4.1. Çevre Anlamı ve Kavramlaştırılması...352 4.2. BURNS STALKER Çalışması (TAVISTOCK Enstitüsü Çalışması)...355 4.3. LAWRENCE LORSCH Çalışması... 360 4.4. EMERY TRIST Çalışması... 363 4.5. James THOMPSON Çalışması... 368 Stratejiler...372 4.6. ROBERT DUNCAN Araştırması... 376 5. PROJE YÖNETİMİ ve MATRİKS ORGANİZASYON YAPILARI... 378 5.1. Proje ve Özellikleri... 378 PARADIGMA: YÖNETİMDE GERÇEĞİN KAYNAĞI NEREDE?...379
XV 5.2. Proje Organizasyonu...381 5.2.1. Klasik Fonksiyonel Organizasyon Yapısı...382 5.2.2. Saf (Pure) Proje Organizasyonu... 383 5.2.3. Matriks Organizasyon...384 5.2.3.1. Matriks Yapı...384 5.2.3.2. Matriks Yapı İçinde Roller... 386 Proje Yöneticisi... 386 Uzmanlık (Fonksiyonel) Bölümleri...387 5.2.3.3. Matriks Yapının Özellikleri ve Bu Yapı İçindeki İlişkiler...387 5.2.4. Matriks Yapının Sorunları... 390 5.2.4.1. Karışıklık ve Düzensizliğe Açık Oluşu... 390 5.2.4.2. İş İlişkilerinde Açıklık ve Sorun Çözme Yaklaşımını Gerektirmesi... 390 5.2.4.3. Çalışanların Performansını Değerleme Sorunu... 390 5.2.4.4. Beşeri İlişkilerde Yumuşaklık...391 5.2.4.5 Tam Bir İletişim Zorunluluğu...391 5.2.4.6. Çatışmalara Açık Olması...391 5.2.4.7. Liderlik Gerekliliği...391 6. ORGANİZASYON ÇEVRE TEKNOLOJİ İLİŞKİLERİ GENEL SONUÇ...392 7. TARTIŞMA SORULARI... 396 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM MODERN SONRASI, ÇAĞDAŞ VE GÜNCEL KAVRAMLAR, YAKLAŞIMLAR, UYGULAMALAR BİRİNCİ KISIM ORGANİZASYONLARDA ÇEVREYE UYUM (ADAPTASYON) ve DEĞİŞİMLE İLGİLİ YAKLAŞIMLAR 1. GENEL GÖRÜNÜM...405 1.1. Post-Modern ve Postmodern bakış açıları...407 1.2. Modern-Sonrası Çağdaş ve Güncel Kavram ve Yaklaşımlar... 408 1.2.1. İşletmenin bütünü ve işletme faaliyetleri ile ilgili olanlar... 408 1.2.2. Organizasyon ile çalışanlar arasındaki ilişkilerle ilgili olanlar... 409 2. ADAPTASYON (UYUM) YAKLAŞIMLARI...412 2.1. Durumsallık (Koşul Bağımlılık) Yaklaşımı... 413 2.2. Genel Örgütsel Yapılanma (Organizational Configuration) Yaklaşımı... 413 2.3. Kaynak Bağımlılığı Yaklaşımı (Resource Dependence Theory)...414 2.4. Örgütsel Strateji Yaklaşımı (Organizational Strategy Approach)...415 2.5. Bilgi İşleme Yaklaşımı (Information Processing Approach)... 416 2.6. Vekâlet Yaklaşımı (Agency Theory)...417
