YA ADIKLARI VE YAZDIKLARIYLA KONYA DA B R GAZETEC : SELÇUK ES. Necmi UYANIK *

Transkript

1 TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS Yl:2009,Say:1 Sayfa: THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Year:2009,Number:1 Page: YAADIKLARIVEYAZDIKLARIYLAKONYA DABRGAZETEC: SELÇUKES NecmiUYANIK * Özet BumakaledeOsmanl nnsondönemleriylebirlikte,cumhuriyet inyaklak60ylnyaam Konya nntannmbirgazetecisiolanselçuk(gürel)eselealnmtr.siyasi,sosyal,kültürelvs. birçokaçdanönemlibirbirikimesahipolanes,yazdklarveyaadklarylaözeldekonyatari hinevegeneldetürkiye ninsosyaltarihineönemlikatksalamolanbirahstr.o nuntarihe olankatksvebilinmeyenyönleri,kendiarivindenfaydalanlarakgözlerönüneserilmeyeçal lmtr. AnahtarKelimeler Selçuk(Gürel)Es,Konyatarihi,gazete,Deliba,BüyükKonyaAnsiklopedisi AJOURNALISTWITHHISEXPERIENCESANDWORKSINKONYA: SELÇUKES Abstract Inthisarticle,Selçuk(Gürel)Es,adistinguishedjournalistofKonya,bothexperiencedthelast termoftheottomanempireandtheearly60yearsoftherepublicanperiodwasexamined. Knowingalotofinformationonsocial,culturalandpoliticalsciences,SelçukEswasan importantfigurebycontributingwithhisexperiencesandworksparticularlytothehistoryof KonyagenerallytotheTurkishHistory.Wehavetriedtostatehiscontributiontothehistoryand hismysteriouspersonalitybystudyingonhisarchieves. KeyWords Selçuk(Gürel)Es,HistoryofKonya,Deliba,Newspaper,BigKonyaEncyclopedia * Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öretim Üyesi. necmiuyanik@hotmail.com

2 172 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 I.GR Anadolu Selçuklu Devletine bakentlik eden Konya, Osmanl döneminde özelliklemedreseleriyledikkatçekenönemlikültürmerkezlerindenbirisidir.tan zimat nilânndansonrakisüreçte,eitimkurumlarnnçokluuiledikkatçeken MevlânaDiyar,aynzamandaAnadolu dailkhukukmektebinindeaçldbir ehirdir.ulamaçsndananadolubadatdemiryolunun1896 danitibarenfaali yetegeçmesiise,douilebat nnbulumasaçsndankonya yönemlibirkav aknoktasyapmtr 1. TarmveHayvanclkkentiolanKonya,siyasiaçdankinciMerutiyetdevri ninsonlarnadoruttihatçvetilafççekimesininyaandbirehirgörümün dedir.mondros tansonra,ngilizveçoutalyangüçlerinceigaleurayankon ya,bütünilçeleriylebirliktezmir inyunanllarcaigaledilmesisürecinde,tepki siniaçkçaortayakoymutur 2.