KAMU YÖNETÝMÝNDE BÜROKRASÝNÝN VE KIRTASÝYECÝLÝÐÝN AZALTILMASI 5. Kamu Kesiminde Kaynaklarý Etkin Kullanma ve Maliyetleri Düþürme

Transkript

1 KAMU YÖNETÝMÝNDE BÜROKRASÝNÝN VE KIRTASÝYECÝLÝÐÝN AZALTILMASI 5 Kamu Kesiminde Kaynaklarý Etkin Kullanma ve Maliyetleri Düþürme T.C. Baþbakanlýk Ýdareyi Geliþtirme Baþkanlýðý Ankara, Aðustos 2005

2 Kamu Kesiminde Kaynaklarý Etkin Kullanma ve Maliyetleri Düþürme Baþbakanlýk Ýdareyi Geliþtirme Baþkanlýðý Ankara, Aðustos 2005 Bu kitap, 2003 yýlýnda baþlatýlan "Kamu Yönetiminde Yeniden Yapýlanma" çalýþmalarý kapsamýnda yürütülen "2004 Kaynaklarý Etkin Kullanma ve Maliyetleri Düþürme Yýlý" projesi çerçevesinde; Dr. M. Emin ZARARSIZ Ercan TOPACA Dr. Birol EKÝCÝ Gülþah YALÇINKAYA Baþbakanlýk Müsteþar Yardýmcýsý, Baþbakanlýk Ýdareyi Geliþtirme Baþkaný, Ýdareyi Geliþtirme Baþkanlýðý, Mülkiye Baþmüfettiþi, Ýdareyi Geliþtirme Baþkanlýðý, Basýn Halkla Ýliþkiler Müþaviri tarafýndan hazýrlanmýþtýr. 2004/8 sayýlý ve 2004 Kaynaklarý Etkin Kullanma ve Maliyetleri Düþürme Yýlý konulu Baþbakanlýk Genelgesi kapsamýnda Baþbakanlýða gönderilen projeler aþaðýda isimleri bulunan komisyon üyeleri tarafýndan deðerlendirilmiþtir. Dr. Ahmet TIKTIK Devlet Planlama Teþkilatý Müsteþarý Baþkan Hasan Basri AKTAN Maliye Bakanlýðý Müsteþarý Üye Dr. M. Emin ZARARSIZ Baþbakanlýk Müsteþar Yardýmcýsý Üye Ercan TOPACA Baþbakanlýk Ýdareyi Geliþtirme Baþkaný Üye Erkan AKDEMÝR Türk Telekom Yönetim Kurulu Baþkaný Üye Dr. Ercüment ÖZÇELÝK Devlet Planlama Teþkilatý Müsteþarlýk Müþaviri Üye Dr. Birol EKÝCÝ Baþbakanlýk Ýdareyi Geliþtirme Baþkanlýðý Üye Dr. Yýlmaz ARGÜDEN Türkiye Kalite Derneði (Kal-Der) Temsilcisi Üye Zafer Ali YAVAN Türkiye Sanayici ve Ýþadamlarý Derneði (TÜSÝAD) Temsilcisi Üye

3 ÖNSÖZ Kapsamlý bir biçimde yürütülen kamu yönetiminde yeniden yapýlanma çalýþmalarýnýn en önemli amaçlarý arasýnda; kamuda mali disiplin anlayýþýnýn yerleþtirilmesi, mevcut kaynaklarýn etkin kullanýmý suretiyle kamu hizmetlerinin kalitesinin artýrýlmasý ve vatandaþýn hayatýnýn kolaylaþtýrýlmasý bulunmaktadýr. 58. ve 59. Cumhuriyet Hükümetleri tarafýndan uygulanan Acil Eylem Planýnda konulan hedefler doðrultusunda yürütülen çalýþmalarla bakanlýk sayýsýnýn azaltýlmasý, makam aracý kullanýmýnýn sýnýrlandýrýlmasý, yeni lojman ve sosyal tesis yapýmýnýn durdurulmasý, bürokratik formalitelerin azaltýlmasý, kamu kuruluþlarýnda alt kademelere yetki devredilmesi, Devlette genel kurumsal yapýnýn gözden geçirilmesi, e-dönüþüm Türkiye Projesinin gerçekleþtirilmesi, yerel yönetimlerin mali yapýsýnýn güçlendirilmesi, kamu yatýrýmlarýnýn etkinleþtirilmesi, mali disiplin ve þeffaflýðýn saðlanmasý, kamu mali yönetimi ve kontrol sisteminin deðiþtirilmesi gibi hususlarda, kamu kaynaklarýnýn etkin kullanýlmasý ve maliyetlerin düþürülmesi açýsýndan önemli baþarýlar elde edilmiþtir. Gerçekleþtirilen ve yürütülen çalýþmalarda temel hedef kaynaklarýný etkin kullanan ve kaliteli hizmet sunan Devlet idaresinin kurulmasýdýr. Hükümetimiz tarafýndan kamu kesiminde gereksiz harcamalarýn ve israfýn önüne geçilmesi için bir seferberlik baþlatýlmýþ, 2004 yýlý "Kaynaklarýn Etkin Kullanýmý ve Maliyetlerin Düþürülmesi Yýlý" olarak ilan edilmiþtir. Bu çerçevede, yaygýn olarak yürütülen tasarruf tedbirlerinin yaný sýra kamu kaynaklarýnýn etkili kullanýmý için hizmet sunum maliyetlerinin düþürülmesi, bürokratik iþlem ve süreçlerin basitleþtirilmesi ve fonksiyonunu yitiren birimlerin kapatýlmasý önem kazanmaktadýr. Ayrýca, her düzeydeki yönetici ve kamu görevlilerinin konuya bizzat duyarlýlýk göstermeleri, izlemeleri ve deðerlendirmeleri, elde edilen baþarý ve tecrübelerin diðer kurumlarla paylaþýlmasý gerekmektedir. Yürütülen kampanya doðrultusunda, kamu kurumlarý tarafýndan gerçekleþtirilen çalýþmalarýn kamuoyuna duyurulmasý, kamu yönetimimize yol gösterici olmasý ve baþarýlý çalýþmalarýn ödüllendirilerek teþviki amacýyla hazýrlanan bu kitapta yer alan çalýþmalarý yürüten kamu görevlilerine teþekkür ediyorum. Recep Tayyip ERDOÐAN BAÞBAKAN

