öğrenme-öğretme yaklaşımları ve uygulama örnekler

yen öğrenme-öğretme yaklaşımları ve uygulama örnekler edtörler gülay ekc meral güven

Editörler Gülay EKİCİ Meral GÜVEN ISBN 978-605-364-640-2 (0312-384 34 35)

Değerli Okuyucular, ÖN SÖZ Bilindiği gibi, içinde bulunduğumuz yirmibirinci yüzyılda bilim ve teknoloji başta olmak üzere tüm alanlarda sürekli değişme ve yenileşme gerçekleşmektedir. Son yıllarda bu değişme ve yenileşme ile birlikte en çok üzerinde durulan kavramlardan birisi de bilgi toplumu olmuştur. Bireylerin bilgi toplumuna ayak uydurabilmeleri için araştırma yapabilmesi, sorun çözebilmesi, yaratıcı bilgiyi kullanabilmesi, yansıtıcı düşünme, eleştirel düşünme gibi farklı düşünme yollarını bilip uygulayabilmesi gereklidir. Bu niteliklere ulaşılmasında öğrenme öğretme süreçlerinin önemli yeri bulunmaktadır. Öğrenmeöğretme süreçlerinde ne ölçüde yeni ve özgün öğrenme yaklaşımları ile donatılırsa niteliksel gelişime yaklaşılması kolaylaşacaktır. Öğrenme-öğretme sürecine yönelik en son yenilikleri ele almaya çalışılan Yeni Öğrenme-Öğretme Yaklaşımları ve Uygulama Örnekleri kitabı içerisinde toplam 17 bölüm bulunmaktadır. Bu bölümlerde; felsefe ve eğitim arasındaki ilişkiden, bireysel farklılıklardan, allestorik öğrenmeden, argümantasyon tabanlı öğrenme-öğretme yaklaşımından, basamaklı öğretimden, beyin temelli öğrenme sürecinden, ders dışı öğretme- öğrenme yaklaşımlarından, dönüşümsel öğrenme sürecinden, duygusal zekadan, düşünme becerilerinden, harmanlanmış öğrenme yaklaşımından, kuantum öğrenmeden, modüler öğrenme- öğretme yaklaşımından, modelle öğrenmeden, planlanmış davranış modelinden, performansa dayalı öğretim yaklaşımından ve yapısalcı yaklaşımdan söz edilmiştir. Kitapta yer alan her bölümde uygulama sürecini desteklemeye yönelik bilgilerin sunulmasına ve ders planı örneklerine yer verilmesine çalışılmıştır. Ancak unutulmamalıdır ki; bu kitapta yer alan her bölümle ilgili onlarca kitabın olduğundan dolayı, burada sadece konunun ana noktaları okuyucuya düzenli bir şekilde sunulmaya çalışılmıştır. Editörler olarak aramızdaki uyumlu ve özverili çalışmayı gerektiren uzun bir süreç sonunda ortaya çıkan bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen tüm yazarlarımıza teşekkür ediyoruz ve çalışmalarında başarılar diliyoruz. Ayrıca kitabın ortaya çıkmasının her aşamasında bizlere pozitif destek sağlayan Pegem Akademi Yayıncılığa da özellikle teşekkür etmek istiyoruz. Yeni Öğrenme-Öğretme Yaklaşımları ve Uygulama Örnekleri kitabının eğitim dünyasında gerek lisans programlarında öğrenim gören öğrencilere, gerek lisansüstü öğrenim gören öğrencilere gerekse alanda çalışan öğretmenlere ve akademisyenlere kaynak olacağını umut ediyoruz. Sizlerden gelecek olan yapıcı dönütlerle kitabımızın her geçen gün daha yeni çağdaş öğrenme-öğretme yaklaşımlarını içererek sunulabilmesi dileklerimizle.. Bir şey öğrenmek o konuda daha bilge olmak demektir. Socrates Editörler Gülay EKİCİ Meral GÜVEN Ekim 2013

Ön Söz...v İçindekiler...2 Kazanımlar...3 Örnek Olay...3 Anahtar Kavramlar...4 Giriş...5 Felsefe ve Eğitimin İlişkisi...5 Felsefe...5 Eğitim...9 Felsefe ve Eğitim Arasındaki İlişki...11 Bilgi...12 Bilgi Kavramı...12 Bilginin Kaynağı...18 Bilgi Türleri...21 Öğrenme...27 Bilen ve Bilinen...27 Algılama, Anlam Oluşturma ve Öğrenme...30 Özet...32 Konuyla İlgili Araştırmalar...35 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar...35 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar...35 Yararlanılan Kaynaklar...36 Prof. Dr. Kıymet SELVİ...38

xii İçindekiler...40 Kazanımlar...40 Örnek Olay...41 Anahtar Kavramlar...42 Giriş...42 Bireysel Farklılık Nedir?...43 Eğitim-Öğretimde Bireysel Farklılıklar...44 Öğrenmede Bireysel Farklılıklar...46 Sınıfta Bireysel Farklılıklar ve Öğretmenin Görevleri...48 Bireysel Farklılıkların Belirlenmesi...53 Eğitim-Öğretimde Bireysel Farklılığın Önemini Vurgulayan Çağdaş Uygulamalar...55 Öğrenme Stiline Dayalı Eğitim-Öğretim...55 Çoklu Zekâ Kuramına Dayalı Eğitim-Öğretim...60 Bireysel Farklılığın Eğitim Programlarına Yansımaları...63 Özet...65 Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar...66 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar...66 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar...66 Biyoloji Alanından Ders Planı Örnekleri...67 Gregorc Öğrenme Stili Modeline Göre Hazırlanmış Ders Planı Örneği...67 Çoklu Zeka Kuramına Göre Hazırlanmış Ders Planı Örneği...74 Yararlanılan Kaynaklar...77 Yrd. Doç. Dr. Hakan KURT...82 Doç. Dr. Gülay EKİCİ...82