Özellikle1920 dedelibasyan ylaskntlgünler geçiren Konya yöresi, bu isyann bastrlmasndan sonra, Türk stiklâl Harbinde Anadolu daenfazlaehitverenillerinbandagelmitir. Türkiye yematbaanndevleteliylexviii.yüzyldagetirilmesindensonra,ge cikmeli olarak ve daha çok kinci Merutiyet devrinde basnyayn organlarnn halk üzerindeki etkinlii artmaya balamtr. Bu balamda Konya da ilk yayn organolarak1870 dehalknkarsnaçkankonyavilâyetgazetesi ndenitibaren; II. Merutiyet, Millî Mücadele ve Cumhuriyet devirlerinde çok sayda gazete ve dergiokuyucusuylabuluacaktr 3.Bugazetevedergilerkimizamansiyasigörü lerini(ttihatç,tilafç,halkpartiliyadademokratpartilieklinde)açkçaortaya koyarken,kimizamankapanacakyadaserttartmalarnyaandfikirvekültür organlar olarak Konya nn düünce dünyasn yanstacaklardr. te Selçuk Es, Merutiyet tencumhuriyet etürkiye deyaanandeiimsürecinde,konyabasn tarihi açsndan özellikle Cumhuriyet devrinde liberal düünce yapsyla ön planaçkanbirgazeteciolacaktr.üphesiz,oyaamolduuçevrevecorafya da Türkiye nin (siyasi, sosyal, ekonomik vs. birçok yönden) meselelerine dönük çoksaydayazykalemealacaktr.bununiçinöncelikleselçukes inhayatnabir gözatmakgereklidir. 1 Caner Arabac, Millî Mücadele Dönemi Konya Öretmenleri, Konya 1991, s Necmi Uyank, zmir in galine Kar Konya Yöresinden Gelen Tepkiler, Uluslararas Soysal Aratrmalar Dergisi, Say. 5, Kasm 2008, s Bu süreçte yaynlanan Anadolu ( ), Merik-i rfan ( ), Hakem ( ), ems (1909), Babalk ( ), Çiftçi (1909), Meram ( ), Konya Osmanl Gazetesi ( ), Tekâmül (1914), Hançer (1917), Telgraf Haberleri ( ), ntibah ( ) 3, bret ( ), Öüt Gazetesi ( ), Halk (1923), Duygu (1930), Zaman (1934), Ekekon ( ), Selçuk ( ), Akyoku ( ), Yeni Konya (1949-), Yeni Meram (1950-), Öüt ( ), Öz Demokrat Konya ( ), Sabah ( , 69), ehir Postas ( ), Anadolu da Hamle( ) gibi gazetelerin yan sra; Barika ( ), Ufk- Âtî (1911), ahab ( ), Konya Ocak ( ), Hak Yolu (1919), Oca ( ), Yeni Fikir ( ), Resimli Zaman ( ), Ik Yolu ( ), Kervan (1929), Halka Doru (1929), Balars (1929), Tan Yldz (1930), Terbiye Postas ( ), Anadolu Klinii ( ), Selçuk (1934), Konya Halkevi Aylk Kültür Dergisi ( ), Hukuk ve çtihatlar ( ), Millî Birliin Sesi (1948), Bozok (1949), Ant ( ), Çar (1957-) gibi baz dergilerin ismi sralanabilir. Bu ve dier basn/yayn organlar hakknda detayl bilgi almak için bk., Caner Arabac vd., Konya Basn Tarihi, Tablet Yay., Konya 2008, s

3 1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 173 II.SELÇUKES NHAYATI Selçuk,kinciMerutiyetdevrindettihatveTerakkiCemiyetininpartihâline geldii1327senesinin18nisan(m.1mays1911)konya nnpirimehmetmahal lesi nin 72 no lu hanesinde ailenin ilk çocuu olarak dünyaya gelmitir. Selçuk ismi ise, bu tarihlerde Konya Valisi bulunan tarihe dükünlüü ile bilinen Bedirhanilerden Arifi Paa tarafndan konulmutur. Selçuk un annesi Nazmiye Hanm 4 vebabas,budönemde KonyaMuhacirinKomisyonuKâtibi olan,sonra dakonyabelediyebakanl,36.dönemkonyaveaksaraymilletvekilliiyap mmusakâzmgürelbey dir 5. Selçuk