4

5 SUNUÞ Stratejik bir bakýþ açýsýndan ve uzun vadeli planlamadan yoksun bir çerçevede aþýrý büyüyen ve merkezileþen kamu idaresi, gelirini aþan harcamalara yönelerek bütçe açýðý oluþturmakta, kaynaklarý verimli kullanmamakta ve halkýn yönetime olan güvenini sarsmaktadýr. Kamu yönetiminde rasyonel kaynak tahsisi yapamayan ülkemiz, sonuçta gelirinin üzerinde harcama yapan bir mali yapý ile karþý karþýya kalmaktadýr. Kamu kesiminde israf denilince gereksiz yere kullanýlan makam aracý, lojman, hizmet binasý ve dinlenme tesisleri ilk akla gelen kalemlerdir. Gerçekte kamu harcamalarýnda bu tür kalemlerin toplam maliyetler içindeki payý düþüktür. Þüphesiz bu alanlarda da harcamalar dikkatli yapýlmalýdýr, ama daha önemlisi, kamu hizmetlerini üretirken veya sunarken, o hizmetin gerekliliði, devlet eliyle yerine getirilmesi zorunluluðu, örgüt yapýsýnýn büyüklüðü, çalýþan sayýsý gibi ana maliyet unsurlarýnýn kontrol edilebilmesidir. Çünkü, bu harcamalar sadece yatýrým ve üretim maliyetleri itibarýyla deðil, ayný zamanda harcama dönemi içinde çýkan büyük giderlerle de bütçe üzerinde olumsuz etkide bulunmaktadýr. Kýt kaynaklarýný geliþme ve halkýn taleplerine dönük olarak kullanma durumunda olan ülkemizde israfýn ulaþtýðý bu boyut devam ettiði sürece sürdürülebilir bir geliþme ortamýnýn oluþturulmasý mümkün olmadýðý gibi, halk ile devlet arasýndaki güvenin de tam olarak saðlanmasý son derece güçtür. Þeffaflýða, hesap verme sorumluluðuna, katýlýmcýlýða ve kamuoyu denetimine açýk bir yönetim anlayýþý ve yapýlanmasý tam olarak kurulamadýðý sürece, bu sorunlarýn üstesinden kalýcý bir þekilde gelinmesi düþünülemez. Ülkemizde son yýllarda belirgin hale gelen savurganlýðýn önüne geçmek ve yaþanan olumsuz süreci tersine çevirmek için hantal merkezi birimler daha küçük ama daha etkin bir yapýya dönüþtürülmeli ve kaynak kullanýmýnda stratejik planlar esas alýnarak verimlilik saðlanmalýdýr. Kamu yönetiminde, kaynaklarýn etkin kullanýlmasý ve maliyetlerin düþürülmesi için uzun yýllardýr benimsenen tasarruf genelgeleri çýkarýlmasý uygulamasý yeterli olmamaktadýr. Bu tür genelgeler gerek genelgeye muhatap olan yöneticilerin yanlýþ algýlamalarý gerekse uygulayýcý kuruluþun dikkatli kararlar verememesi nedeniyle etkili olamamaktadýr. Tasarruf genelgeleri çoðu kez bürokratik süreci uzatan ve kararlarý geciktiren bir iþlev görmektedir. Kamu kaynaklarýnýn etkili kullanýmý ve savurganlýðýn önlenebilmesi için düþünüþ ve davranýþ kalýplarýnýn da deðiþtirilmesi gerekmektedir.

6 Kamu harcama kültürünün deðiþtirilerek daha az harcayan ve daha etkin hizmet sunan Devlet yapýsýnýn oluþturulmasý ihtiyacý devam etmektedir. Bu amaçla sürdürülen yeniden yapýlanma çalýþmalarý sürecinde, kamu hizmetlerinin kalitesinden ve vatandaþlarýn memnuniyet düzeyinden taviz vermeden kamu kurum ve kuruluþlarý tarafýndan 2004 yýlý içinde yürütülen "kaynaklarýn etkin kullanýlmasý ve maliyetlerin düþürülmesi" çalýþmalarýnýn kamuda tasarruf kültürünün oluþumuna katkýda bulunmasýný temenni ediyorum. Prof. Dr. Ömer DÝNÇER Baþbakanlýk Müsteþarý

7 ÝÇÝNDEKÝLER I- GÝRÝÞ...13 II- KAMU KAYNAKLARININ ETKÝN KULLANIMI VE MALÝYETLERÝN DÜÞÜRÜLMESÝ A- TOPLAM BÜTÇE DÝSÝPLÝNÝNÝN SAÐLANMASI...15 B- HARCAMALARDA STRATEJÝK ÖNCELÝKLENDÝRME YAPILMASI...16 C- HARCAMALARDA ETKÝNLÝÐÝN SAÐLANMASI...17 III- KAMU KURUM VE KURULUÞLARINA AÝT TASSARRUF ÖRNEKLERÝ...18 A- ÖDÜL KAZANAN PROJELER PTT GENEL MÜDÜRLÜÐÜ SAÐLIK BAKANLIÐI SOSYAL YARDIMLAÞMA VE DAYANIÞMA GENEL MÜDÜRLÜÐÜ DEVLET SU ÝÞLERÝ GENEL MÜDÜRLÜÐÜ TOPRAK MAHSULLERÝ OFÝSÝ (TMO) GENEL MÜDÜRLÜÐÜ...48 B- KAMU KURUM VE KURULUÞLARINA AÝT DÝÐER PROJELER BAÞBAKANLIK...54 a) Türkiye Bilimsel ve Teknik Araþtýrma Kurumu (TÜBÝTAK)...54 b) Toplu Konut Ýdaresi Baþkanlýðý...57 c) GAP Ýdaresi Baþkanlýðý...58 d) Devlet Planlama Teþkilatý Müsteþarlýðý...59 e) Bankacýlýk Düzenleme ve Denetleme Kurumu...61 f) Türkiye Kalkýnma Bankasý A.Þ...63 g) Tasarruf Mevduatý Sigorta Fonu...64 h) Vakýflar Genel Müdürlüðü...66 ý) Gençlik ve Spor Genel Müdürlüðü...68 j) Basýn Yayýn ve Enformasyon Genel Müdürlüðü...70 k) Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT) Genel Müdürlüðü...72 l) Hazine Müsteþarlýðý...74 m) Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý...77 n) Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüðü (SHÇEK)...78 o) Özürlüler Ýdaresi Baþkanlýðý...80 p) Gümrük Müsteþarlýðý...81