xiii İçindekiler...84 Kazanımlar...85 Anahtar Kavramlar...85 Örnek Olay...85 Giriş...86 Açıklama...87 Neden Açıklama Yapıyoruz?...89 Modeller...90 Tanımlar...92 Model, Teori ve Kavram...94 Analoji, Metafor ve Modeller...95 Modellerin Amaçları ve Kullanım Alanları...95 Fen Eğitiminde Modellerin Yeri ve Önemi...96 Kullanım Süresine ve Toplumu Bilgilendirme Durumuna Göre Modeller...97 Öğretim modelleri...99 Öğretimde model kullanımında dikkat edilmesi gereken noktalar... 102 Fen Sınıflarında Yeni Modellerin Oluşturulması... 108 Özet... 109 Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar... 110 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar... 110 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar... 110 Günlük Ders Planı Örneği... 111 Yararlanılan Kaynaklar... 113 Dr. Yasemin GÖDEK... 118

xiv İçindekiler... 120 Kazanımlar... 120 Örnek Olay... 121 Anahtar Kavramlar... 122 Giriş... 122 Öğrenme Kuramları ve Allosterik Öğrenme Modeli... 124 Öğretim Biçimleri, Bilimsel Düşünme Biçimleri ve Allosterik Öğrenme... 125 Yapılandırmacı Yaklaşımlar ve Allosterik Öğrenme... 126 Allosterik Öğrenme Modeli... 126 Allosterik Öğrenme Modelinin İşleyişi... 129 Allosterik Öğrenme Modelinin Ana Değişkenleri... 130 Zihinsel Tasarım (Conception)... 131 Zihinsel Tasarımların Dönüşümü... 133 Öğretim Çevresi... 134 AÖM nin Eğitime Yansımaları... 138 Özet... 139 Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar... 140 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar... 140 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar... 140 Allosterik Öğrenme Modelinin Sınıf Ortamında Uygulanması... 141 Yararlanılan Kaynaklar... 154 Yrd. Doç. Dr. Eriman TOPBAŞ... 156

xv İçindekiler... 158 Kazanımlar... 159 Örnek Olay... 159 Anahtar Kavramlar... 161 Giriş... 161 Argüman ve Argümantasyon... 161 Argümantasyon Modelinin Tarihsel Gelişimi... 164 Aristo nun Argüman Modeli... 164 Descartes in Analitik Modeli... 166 Crawshay-Williams ın Öznelcilik Modeli... 167 Toulmin in Argüman Modeli... 168 Perelman & Olbrechts-Tyteca nın Yeni Retorik Modeli... 171 İnformal Mantık Felsefesi (Tümevarım)... 172 Argümantasyon Modelinin Eğitime Yansımaları... 174 Argümantasyona Dayalı Öğrenme Öğretme Yaklaşımının Sınıf İçi Uygulamaları... 177 Eğitimde Argümantasyon Kalitesinin Analizi... 180 Alan Genel Analiz Yöntemleri... 181 Alan Özel Analiz Yöntemleri... 182 Özet... 184 Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar... 186 Yurt İçinde Yapılan Araştırma Örnekleri... 186 Yurt Dışında Yapılan Araştırma Örnekleri... 187 Günlük Ders Planı Örneği... 187 Yararlanılan Kaynaklar... 191 Dr. Pınar FETTAHLIOĞLU... 198

xvi İçindekiler... 200 Kazanımlar... 201 Örnek Olay... 201 Anahtar Kavramlar... 202 Giriş... 203 Basamaklı Öğretim Programının Yapısı ve Temel Özellikleri... 204 Basamaklı Öğretim Programının Yapısı... 204 Basamaklı Öğretim Programının Temel Özellikleri... 208 Basamaklı Öğretim Programının Uygulama Esasları... 212 Basamaklı Öğretim Programında Görev listeleri ve Etkinlik Örnekleri... 212 Basamaklı Öğretim Programında Öğrenme Ortamları ve Değerlendirme... 216 Basamaklı Öğretim Programının Eğitim Sürecine Yansımaları... 219 Özet... 220 Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar... 222 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar... 222 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar... 223 Basamaklı Öğretim Programı İle İlgili Plan Örnekleri... 223 Yararlanılan Kaynaklar... 232 Yrd.Doç.Dr.Oğuz GÜRBÜZTÜRK... 234

xvii İçindekiler... 236 Kazanımlar... 237 Örnek Olay... 237 Anahtar Kavramlar... 239 Giriş... 239 Beynin Temel Anatomik Yapısı... 242 Beyin Yarım Küreleri ve Görevleri... 246 Beynin Lobları ve Fonksiyonları... 248 Beyin Gelişimi ve Çocuklardaki Nöron Hareketlenmesi... 250 Beyin ve Öğrenme Süreci... 255 Beyin Beden Birlikteliği... 257 Kullan ve Kaybet İlkesi... 258 Beyin Temelli Öğrenmeye ve Araştırmalara Tarihsel Bir Bakış... 260 Beyin Temelli (Öğrenme) Araştırma Doğurguları Nelerdir?... 264 Beyin Temelli Öğrenme Nedir?... 265 Beyin Temelli Öğrenmenin Genel Amaç ve Koşulları Nelerdir?... 266 Beyin Temelli Öğrenmenin Genel İlkeleri... 268 Beyin Temelli Öğrenme ve Öğretimin Eğitim ve Öğretime Yansımaları... 273 Beyin Temelli Öğrenmeye Uyumlu Yaklaşım, Strateji ve Yöntemler... 276 Beyin Uyumlu Sınıf Ortamı Nasıl Olmalı?... 277 Beyin Temelli Öğrenme ve Öğretme Yaklaşımlarının Nasıl Uygulanacağına İlişkin Öğretmenlere ve Uygulayıcılara Öneriler... 279 Özet... 279 Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar... 282 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar... 282 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar... 282 Beyin Temelli Öğrenmeye Uygun Ders Plan Örneği... 283 Yararlanılan Kaynaklar... 292 Doç.Dr. Bilal DUMAN... 296