XVI İŞLETME YÖNETİCİLİĞİ 2.7. İşlem Maliyeti Yaklaşımı (Transaction Cost Theory)... 419 2.8. Kurumsallaşma Yaklaşımı (Institutionalization Theory)...421 3. POPÜLASYON EKOLOJİSİ (ÖRGÜTSEL NÜFUS ÇEVRE BİLİM YAKLAŞIMI, TABİİ SELEKSİYON) YAKLAŞIMI... 423 3.1. Temel Kavramlar... 423 3.2. Çevreye Uyum... 426 3.3. Genel Olarak Değişim ve Çevreye Uyma... 426 İKİNCİ KISIM MODERN SONRASI, ÇAĞDAŞ ve GÜNCEL KAVRAMLAR ve YAKLAŞIMLAR 1. GENEL GÖRÜNÜM... 433 2. MODERN SONRASI, ÇAĞDAŞ ve GÜNCEL KAVRAMLARIN GELİŞMESİ...435 3. MODERN SONRASI GÖRÜŞLER, ÇAĞDAŞ ve GÜNCEL KAVRAM ve UYGULAMALAR -1...437 3.1. Toplam Kalite Yönetimi Anlayışı... 438 3.1.1. Kalite Kontrol den Toplam Kalite ye Geçiş... 438 3.1.2. Toplam Kalite Yönetimi (TKY) ile Diğer Yönetim Yaklaşımları Arasındaki İlişkiler... 440 PARADİGMA: TEPETAKLAK OLMUŞ ORGANİZASYONLAR...442 3.1.3. Kalitenin Belgelenmesi ve ISO Standartları...444 3.1.4. Toplam Kalite Yönetimine Eleştiriler... 446 3.2. Temel (Öz, Çekirdek) Yetenek Core Competence... 446 3.3. Dış Kaynaklardan Yararlanma Outsourcing... 448 3.3.1. Tanımı ve Gelişmesi... 448 3.3.2. Uygulama ve Sorunlar...451 3.4. Organizasyonların Yeniden Yapılandırılmaları ve Şebeke Organizasyonları...452 3.4.1. Şebeke Organizasyonları... 453 PARADİGMA: UYGUN PARTNER İNİZ VAR MI?...455 3.4.1.1. Dâhili Şebeke Organizasyonu...457 3.4.1.2. Dengeli Şebeke Organizasyonu... 458 3.4.1.3. Dinamik Şebeke Organizasyonu... 460 3.4.2. Yığışım (Küme, Cluster) Organizasyonu...461 3.4.3. Şebeke ve Yığışım Organizasyonları İle İlgili Sorunlar...462 3.5. Süreç Yenileme Değişim Mühendisliği Yeniden Süreçleme (Reengineering /Business Process Reengineering, BPR)... 463 3.5.1. Tanım ve özellikleri... 463 3.5.2. Süreç Yenilemede Karşılaşılan Sorunlar... 468 3.6. İşletmeler arası Karşılaştırma Kıyaslama (Benchmarking)... 470 3.6.1. Tanımı... 470 3.6.2. Kıyaslama Türleri ve Kıyaslama Süreci...471 a) Kıyaslama konularının belirlenmesi...472
XVII b) Kıyaslama yapılacak işletmelerin belirlenmesi...472 c) Veri toplama yöntemini belirlemek ve data toplamak...472 d) Kıyaslama yapmak ve farkları bulmak...472 e) Performans hedefi belirlemek ve uygulama planı hazırlamak... 473 f) Uygulamak, sonuç almak ve yeniden kıyaslama yapmak... 473 3.7. Personeli Güçlendirme Empowerment...474 3.7.1. Tanımı ve Benzer Kavramlarla İlişkisi...474 3.7.2. Neden Güçlendirme?... 476 3.7.3. Güçlendirmenin Gerçekleştirilmesi...477 a) Güçlendirme ile ilgili üç unsur...477 I. Organizasyon unsuru...477 II. Güçlendirilecek personel unsuru... 478 III. Yönetici unsuru... 