alphanumeric journal The Journal of Operations Research, Statistics, Econometrics and Management Information Systems

Transkript

1 Received: January 15, 2018 Accepted: March 13, 2018 Published Online: March 26, 2018 Available online at alphanumeric journal The Journal of Operations Research, Statistics, Econometrics and Management Information Systems AJ ID: OR.06 DOI: /alphanumeric Using an Integrated Grey AHP MOORA Approach for Personnel Selection: An Application on Manager Selection in the Health Industry Yaup Çelibile, Ph.D. * Assist. Prof., Department of Management Information Systems, Faculty of Economics, Administrative and Social Sciences, Istanbul Gelisim University, Istanbul, Turey, ycelibile@gelisim.edu.tr * İstanbul Gelişim Üniversitesi, İtisadi İdari ve Sosyal Bilimler Faültesi, Cihangir Mahallesi Şehit Piyade Onbaşı Murat Şengöz Soa No: , Avcılar/İstanbul/Türiye ABSTRACT Right personnel selection is always an important problem for companies. Especially today, with globalizing world, developing technologies and increasing specialization, human resources management personnel can become inadequate about the right personnel selection. Especially in the areas of business, where human life is concerned, right personnel selection decision become more important and critical. One of the other important problems encountered during personnel selection process is the presence of decisions with subjective judgements. It is taen attention that MOORA method has the success of maing the right decision when the studies in the literature is observed. Because of this, in this study, An integrated grey AHP MOORA approach is presented for personnel selection. The reason of selection of grey numbers is its success of representing subjective judgements and including the bias caused by personal judgements by minimizing it during the selection process. Firstly, through this perspective, after the introduction section, a literature review evaluating the studies on personnel selection is allocated. In Section 3, operation with grey numbers are explained. In Section 4, grey AHP method and In Section 5, grey MOORA method are explained in detail. In Section 6, proposed integrated grey AHP MOORA approach is given with step by step explanation. In Section 7, an application on manager selection in health industry is carried out as a real life problem and its results are validated by comparing with different methods Keywords: Personnel Selection, Manager Selection, Group Decision Maing, Grey Systems, AHP, MOORA Personel Seçimi için Bütünleşi Gri AHP MOORA Yalaşımının Kullanılması: Sağlı Setöründe Yönetici Seçimi Üzerine Bir Uygulama ÖZ Doğru personel seçimi, işletmeler için her zaman önemli bir problem olmuştur. Özellile günümüzde; globalleşen dünya, gelişen tenolojiler ve artan uzmanlaşmalarla da birlite insan aynaları yönetimi personelleri doğru personelin seçimi onusunda yetersiz alabilmetedir. Özellile, insan hayatının da söz onusu olduğu iş ollarında doğru personel seçim ararları ço daha önemli ve riti bir hale gelmetedir. Personel seçimi sırasında arşılaşılan en önemli sorunlardan bir diğeri de işisel yargılar içeren ararların mevcudiyetidir. Literatürde yer alan çalışmalar incelendiğinde MOORA yönteminin doğru arar vermedei başarısı diat çemetedir. Bu nedenle, bu çalışmada, personel seçimi için bütünleşi gri AHP MOORA yalaşımı önerisinde bulunulmuştur. Gri sayıların tercih edilmesinin nedeni, işisel yargıları temsil yeteneğindei başarısı ve seçimler sırasında işisel yargılardan aynalı yanlılıların minimize edilere işlemlere dahil edilmesidir. Bu doğrultuda öncelile, giriş bölümünden sonra, personel seçimi üzerine gerçeleştirilmiş olan çalışmaların değerlendirildiği literatür taramasına yer verilmiştir. Bölüm 3 te, gri sayılarla işlemler ısaca atarılmıştır. Bölüm 4 te gri AHP yöntemi ve Bölüm 5 te gri MOORA yöntemi detaylı olara anlatılmıştır. Bölüm 6 da, önerilen bütünleşi Gri AHP MOORA yalaşımının adım adım anlatımı verilmetedir. Bölüm 7 de gerçe hayat problemi olara, sağlı setöründe yönetici seçimi üzerine bir uygulama gerçeleştirilmiş ve sonuçları farlı yöntemlerle arşılaştırılara doğrulanmıştır Anahtar Kelimeler: Personel Seçimi, Yönetici Seçimi, Grup Karar Verme, Gri Sistemler, AHP, MOORA The Journal of Operations Research, Statistics, Econometrics and Management Information Systems All rights reserved.