8 r) Dýþ Ticaret Müsteþarlýðý...84 s) Türkiye Ýhracat Kredi Bankasý A.Þ. (Türk Eximbank) ADALET BAKANLIÐI MÝLLÝ SAVUNMA BAKANLIÐI...93 a) Askeralma Dairesi Baþkanlýðý...93 b) Dýþ Tedarik Dairesi Baþkanlýðý...95 c) Askerî Yargýtay Baþkanlýðý...97 d) Askeri Yüksek Ýdare Mahkemesi...98 e) Savunma Sanayi ve Teknoloji Eðitim Merkezi (SATEM) Komutanlýðý...99 f) Teknik Hizmet Daire Baþkanlýðý g) Harita Genel Komutanlýðý h) Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu ÝÇÝÞLERÝ BAKANLIÐI Emniyet Genel Müdürlüðü DIÞÝÞLERÝ BAKANLIÐI MALÝYE BAKANLIÐI Emekli Sandýðý Genel Müdürlüðü MÝLLÝ EÐÝTÝM BAKANLIÐI BAYINDIRLIK VE ÝSKAN BAKANLIÐI a) Ýller Bankasý Genel Müdürlüðü b) Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüðü c) Karayollarý Genel Müdürlüðü d) Arsa Ofisi Genel Müdürlüðü ULAÞTIRMA BAKANLIÐI a) TCDD Ýþletmesi Genel Müdürlüðü b) Denizcilik Müsteþarlýðý c) Kýyý Emniyeti ve Gemi Kurtarma Ýþletmeleri Genel Müdürlüðü d) Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.Þ. (TÜLOMSAÞ) e) Türk Telekomünikasyon A.Þ f) Türksat Uydu Haberleþme ve Ýþletme A.Þ TARIM VE KÖYÝÞLERÝ BAKANLIÐI a) Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüðü b) Tarýmsal Araþtýrmalar Genel Müdürlüðü (TAGEM) c) Teþkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüðü...151

9 11- ÇALIÞMA VE SOSYAL GÜVENLÝK BAKANLIÐI a) Ýdari ve Mali Ýþler Dairesi Baþkanlýðý b) Çalýþma Genel Müdürlüðü c) Türkiye Ýþ Kurumu Genel Müdürlüðü (ÝÞKUR) d) Ereðli Kömür Havzasý Amelebirliði Biriktirme ve Yardýmlaþma Sandýðý Baþkanlýðý e) Sosyal Sigortalar Kurumu Baþkanlýðý SANAYÝ VE TÝCARET BAKANLIÐI ENERJÝ VE TABÝÝ KAYNAKLAR BAKANLIÐI a) Elektrik Ýþleri Etüt Ýdaresi Genel Müdürlüðü (EÝEÝ) b) Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü (MTA) c) Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Baþkanlýðý (TAEK) d) Elektrik Üretim Anonim Þirketi Genel Müdürlüðü (EÜAÞ) e) Türkiye Kömür Ýþletmeleri Kurumu Genel Müdürlüðü (TKÝ) f) Türkiye Petrolleri A.O. Genel Müdürlüðü (TPAO) g) Boru Hatlarý Ýle Petrol Taþýma A.Þ. Genel Müdürlüðü (BOTAÞ) h) Eti Maden Ýþletmeleri Genel Müdürlüðü KÜLTÜR VE TURÝZM BAKANLIÐI ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIÐI a) Çevresel Etki Deðerlendirmesi (ÇED) ve Planlama Genel Müdürlüðü b) Çevre Yönetimi Genel Müdürlüðü c) Araþtýrma ve Geliþtirme Dairesi Baþkanlýðý d) Orman Genel Müdürlüðü e) Devlet Meteoroloji Ýþleri Genel Müdürlüðü TÜRKÝYE SELÜLOZ VE KAÐIT FABRÝKALARI A.Þ. (SEKA) PETKÝM PETROKÝMYA HOLDÝNG A.Þ YÜKSEK SEÇÝM KURULU BAÞKANLIÐI TELEKOMÜNÝKASYON KURUMU TÜTÜN, TÜTÜN MAMULLERÝ VE ALKOLLÜ ÝÇKÝLER PÝYASASI DÜZENLEME KURUMU ÞEKER KURUMU RADYO VE TELEVÝZYON ÜST KURULU (RTÜK)...207

10 EKLER EK-1 Baþbakanlýðýn 21 Ocak 2004 tarihli ve 2004 "Kaynaklarý Etkin Kullanma ve Maliyetleri Düþürme Yýlý" konulu Genelgesi EK-2 Deðerlendirme Komisyonu Kararlarý Kaynaklarý Etkin Kullanma ve Maliyetleri Düþürme Yýlý Projesi Deðerlendirme Kurulu Toplantý Tutanaðý Kaynaklarý Etkin Kullanma ve Maliyetleri Düþürme Yýlý Projesi Deðerlendirme Kurulu Toplantý Tutanaðý