478 b) Personel Güçlendirme Grid i... 479 3.7.4. Güçlendirmenin Başarılı Olma Koşulları ve Uygulama Sorunları...481 a) Güçlendirmenin başarı koşulları...481 b) Uygulama sorunları...482 3.8. Stratejik Ortaklıklar (Birlikler) Oluşturma Strategic Alliances...484 3.9. Küçülme (Downsizing) ve Kademe Azaltma (Delayering)...487 3.10. Öğrenen Organizasyonlar Learning Organizations...494 3.10.1. Anlamı ve Önemi...494 3.10.2. Öğrenme ve Organizasyonlarda Öğrenme...494 3.10.3. Öğrenen Organizasyon ve Bilgi Yaratma... 496 3.10.4. Öğrenen Organizasyonlar ve Özellikleri...497 3.10.5. Öğrenme Eğrisi (Learning / Experience Curve)... 500 PARADIGMA: SANAL YAŞAMA DOĞRU... 501 3.11. Sanallık (Virtuality) ve Sanal Organizasyonlar... 503 3.11.1. Sanal Gerçeklik (Virtual Reality)...504 3.11.2. Organizasyonlarda Sanallık ve Yönetim Uygulamaları...504 3.11.3. Sanal Organizasyonların Oluşması...505 3.11.4. Sanal Organizasyonların Özellikleri...507 3.11.5. Sanal Organizasyonlar, Şebeke Organizasyonlar ve Elektronik Ticaret (e Business, e Trade, e Commerce veya B2B Business to Business, e-öğretim, e-medya)... 509 3.12. Seri Uyarlama (Mass Customization)... 510 3.12.1. Sipariş Üretiminden Standart ve Seri Üretime... 510 3.12.2. Seri Üretimden Seri Uyarlamaya...511 3.12.2.1. İmalat Alanındaki Değişmeler...511 3.12.2.2. Seri Uyarlama...512 3.13. Balanced Scorecard Toplam Dengeli Başarı Göstergesi Yöntemi, Başarı Karnesi...514 3.13.1. Strateji Belirleme, Uygulama ve Başarı Göstergeleri...515
XVIII İŞLETME YÖNETİCİLİĞİ 3.13.2. Balanced Scorecard ve Performans Ölçütleri...515 3.13.3. Balanced Scorecard ve Organizasyonlarda Başarı... 518 3.14. Yeni Ekonomi... 519 3.14.1. Yeni Ekonomi ve Özellikleri... 519 3.14.2. Bir Çevre Faktörü Olarak Yeni Ekonomi ve Eski Ekonomi...521 3.15. Yönetişim Kurumsal Şirket Yönetimi (Corporate Governance)...522 3.15.1. Yönetişim Kavramının Doğuşu...522 3.15.2. OECD Kurumsal Yönetim İlkeleri...524 PARADİGMA: YÖNETİŞİMLİ Mİ? YÖNETİŞİMSİZ Mİ?...525 SONUÇ... 529 4. MODERN SONRASI GÖRÜŞLER, ÇAĞDAŞ ve GÜNCEL KAVRAM ve UYGULAMALAR -2... 529 4.1. Örgütsel Adalet (Organizational Justice)... 530 4.2. Örgütsel Vatandaşlık (Organizational Citizenship)... 530 4.3. Örgütsel Yalnızlık (Organizational Loneliness)...531 4.3. Örgütsel Yabancılaşma (Organizational Alienation)...531 4.4. Örgütsel Dışlanma (Organizational Ostracism)...532 4.5. Örgütsel Kayıtsızlık (Organizational Indifference)...532 4.6. Örgütsel Tükenmişlik (Organizational Burn-out)...532 4.7. Örgütsel Adanmışlık (Organizational Committment/Dedication)...534 4.8. Örgütsel Özdeşleşme (Organizational Identification)...534 4.9. Örgütsel Sadakat / Örgütsel Bağlılık (Organizational Loalty)...534 4.10. Örgütsel Tutkunluk (Organizational Work Engagement)...534 4.11. Örgütsel Dinçlik (Organizational Vigor)...535 4.12. Örgütsel Sapma (Organizational Deviance)...535 4.13. Örgütsel Sinizm (Organizational Cynicism)... 