xviii İçindekiler... 298 Kazanımlar... 299 Örnek Olay... 299 Anahtar Kavramlar... 300 Giriş... 300 Neden Derslik Dışı Öğrenme?... 300 Derslik Dışı Eğitimin Kısa Tarihçesi... 301 Derslik Dışı Öğrenmenin Tanımı... 302 Derslik Dışı Öğrenmenin Temelleri... 303 Derslik Dışı Öğretme-Öğrenme Yaklaşımının Güçlü Yönleri ve Sınırlılıkları... 305 Güçlü yönleri... 305 Sınırlılıkları... 305 Derslik Dışı Eğitim Uygulamaları ve Programa Yansımaları... 306 Özet... 308 Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar... 309 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar... 309 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar... 309 Biyoloji Alanından Günlük Ders Planı Örneği... 310 Yararlanılan Kaynaklar... 315 Yrd. Doç. Dr. Sevilay ATMACA... 316 Arş. Gör. Ahmet GÖKMEN... 316

xix İçindekiler... 318 Kazanımlar... 318 Örnek Olay... 319 Anahtar Kavramlar... 319 Giriş... 320 Dönüşümsel Öğrenme Kuramı... 320 Dönüşümsel Öğrenme Kuramının Temel Özellikleri... 322 Dönüşümsel Öğrenme Süreci... 326 Dönüşümsel Öğrenme Uygulamaları... 328 Dönüşümsel Öğrenmede Eğitimcilerin ve Öğrencilerin Rolü... 332 Dönüşümsel Öğrenme Kuramı İle İlgili Farklı Bakış Açıları ve Kurama Yönelik Eleştiriler... 334 Özet... 336 Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar... 337 Yurt İçinde Yapılan Araştırmalar... 337 Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar... 337 Biyoloji Alanından Örnek Ders Planı... 338 Yararlanılan Kaynaklar... 342 Dr. Osman ÇİMEN... 346

xx İçindekiler... 348 Kazanımlar... 349 Örnek Olay... 349 Anahtar Kavramlar... 351 Giriş... 351 Duygusal Zekanın Tanımı, Temellerı ve Özellikleri... 352 Duygusal Zeka Modelleri... 358 Bar-on Duygusal Zeka Modeli... 360 Goleman Duygusal Zeka Modeli... 362 Cooper ve Sawaf Duygusal Zeka Modeli... 365 Mayer ve Salovey Duygusal Zeka Modeli... 368 Duygusal Zekanın Eğitime Yansımaları... 369 Duygusal Zekaya Dayalı Öğrenme Öğretme Süreçleri... 372 Özet... 378 Konuyla İlgili Araştırmalar... 379 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar... 379 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar... 380 Duygusal Zeka İle İlgili Ders Planı Örneği... 380 Yararlanılan Kaynaklar... 383 Doç. Dr. Meral GÜVEN... 390 Arş. Gör. Zeynep AKIN DEMİRCAN... 390

xxi İçindekiler... 392 Kazanımlar... 393 Örnek Olay... 393 Anahtar Kavramlar... 395 Giriş... 395 Düşünme Becerilerinin Kapsamı... 396 Düşünme Kavramının Tanımı... 396 Düşünme Becerileri... 398 Düşünmeyi Destekleyen Sınıf Ortamı/Öğretmen Davranışları... 402 Özet... 417 Konu İle İlgili Araştırmalar... 418 Yurt İçinde Yapılmış Araştirmalar... 418 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar... 419 Düşünme Becerileri İle İlgili Ders Planı Örneği... 419 Yararlanılan Kaynaklar... 422 Arş. Gör. Dr. Nihal TUNCA... 426 Arş. Gör. Dr. Senar ALKIN ŞAHİN... 426

xxii İçindekiler... 428 Kazanımlar... 429 Örnek Olay... 429 Anahtar Kavramlar... 430 Bilim, Teknoloji ve Teknolojik Değişim Süreci... 430 Harmanlanmış Öğrenmenin Tanımı... 431 Harmanlanmış Öğrenmenin Amacı... 435 Harmanlanmış Öğrenme Boyutları ve Harmanlama Çeşitleri... 439 Çevrimiçi ve Çevrim Dışı Öğrenmenin Harmanlanması... 439 İşbirlikli Öğrenme ve Kişisel Hızda, Canlı Harmanlama... 439 Yapısal ve Yapısal Olmayan Öğrenmenin Harmanlanması... 440 Geleneksel ve Güncel İçeriğin Harmanlanması... 440 Öğrenme ve Çalışmayı Harmanlama... 440 Harmanlanmış Öğrenme Yaklaşımları... 441 Harmanlanmış Öğrenme Süreci... 443 Harmanlanmış Öğrenmenin Faydaları... 445 Harmanlanmış Öğrenmedeki Bazı Yanlışlar... 448 Harmanlanmış Öğrenmenin Eğitime Yansımaları... 449 Harmanlanmış Öğrenmenin Geleceği... 451 Özet... 452 Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar... 453 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar... 453 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar... 454 Eğitim Bilimleri Alanından Günlük Ders Planı Örneği... 455 Yararlanılan Kaynaklar... 457 Yrd. Doç. Dr. Haluk ÜNSAL... 460