un, I. Dünya Sava yllarna ait hatrlad önemli olaylardan birisi, 1915 ylnda Mevlâna Dergâh Mevlevi Alaynn, Haleb e sava a gitmek üzere Konya dan ayrldr. Bununla birlikte küçük Selçuk, altyedi yalarn; babas KâzmBey in,stanbulhicazdemiryollarkomutantopalsmailhakkpaa nn emirsubayolmassebebiyle,askerlikvazifesindendolay(191617),büyükdere, AyasofyaGedikPaa,ili,Büyükadamahallevesemtlerindegeçirecektir.Çöken birmparatorluunbakentiyleçocukyatatananselçuk,buradakonyatarihi ninönemli isimlerinidegörmeimkânn eldeedecektir.otarihlerde bekârolan BabalkgazetesininsahibiMazharBeyve(KonyaMilletvekili)TevfikFikret(Slay) Beybuisimlerdenbazlardr.28Eylül1917 detevfikbey inevindeikenhaydar paa da cephane yüklü tren vagonlarnn patlayn, bir Cuma günü Divan Yo lundangeçerken,sultanread ncumaselamlndagörmütür.annesiilebir likte ehzadeba ndaki Komik Kel Hasan n temsillerine giden Selçuk, Eminö nü ndeidamedilmiaskerkaçaklarnncesetlerinidegörmetalihsizliiniyaam tr.hattabutablokarsndaselçuk un MazharAmcas ona, saknsendebü yüyünceaskerolduunzamankaçma,aypvegünahtr öüdünüvermitir 6.ki ylstanbul dakalanselçuk,ekim1917 deodunlaçalantrenlekonya yadöne cektir tarihleri arasnda Kürkçü Mahallesinde oturan Selçuk, Konya y derindenetkilemiolandelibamehmetsyan n,kurtulusava nn Karagün lerini buradayaamvearkadalarylabirlikte KuvayMillîyeci oyunlarnda burada yine arkadalaryla birlikte oynamtr 7. Bu tarihlerde babas Kâzm Bey, VilayetMektupçuMümeyyizlii,ValiVekiliveKolorduKomutanFahrettin(Al tay)paa nnkonyamektupçusudur(valivekili) de rahmetli olmutur. 5 Selçuk Es ve Kütüphanesi, Koyunolu ehir ve Müze Kütüphanesi, Selçuk Es Koleksiyonu; Selçuk Es, Konya ya Sürülen Kara Leke Deliba Mehmet Olay, Selçuk Es Koleksiyonu, s. 1. Musa Kâzm Gürel ( ), tarihleri arasnda Konya skân Muhacirin Komisyon Kitabeti Muavinlii, Konya Meclisi dare kinci Kitabeti, Konya Mektubi Kalemi Mümeyyizlii, Konya Vilâyeti Mektupçu Vekaleti, Konya Vilâyeti Mektupçuluu (1 Austos ubat 1923), Konya ve Aksaray Milletvekillii yaptktan sonra emekli olmu ve 1943 ylndan, öldüü (19 Ekim 1973) tarihe kadar stanbul da (Ortaköy, Beyolu) yaamtr. Bu süre içerisinde 20 Temmuz 1959 tarihinde Fatma Ulviye Hanmla evlenmi (Fatma Hanm 30 Ocak 1984 te vefat etmitir), yani ikinci evliliini gerçekletirmitir. Geni bilgi için bk. Emekli Sand Arivi Musa Kâzm Gürel e Ait Dosya, No: MO Hac Selçuk Es, Konya ya Sürülen Leke Deliba Mehmet Olay, Selçuk Es Koleksiyonu, s Kendisinin bahsetmi olduu baz arkadalarnn isimleri u ekildedir: Sonradan PTT den emekli olmu Tahir Kurun, Tüccar Haydar Gündemir, Harita Albaylndan emekli Kemal Bey ve onun aabeyi Topçu Albay Eref tir.