536 4.14. Örgütsel Sessizlik (Organizational Silence)... 536 4.15. Örgütsel Fanatiklik (Organizational Fanaticism)...537 4.16. Örgütsel Dayanıklılık (Organizational Resilience)... 538 ÜÇÜNCÜ KISIM YÖNETİM VE ORGANİZASYON ALANINDA KAOS ve KARMAŞIKLIK (KOMPLEKSİTE) YAKLAŞIMI 1. GİRİŞ...551 2. YENİ BİR BİLİMSEL YAKLAŞIM OLARAK KAOS VE KARMAŞIKLIK YAKLAŞIMI: DOĞUŞU, TANIMI, İÇERİĞİ VE ÖZELLİKLERİ... 553 3. SOSYAL SİSTEMLER VE İŞLETME ORGANİZASYONLARINA KAOS VE KARMAŞIKLIK YAKLAŞIMI AÇISINDAN BAKIŞ... 558 4. KAOS VE KARMAŞIKLIK YAKLAŞIMININ KULLANIMI...562
XIX BEŞİNCİ BÖLÜM ÖRGÜTLERDE DAVRANIŞ ve BAŞLICA SÜREÇLER BİRİNCİ KISIM YÖNETİM LABİRENTİ GİRİŞ... 569 1. TANIMI VE ANLAMI...577 2. YÖNETİM LABİRENTİNİN BAŞLICA UNSURLARI...584 2.1. İş e İlişkin Ekonomik, Teknik ve Sosyal Özellikler ve Gerekler... 586 2.2. Üstler... 588 2.3. Meslektaşlar (Aynı organizasyon kademesinde bulunanlar)... 590 2.4. Astlar...591 2.5. Yöneticinin Benlik (Self) Anlayışı...594 2.6. İnformal Gruplar...597 3. TARTIŞMA SORULARI... 600 İKİNCİ KISIM İLETİŞİM 1. TEMEL İLETİŞİM SÜRECİ...611 2. İLETİŞİM SÜRECİNİN UNSURLARI... 613 2.1. Gönderici... 613 2.2. Algı (Filtre)... 613 2.3. Mesaj (Haber ileti)... 616 2.4. İletişim Kanalı... 618 2.5. Çevre Koşulları... 619 2.6. Alıcı... 620 2.7. Geriye Bilgi Akışı (Feedback, dönüt)... 620 2.7.1. Geribeslemenin Yönetim Uygulamalarındaki Önemi... 620 2.8. İletişim Sürecine Genel Bakış...622 2.9. İnformal İletişim... 623 3. ETKİN İLETİŞİMİ ENGELLEYEN FAKTÖRLER... 626 3.1. Kişisel Faktörler... 626 3.2. Fiziksel Faktörler... 626 3.3. Semantik Faktörler... 626 3.4. Zaman Baskısı...627 3.5. Algılamadaki Seçicilik...627 4. BİR İLETİŞİM SİSTEMİ OLARAK ORGANİZASYON ve ORGANİZASYONLARDA İLETİŞİM İLİŞKİLERİ... 630
XX İŞLETME YÖNETİCİLİĞİ 5. ÖRGÜTLERDE İLETİŞİMİN İYİLEŞTİRİLMESİ...635 6. SONUÇ... 636 7. TARTIŞMA SORULARI...637 ÜÇÜNCÜ KISIM YÖNETİMDE OTORİTE, GÜÇ ve ETKİLEME 1. YÖNETİCİ AÇISINDAN ÖNEMİ...645 2. GÜÇ, KUVVET, OTORİTE ve ETKİLEME...647 3. GÜÇ KAYNAKLARI...652 3.1. Zorlayıcı güç (coercive power)...652 3.2. Yasal güç (legitimate power)...652 3.3. Ödüllendirme gücü (reward power)... 653 3.4. Benzeşim gücü ve karizmatik güç (referent power)... 