xxiii İçindekiler... 462 Kazanımlar... 463 Örnek Olay... 463 Anahtar Kavramlar... 464 Giriş... 464 Kuantum Teorisinin Gelişimi... 465 Kuantum Düşünce... 467 Kuantum Öğrenme... 470 Kuantum Öğrenmenin Gelişiminde Etkili Olan Temel Kuramlar... 473 Kuantum Öğrenmenin İlkeleri... 475 Temeller ve Mükemmelliğin 8 Anahtarı... 476 Kuantum Öğrenme Düzeni... 477 Kuantum Öğrenme (-Öğretme) Döngüsü ve Uygulama Basamakları... 479 Kuantum Öğrenmede Etkili Olan Beceriler ve Teknikler... 480 Akademik Beceriler... 481 Yaşam Boyu Öğrenme Becerileri... 484 Kuantum Öğretim... 484 Kuantum Paradigmasının Eğitim Programlarına Yansıması... 486 Özet... 489 Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar... 491 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar... 491 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar... 491 Biyoloji Alanından Kuantum Öğrenme Modeline Dayalı Ders Planı Örneği... 492 Yararlanılan Kaynaklar... 498 Doç. Dr. Gülay EKİCİ... 506

xxiv İçindekiler... 508 Kazanımlar... 509 Örnek Olay... 509 Anahtar Kavramlar... 510 Giriş... 511 Modüler Öğretim... 511 Modüler Öğretimin Genel Özellikleri... 515 Modüler Öğretimde Kullanılan Öğretim Yöntem ve Teknikleri... 518 Modüler Öğretimde Öğretim Materyalleri- Modül... 520 Modüler Öğretimde Öğrenme Ortamı... 522 Modüler Öğretimde Öğretmen ve Öğrenci Rolleri... 525 Modüler Öğretimde Ölçme ve Değerlendirme... 526 Türkiye de Modüler Öğretim... 528 Özet... 529 Konuyla İlgili Araştırmalar... 532 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar... 532 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar... 532 Modüler Öğretim İle İlgili Ders Planı Örneği... 533 Yararlanılan Kaynaklar... 535 Arş. Gör. Dr. Demet SEVER... 539 İçindekiler... 542 Kazanımlar... 543 Örnek Olay... 543 Anahtar Kavramlar... 544 Giriş... 545 Performans Nedir?... 545 Performansı Etkileyen Faktörler... 547 Motor Öğrenme ve Performans İlişkisi... 548

xxv Performans Tabanlı Öğrenme... 552 Tanımı, Kapsamı ve Faydaları... 552 Felsefi ve Psikolojik Temelleri... 556 Öğretmenin ve Öğrenenin Rolü... 558 Öğretimi Planlama ve Uygulama... 560 Etkinliklerin Tasarımı... 566 Değerlendirme Yöntem ve Araçları... 569 Özet... 575 Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar... 577 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar... 577 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar... 578 Muhasebe Alanından Ders Planı ve Uygulama Örneği... 578 Yararlanılan Kaynaklar... 589 Yrd. Doç. Dr. Sami ACAR... 594 İçindekiler... 596 Kazanımlar... 597 Örnek Olay... 597 Anahtar Kavramlar... 598 Giriş... 599 Planlanmış Davranış Teorisi (Pdt) Boyutları... 600 Planlanmış Davranış Teorisinin Bileşenleri... 603 Planlanmış Davranış Teorisinin Eğitime Yansımaları... 605 Özet... 607 Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar... 608 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar... 608 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar... 608 Uygulama ve Günlük Ders Planı Örneği... 609 Yararlanılan Kaynaklar... 616 Arş. Gör. Ersin KARADEMİR... 618 Doç. Dr. Sinan ERTEN... 618

xxvi İçindekiler... 620 Kazanımlar... 621 Örnek Olay... 621 Constructivism... 621 Anahtar Kavramlar... 622 Giriş... 622 Bilişsel Yapılandırmacılık... 627 Sosyal Yapılandırmacılık... 628 Radikal Yapılandırmacılık... 632 Yapılandırmacı Yaklaşımda Öğretmenin Rolü... 634 Yapılandırmacı Yaklaşımda Öğrencinin Rolü... 636 Yapılandırmacı Öğrenme Ortamı... 638 Özet... 641 Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar... 643 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar... 643 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar... 643 Yapılandırmacı Yaklaşıma Dayalı Ders Planı/Uygulama Örnekleri... 644 Yararlanılan Kaynaklar... 651 Yrd. Doç. Dr. Tamer KUTLUCA... 653

1. Prof. Dr. Kıymet SELVİ-Anadolu Üniversitesi FELSEFE BİLİM EĞİTİM BİLGİ ÖĞRENME EĞİTİM BİLİMİ BİLGİ KAYNAĞI ÖĞRETME BİREYİN KENDİSİ MUTLAK BİLGİ AÇIKLANAN BİLGİ ALGILAMA BİLİNEN BİLGİ TÜRLERİ BİLEN