2 Çelibile Using an Integrated Grey AHP MOORA Approach for Personnel Selection: An Application on Manager Selection in the Health Industry Giriş İnsan Kaynaları Yönetiminin (İKY) en önemli onularından biri doğru personelin seçimidir. Özellile günümüzde; globalleşen dünya, gelişen tenolojiler ve artan uzmanlaşmalarla da birlite İKY personelleri doğru personelin seçimi onusunda yetersiz alabilmetedir. Bu yetersiz alma durumunun en önemli nedenlerinden biri artan işsizli oranları ve alınan başvuruların yalnızca üle içerisinden değil, farlı ülelerden de geliyor olmasıdır. Bu durumlar nedeniyle, yanlış personel seçiminin yapılması ihtimalinin yanında, önemli pozisyonlarda gerçeleştirilen arar verme aşamalarında doğru personelin seçimi ço uzun süreler alabilmete ve hatta bazı durumlarda bununla birlite, hem İKY departmanı hem de işletmeler işlevsiz hale gelebilmetedir. Özellile insan hayatının da söz onusu olduğu iş ollarında bu tip personel seçim ararları ço daha önemli hale gelmetedir. İKY personelleri tarafından gerçeleştirilen personel seçim ararlarının diğer sorun olabilen tarafı da seçimleri işisel yargılar içerere gerçeleştirilme ihtimalidir. Özellile Türiye gibi, ültür mozaiği olan ülelerde bu yanlı olabilece ararlar işletmeleri daha sııntılı hale getirebilmetedir. Günümüz dünyasında neredeyse ülelerin tamamı özellile azınlı gruplar için eşitli sözleşmelerine sahip olsalar da insan fatörünün devreye girdiği durumlarda üçü ya da büyü derecede de olsa işisel yargılar her zaman problem teşil etmetedir. Literatürde personel seçimi için ço çeşitli yöntem önerileri bulunmatadır. Faat, bu yöntemlerin büyü bir çoğunluğu az sayıda riter ve alternatif içeren hipoteti problem ile uygulamalar gerçeleştirilmiş çalışmalardır (Safari v.d., 2014; Chaghooshi v.d., 2014; Alguliyev v.d., 2015; Sang v.d., 2015; Karabašević v.d., 2016). Sağlı setöründe yönetici seçimi için gerçeleştirilmiş çalışmaya ise mevcut literatür taramalarında ise neredeyse rastlanamamıştır. Gerçeleştirilmiş olan te çalışma Liu ve aradaşlarının 2015 yılında (Liu v.d., 2015), baş hemşire seçimi için önerdileri bulanı VIKOR yöntemidir. Bu çalışmada değerlendirilen baş hemşire adaylarının seçimleri de, yalnızca 4 ritere göre gerçeleştirilmiştir. Gri MOORA ullanılmış olan bir çalışmaya ise literatürde hiç rastlanmamıştır. Mevcut bilgiler dahilinde gri ÇKKV yöntemi ullanılara gerçeleştirilmiş olan bir personel seçimi uygulamasına da rastlanmamıştır. Bu nedenlerden dolayı bu çalışmada bütünleşi gri AHP MOORA yalaşımı ullanan bir ÇKKV önerisi işisel değerlendirmeler de içeren bir gerçe hayat problemi olara, sağlı setöründe yönetici seçimi üzerine uygulanmıştır. Personel seçimi için bütünleşi gri AHP MOORA yalaşımının önerildiği bu çalışmanın planı şu şeildedir. Bölüm 2 de, Bölüm 3 ve Bölüm 4 e temel oluşturması amacıyla, gri sayılarla işlemler ısaca atarılmıştır. Gri Analiti Hiyerarşi Prosesi (AHP) yöntemi bölüm 3 te detaylı olara anlatılmıştır. Bölüm 4 te, gri MOORA yönteminin anlatımına yer verilmiştir. Önerilen bütünleşi Gri AHP MOORA yalaşımının adım adım anlatımı ise bölüm 5 de verilmetedir. Bölüm 6 da gerçe hayat problemi olara, sağlı setöründe yönetici seçimi üzerine bir uygulama gerçeleştirilmiş ve sonuçları farlı yöntemlerle arşılaştırılara doğrulanmıştır. Son bölümde, tartışma ve sonuç için ayrılara çalışma tamamlanmıştır. 2. Gri Sayılarda İşlemler

3 Çelibile Personel Seçimi için Bütünleşi Gri AHP MOORA Yalaşımının Kullanılması: Sağlı Setöründe Yönetici Seçimi Üzerine Bir Uygulama 71 Gri sayılar, net değerlerin tespit edilemediği veya işisel yargılar içeren sistemlerde lasi sayıların yerine sözel ifade arşılılarıyla birlite aralılı sayılar olara ifade edilebilen sayılardır. Gri sayılar özellile, gri sistemlerin temsillerini daha başarılı bir şeilde gerçeleştirdiğinden dolayı, bu tip sistemlerde gerçeleştirilen problem çözümlerinde sılıla tercih edilmetedir. Belirli bir aralıta esin değeri bilinmeyen sayılar, gri sayılar olara adlandırılır (Liu v.d., 2016). Literatürde, gri sayılar sembolüyle temsil edilirler. a alt sınır ve a üst sınırı temsil etme üzere, a gri sayısı aşağıda yer alan Denlem 1 dei şeilde tanımlanır. a = [ a, a] = [a a a a a ] (1) c R, a = [a, a] ve b = [b, b] olma üzere; gri sayılarda gerçeleştirilen temel işlemler aşağıdai şeildedir. a + b = [a + b, a + b] (2) a b = [a b, a b] (3) a b = [min(ab, ab, ab, ab), max(ab, ab, ab, ab)] (4) a b 1 = [min ( a, a, a, a ), max b b b b (a, a, a, a )] (5) b b b b c a = [c a, c a] (6) a c = [a c, a c ] (7) 3. Gri Analiti Hiyerarşi Prosesi Analiti Hiyerarşi Prosesi (AHP) il olara 1980 yılında Saaty (Saaty, 1980) tarafından tanıtılmıştır. İl tanıtıldığı günden bu yana artan bir ullanıma sahip olan AHP yöntemi, diğer ço riterli arar verme yöntemlerinin de çoğu ez hem temelini oluşturmata hem de entegre olara ullanılmatadır. Son yıllarda hem işisel yargıları en aza indirme için hem de gri ve bulanı sistemlerin önem azanmasıyla birlite gri ve bulanı ço riterli arar verme yöntemleri de geliştirilmeye başlanmıştır. Faat geliştirilmiş olan yöntemler arasında, en sı başvurulan ÇKKV yöntemlerinden biri olan AHP yönteminin gri uzantısı henüz tam anlamıyla geliştirilmemiştir. Wang ve Liu (2007), şehrin trafi hattının değerlendirilmesi için bir gri AHP önerisinde bulunmuşlardır. Faat maalede önerilen gri AHP yönteminde, değerlendirme anetlerinin elde edilmesinin hemen ardından anetler beyazlaştırılara hesaplamalara lasi AHP yöntemiyle devam edilmiştir. Aynı yıl, Jin ve aradaşları (Jin v.d., 2007) da Wang ve Lin ile aynı gri AHP yöntemini ullanara işletme bilgi yönetimi sisteminin performansının değerlendirmesini gerçeleştirmişlerdir. Bu çalışmalara benzer bir diğer gri AHP yöntemi, Tan ve Ren (2010) tarafından urumsal acil müdahale apasitesinin değerlendirilmesine uygulanmıştır. Burada gerçeleştirilmiş uygulamada da yöntemin tamamı gri sayılar ile gerçeleştirilmemiştir. Mohammad ve aradaşlarının (Mohammad v.d., 2011), gri sistem teorisi ve AHP yöntemi ullanara tedariçi seçim modeli planlaması gerçeleştirmiş olduları çalışmada ise gri AHP yönteminin açılamasında teori boşlular bulunmatadır. Çalışmadai en önemli esili, gri AHP yönteminin iili arşılaştırmalarının tutarlılı analizlerinin lasi AHP de yer alan tutarlılı analizi ile gerçeleştirilmesidir. Bu adımdan sonra ise hesaplamalara terar gri sayılarla devam edildiği belirtilmetedir. Gri sayıların yalnızca