653 3.5. Uzmanlık gücü (expertise power)...654 4. ÖRGÜT İÇİ GÜÇ MÜCADELELERİ ve POLİTİKA...657 5. TARTIŞMA SORULARI...662 DÖRDÜNCÜ KISIM YÖNETİCİLİK VE LİDERLİK 1. LİDERLİĞİN ESASI - LİDERLİK VE YÖNETİCİLİK... 668 PARADİGMA: HİYERARŞİ OUT, LİDERLİK IN Mİ?...669 2. LİDERLİK TEORİLERİ... 676 2.1. Özellikler Teorisi (Traits Approach)... 676 2.2. Davranışsal Liderlik Teorisi ve Liderlik... 678 a) Ohio State Üniversitesi Liderlik Çalışmaları... 679 b) University of Michigan Liderlik Çalışmaları... 680 c) Blake ve Mouton un Yönetim Tarzı Matriksi (Managerial Grid) Modeli...682 d) McGregor un X ve Y Teorileri... 683 e) Likert in Sistem 4 Modeli...684 f) Liderlik Tarzları ile İlgili Diğer Sınıflamalar...685 2.3. Liderlikte Durumsallık (Koşul Bağımlılık) Teorisi... 686 a) Fred Fiedler in Etkin Liderlik Modeli... 688 b) Amaç - Yol Teorisi (Path - Goal Theory of Leadership):...691 3. DÖNÜŞÜMCÜ (TRANSFORMATIONAL) ve KARİZMATİK LİDERLİK YAKLAŞIMI...695 a) Etkileşimci (Transactional, Görevsel, İşe-dayalı) Liderlik...695 b) Dönüşümcü Liderlik... 696 c) Karizma ve Karizmatik Özellikler... 696 4. LİDERLER VE LİDERLİK UYGULAMALARI İLE İLGİLİ SORUNLAR... 698 5. TARTIŞMA SORULARI... 700
XXI BEŞİNCİ KISIM ORGANİZASYONLARDA GRUPLAR 1. TANIMI... 708 2. YÖNETİCİ AÇISINDAN ÖNEMİ... 710 3. GRUP TİPLERİ...712 4. GRUPLARIN OLUŞMA NEDENLERİ...714 5. GRUPLARIN ÖZELLİKLERİ... 716 5.1. Yapı...717 5.2. Rol İlişkileri ve Rol Çatışmaları...717 5.3. İlke ve Normlar... 719 5.4. Grup İçi Dayanışma (Cohesiveness)... 720 5.5. Liderlik...721 6. GRUPLARARASI İLİŞKİLER ve ÇATIŞMALAR...722 6.1. Grup İçi Değişmeler...722 6.2. Gruplararası İlişkilerdeki Değişmeler... 723 7. SONUÇ... 723 8. TARTIŞMA SORULARI...724 ALTINCI KISIM YÖNETİCİLİK VE MOTİVASYON 1. YÖNETİCİ AÇISINDAN ÖNEMİ... 729 2. BAŞLICA MOTİVASYON TEORİLERİ...732 2.1. Kapsam Teorileri... 733 2.1.1. İhtiyaçlar Hiyerarşisi Yaklaşımı...734 2.1.2. Çift Faktör Teorisi (Hijyen Motivasyon Teorisi)...737 2.1.3. Başarma İhtiyacı Teorisi... 738 2.1.4. ERG Yaklaşımı... 739 2.2. Süreç Teorileri... 740 2.2.1. Davranış Şartlandırması (Sonuçsal Şartlandırma- Operant Conditioning) Yaklaşımı... 740 2.2.2. Bekleyiş Teorileri...744 2.2.2.1. Vroom un Bekleyiş Teorisi...744 2.2.2.2. Lawler Porter Modeli... 746 2.2.3. Eşitlik Teorisi... 748 2.2.4. Amaç Teorisi (Goal Setting Theory)... 750 3. MOTİVASYON TEORİLERİ ve BAŞLICA KATKILARI... 750 4. TARTIŞMA SORULARI...752