2 İnsanlık tarihi kadar eski olan eğitim, ilk insandan günümüze kadar bireyin öğrenmesine odaklanmıştır. Zaman içinde eğitim kavramının kapsamı ve süreçleri değişmiş olsa da eğitimin amacı insanın hayatta kalmasını ve yaşamını sürdürmesini sağlamak olarak hep aynı kalmıştır. Bu bağlamda, hayatta kalmayı öğrenmek insanın başardığı ilk öğrenmelerden bir olduğu için kendi varlığını sürdürebilmiştir. İnsan bir taraftan kendi yaşamını sürdürmeye çalışırken bir taraftan da etrafında gördüklerini yani algılayabildiği her şeyi sorgulamaya çalışmıştır. Bu sorgulamalar, hayatın sürdürülmesinde daha verimli yollar bulunmasına neden olmuştur. İnsanın öğrenerek hayatını sürdürdüğü bu süreçte felsefe ve eğitim birbirinden çok fazla etkilenmiş olan çalışma alanlarıdır. Başlangıçta her ikisi de bilgiye ulaşmak ve paylaşmak için benzer yollar kullanmış olsa da bir süre sonra eğitim, bilimsel yöntemden yararlanmaya başlamıştır. ============================================== İÇİNDEKİLER Kazanımlar Örnek Olay Giriş Felsefe ve Eğitimin İlişkisi Felsefe Eğitim Felsefe ve Eğitim Arasındaki İlişkisi Bilgi Bilgi Kavramı Bilginin Kaynağı Bilgi Türleri

3 Öğrenme Bilen ve Bilinen Algılama, Anlam Oluşturma ve Öğrenme Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar Özet Yararlanılan Kaynaklar ============================================== KAZANIMLAR Bu bölümün sonunda; Felsefe kavramının kapsamını açıklayabilecek, Eğitim kavramının kapsamının açıklayabilecek, Eğitim ve felsefe arasındaki ilişkiyi açıklayabilecek, Mutlak bilgi ile algılanmış ve açıklanmış bilgi arasındaki farkı açıklayabilecek, Bilginin kaynağını açıklayabilecek, Bilgi türlerini açıklayabilecek, Bilen ve bilinen kavramını açıklayabilecek, Algı, anlam oluşturma ve öğrenme kavramları arasındaki ilişkiyi açıklayabileceksiniz. ============================================== ÖRNEK OLAY Coğrafya dersinde öğretmen, öğrencilere çevrenizde çevre ile ilgili gördüğünüz sorunları saptayınız ve saptadığınız bu sorunlarla ilgili yakın çevrenizdeki en az iki kişi ile görüşme yaparak, onların sorunlar ve bunların çözümü ile ilgili görüşlerinizi alınız. Görüşmeler sonuçlarını esas alarak yazılı ödev hazırlayınız diye ödev vermiştir.

4 Bu ödevle; öğrencilerdin kendi gözlemleri ve diğer bireylerle yapacakları görüşmelere dayalı olarak çevre sorunların saptanması ve bu sorunların çözümüne ilişkin bireylerin özgün bilgilerine ulaşılması amaçlanmıştır. Öğrencilerden Ali, öğretmenin açıkladığı yönergeye uygun olarak önce çevre sorunlarını saptamış daha sonra bu sorunlara dayalı sorularını, dayısı İsmail ve komşuları Ece Teyze ye sorarak onlarla görüşmeler yapmış. Ali yaptığı görüşmeleri ödevine yazmış. Ancak, yaptığı görüşmelerden yeterli bilgi alamadığı için üzülmüş. Ödevinin görüşme kısmını yeniden yapmak istemiş ve farklı iki kişi ile yeniden görüşme yapmıştır. Sonradan yaptığı iki görüşme ile ilgili bilgileri de raporuna yazmış. Ödevin sonunda görüşmelerin bir özetini yaparak çevre sorunlarının çözümü için kendi görüş ve düşüncelerini de yazmış. Öğrencilerden Aysel de Ali gibi önce çevre ile ilgili çeşitli sorunlar saptamış daha sonra ise kendi yakın çevresinden iki kişi ile saptamış olduğu çevre sorunları ile ilgili görüşmeler yapmış. Yaptığı görüşmeden memnun olmayan Aysel görüşmelerden elde ettiği bulguları araştırma raporunda vermek istememiş. Aysel kitap ve internet kaynaklarına başvurarak çevre ile ilgili sorunlara ilişkin tarama yaparak ödevini yapmış. Öğretmen tüm öğrencilerle birlikte Ali ve Aysel in yaptığı ödevi incelemiş. İnceleme sonucunda Ali yaptığı çalışmadan yüksek; Aysel ise düşük not almış. Öğretmen Ali nin yüksek not almasının gerekçesini; Ali nin özgün bilgiler oluşturması, ilk iki kişiden alması gereken özgün bilgilerin yetersiz olduğunu görünce başak iki kişi ile yeniden görüşme yaparak özgün bilgi oluşturma sürecini sürdürmesi ve kendi görüşlerini de yazarak istenilen biçimde ödevini tamamlamış olması olarak açıklamıştır. Aysel in düşük not almasının ise Aysel in özgün bilgi oluşturma sürecinde sorun yaşayınca yetersiz de olsa görüşmelerden elde ettiği bulguları vermek ya da bu konuda arayışını sürdürmek yerine kitap ve internette var olan mevcut bilgilerden yararlanarak ödevini yapmasından kaynaklandığını açıklamıştır. =============================================== ANAHTAR KAVRAMLAR Algı, Bilginin Kaynağı, Öğrenme, Algılanan ve Açıklanan Bilgi, Bilgi Türleri, Öğretme, Bilen, Eğitim, Bilgi, Eğitim Bilimi, Bilinen, Felsefe, Bilim, Felsefe ===============================================