4 Çelibile Using an Integrated Grey AHP MOORA Approach for Personnel Selection: An Application on Manager Selection in the Health Industry 72 Önem Değeri Dilsel Ölçe Gri Sayılar 1 Eşit Önemli [1,2] 3 Önemli [2,4] 5 Ço Önemli [4,6] 7 Ço Güçlü Önemli [6,8] 9 Mutla Önemli [8,9] iili arşılaştırmalar sırasında ullanıldığı ve lasi AHP ile hesaplamalara devam edilmiş olan bir diğer çalışma da Shi ve Deng (2012) tarafından bilişim sistemlerinin güvenliğinin değerlendirilmesi üzerine uygulanmıştır. Bu çalışmada, lasi sayılar ve arşılaştırmalar yerine ullanılmış olan gri sayılar, dilsel değişen arşılıları ve gri sayı aralıları aşağıda yer alan Tablo 1 de verilmetedir. Daha sonrasında da adım adım ullanılaca olan Gri AHP yöntemi atarılacatır. Tablo 1. Gri AHP için ullanılan dilsel değişenler ve gri sayı arşılıları. Önerilen G AHP yalaşımının çözüm adımları aşağıdai şeildedir. Adım 1: Problemin Tanımlanması: İl olara probleme onu olan alternatifler, riterler ve problemin amacı tanımlanır. Adım 2: Hiyerarşi Yapının Oluşturulması: Amacın, riterlerin ve alternatiflerin tanımlanmasından sonra, amaca ve riterlere bağlı olara problemin hiyerarşi yapısı oluşturulur. Adım 3: İili Karşılaştırmaların Gerçeleştirilmesi: Problemin bir arar matrisi yo ise; uzmanlar ve arar vericiler tarafından Tablo 1 de gösterilmiş olan ölçe diate alınara hem riterler hem de alternatifler arasında iili arşılaştırmalar gerçeleştirilir. Karar verici tarafından gerçeleştirilmiş olan bir iili arşılaştırma matrisinin gösterimi Denlem (8) de verilmetedir. A g = a 11 a 12 a 1j a 1n a 21 a 22 a 2j a 2n a i1 a i2 a ij a in a n1 a n2 a nj a nn [ ] (8) Burada; a ij = [a ij, a ij] ve K adet arar verici ümesinde {1,2,3,, K} şelindedir. Klasi AHP yönteminde olduğu gibi burada da, tüm iili arşılaştırmalarda matrisin yalnızca asal öşegeninin üzerinde yer alan ısımlar için gerçeleştirilmetedir. Alt ısımlar, aşağıda yer alan Denlem (9) yardımıyla hesaplanmatadır. Asal öşegen üzerinde alan değerler ise Denlem (10) te gösterildiği gibi 1 e eşit olara alınır. a ij = [ 1 1, a ij a ij ] (9) a ii = [1,1] (10) Adım 4: İili Karşılaştırma Matrislerinin Birleştirilmesi: Karar vericiler tarafından gerçeleştirilmiş olan iili arşılaştırma matrisleri Denlem (11) te gösterildiği şeilde lasi AHP ye benzer şeilde geometri ortalama formülü ullanılara, faat gri sayılar üzerinden hesaplanır.

5 Çelibile Personel Seçimi için Bütünleşi Gri AHP MOORA Yalaşımının Kullanılması: Sağlı Setöründe Yönetici Seçimi Üzerine Bir Uygulama 73 K a ij = K i=1 a ij (11) Denlem (11) te yer alan hesaplamaların gerçeleştirilmesinden sonar elde edilen birleştirilmiş nihai gri iili arşılaştırma matrisleri de A g = [ a ij ] nxn ile gösterilir. Adım 5: Sütun Normalizasyonları: Denlem (12) (14) de gösterilen, gri sayılar için normalizasyon işlemi, Wu ve Lee (Wu ve Lee, 2007) tarafından bulanı sayılar için önerilmiş olan dönüşüm formülünün gri sayılara uyarlanması yoluyla gerçeleştirilir. max a ij = ( a ij min j a ij ) / min (12) max a ij = ( a ij min j a ij ) / min (13) max min = max a ij min a ij (14) Adım 6: Gri ağırlıların Elde Edilmesi: c = {1, 2, 3,, C} riterler ümesinde yer alan her bir ritere ait gri ağırlığın elde edilmesi için Denlem (15) de gösterildiği şeilde satırların ortalamaları hesaplanır. C j=1 a ij C (15) Adım 7: Önceli Ağırlılarının Hesaplanması: Kriter ağırlılarının hesaplanmasından sonra alternatifler için nihai önceli ağırlılarının hesaplanması için Denlem (16) dan faydalanılır. C j=1 w j a ij (16) Adım 8: Sonuçların Beyazlaştırılması: Sonuçların beyazlaştırılması işlemi, gri sayılarla aralılı olara elde edilmiş sonuçların, yorumlanması, incelenmesi ve değerlendirilmesini de olaylaştırma amacıyla lasi sayılara dönüştürülmesi işlemini apsamatadır. Bu işlem için öncelile Denlem (12) (14) de gösterildiği şeilde sonuçların normalizasyonlarının yapılması gereir. Normalizasyon işleminden sonra aşağıda verilen Denlem (17) (18) yardımıyla da beyazlaştırma işlemleri gerçeleştirilir. Burada yer alan eşitlilerde, A = [1, 2, 3, a i, ] vetörü alternatiflerin nihai ağırlılarını temsil etmetedir. Y i = a i (1 a i )+ a a i i 1 a i + a i (17) max a i = min a i + Y i min (18) 4. Gri MOORA MOORA (Multi-Objective Optimization on the basis of Ratio Analysis) yöntemi il olara 2006 yılında Brauers ve Zavadsas (Brauers ve Zavadsas, 2006) tarafından tanıtılmıştır. Günümüze en yaın zamanda geliştirilmiş olan bir yöntem olmasına arşın uygulamalarda sılıla endisine yer bulan MOORA yönteminin bulanı ve gri sistem uygulamaları henüz literatürde neredeyse hiç gerçeleştirilmemiş denece sayıdadır. Gerçeleştirilmiş olan önerilerin de doğrulamaları, gerçeleştirilmemiş ya da diate alınmamıştır (Kumar Sahu v.d., 2014; Dwivedi ve Verma, 2017). Burada açılanaca olan Gri MOORA önerisinde, özellile sosyal bilimler gibi işisel yargılar içeren ararların bulunduğu gri ve bulanı sistemlerde yer alan problemlerin