XXII İŞLETME YÖNETİCİLİĞİ YEDİNCİ KISIM ORGANİZASYONLARDA ÇATIŞMALAR ve YÖNETİMİ 1. TANIMI ve YÖNETİMDEKİ YERİ... 758 2. ORGANİZASYONLARDAKİ BAŞLICA ÇATIŞMA TÜRLERİ... 759 2.1. Fonksiyonelliğine Göre Çatışmalar... 759 2.2. Ortaya Çıkış Şekline Göre Çatışmalar... 760 2.3. Taraflarına Göre Çatışma... 760 2.4. Organizasyon İçindeki Yerlerine Göre Çatışmalar... 763 2.5. Amaç, Rol, Kurumlaşmış ve Beliren Çatışma Ayrımı...764 3. ÇATIŞMA NEDENLERİ... 766 3.1. İşler arası Fonksiyonel Karşılıklı Bağlılık... 766 3.2. Belirli (ortak) Kaynakların Paylaşılması... 766 3.3. Amaç Farklılıkları... 766 3.4. Algılama Farklılıkları...767 3.5. Yönetim Alanı İle İlgili Belirsizlik...767 3.6. İletişim Noksanlıkları...767 3.7. Statü Farklılıkları...767 3.8. Yöneticilik Tarzları Arasındaki Farklılıklar... 768 3.9. Çıkar Farklılıkları... 768 3.10. Kişilik Farklılıkları... 769 3.11. Değişen Koşulların Öngördüğü Yeni Nitelikler... 769 3.12. İşçi-İşveren İlişkilerindeki Kutuplaşmalar... 769 3.13. Örgüt İçi Güç Mücadelesi... 770 4. BAŞLICA ÇATIŞMA ÇÖZÜMLEME VE YÖNETİMİ YOLLARI... 770 4.1. Çatışma ve Kişisel Tepkiler...771 a) Çekilme ve kayıtsız kalma (withdrawal)...771 b) Saldırgan (aggressive) olma...771 c) Rasyonelleştirme...771 d) Olgun olmayan davranışlar gösterme (regression)...772 4.2. Örgütsel Çatışma Yönetim Yolları...772 a) Kaçınma (avoidance) ve bağlanmama (angaje olmama)...772 b) Problem çözme yaklaşımı...772 c) Yumuşatma (smoothing)...772 d) Güç kullanma (forcing)... 773 e) Daha önemli ve kapsamlı amaçlar belirleme (superordinate goals)... 773 f) Taviz verme (compromise)... 773 g) Çatışmaya taraf olan kişileri değiştirme...774
XXIII h) Örgütsel ilişkileri değiştirme...774 ı) Çoğunluk oyu...774 i) Çatışma kaynağının ortadan kaldırılması:...774 4.3. Çatışma Yönetiminde Kullanılabilecek Bir Durumsallık Modeli...774 5. SONUÇ...775 6. TARTIŞMA SORULARI... 776 SEKİZİNCİ KISIM ORGANİZASYONLARDA DEĞİŞİM ve YÖNETİMİ 1. GENEL OLARAK... 783 2. DEĞİŞİM: TANIMI, ÖZELLİKLERİ, ÇEŞİTLERİ...784 2.1. Tanımı...784 2.2. Özellikleri...784 2.3. Çeşitleri...787 PARADIGMA: ORGANİZASYONLARDA RIGOR MORTIS...788 3. DEĞİŞİM NEDENLERİ...791 3.1. Dışsal Nedenler...791 3.2. İçsel Nedenler... 793 4. DEĞİŞİM KONULARI...794 5. DEĞİŞİM MODELİ ve SÜRECİ...794 6. DEĞİŞİMİN ZORLUKLARI VE DEĞİŞİME DİRENÇ... 798 6.1. İş ile ilgili nedenler... 799 6.2. Kişisel Nedenler... 800 6.3. Sosyal Nedenler:... 800 PARADİGMA: DEĞİŞMEK Mİ ZOR, DEĞİŞMEMEK Mİ?... 801 6.4. Değişime Direnç Ölçeği / Doğrultusu... 803 6.5. Değişime Direncin Olumlu Yönleri:...804 7. DEĞİŞİME DİRENCİN ORTADAN KALDIRILMASI...804 GENEL SONUÇ / SON SÖZ...811 KAYNAKLAR...815 KONU DİZİNİ... 843 İSİM DİZİNİ... 853