5 GİRİŞ Günümüzde felsefe kendi arayış yöntemi ile bilgiyi aramayı sürdürürken; eğitim bilgiye erişme ve paylaşmada bilimsel yöntemden yararlanmaktadır. Yöntemsel ayrılığa rağmen her ikisi de başta bilgi kavramı olmak üzere bilen, bilinen, bilginin kaynağı, bilgi türleri, bilme yolları, öğrenme, anlam oluşturma kavramları üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ünite üç alt bölümden oluşmuştur. Ünitede yer alan ilk alt bölümde felsefe ve eğitim ilişkisi başlığı altında felsefe ve eğitim kavramları; ikinci alt bölümde felsefe ve eğitim arasındaki en önemli ortak konulardan ikisi olan bilgi ve öğrenme konusu üzerinde durulmuştur. Ünitenin üçüncü alt bölümünde ise öğrenme kavramı; bilen, bilinen, algılama ve anlam oluşturma süreçleri bağlamında açıklanmıştır. FELSEFE ve EĞİTİMİN İLİŞKİSİ Bilgi ve öğrenme ünitesinin ilk konusu olan felsefe ve eğitim ilişkisine geçmeden önce felsefe ve eğitim kavramlarının açıklanması uygun görülmüştür. Bu bölümde, felsefe ve eğitim kavramları tartışıldıktan sonra felsefe ve eğitimin ilişkisi irdelenmiştir. Felsefe aynı zamanda bir pedagojidir, çünkü bilgelik bir başkasına iletildiği ve paylaşıldığı zaman bilgeliktir 1 Felsefe Felsefenin tanımını yapabilmek için felsefenin ayraç içine alarak incelediği konuların bir listesini çıkarmak gerekir. Felsefenin ayraç içine aldığı konular o kadar fazladır ki bu konuları listelemek neredeyse imkânsızdır. Bireyin algılayabildiği ve algılayacağı her şey sürekli olarak felsefenin inceleme alanına girmeye devam etmektedir. Örneğin felsefe insan aklı konusunu ayraç içine alarak kendine tartışma konusu yapmış ve ilk çağlardan beri bu konuyu tartışmaya devam etmiş, gelecekte de aynı konuyu tartışmaya devam edecektir. Felsefe bir konuyu bir kez tartışmaya başladığında o konudaki tartışmalarını sonlandırmadan yeni yeni tartışmalarla daha derinlemesine tartışmaya devam etmektedir. Felsefe bu özelliğinden dolayı kendi kendini tanımlamaktan kaçınmaktadır. Felsefinin inceleme alanının geniş olması, insanlık tarihi kadar eski dönemlerden beri süregelen

6 Her şeyi açıklama ve tanımlama çabasında olan felsefenin kendisinin tanımlanması çok zordur. bir çalışma alanı olması ve gelecekte ne tür konuları inceleme konusu yapacağı ile ilgili bir netliğin olmaması felsefe nedir? sorusuna yanıt verilmesini güçleştirmektedir. Topdemir (2008), felsefenin yapılacak bir tanımlamayla sınırlandırılacak bir etkinlik olmadığın, sürekli olarak tanıma ve tanımlama arayışı olduğunu ve bu nedenle, felsefenin tanımlanması çabasından vazgeçilmesi gerektiğini belirtmektedir. 2,3 Cevizci (2011), felsefin tanımlanmasındaki zorluktan bahsetmiş ve bu zorluğun en önemli nedeni olarak da felsefeyi tanımlayacak kişilerin ilgilerinin farklılık göstermesi olarak ifade etmiştir. 4 Felsefenin incelediği konuların kapsamının çok geniş olması, felsefenin çalışma alanının tam olarak kavranmasında çeşitli sorunlara yol açmaktadır. Felsefe; insanın sezgi veya içe doğma yoluyla fark edebildiği, hayal gücü ve yaratıcı düşünme yoluyla üzerinde düşündüğü ve tartıştıkları ile algılayabildiği her şeyi kendisine araştırma konusu yapmaktadır. Felsefe binlerce yıldır insanı meşgul eden soruları yanıtlanmış olsa bile o yanıtlarından tatmin olmayıp yeni yeni sorularla derinlemesine farklı boyutlarla konuyu tartışmaya devam etmektedir. Yani kısmen yanıtlanan veya hala yanıtlanamayan soruların yanıtını aramak felsefenin temel tartışma konularını oluşturmaktadır. Örneğin felsefe rüya konusundaki açıklamaları ve tartışmaları bilimden önce yapmıştır. Bu konuda yürüttüğü çalışmalar hala devam etmekte ve bu konuda hem bilimsel çalışmalara yeni ipuçları sunmakta hem de bilimsel sonuçları kendisine tartışma konusu yapmaktadır. Felsefenin başlattığı bu tartışma ile rüya konusundaki bilinmezlikler, bu konunun hem felsefe hem de psikoloji bilimi tarafından araştırılmaya devam edilmesine neden olmaktadır. Felsefe, başka disiplinler veya bilim dalları tarafından açıklanamayan konuları araştırmakta gösterdiği cesareti nedeniyle tartışılan ya da araştırılan konu ile ilgili yeni ufuklar açılmasına neden olmaktadır. Örneğin; ruh konusu dinler tarafından varlığı kabul edilen ancak tam olarak açıklanamayan bir kavramdır. Felsefenin ruh konusunda yaptığı açıklamalar, özellikle ruh ve beden ikilemi üzerinde yürüttüğü tartışmalar ile bu konunun aydınlatılmasında oldukça fazla katkı sağlamıştır. Bu örneklerden hareketle felsefenin bilinmeyeni bilinir hale getirmeye yönelik bu arayış isteği, onu tüm disiplinlerden farklı bir konuma getirmiştir. Ayrıca; konuların içerik ve kapsamına göre hayal gücü, gerçek gözlemler, deneyimler, birikmiş bilgi, akıl yürütme ve mantıksal indirgemelere dayalı olarak açıklamalar yapması yani bilgiyi aramada farklı yöntemleri işe koşması felsefenin en önemli özelliğidir. Felsefenin bilgiyi arama ve açıklama amacıyla uygulamış olduğu yöntem çeşitliliği de felsefenin tanımının yapılmasını güçleştirmektedir.