6 Çelibile Using an Integrated Grey AHP MOORA Approach for Personnel Selection: An Application on Manager Selection in the Health Industry 74 çözümüne odalanılmıştır. Önerilen Gri MOORA yalaşımının çözüm adımları aşağıdai şeildedir. Adım 1: Problemin Tanımlanması: İl olara probleme onu olan alternatifler, riterler ve problemin amacı tanımlanır. Adım 2: Karar Matrisinin Oluşturulması: Problemin tanımlanmasından sonrai adımda arar matrisinin oluşturulması gelmetedir. Bu adımda mevcut bir arar matrisi var ise bu arar matrisi ile problemin çözümüne devam edilir. Eğer mevcut bir arar matrisi yo ise Bölüm 4 te önerilmiş olan Gri AHP yalaşımı ullanılara iili arşılaştırmalar yoluyla bir arar matrisi oluşturulur. Karar matrisi KM ile gösterilme üzere, aşağıdai şeilde elde edilir. x 11 x 12 x 1j x 1n x 21 x 22 x 2j x 2n KM = x i1 x i2 x ij x in [ x m1 x m2 x mj x mn] (19) Adım 3: Normalizasyon: Bu adımda, lasi MOORA yönteminde olduğu şeilde arar matrisinde yer alan her bir riter için sütun normalizasyon işlemi gerçeleştirilir. Gri sayılar içeren sistemlerde ullanılaca normalizasyon işlemi de aşağıda yer alan Denlem (20) te gösterildiği şeilde hesaplanacatır. x ij = x ij m x2 i=1 ij (20) Adım 4: Alternatiflerin Nihai Ağırlıların Hesaplanması: Normalizasyon işleminden sonra, Denlem (21) ullanılara alternatiflere ait nihai önem ağırlıları hesaplanır. Denlemde; P, pozitif özellilere sahip riterler ümesi, N, negatif özellilere sahip riterler ümesi ve y i değeri, i. alternatifin gri önem ağırlığını temsil etmetedir. y i = w j x ij j P w j j N x ij (21) Adım 5: Sonuçların Beyazlaştırılması: Sonuçların beyazlaştırılması işlemi, gri AHP bölümünde de açılandığı gibi, gri sayılarla aralılı olara elde edilmiş sonuçların, yorumlanması, incelenmesi ve değerlendirilmesini de olaylaştırma amacıyla lasi sayılara dönüştürülmesi işlemini apsamatadır. Burada gerçeleştirilece olan beyazlaştırma işlemleri için de Bölüm 4 te Denlem (12) (14) ve Denlem (17) (18) de atarılmış olan beyazlaştırma hesaplamaları ullanılacatır. 5. Önerilen Bütünleşi Gri AHP MOORA Yalaşımı Alternatiflerin her bir riter için sonuçları işisel yargılar içermesi dolayısıyla, önerilmete olan yalaşımda öncelile gri AHP ullanılara, arar matrisinde yer alan

7 Çelibile Personel Seçimi için Bütünleşi Gri AHP MOORA Yalaşımının Kullanılması: Sağlı Setöründe Yönetici Seçimi Üzerine Bir Uygulama 75 her bir ritere göre alternatiflerin iili arşılaştırmaları yoluyla arar matrisinin oluşturulması gerçeleştirilecetir. Karar matrisinin oluşturulmasından sonra ise, gri MOORA yöntemi ullanılara alternatiflerin sıralanması işlemi gerçeleştirilecetir. Aşağıda yer alan Şeil 1 de, önerilen bütünleşi gri AHP MOORA yalaşımının çözüm adımları verilmetedir. Problemin, riterlerin ve alternatiflerin tanımlanması Hiyerarşi yapının oluşturulması Karar matrisinin elde edilmesi İili arşılaştırmaların gerçeleştirilere birleştirilmesi Her bir riter için Normalizaasyon işleminin gerçeleştirilmesi Sütun Normalizasyonlarının gerçeleştirilmesi Alternatiflerin nihai ağırlılarının hesaplanması Gri ağırlıların elde edilmesi Sonuçların beyazlaştırılması Elde edilen gri ağırlı vetörleri birleştirilere arar matrsinin oluşturulması Nihai sonuçların yorumlanması ve arar verme Gri AHP ullanılara arar matrisinin oluşturulması Gri MOORA ullanılara alternatiflerin sıralanması Şeil 1: Önerilen bütünleşi gri AHP MOORA yalaşımının çözüm adımları.