11 KAYNAKLARIN ETKÝN KULLANIMI VE MALÝYETLERÝN DÜÞÜRÜLMESÝ I- GÝRÝÞ Ülkemizin içinde bulunduðu ekonomik þartlar, kamu harcamalarý üzerindeki mali sýnýrlamalar, kamu hizmet standartlarýnýn halkýn talep ve beklentilerine uygun olarak yükseltilmesi ihtiyacý ve teknolojik geliþmeler kamu hizmetlerinin sunumunu ve maliyetlerinin yeniden yapýlandýrýlmasýný zorunlu kýlmaktadýr. Bu ihtiyaçtan hareketle, idari alanda yürütülen yeniden yapýlanma çalýþmalarýnýn önemli amaçlarýndan biri de, kamu kaynaklarýný etkin kullanan ve daha az harcayan bir Devlet idaresinin oluþturulmasýdýr. Türk kamu yönetimindeki israf, kamu yönetiminde yeniden yapýlanmayý zorlayan en temel nedenlerden birisi olarak gösterilmektedir. Kamu kaynaklarýnýn rasyonel ve amaca uygun olarak kullanýlmasýný engelleyen israf, toplumun genel yararý için kullanýlmasý gereken kaynaklarýn verimsiz ve haksýz bir þekilde belli kesimler lehine kullanýmýna sebep olmaktadýr. Ýsraf, sadece kamu parasýnýn etkin kullanýlmamasýyla oluþmamakta ayný zamanda kamu yönetiminin toptan etkin olarak çalýþtýrýlmamasý ve stratejik yönetime geçilememesiyle de oluþmaktadýr. Stratejik bir yönetimin kurulamamasý, Türkiye ekonomisinin geliþmesini saðlayacak kaynaklarýn kamu kesimi tarafýndan yutulmasýna ve kamu harcama disiplininin bozulmasýna yol açmaktadýr. Kamu kaynaklarýnýn etkin kullanýmý ve maliyetlerin düþürülmesi için bugün bir çok alanda yapýsal reform gerekliliðinden söz edilmektedir. Yapýsal reform alanlarýnýn en önemlilerinden birisi kamu harcama sisteminin reforma tabi tutulmasýdýr. Kamu kaynaklarýnýn kullaným etkinliðinin artýrýlmasý, bütçe açýklarýnýn azaltýlmasý, hizmet kalitesinin yükseltilmesi, kamuda saydamlýðýn saðlanmasý, yönetimde hesap verme sorumluluðunun geliþtirilmesi gibi yaklaþýmlar her geçen gün daha çok kabul görmektedir. Yapýsal reform alanlarýndan bir diðeri, devletin 13

12 küçültülmesi ve yeniden yapýlanmasýdýr. Kamu yönetiminin yeniden yapýlanmasýnda verimlilik ve etkinliðin saðlanmasý için iþlevi kalmamýþ birimlerin kaldýrýlmasý, devletin teþkilat yapýsýnýn küçültülerek fonksiyonel hale getirilmesi, yetki devri ve esneklikle beraber hesap verme sorumluluðunun ve yönetsel saydamlýðýn geliþtirilmesi gerekmektedir. Bu çalýþmanýn amacý; bürokrasi ve kýrtasiyeciliðin azaltýlmasý, sonuç odaklý bir devlet yönetiminin kurulmasý, kaynaklarýn etkin kullanýlmasý ve maliyetlerin düþürülmesi konusunda örnek olabilecek çalýþma yürüten kamu kurum ve kuruluþlarýnýn çalýþmalarýný bir araya getirerek kamuda tasarruf kültürünün oluþturulmasýna ve mali disiplinin saðlanmasýna katkýda bulunmaktýr. 2004/8 sayýlý Baþbakanlýk Genelgesi ile baþlatýlan "2004 Kaynaklarý Etkin Kullanma ve Maliyetleri Düþürme Yýlý" projesi çerçevesinde 2004 yýlý içinde kamu kurum ve kuruluþlarý tarafýndan yürütülen 98 adet çalýþma rapor halinde Baþbakanlýða sunulmuþtur. Bu projelerin tamamý Devlet Planlama Teþkilatý Müsteþarýnýn baþkanlýðýnda kurulan komisyon tarafýndan deðerlendirilmiþ, beþ proje ödüllendirilmeye deðer görülmüþtür. Ödüllendirilen projelerin yaný sýra kamuda tasarruf bilincinin oluþmasýna katkýda bulunabilecek diðer örnek çalýþmalara da tasarruf kültürünün geliþtirilmesi amacýyla bu kitapta yer verilmektedir. 2004/8 sayýlý Genelgede belirtilen kriterlere uygun bir çalýþmayý içermeyen 19 projeye bu kitapta yer verilmemiþtir. II- KAMU KAYNAKLARININ ETKÝN KULLANIMI VE MALÝYETLERÝN DÜÞÜRÜLMESÝ Modern devlette kamu yararý, hükümranlýk, yasal haklar ve anayasalar gereðince kamu hizmetleri sunulmaktadýr. 20. yüzyýlýn son çeyreðine kadar devletlerin ekonomik deðer ifade eden varlýklarý, mal ve hizmet üretimi ve transfer ödemeleriyle geniþlemiþtir. Zaman içinde sunulan kamu hizmetlerinin kapsamýnýn geniþlemesine raðmen kamu kaynaklarýnýn ayný oranda artýrýlamamasý bütçe açýklarýna neden olmuþ, kamu hizmetlerinin sunumunda, kamusal kaynaklarýn israf edilmeden kullanýlmasýný ve harcamalar üzerinde mali kontrol saðlanmasýný zorunlu hale getirmiþtir. Kamu kesiminin özel kesimin sahip olduðu dinamizme sahip olamamasý, harcamalarýný önceliklendirememesi ve kaynaklarý etkin kullanamamasý, 1980'li yýllardan sonra daha çok dikkat çekmiþ, kamu kesiminde etkinlik, rekabet ve tutumluluðun saðlanmasý için oluþan talepler tüm 14