7 Felsefe bir konu ile ilgili birbiriyle farklıymış gibi duran konuları birlikte tartışır, onların ortak ve temel özellikler açısından ilişkilerini kurarak yeni açıklamalar yapar. Felsefi tartışmalar sonucu ortaya çıkan bilgiler, sorulan soruların akıl ve mantık imbiğinde süzülmesi sonucu ortaya çıkan yepyeni sentez bilgilerdir. Şekil 1 de görüldüğü gibi her felsefi sorgulama aslında zorunlu bir akıl yürütmeyi gerektirir. Felsefe yapmak ya da felsefi bilgi üretmek bilimsel bilgi üretmekten daha zor olabilir. Çünkü ilişkisiz gibi duran özellikleri bir araya getirerek onların arasında var olan ilişkileri ortaya çıkararak yeni bir bilgiye ulaşmak çok karmaşık bir akıl ve mantık yürütmeyi gerektirir. Bu akıl yürütme sürecinde incelenmek üzere ayraç içine alınan ve çeşitli sorular sorulan konularla ilgili hiç beklenmedik durumlarla karşılaşılıp yeni pek çok açıklamalara ulaşılabilir. Buna paralel olarak pek çok yeni soru ortaya çıkabilir. Felsefi tartışmalarda tüm sorulara yanıt bulmak zorunlu değildir. Daha önce sorulmayan sorular sormak ve konu ile ilgili bireyleri düşündürmek de felsefenin en çok başvurduğu yöntemlerinden birisidir. Bu yöntem sayesinde yeni arayışlar başlatılmaktadır. Her yeni bilgi aynı zamanda yeni sorular ortaya çıkarmaktadır.?????????

8 Felsefe alanının kapsamının çok geniş olması felsefenin doğru kavranmasını da engellemektedir. Felsefenin doğru kavranabilmesi için felsefenin incelediği konular çeşitli başlıklar altında toplanmaya çalışılmıştır. Topdemir (2008) felsefenin temel disiplinlerinin varlık nedir soruna yanıt arayan Ontoloji, bilgi nedir sorusunun yanıtını arayan Epistemoloji ve değer nedir sorusunun yanıtını arayan Değer gibi üç temel diplinden oluştuğunu belirtmiştir. 5 Cevizci (2011) ise felsefi düşüncenin konularını; Bilgi, Varlık ve Değer olmak üzere üç temel grupta toplamaktadır. Topdemir (2008) ve Cevizci (2011) nin yaptığı açıklamalarda felsefinin incelediği konuların ortaklık gösterdiği görülmektedir. 6,7,8 Cevizci (2011), bu konuları biraz daha ayrıntılandırarak bilgi başlığı altında yapılan açıklamaların bilgi felsefesi ve bilim felsefesi konularını kapsadığını belirtirken varlık konusu altında varlık felsefesi ile ilgili konuların yer aldığını belirtmiştir. Değerler başlığı altında ise etik, siyaset felsefesi, sanat felsefesi ve din felsefesinin yer aldığını belirtmektedir. Felsefe kavramının tanımlanıp tanımlanması o kadar da önemli bir soru değildir. Felsefe ile ilgili sorulması ve yanıtlanması gereken en önemli soru aşağıda yer almaktadır. =============================================== Soru: Felsefenin bireyin hayatına katkısı nelerdir? Felsefe düşünsel bir etkinlik olduğu için insan yaşamı ile bağlantıları yokmuş gibi algılanmaktadır. Oysa felsefe insanı ilgilendiren her konuyu tartışmakta ve açıklama yapmaktadır. Felsefe ile ilgili bu yanlış anlayışı ortadan kaldırmak için felsefenin bireyin hayatına kattıkları ya da katkısı nelerdir? sorusuna yanıt oluşturmak için bu konuda çok tartışma yapılması gerekmektedir. Felsefe bireye kendi potansiyelini fark etme ve kullanma için bilinç kazandırmaktadır. Felsefe akıl ile sorular sorar ve bu soruları yine akıl ile yanıtlar, akıl ile bir yol ya da açıklama bulmaya çalışır. Özellikle felsefi düşünme biçimleri, felsefenin sorgulama ve akıl yürütme yöntemlerini kullanma becerisi kazanan birey, başkalarının aklı ile kendisine dikte edilen görüşleri hemen kabul etmez. Ancak günümüz toplumda özellikle bilgi ve iletişim teknolojilerinin sunduğu olanaklar aracılığı ile birey sürekli olarak kendine sunulan ya da dayatılan başkalarının beğeni, tercih ve doğruları ile yaşamını sürdürmeye çalışmaktadır. Birey; modanın sundukları, bir ideoloji, siyasi görüş veya başka bir güç odağının sunmuş olduğu ürün veya sonuçlara göre hayatını sürdürmeye çalışır. Eğer birey, felsefenin yöntemlerinden ve açıklamalarından ya-