8 Çelibile Using an Integrated Grey AHP MOORA Approach for Personnel Selection: An Application on Manager Selection in the Health Industry Yönetici Seçimi Uygulaması Çalışmanın bu bölümünde, önerilmiş olan yöntemin sağlı setörü uygulamasına yer verilecetir. Gerçeleştirilmiş olan uygulama, özellile roboti cerrahi onusunda uzmanlaşmış ve tenoloji entegrasyonu yüse olan bir hastaneye yönetici seçimi üzerine gerçeleştirilmiştir. Hastanede yöneticisi seçiminde, arar verici onumunda olan 5 üst düzey yönetici ve İKY çalışanının atılımıyla gerçeleştirilmiş olan uygulamaya ait tüm sonuçlar aşağıda bulunan alt başlılarda aşamalarıyla birlite detaylı olara verilmetedir Kriter ağırlılarının Elde Edilmesi Değerlendirmede ullanılaca olan seçim riterler hastanenin İKY departmanı ve hastanede görev yapan onunun uzmanları tarafından tespit edilmiştir. Tablo 2 de ayrıntıları verilmiş olan seçim riterleri, dört ana riter altında toplanmış olan 20 alt riterden oluşmatadır. Tablo 2 de verilmiş olan seçim riterlerine ait hiyerarşi gösterim de devamında yer alan Şeil 2 de verilmetedir. Simge Kriter Adı Simge Alt Kriter Adı K1 Genel Kriterler K11 Deneyim K12 İletişim Yeteneleri K13 Yabancı Dil Seviyesi K14 İinci Yabancı Dil Seviyesi K15 Tenoloji Adaptasyonu K2 Karater Kriterleri K21 Liderli K22 Yeniliçili K23 Problem Çözme K24 Ris Alma ve Karar Verme K25 Kendine Güven K26 Analiti Düşünme K3 Setörel Kriterler K31 Setör Deneyimi K32 Yöneticili Deneyimi K33 Tenoloji Donanımı Yüse Kurumlarda Setör Deneyimi K34 Tenoloji Donanımı Yüse Kurumlarda Yöneticili Deneyimi K4 Acil Durum Kriterleri K41 Strateji Yönetim K42 Kriz Yönetimi K43 Ris Alma ve Karar Verme K44 Zaman Yönetimi K45 Koordinasyon Tablo 2. Hastane Yöneticisi Seçim Probleminin Kriterleri. Burada yer alan riterlerde, genel riterler, yönetici adaylarının deneyim, iletişim yeteneği, yabancı dil seviyesi ve tenoloji adaptasyonu gibi işisel ve genel özellilerinin değerlendirilmesini içeren riterlerdir. Karater riterleri ise; liderli, yeniliçili, problem çözme, ris alma ve arar verme, endine güven, analiti düşünme gibi yönetici adaylarının arater özellilerinin değerlendirilmesini içeren riterlerdir. Setörel riterler, yönetici adaylarının setörde ve yöneticili olara çalışma seviyelerinin değerlendirilmesi için oluşturulmuş riterlerdir. Acil durum riterleri de; hastanelerde her an doğabilece ve özellile bu urumların insan hayatıyla da ilgili olması dolayısıyla yönetici adaylarının, strateji yönetim, riz yönetimi, ris alma ve arar verme, zaman yönetimi, oordinasyon gibi acil durumlar arşısındai yetenelerinin ve apasitelerinin değerlendirilmesini içeren riterlerden oluşmatadır.

9 Çelibile Personel Seçimi için Bütünleşi Gri AHP MOORA Yalaşımının Kullanılması: Sağlı Setöründe Yönetici Seçimi Üzerine Bir Uygulama 77 Şeil 2. Hastane Yöneticisi Seçim Probleminin Hiyerarşi Yapısı. Bölüm 3 altında detaylı olara açılanmış olan gri AHP yöntemi ullanılara elde edilmiş olan ana riter ağırlılarına ait normalize gri ağırlılar ve bu değerlerin beyazlaştırılmasıyla elde edilmiş olan net değer ağırlıları aşağıda yer alan Tablo 3 de verilmetedir. Sonuçlar göstermetedir i; yönetici seçimindei en önemli riterler acil durum riterleri ve setörel riterlerdir. Bu ii riterin toplam ağırlığı % 76 nın üzerindedir. Genel riterler ise % 7,7 ile en düşü öneme sahip riterlerdir. Simge Kriter Adı Gri Ağırlılar Beyazlaştırılmış Ağırlılar K1 Genel Kriterler (0,000;0,197) 0,077 K2 Karater Kriterleri (0,081;0,422) 0,157 K3 Setörel Kriterler (0,245;0,835) 0,346 K4 Acil Durum Kriterleri (0.279, 1.000) 0,420 Tablo 3. Ana Kriterlerin Normalize Gri ve Beyazlaştırılmış Ağırlıları. Gri AHP ile yapılmış olan hesaplamalar sonucunda alt riterler için elde edilmiş olan normalize gri önem ağırlıları ve beyazlaştırılmış değerleri, aşağıda yer alan Tablo 4 te verilmetedir. Elde edilmiş olan önem ağırlıları incelendiğinde, genel riterlerde en önemli seçim riterlerinin, 0,353 ile deneyim riterinin en üst sırada olduğu görülmetedir. Bu ategoride, en az öneme sahip olan alt riterin ise; 0,005 önem ağırlığıyla iinci yabancı dil seviyesi olduğu görülmetedir. Karater riterlerinde ise; en yüse ve en düşü öneme sahip alt riterler sırasıyla; 0,277 ile liderli ve 0,058 ile yeniliçili riterleridir. Setörel riterlerin birbirine de bağlı olması dolayısıyla, en yüse öneme sahip riter 0,484 ile tenoloji donanımı yüse urumlarda yöneticili