13 dünyaya yayýlmýþtýr. 1980'li ve özellikle 1990'lý yýllarda birçok ülke devletin ekonomik hayatta daha sýnýrlý bir rol üstlenmesi için çalýþmalarda bulunmuþlardýr. Kamu harcamalarýnýn aþýrý artmasý sonucu, kamu kesiminin küçültülmesi için idari reform süreçleri baþlatýlmýþ özelleþtirme, performans ölçüleri, kalite ve pazar ekonomisi gibi kavramlar, kamu kesimi içinde geçerli hale gelmiþtir. Kamu yönetiminde verimlilik katsayýsýnýn artýþý ile kamu harcamalarý arasýnda güçlü bir iliþkinin bulunmasý, bütçe açýklarýyla bir birim kamu hizmetinin sunumu için gerekli maliyet arasýnda doðrudan baðlantý kurulmasý ve bütçe açýklarýnýn neden olduðu bütçe krizleri, geliþmiþ ülkelerin "kamu yönetiminde kaynaklarýn etkin kullanýlmasý" çalýþmalarýný hýzlandýrmasýyla sonuçlanmýþtýr. Bütçe açýklarýnýn azaltýlmasý zorunluluðu, hükümetleri kamu harcamalarýnýn yeniden daðýtýlmasý ve maliyet etkinliðinin saðlanmasý arayýþýna itmiþtir. Kamu kaynaklarýnýn etkin kullanýlmasý ve maliyetlerin düþürülmesi için devlet bütçesinden yapýlan harcamalarda aþaðýda belirtilen üç konunun baþarýlmasý gerekmektedir: Toplam bütçe disiplini saðlanmalý, Program ve projelerde bulunan harcamalarýn stratejik önceliklendirilmesi yapýlmalý, Bütçe kaynaklarýnýn harcanmasýyla üretilen mal ve hizmetler kaliteden ödün verilmeksizin mümkün olan en düþük maliyetle elde edilmeli ve bütçe kaynaklarýnýn kullanýlmasýnda etkinlik saðlanmalýdýr. A- TOPLAM BÜTÇE DÝSÝPLÝNÝNÝN SAÐLANMASI Yöneticilerin kamu kaynaklarýnýn kullanýmý konusundaki kültürleri ve tutumlarý, kaynaklarýn etkin kullanýmý açýsýndan büyük önem taþýmaktadýr. Kamu görevlilerinin, kamu kaynaklarýný kullanýrken kendi paralarýný harcarlarken gösterdikleri titizliði göstermesi, harcamalardan beklenen etkinliðin saðlanmasýna katkýda bulunmaktadýr. Kamu kaynaklarýnýn kullanýmý konusunda Friedman'ýn "bir kiþi baþkasýnýn parasýný, baþkasý için harcýyorsa, kiþi, ne fiyata ne de kaliteye bakar" deyiþi, kamu sektöründeki yaygýn anlayýþý çok güzel ifade etmektedir. Yapý ve kuruluþ olarak birbirinden tamamen farklý olan harcamacý kamu kuruluþlarý bütçeyi, kendilerinin harcamalarý için ortak bir havuz olarak görebilmektedir. Ortak havuzdan yapýlan talepler daima optimal seviyenin üzerinde olmakta, hiçbir sýnýrlama yapýlmadan harcamacý kuruluþlarýn taleplerinin karþýlanmasý sürdürülemeyecek bütçe açýðýnýn oluþmasýna neden olmaktadýr. Bütçe açýðýnýn makro-ekonomik etkisi ise yüksek enflasyon, yüksek faiz oraný, piyasada kul- 15

14 lanýlabilir para kalmamasý, vadesiz hesaplarýn azalmasý ve büyümenin yavaþlamasý olarak ortaya çýkmaktadýr. Bütçenin orta vadeli makro-ekonomik hedefler içermesi, toplam harcamalar üzerinde karar alma konusunda bakanlara etkin bir pozisyon saðlanmasý, borçlanma ve harcamalar üzerine resmi sýnýrlamalarýn konulmasý gibi yaklaþýmlar, bütçeyi, herkesin ortak olarak kullanabileceði bir mera veya havuz olarak görmesi problemini hafifletmektedir. Toplam harcamalar ve bütçe açýðý üzerinde hükümette uzlaþma saðlamasý, ödenek üstü harcamalara karþý yaptýrým uygulanmasý, bütçenin halka duyurulmasý ve tüm harcamalarýn bütçede toplanmasý kurallarýna riayet edilmesi, bütçe uygulamasýnda açýklýðý ve sorumluluðu arttýrdýðýndan bütçe disiplininin saðlanmasýna katkýda bulunmaktadýr. Bütçe uygulamalarý konusunda serbest piyasa mekanizmasý da disipline edici bir rol üstlenmektedir. Eðer hükümetler uzun süreli bütçe açýðý vermeyi kararlaþtýrýrlarsa, küresel ve kurumsal yatýrýmcýlar bunu enflasyon, devalüasyon ve makro-ekonomik problemler olarak algýlamakta ve fonlarýný diðer ülkelere kaydýrmaktadýrlar. Yerli ve yabancý fonlarýn bütçe uygulamalarý nedeniyle diðer ülkelere kaydýrýlmasý bir ülkede makro-ekonomik krizlere neden olabilmekte ve ülkenin mali kredileri düþebilmektedir. Kamu kaynaklarýnýn etkin kullanýmýnýn önündeki engeller olarak görülen yukarýdaki sorunlarýn çözümü için açýklýk ve sorumluluk mekanizmasýnýn getirilmesi olumlu sonuçlar doðurmaktadýr. Kamu kaynaklarýnýn kullanýmýnda mali saydamlýðýn saðlanmasý ve kaynaklarý harcayanlarýn sorumlu tutulmasý, politikacýlar ve bürokratlar üzerinde dolaylý bir etkide bulunmaktadýr. Politikacý için yönetiminin geçerli ve kabul edilebilir olmasý, bürokrat için de görevde kalabilme ve görevine baðlýlýk, kamu kaynaklarýnýn etkin ve verimli olarak kullanýlmasýyla saðlanabilmektedir. B-HARCAMALARDA STRATEJÝK ÖNCELÝKLENDÝRME YAPILMASI Bütçeden yapýlan harcamalar açýsýndan ikinci anahtar mesele, kýt kaynaklarýn birbirleriyle yarýþan kamu harcamalarýna göre nasýl daðýtýlacaðý, kaynaklarýn tahsisatýnýn nasýl önceliklendirileceðidir. Bir kez daha belirtmek gerekirse, bütçenin ortak kullanýlan bir havuz gibi herkesin kullanýmýna açýk olmasý, bireysel ve grup olarak bütçeden talepte bulunanlar arasýnda sürekli bir gerilim yaratmaktadýr. Taleplerin niteliði ve kapsamý konusunda, kaynaklarý tahsis edenlerin yeterli bilgi sahibi olamamasý, bütçenin önceliklerinin belirlenmesini güçleþtirmektedir. Bu nedenle, kaynaklarý tahsis etmekle sorumlu tutulan hükümetin, bütçeden kaynak ayýracaðý iþleri 16