9 ralanmazsa o zaman her tür güç odağının kontrolü altında kendini gerçekleştiremeyen, kendine ait değerleri olmayan, konular ve olaylar üzerinde düşünmeyen ve sorgulamayan bir birey olarak yaşamını sürdürebilir. Bu durumda bireyin hayata bakışı; bir siyasi lider, bir televizyon sunucusunun söyledikleri, bir müzik grubunun açıklamaları ya da bir gazetenin köşe yazıları ve verdikleri haberlerle sınırlanır. Başkalarının beğeni tercih ve değerleri ile yaşamını sürdüren bireyin bireysel olarak kendini geliştirmede yetersiz kaldığı gibi, toplumsal ve bilimsel gelişmeye katkısı çok sınırlı olur ya da hiç olmaz. Felsefe bireye; aklını kullanma, sorgulamalar yapma, aklını ve düşüncelerini özgürleştirme yönünde katkılar sağlamaktadır. Birey düşünsel olarak yaptığı sorgulamalar, özgürce kurduğu hayaller yardımı ile kendi kendine doyum sağlar. Eğer hayallerini uygulamaya dökmek isterse harekete geçerek arayışlarını sürdürür. Birey, kendi arayışlarından elde ettiği doyumlar, mutsuzluklar ve çatışmalarla yani bireysel deneyimlerindeki zenginliklerle psikolojik olarak daha güçlü bir birey haline gelir. Bireyin kendi deneyim ve gözlemleri onu, hayatta kalma ve isteklerini gerçekleştirme konusunda daha donanımlı hale getirecektir. Kendini geliştirme çabası içinde olan bireylerden oluşan bir toplum da birey gibi kendini gerçekleştirmede daha etkili yollar bulur. Gelişmiş birey gelişmiş toplumun güvencesidir. Aynı şekilde gelişmiş bireyler bilimdeki gelişmenin de temelini oluşturmaktadır. Bireysel gelişim açısından felsefenin birey hayatına kattıkları sadece bireyi bağımsız düşünen, sorgulayan, kendi tercihleri doğrultusunda hareket eden bireyler olmasını sağlamak ile sınırlı değildir. Bireylere ait farklı görüşlerin hepsinin en az kendi görüşü kadar değerli olduğu, başkalarına saygı, hoşgörü, farklılıklara saygı vb. gibi demokratik değerlerinin gelişmesine de katkı sağlar. Bireysel açıdan felsefenin bireye getirdiği diğer önemli bir katkı ise bireyin bilgili olması için gerekli olan yolları tartışarak ona yol göstermesidir. Felsefe, bireyin, bilgi edinme ve bilgiyi paylaşma süreçlerini de geliştirerek bireyin öğrenmesine ve eğitimine de olumlu yönde katkılar sağlamaktadır. Eğitim Eğitim bir yandan felsefenin özne dediği insana davranış kazandırmayı temel alan etkinlikler yaparken diğer yandan felsefenin nesne diye nitelediği olguya yönelik bilgileri bireye kazandırmaya çalışmaktadır. Eğitim nesne ve özne ile yakından ilgilenen ve her ikisini buluşturmaya çalışan bir disiplindir.

10 Eğitim insanın yaşamı sürecinde etkileşimde bulunduğu her çevreden elde edindiği deneyimler ile davranış değiştirme sürecidir. Varış (1996) eğitim kavramını genel olarak bireyin içinde yaşadığı toplumda davranış biçimleri edindiği süreçlerin toplamı olarak tanımlamaktadır. 11 Eğitim kavramını tanımlarken dikkat edilmesi gereken bir nokta eğitim kavramının sadece istendik davranış kazandırılması olarak görülmemesidir. Eğitim, akasya ağacının ne zaman çiçek açacağı, kar yağarken nefes almada neden güçlük çekildiği, çevreye verilen zarardan dolayı sorumluk duyma, aile büyüklerine saygılı davranma gibi hayatın içinde ve örgün ya da yaygın eğitim programlarının dışında öğrenilenler ile bireyin davranışlarında ortaya çıkan tüm değişmeleri kapsamaktadır. Gürkan (2006) eğitimi bireyde kendi yaşantıları yoluyla davranış değişikliği meydana getirme süreci olarak tanımlamaktadır. 12 Bu tanım eğitim kavramının kapsamını çok daha geniş olarak gören yani örgün ve yaygın eğitim programları, aile, akran veya çocuğun oynadığı oyundan öğrendikleri sonucu davranışlarında ortaya çıkan değişimi işaret etmektedir. Demirel (2004) ise eğitimi bireyde kendi yaşantısı ve kasıtlı kültürleme yoluyla istenilen davranış değişikliğini meydana getirme süreci olarak tanımlamaktadır. 13 Demirel in tanımında ise daha çok örgün ve yaygın eğitim programları ile davranış değiştirmeye vurgu yapılmaktadır. Eğitim kavramının örgün boyutunda ise bireye kasıtlı olarak istendik davranışları kazandırmak amacıyla özel planlanmış programlar ve bu programlara uygun olarak düzenlenmiş çevre koşullarında gerçekleştirilen öğrenme-öğretme faaliyetlerinin tümü yer almaktadır. Bu durumda eğitim planlı bir öğrenme etkinliği olduğu için öncelikle eğitim ve öğretim programlarının hazırlanması gerekir. Eğitim programlarının hazırlanması, uygulanması ve geliştirilmesi eğitim uzmanları ve öğretmenler tarafından gerçekleştirilmektedir. Bir eğitim programı; amaçlar, içerik, öğrenme-öğretme süreçleri ve ölçme ve değerlendirme olmak üzere dört temel boyuttan oluşur. Eğitim faaliyetlerine amaçların yani öğrenciye kazandırılması gereken davranışların belirlenmesi ile başlanmaktadır. Bugünkü eğitim anlayışına göre öğrenci daha önceden başkaları tarafında algılanmış ve açıklanmış bilgileri öğrendiği ölçüde başarılı olmaktadır. Eğer öğrenci mevcut bilgileri yeniden yapılandırarak kendisine mal edemiyorsa öğrenme gerçekleşmemektedir. Öğrenmeyi son derece dar bir çerçevede ele alan mevcut eğitim sistemleri öğrencilerin öğrenmelerinde ciddi bazı engeller oluşturmaktadır. Öğrencinin yaratıcılığını ve özgürce bilgiyi keşfederek ya da yeniden yapılandırarak öğren-