10 Çelibile Using an Integrated Grey AHP MOORA Approach for Personnel Selection: An Application on Manager Selection in the Health Industry 78 deneyimi ien; en düşü öneme sahip riter 0,059 ile setör deneyimidir. Son ana riter olan, acil durum riterlerinde ise en önemli seçim riteri 0,358 ile ris alma ve arar verme riteri ien; en düşü öneme sahip riter 0,100 ile oordinasyon riteridir. Simge Gri Ağırlı B. Ağırlı Simge Gri Ağırlı B. Ağırlı K1 Genel Kriterler K2 Karater Kriterleri K11 (0,494;1,000) 0,353 K3 Setörel Kriterler K31 (0,000;0,100) 0,059 K12 (0,416;0,987) 0,330 K32 (0,122;0,440) 0,181 K13 (0,110;0,275) 0,068 K33 (0,184;0,662) 0,276 K14 (0,000;0,008) 0,005 K34 (0,389;1,000) 0,484 K15 (0,377;0,731) 0,244 K21 (0,305;1,000) 0,277 K4 Acil Durum Kriterleri K41 (0,153;0,768) 0,258 K22 (0,000;0,211) 0,058 K42 (0,096;0,539) 0,180 K23 (0,241;0,874) 0,233 K43 (0,255;1,000) 0,358 K24 (0,224;0,763) 0,205 K44 (0,002;0,322) 0,103 K25 (0,102;0,436) 0,114 K45 (0,000;0,307) 0,100 K26 (0,101;0,428) 0,113 Tablo 4. Alt Kriterlerin Normalize Gri ve Beyazlaştırılmış Ağırlıları Karar Matrisinin Oluşturulması Çalışmanın bu bölümünde, arar matrisinin oluşturulması yönünde hesaplamalar gerçeleştirilecetir. Bu amaçla il olara, gri AHP yöntemi ullanılara, önceli vetörü bulunmayan riterlere ait önceli vetörlerinin elde edilmesi gerçeleştirilecetir. Önceli vetörü bulunan riterlerde ise, önceli vetörleri olduğu gibi arar matrisine dahil edilecetir. Son olara, alt riterler vasıtasıyla hesaplanan ana riterlere ait önceli vetörlerinin elde edilmesinden sonra, hastane yöneticisi adaylarının değerlendirilmesi bir sonrai bölümde gri MOORA yöntemi ullanılara gerçeleştirilecetir. Tablo 5 te, adayların genel riterlere göre değerlendirmelerini içeren arar matrisi yer almatadır. Tabloda yer alan değerlerden, K11 riteri için yıl bazında, K13 ve K14 riterleri için 100 üzerinden puan bazında değerler ullanılmıştır. K12 ve K15 riterleri için ise; arar vericiler tarafından gerçeleştirilmiş olan iili arşılaştırmalar sonucunda elde edilmiş olan gri AHP hesaplamalarının sonuçları verilmiştir. Tablonun en üst satırında her bir riterin önem ağırlığı yer almatadır. Buradan elde edilece olan sonuçlar, Bölüm 6.3 te gerçeleştirilece hesaplamalar için ullanılaca olan arar matrisinin il sütun vetörünü oluşturacatır. Ağırlı 0,353 0,330 0,068 0,005 0,244 Adaylar K11 K12 K13 K14 K15 Önceli Ağırlığı A1 [5;7] [0,282;0,920] [90;100] [70;90] [0,071;0,733] [0,070;0,609] A2 [8;9] [0,000;0,244] [50;70] [30;50] [0,146;0,977] [0,000;0,410] A3 [10;12] [0,248;0,764] [70;90] [50;70] [0,000;0,513] [0,124;0,571] A4 [27;30] [0,367;1,000] [50;70] [0;0] [0,071;0,640] [0,484;1,000] A5 [20, 23] [0,040;0,280] [70;90] [0;0] [0,170;1,000] [0,304;0,756] Tablo 5. Adayların Genel Kriterlere göre Değerlendirilmesi.

11 Çelibile Personel Seçimi için Bütünleşi Gri AHP MOORA Yalaşımının Kullanılması: Sağlı Setöründe Yönetici Seçimi Üzerine Bir Uygulama 79 Adayların arater riterlerine göre değerlendirmelerini içeren arar matrisi Tablo 6 da yer almatadır. Tabloda yer alan tüm değerler, arar vericiler tarafından gerçeleştirilmiş olan iili arşılaştırmalar sonucunda elde edilmiş olan gri AHP hesaplamalarının sonuçlarına göre verilmiştir. Tablonun en üst satırında da yine her bir riterin önem ağırlığı yer almatadır. Buradan elde edilece olan sonuçlar da, Bölüm 6.3 te gerçeleştirilece hesaplamalar için ullanılaca olan arar matrisinin iinci sütun vetörünü oluşturacatır. Ağırlı 0,277 0,058 0,233 0,205 0,114 0,113 Adaylar K21 K22 K23 K24 K25 K26 Önceli Ağırlığı A1 [0,000;0,073] [0,332;1,000] [0,000;0,212] [0,134;0,953] [0,000;0,549] [0,252;1,000] [0,000;0,519] A2 [0,138;0,489] [0,216;0,682] [0,097;0,556] [0,139;1,000] [0,043;0,702] [0,077;0,528] [0,049;0,704] A3 [0,325;0,958] [0,046;0,212] [0,024;0,357] [0,000;0,577] [0,104;0,933] [0,000;0,313] [0,043;0,669] A4 [0,319;1,000] [0,033;0,154] [0,271;1,000] [0,064;0,819] [0,149;1,000] [0,164;0,792] [0,156;1,000] A5 [0,215;0,697] [0,000;0,065] [0,234;0,929] [0,055;0,734] [0,060;0,734] [0,183;0,800] [0,095;0,813] Tablo 6. Adayların Karater Kriterlerine göre Değerlendirilmesi. Adayların setörel riterlere göre değerlendirmelerini içeren arar matrisi Tablo 7 de yer almatadır. Tabloda yer alan tüm değerler, adayların deneyimlerine bağlı olara yıl olara verilmiştir. Tablonun en üst satırında her bir riterin önem ağırlığı yer almatadır. Buradan elde edilece olan sonuçlar ise, Bölüm 6.3 te gerçeleştirilece hesaplamalar için ullanılaca olan arar matrisinin üçüncü sütun vetörünü oluşturacatır. Ağırlı 0,059 0,181 0,276 0,484 Adaylar K31 K32 K33 K34 Önceli Ağırlığı A1 [5;7] [1;2] [0;0] [0;0] [0,000;0,039] A2 [8;9] [3;4] [1;2] [0;0] [0,102;0,165] A3 [10;12] [0;0] [6;7] [0;0] [0,155;0,190] A4 [24;26] [5;7] [10;12] [3;4] [0,728;0,939] A5 [20, 23] [2;3] [9;10] [5;7] [0,760;1,000] Tablo 7. Adayların Setörel Kriterlere göre Değerlendirilmesi. Adayların acil durum riterlerine göre değerlendirmelerini içeren arar matrisi Tablo 8 de yer almatadır. Tabloda yer alan tüm değerler, arar vericiler tarafından gerçeleştirilmiş olan iili arşılaştırmalar sonucunda elde edilmiş olan gri AHP hesaplamalarının sonuçlarına göre verilmiştir. Tablonun en üst satırında da yine her bir riterin önem ağırlığı yer almatadır. Buradan elde edilece olan sonuçlar da, Bölüm 6.3 te gerçeleştirilece hesaplamalar için ullanılaca olan arar matrisinin dördüncü sütun vetörünü oluşturacatır. Ağırlı 0,258 0,180 0,358 0,103 0,100 Adaylar K41 K42 K43 K44 K45 Önceli Ağırlığı A1 [0,000;0,219] [0,000;0,317] [0,000;0,211] [0,000;0,142] [0,002;0,318] [0,000;0,258] A2 [0,048;0,400] [0,271;1,000] [0,188;0,801] [0,031;0,260] [0,000;0,363] [0,144;0,694] A3 [0,156;0,688] [0,267;0,971] [0,164;0,751] [0,101;0,447] [0,100;0,618] [0,183;0,799] A4 [0,161;0,731] [0,189;0,837] [0,188;0,771] [0,312;1,000] [0,269;1,000] [0,221;0,897] A5 [0,262;1,000] [0,224;0,992] [0,304;1,000] [0,038;0,280] [0,227;0,885] [0,267;1,000] Tablo 8. Adayların Acil Durum Kriterlerine göre Değerlendirilmesi.