15 maliyetlendirmesi, kaynak ayýracaðý iþlerde stratejik önceliklendirme yapmasý, bütçeden yaptýðý ödenek tahsislerini kamuya açýklamasý, önceliklerin ve etkilerinin kamuoyunda tartýþýlmasý, kamu kaynaklarýnýn etkin kullanýmý ve maliyetlerin düþürülmesi açýsýndan önemli ve kolaylaþtýrýcý olmaktadýr. C- HARCAMALARDA ETKÝNLÝÐÝN SAÐLANMASI Bütçenin toplam büyüklüðü ve öncelikleri konusunda uzlaþma saðlansa bile, hükümet hiyerarþisi içinde bazen kaynaklarýn etkin kullanýmý mümkün olamamaktadýr. Harcamalarý yapan bakanlýklar, kendilerine ayrýlan ödeneklerin bir kýsmýnýn sarf edilmesi hususunda belli seviyede idari özerkliðe sahiptir. Bu özerklik, kamu harcamalarý yapýlýrken en uygun fiyatýn araþtýrýlmasý ve kamu kaynaklarýnýn etkin kullanýlmasý zorunluluðunu ortadan kaldýrmamaktadýr. Kamu kuruluþlarýnýn özel sektörün sahip olduðu dinamizme sahip olmamasý, harcamalar yapýlýrken etkisini göstermektedir. Nitekim kendilerine ödenek verilen birimler, eðer tasarrufa yönelik yeterli kültüre sahip deðillerse ödeneklerini bitirinceye kadar harcama eðilimi içinde olmakta, bunu da gelecek yýl bütçesi için daha fazla ödenek talep edebilme mazeretiyle açýklamaktadýrlar. Ülkelerin ekonomik ve siyasi yapýlarýnýn ve hatta kültürlerinin giderek birbirini daha çok etkilediði küreselleþme çaðýnda, Türk kamu yönetiminde israfýn daha uzun süre devam ettirilemeyeceði açýktýr. Türk ekonomisinin saðlam bir yapýya kavuþmasý için kapsamlý bir ekonomik programýn uygulandýðý bu dönemde, kamu kesiminin de ekonominin gereklerine uygun bir þekilde yeniden yapýlanma ihtiyacý bulunmaktadýr. Kamu yönetiminde kaynaklarýn etkin kullanýmý için kamu hizmetlerinin kalitesinden ödün verilmeksizin en düþük maliyetle sunulmasý gerekmektedir. Kamu hizmetlerinin sunumu için gerekli olan kaynaðýn, hizmeti talep eden vatandaþtan geldiði göz önüne alýndýðýnda bu paranýn en tasarruflu bir biçimde harcanmasý daha da önem kazanmaktadýr. 17

16 III- KAMU KURUM VE KURULUÞLARINA AÝT TASSARRUF ÖRNEKLERÝ Kaynaklarýn etkin kullanýmý ve maliyetlerin düþürülmesi konusunda yaþanan problemlerin çözümü için ülkemizde, mevcut yasal ve idari düzenlemelere ek olarak Baþbakanlýk Genelgeleri çýkarýlmasý geleneði oluþmuþtur. Tasarruf genelgelerinin hedefi; bütçe açýklarýnýn azaltýlmasý, kamu mali yapýsýnýn disipline edilmesi ve kamudaki cari harcamalarýn azaltýlmasýdýr tarihli 2004/8 sayýlý Baþbakanlýk Genelgesine kadar, genelgeler ile çok ayrýntýlý düzenlemelere yer verilmesine raðmen kamuda tasarrufun öncelikle zihniyet deðiþikliðini gerektirdiði, kamu parasýný kullanan bireylerin kendi paralarýný harcarken gösterdikleri özeni göstermeleri gerektiði gibi konulara vurgu yapýlmamýþ, tasarruf genelgelerine uyanlara bir ödül sistemi getirilmemiþtir. Bu genelgeler yeni bürokrasi ve kýrtasiyecilik yaratmýþ, bir ödül ve ceza sisteminin oluþturulamamasý Baþbakanlýk Tasarruf Genelgelerinin etkinliðini yýllar içerisinde yitirmesine neden olmuþtur. Özellikle 2004 yýlýnýn Kaynaklarý Etkin Kullanma ve Maliyetleri Düþürme Yýlý olarak ilan edilmesi ve tasarruf tedbirlerine uyma konusunda belirlenecek en iyi uygulamanýn ödüllendirilecek olmasý önemli bir yeniliktir. 2004/8 sayýlý Genelgede dikkat çeken diðer bir husus, kamuda tasarruf kültürü oluþturulmasý stratejisinin hedef alýnmasýdýr. Bu genelge ile genel esaslar belirtilerek, kamu kesimi, harcamalarýnda tasarrufa davet edilmektedir. 2004/8 sayýlý "2004 Kaynaklarý Etkin Kullanma ve Maliyetleri Düþürme Yýlý" konulu genelge ile kamu kesiminde kaynaklarýn etkin kullanýmý ve maliyetlerin düþürülmesi amacýyla yol gösterici olmasý açýsýndan þu hususlara öncelik verilmesi istenmiþtir: Kurumlarýn örgüt yapýlarýnýn gözden geçirilerek etkin olmayan birimlerin kapatýlmasý veya küçültülmesi, Bölge teþkilatlarýnýn bulunduðu yerlerde, varsa il teþkilatý veya þubelerin kapatýlmasý, Bürokratik iþlem ve süreçlerin eleþtirel bir bakýþla deðerlendirilerek özellikle vatandaþlarla ilgili iþlemlerin basitleþtirilmesi, vatandaþlardan istenecek belgelerin asgariye indirilmesi, hizmetlerin mümkün olan en kýsa sürede sonuçlandýrýlmasý, Hizmet sunumunda kullanýlmasý zorunlu girdilerin asgari düzeyde tutulmasý, Yatýrým kararlarýnda stratejik önceliklerin göz önünde bulundurulmasý, yatýrým programýnda bulunmayan veya bütçede ödeneði olmayan iþler için ihale, satýn alma ve harcama yapýlmamasý, 18

17 Aðýr iþ makineleri, taþýt araçlarý ve diðer makine ve teçhizatýn özenli kullanýlmasý, bunlarýn bakým ve onarýmlarýnýn düzenli olarak yaptýrýlarak büyük maliyetlere ulaþan yedek parça ihtiyacýnýn asgari düzeyde tutulmasý, Kullanýlmasý ekonomik olmayacak derecede yýpranmýþ eski araçlarýn elden çýkarýlmasý, araç ihtiyacýnýn satýn alma yerine daha çok kiralama yöntemiyle karþýlanmasý, Ýlaç ve týbbi malzeme giderlerinin sürekli kontrol altýnda tutulmasý, Kamu gelirlerinin zamanýnda ve tam olarak tahsili için daha etkili yöntemler denenmesi, böylece kayýp ve kaçaklarýn asgariye indirilmesi. Genelgede belirtilen bu hususlar dikkate alýnarak 2004 yýlý içerisinde kamu kurum ve kuruluþlarý tarafýndan yürütülen çalýþmalara iliþkin bilgiler kamuoyuyla paylaþýlmak üzere bir araya getirilmiþtir. A- ÖDÜL KAZANAN PROJELER "2004 Kaynaklarý Etkin Kullanma ve Maliyetleri Düþürme Yýlý" çerçevesinde Baþbakanlýða gönderilen 98 çalýþma üzerinde inceleme komisyonu tarafýndan Genelgede belirtilen kriterlere göre yapýlan deðerlendirme sonucunda bir adet birincilik ve dört adet alan ödülünün verilmesi öngörülerek; Birincilik ödülünün PTT Genel Müdürlüðüne, Hizmet alanlarýyla ilgili yeni politikalar geliþtirme ve uygulama ödülünün Saðlýk Bakanlýðýna, Bürokratik iþlem ve süreçlerin azaltýlarak vatandaþla ilgili iþlemlerin basitleþtirilmesi ödülünün Sosyal Yardýmlaþma ve Dayanýþma Genel Müdürlüðüne, Yatýrým kararlarýnda stratejik önceliklerin göz önünde bulundurulmasý ödülünün Devlet Su Ýþleri (DSÝ) Genel Müdürlüðüne, Kurumlarýn örgüt yapýlarýnýn gözden geçirilerek etkin olmayan birimlerin kapatýlmasý ödülünün Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) Genel Müdürlüðüne, verilmesi oybirliði ile kararlaþtýrýlmýþtýr. 19

18 1- PTT GENEL MÜDÜRLÜÐÜ (2004 KAYNAKLARI ETKÝN KULLANMA VE MALÝYETLERÝ DÜÞÜRME YILI BÝRÝNCÝLÝK ÖDÜLÜ) Çalýþmanýn amacý ve konusu: Hizmetlerin yeni bir yaklaþýmla ele alýnarak hizmet sunumunun çaðýn teknolojilerinin kullanýmýyla daha basit, etkin, süratli hale getirilip, müþteri memnuniyetini kazanmak, kaliteyi yakalamak, kârlýlýðý ve verimliliði artýrmak temel amaç olarak hedeflenmiþtir. Katýlýmcýlýk mekanizmalarý: Vatandaþlar, iþ dünyasý ve çalýþanlar. Yürütülen faaliyetler ve elde edilen çýktýlar: 1- Örgüt yapýsýnýn gözden geçirilerek etkin olmayan birimlerin kapatýlmasý veya küçültülmesi: 2004 yýlýnda geliri giderini karþýlayamayan, konumu verimlilik ve kârlýlýk ilkelerine uymayan iþyerlerinden 1 merkezin faaliyetine son verilmiþ, 6 merkez þubeye, 1 þube þefliði þubeye, 3 þube þefliði mevsimlik þubeye dönüþtürülmüþ, geçici kapalý 109 þube sürekli, 107 þube ise geçici veya sürekli olarak iþletmeye kapatýlmýþtýr. Kapatýlan merkez ve þubeler ile þubeye dönüþtürülen merkezlerden, yaklaþýk aylýk ortalama 104 bin YTL olmak üzere yýllýk bin YTL'lik hizmetsiz iþgücü tasarrufu saðlandýðý gibi kapatýlan iþyerlerinin kira, elektrik, su vs. iþletme giderlerinden de tasarruf elde edilmiþtir. 2- Giþe Otomasyonu Projesi: Halka daha hýzlý ve güvenli hizmet verilmesi amacýyla baþlatýlan giþe otomasyonu projesi kapsamýnda otomasyona açýk iþyeri sayýsý 2003 yýlý sonunda 882 iken, 2004 yýlý sonunda 1511'e, 2005 yýlýnda ise 2200'e ulaþmýþtýr. Giþe otomasyonunun yaygýnlaþtýrýlmasý ile on-line havale ve çek hizmetinden yararlananlarýn sayýsýnda artýþ gerçekleþmiþtir yýl sonu itibariyle kabul edilen yurtiçi havale sayýsý adet, kabul edilen çek sayýsý adet iken 2004 yýlýnda kabul edilen yurtiçi havale sayýsý adede, çek sayýsý ise adede yükselmiþtir. Yine 2003 yýlýnda yýl sonu itibariyle kabul edilen yurtiçi havale tutarý bin YTL, çek tutarý ise bin YTL iken, 2004 yýlýnda kabul edilen havale tutarý bin YTL, çek tutarý ise bin YTL olarak gerçekleþmiþtir. Ayrýca; PTT, otomasyon sisteminde kullandýðý X.25 (Türk Telekom data alt yapýsýnda kullanýlan paket anahtarlamalý bir þebeke) þebekesini, verimlilik ve zaman içinde artan bant geniþliði ihtiyaçlarýný dikkate alarak 2003'ten itibaren Frame Relay'e (Türk Telekom data alt yapýsýnda kul- 20