12 Çelibile Using an Integrated Grey AHP MOORA Approach for Personnel Selection: An Application on Manager Selection in the Health Industry 80 Buraya adar olan ısımda, nihai değerlendirmeler için ullanılma üzere, tüm ana riterlere ait önem ağırlıları elde edilmiştir. Her bir ana riter için bir gri ağırlı vetörü olma üzere toplam dört adet gri ağırlı vetörü elde edilmiştir. Bu dört adet ana riter için elde edilmiş olan gri ağırlı vetörleri birleştirilere gri arar matrisi oluşturulaca ve Bölüm 6.3 te bu gri arar matrisi ve gri MOORA yöntemi ullanılara hastane yöneticisi seçimi gerçeleştirilecetir Hastane yöneticisi Adaylarının Değerlendirilmesi Bu bölümde, Bölüm 6.2 den elde edilmiş olan sonuçlar yardımıyla, gri MOORA yöntemi ullanılara hastane yöneticisi seçimi uygulaması gerçeleştirilecetir. Bölüm 6.2 de elde edilen tüm önem ağırlıları vetörleri aşağıda yer alan Tablo 9 da birlite gösterilmetedir. Tablonun en üst satırında, ana riterlerin önem ağırlıları yer almatadır. Hastane yöneticisi seçimi için yapılaca olan gri MOORA hesaplamaları bu tabloya göre gerçeleştirilecetir. Ağırlı 0,077 0,157 0,346 0,420 Genel Kriterler Karater Kriterleri Setörel Kriterler Acil Durum Kriterleri A1 [0,070;0,609] [0,000;0,519] [0,000;0,039] [0,000;0,258] A2 [0,000;0,410] [0,049;0,704] [0,102;0,165] [0,144;0,694] A3 [0,124;0,571] [0,043;0,669] [0,155;0,190] [0,183;0,799] A4 [0,484;1,000] [0,156;1,000] [0,728;0,939] [0,221;0,897] A5 [0,304;0,756] [0,095;0,813] [0,760;1,000] [0,267;1,000] Tablo 9. Hastane Yöneticisi Seçimi Gri Karar Matrisi. Tablo 10 da, önerilmiş olan bütünleşi gri AHP MOORA yöntemi ullanılara gerçeleştirilmiş olan hastane yöneticisi seçimi değerlendirme sonuçları ve sıralamalar verişmiştir. Elde edilen sonuçların arşılaştırılması ve doğrulanması amacıyla da Tablo 9 da yer alan arar matrisine gri AHP ve gri VIKOR (Çelibile ve Tüysüz, 2016) yöntemleri de uygulanara yine, elde edilen sonuçlar Tablo 10 da detaylı olara verilmiştir. Gri MOORA Gri AHP Gri VIKOR Gri Sonuçlar Beyaz Sıralama Gri Sonuçlar Beyaz Sıralama Gri Sonuçlar Beyaz Sıralama Sonuçlar Sonuçlar Sonuçlar A1 [0,00;0,36] 0,095 5 [0,00;0,26] 0,053 5 [0,42;1,00] 0,790 5 A2 [0,03;0,64] 0,271 4 [0,10;0,51] 0,252 4 [0,35;0,88] 0,655 4 A3 [0,04;0,69] 0,313 3 [0,15;0,58] 0,321 3 [0,33;0,84] 0,614 3 A4 [0,13;1,00] 0,592 1 [0,42;0,98] 0,776 2 [0,00;0,69] 0,280 2 A5 [0,13;0,97] 0,573 2 [0,43;1,00] 0,794 1 [0,00;0,66] 0,263 1 Tablo 10. Hastane Yönetici Seçimi Uygulamasının Sonuçları ve Sıralamalar. Gri MOORA yöntemiyle elde edilmiş olan sonuçlar göstermetedir i; 0,592 puanla en başarılı hastane yönetici adayı A4 adayıdır. Yönteme göre, iinci sırada yer alan hastane yönetici adayı ise; 0,573 puanla A5 adayıdır. En az başarılı olan hastane yöneticisi adayı da; 0,095 puanla A1 adayı olara görülmetedir. Elde edilmiş olan sonuçlar göstermetedir i; birinci ve iinci aday arasındai sıralama farlılığı dışında tüm sıralamalar aynıdır. Aynı zamanda adayların değerlendirmeler sonucunda elde ettileri sorlar da yöntemler arasında orantılı olduğu görülmetedir. Birinci ve iinci aday arasındai sıralama farlılığının, adaylarının birbirine ço yaın olan nihai puanlarından aynalandığı düşünülmetedir. Bu tip arar verme problemlerinde, gri ve bulanı ÇKKV yöntemlerinin tercih edilmesinin en büyü nedenlerinden biri de

13 Çelibile Personel Seçimi için Bütünleşi Gri AHP MOORA Yalaşımının Kullanılması: Sağlı Setöründe Yönetici Seçimi Üzerine Bir Uygulama 81 sonuçlara yansıyan bu üçü farlılılardır. Bu şeilde gerçeleşen farlılılar da ya da üçü sonuç farlarında adayların gri değerlendirme sonuçları detaylı olara incelenere fedaarlı yapılabilece olan riterlere göre son arar verilebilir. Bir diğer taraftan, sonuçların zaten gri olması dolayısıyla ris alınara, iinci sırada yer alan adayın belirli onularda yüse başarı gösterere gri aralığın üst sınırına yaın performans sergilemesi belenebilir. 7. Tartışma ve Sonuç Doğru personel seçimi, işletmeler için her zaman önemli bir problem olmuştur. Özellile günümüzde; globalleşen dünya, gelişen tenolojiler ve artan uzmanlaşmalarla da birlite İKY personelleri doğru personelin seçimi onusunda yetersiz alabilmetedir. Özellile, insan hayatının da söz onusu olduğu iş ollarında doğru personel seçim ararları ço daha önemli ve riti bir hale gelmetedir. Bu nedenle, hastane yöneticisi seçiminin bütünleşi gri AHP MOORA yalaşımıyla gerçeleştirildiği bu çalışmada, 5 adet aday, 4 ana riter altında toplanmış olan 20 alt ritere göre değerlendirilmiştir. Bu yalaşımın önerilmesindei en temel neden, işisel ararların bulunduğu bir sistemde, grup arar vermenin matematisel olara sisteme dahil edilmesi yoluyla yanlılıların en aza indirilmesi ve sonuçların objetife en yaın olaca şeilde elde edilmesini sağlamatır. Önerilmiş olan yalaşımla elde edilen sonuçlar ve diğer ÇKKV yöntemleri ile gerçeleştirilmiş olan arşılaştırma sonuçları da göstermetedir i; yalaşımın, seçim sırasında adayların değerlendirilmesi üzerindei etisi başarılıdır. Ayrıca, burada tespit edilmiş olan riterlerde problemlere göre değişililer gerçeleştirilere baş hemşire seçimi, dotor seçimi, uzman seçimi, idareci seçimi gibi sağlı işletmelerinde gereli olan diğer personel değerlendirmeleri de olaylıla yapılabilecetir. Gelece çalışmalar için, elde edilen sonuçlar da göstermetedir i; önerilmiş olan bütünleşi gri AHP MOORA yalaşımı, yalnızca sağlı setöründe yönetici seçimine değil, işisel yargılar içeren diğer grup arar verme problemlerine de uygulanabilece bir yöntemdir. Önerilmiş olan bütünleşi yöntem, bu çalışmada olduğu gibi, diğer ÇKKV yöntemleri ile entegre edilere geliştirilebilir. Bunların yanında, özellile grup arar vermede yer alan arar vericilerin sistem içerisindei uzmanlıları, pozisyonları, arar verme üzerindei ağırlılarının farlı olması durumunda gerçeleştirilmiş olan iili arşılaştırmaların hesaplamaları sırasında, arar vericilerin bu önem ağırlıları da hesaplamalara çarpımsal olara dahil edilere yansıtılabilecetir. Kaynaça Alguliyev, R. M., Aliguliyev, R. M., Mahmudova, R. S. (2015). Multicriteria personnel selection by the modified fuzzy VIKOR method. The Scientific World Journal, Brauers, W. K., Zavadsas, E. K. (2006). The MOORA method and its application to privatization in a transition economy. Control and Cybernetics, 35, Chaghooshi, A. J., Janatifar, H., Dehghan, M. (2014). An application of AHP and similarity-based approach to personnel selection. International Journal of Business Management and Economics, 1(1), Çelibile, Y., & Tüysüz, F. (2016). An integrated grey based multi-criteria decision maing approach for the evaluation of renewable energy sources. Energy, 115, Dwivedi, S., Verma, N. (2017). Sustainability Measurement Of System s Organization Under Grey- Knowledge Based Ewz Model Using Grey-Moora Approach. Asian Journal of Applied Science and Technology (AJAST), 1(8),

14 Çelibile Using an Integrated Grey AHP MOORA Approach for Personnel Selection: An Application on Manager Selection in the Health Industry 82 Jin, F., Liu, P., Zhang, X. (2007, July). The evaluation study of nowledge management performance based on Grey-AHP method. In Software Engineering, Artificial Intelligence, Networing, and Parallel/Distributed Computing, SNPD Eighth ACIS International Conference on (Vol. 3, pp ). IEEE. Karabašević, D., Stanujić, D., Urošević, S., Masimović, M. (2016). An approach to personnel selection based on Swara and Waspas methods. BizInfo (Blace) Journal of Economics, Management and Informatics, 7(1), Kumar Sahu, A., Datta, S., Sanar Mahapatra, S. (2014). Supply chain performance benchmaring using grey-moora approach: An empirical research. Grey Systems: Theory and Application, 4(1), Liu, H. C., Qin, J. T., Mao, L. X., Zhang, Z. Y. (2015). Personnel Selection Using Interval 2 Tuple Linguistic VIKOR Method. Human Factors and Ergonomics in Manufacturing & Service Industries, 25(3), Liu, S., Liu, S., Rui, H., Rui, H., Fang, Z., Fang, Z.,..., Forrest, J. (2016). Explanation of terms of grey numbers and its operations. Grey Systems: Theory and Application, 6(3), Mohammad, Y. N., Vahid, B., Majid, A. (2011). Planning a model for supplier selection with AHP and Grey systems theory. Business and Management Review, 1(7), Saaty, T. L. (1980), The Analytic Hierarchy Process: Planning, Priority Setting, Resources Allocation. New Yor: McGraw-Hill, ISBN-13: , Safari, H., Cruz-Machado, V., Zadeh Sarraf, A., Malei, M. (2014). Multidimensional personnel selection through combination of TOPSIS and Hungary assignment algorithm. Sang, X., Liu, X., Qin, J. (2015). An analytical solution to fuzzy TOPSIS and its application in personnel selection for nowledge-intensive enterprise. Applied Soft Computing, 30, Shi, H., Deng, Y. (2012). A Grey Model for Evaluation of Information Systems Security. JCP, 7(1), Tan, X., Ren, Y. (2010, August). Comprehensive Evaluation of Enterprise Emergency Response Capability Based on Grey-AHP Method. In Management and Service Science (MASS), 2010 International Conference on (pp. 1-4). IEEE. Wang, W., Liu, P. (2007). The evaluation of urban public traffic line networ based on the grey-ahp method. In International Conference on Transportation Engineering 2007 (pp ). Wu, W. W., Lee, Y. T. (2007). Developing global managers competencies using the fuzzy DEMATEL method. Expert systems with applications, 32(2),