19 lanýlan zaman anahtarlamalý bir þebeke) dönüþtürmeye baþlamýþtýr. Bu amaçla son açýlan 400 PTT Merkezinden Türk Telekomun hizmet verebildiði 180 Merkezde FR alt yapýsýna uygun donanýmlar alýnarak FR þebekesi kullanýlmýþtýr yýlýndan itibaren Türk Telekomun ADSL (Türk Telekom data ve ses alt yapýsýnda kullanýlan son teknolojiye sahip en yeni þebeke) hizmeti vermeye baþlamasý üzerine TT ile bir protokol yapýlarak bundan sonraki merkez ve þube açýlýþlarýnda ADSL alt yapýsýnýn kullanýlmasýna baþlanmýþtýr. ADSL þebekesi son teknolojinin çok ucuza alýnabildiði bir teknoloji olduðundan, PTT bu þebekeye geçen ilk kurum olmuþtur. Çünkü bir þubenin önceki þebekelerle 64 Kbps hýzý ile otomasyona açýlabilmesinin network donaným maliyeti 1500 $ iken, ADSL ile 256 Kbps hýzýnda $ arasýnda bir donaným maliyeti oluþturmaktadýr. Aylýk data kiralarý açýsýndan da benzer avantajlar bulunmaktadýr. Bu sebeple PTT, öncelikle yeni açýlacak þubeleri ADSL ile açmaya devam ederken ADSL þebekesinin verimliliðini izleyecek ve sonuçlarýn iyi olmasý durumunda tüm data alt yapýsýný bu þebekeye geçirebilecektir. ADSL ile devreye alýnan 1400 nokta, eski sistemle devreye alýnsa idi, 1400x150 =210 bin YTL ödenecekti nokta ADSL ile otomasyona açýlarak 1400x75 =105 bin YTL ödenmiþtir. Böylece 1400 nokta için 210 bin-105 bin YTL (eski ve yeni sistem arasýndaki kâr), 105 bin x12 (ay) = bin YTL ise yýllýk kâr elde edilmiþtir. Ayrýca ilk yatýrým olarak 1400 nokta için 1000 $ x 1400 = $ yerine sistem maliyeti olarak 60 $ x 1400= $ harcanmýþtýr yýlý sonunda ekranlar arasýnda geçiþ 1-1,5 dakika iken 2004 yýlý sonunda geçiþ yaklaþýk 10 saniyeye indirilerek iþlem hýzýnda artýþ saðlanmýþtýr. Böylelikle bekleme süresi azalmýþ ve vatandaþ memnuniyeti artmýþtýr. 3- Bankalar ve finans kurumlarý ile iþbirliði: Genel Müdürlük olarak hizmet türlerinin artýrýlmasý, müþterilere çaðdaþ hizmet sunulmasý amacýyla baþlatýlan çalýþmalar devam etmektedir. Müþteri profilinin de deðiþtiði günümüzde çeþitli kurum ve kuruluþlarla görüþmeler sürdürülmekte olup muhtelif kurumlarla da anlaþmalar yapýlmaktadýr. Ülkemizdeki ekonomik geliþmelere paralel olarak tek bir tahsilat merkezi olmak ve küçülerek büyümek isteyen özel bankalarýn güvenilir uç noktalarýný oluþturmak amaçlanmýþ olup, BDDK'nýn tarih ve 5698 sayýlý yazýsýnda hizmetlerimizin PTTBANK tanýtýcý iþareti altýnda sunulmasý uygun görülmüþtür. 21

20 Bankalar ve Finans Kurumlarý ile iþbirliði kapsamýnda Kuruluþumuz 2003 yýlýnda Garanti Bankasý, Anadolu Finans Kurumu, Denizbank, Finansbank ve Citibank ile çalýþmaktaydý yýlýnda ise bunlara ilave olarak Asya Finans, Yapý Kredi Bankasý, Dýþbank, Türk Ekonomi Bankasý, Vakýfbank, Family Finans, Koçbank, Kuveyt Türk Bank, C Kredi ve Kalkýnma Bankasý gibi bankacýlýk ve finans kurumlarý ile de anlaþmalar yapýlmýþtýr. Bu kapsamda 2003 yýl sonu itibariyle adet iþlem karþýlýðý bin YTL tutarýnda iþlem yapýlmýþ iken, 2004 yýl sonu itibariyle adet iþlem karþýlýðý bin YTL tutarýnda iþlem yapýlmýþtýr. 4- GSM þirketleriyle yapýlan tahsilat anlaþmalarý: Kuruluþumuzca Telsim, AVEA, Turkcell'e ait fatura tahsilatý, kontör yükleme kartý satýþý iþlemleri yapýlmaktadýr. GSM Þirketleriyle iþbirliði kapsamýnda 2003 yýl sonu itibariyle adet iþlem karþýlýðý bin YTL tutarýnda iþlem yapýlmýþ iken, 2004 yýl sonu itibariyle adet iþlem karþýlýðý bin YTL tutarýnda iþlem yapýlmýþtýr. 5- Sosyal güvenlik kuruluþlarý ile iþbirliði: Emekli Sandýðý Genel Müdürlüðü ile yapýlan protokol uyarýnca 60 yaþ üzeri emeklilerimizden isteyenlerinin tüm Türkiye'de maaþlarý PTT'ce konutta teslim olarak ödenmektedir. Emekli Sandýðý ve SSK ile yapýlan protokoller uyarýnca emekli ödemeleri PTT iþyerlerinden yapýlmaktadýr. Konutta teslim ve giþeden yapýlan emekli ödemelerine ait vergi iade zarflarýnýn toplanmasý ve vergi iadesi ödemeleri ayný yöntemle yapýlmaktadýr. PTT ile sosyal güvenlik kuruluþlarý arasýndaki iþbirliði kapsamýnda 2003 yýlýnda Emekli Sandýðý emeklisine, SSK emeklisine ödeme yapýlmýþ iken, 2004 yýlýnda Emekli Sandýðý emeklisine ve SSK emeklisine ödeme yapýlmýþtýr. 6- Kamu ve özel kurum ve kuruluþlarý ile iþbirliði: Kuruluþumuz hizmet çeþitliliðinin artýrýlmasý amacýyla kamu ve özel kurum ve kuruluþlar ile iþbirliði anlaþmalarý yapmaktadýr yýlýnda Kuruluþumuz ile TEDAÞ Genel Müdürlüðü, Global Refund Turistik Hizmetleri A.Þ, DSD Deri Sanayicileri Sektörel Dýþ Ticaret A.Þ, ÝZ-SU Genel Müdürlüðü arasýnda imzalanan anlaþmalar uyarýnca adý geçen kurum ve kuruluþlarýn iþlemleri yapýlmakta idi yýlýnda ise bunlara ilave olarak Konya Su ve Kanalizasyon Ýdaresi Genel Müdürlüðü, FLY Havayollarý, Hizmet Otomotiv Ýthalat Ýhracat Sanayi Ticaret Ltd. Þti., Metro Motorlu Taþýtlar Taþ. San. ve A.Þ., Iþýk Sigorta A.Þ., Doðan Ýletiþim Telekomünikasyon Elektronik Servis Hizmetleri Turizm ve Yayýncýlýk A.Þ., Karel Elektronik San. Tic. A.Þ., Kumtel Elektronik San. Tic. A.Þ., Lindner Pul Köþesi, Kesit 22