4 174 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 Örenim hayatna 1918 ylnda Konya da Erkek Öretmen Okulu Tatbikat ksmnabalayanselçuk,ntibahterakkiözelokulunageçerek,1ve2.snfbu radaokumutur.1921 dekonyarehberihürriyetokulunageçerken,3.snfö retmenokulutatbikatksmndatamamlamtr.cumhuriyet inilanedildii öretimylndaKonyaSultanisininilkksmndaöretimhayatndevamettir mitir.dördüncüsnfa192425öretimylnnbandastanbul agiderekstanbul DivanYoluÖzelFeyziÂti(Boaziçideresinde,sonradankaldrlmtr)okulunda balarken, 1926 da lkokulu bitirmitir. Selçuk, bu yllarda tarih ve edebiyat derslerine merak salmaya balarken, bir taraftan da 1924 ylndan itibaren özel kütüphanesinioluturmayabalamtr öretimylndagalatasaraylisesi hsan Ksmna geçerek 8, burada iki yl okuduktan sonra, Franszca olarak ikinci defa1929 dalkokuldiplomasnalmtr.aynylankaraerkeklisesiortaks mna geçerken, 1933 de Ankara Gazi Eitim Enstitüsü bünyesinde açlm olan GaziLisesindebirseneokuduktansonra,ikincisnftaKonyalkÖretmenOku lunadönmütür.buokul1935senesindelavedilirken(ankaragazi nintemeli dir),gürelsoyismiyle(odönemdetürkiye de240kiiyeverilmiolan)iyiderece ileliselköretmen(27temmuz1936)okuludiplomasnalarakyirmidörtya ndaticarethayatnaatlmtr 9. SarayönüCivaMaden letmesinde bir yl çalan S. Gürel, 1936 da stanbul YedekSubayokulundaaskerliebalamtr.1937 deokulundokuzuncudevre sindemezunolurken,konya13.piyadealay ndaaskerliinibitirmitir.6kasm 1940 tarihinde Emine Hanm la evlenen Selçuk Gürel 10, Dutlu Krndaki Krom Manyezitmadeninde1941ylnakadarçalrken,1941ylnnMartayndatekrar askereçarlmve1942senesininyazndaterhisolmutur.ancak,kincidünya Savann hararetli günlerinde (1943) üçüncü defa askere çarlrken, 1947 ylna kadarakehiraskerlikubesinoktaaesubaylveksasürelideolsaakehir Askerlik ube Bakanl yapmtr da seferberlik hazrlklar nedeniyle Konya Askerlik Dairesi ne görevlendirilirken, alt buçuk senelik askerlik hizme tinden sonra, 1948 inin Mays aynda askerlik görevini tamamlamtr. Ayn yl ToprakMahsulleriOfisiCihanbeyliAmbarMemurluundaiebalarken,1948 de ayn vazifeyle Sarayönü ne görevlendirilmitir de çalmalarndan dolay takdirname alrken, 1949 senesi baharnda Yap Kredi Bankas Konya ubesi veznedarolmutur.1953 tebankannistihbaratefiolurken,1954 teadanacey han ubesine nakledilme karar çknca görevinden ayrlmtr Temmuz 8 Selçuk Es, Galatasaray Lisesine Ait Hatralarm, Selçuk Es Koleksiyonu. 9 Selçuk Es ve Kütüphanesi ; Emekli Sand Arivi Selçuk Es e Ait Dosya, Emekli Sicil No: Emekli Sand Arivi Selçuk Es e Ait Dosya. Ei Emine Hanm n babas Sultan Selim Camii mam ve Hatibi Abdurrahman ükrü Özaydn dr. Emine Hanm, 5 Eylül 1992 tarihinde vefat etmitir Nisan 1943 tarihinde Akehir Askerlik ubesi nokta iae subaylna dühul ederken, Millî Savunma Bakanlnn 20 ubat 1947 tarihli emri gereince terhis edilmitir. Emekli Sand Arivi Selçuk Es e Ait Dosya. 12 Selçuk Gürel, Konya 2ci Asliye Hukuk Hakimliinin tarih ve 806/729 sayl karar ile soyadn ES olarak deitirmitir. Emekli Sand Arivi Selçuk Es e Ait Dosya. Selçuk Es, yazm olduu mektuplarndan birinde kardei Alp Kaya nn durumundan dolay Es soyadn aldn belirtir. Mektup için bk., Selçuk Es Koleksiyonu.

5 1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 175 aynakadar,ticaretleuraans.gürel,aynylkonyahalkbankassenetlerve stihbarat Memuru olurken, yllar arasnda Es soyad ile Türkiye Ga rantibankas ndaçalmtr.1961 debeaykadarbotakalmve196163seneleri arasnda Konya Raybank ubesinde ie balamtr te bu görevinden istifa ederken,karayollar3.bölge dekitaplkmemuruolarakgörevalmve1964y lnda, Turizm Tantma Bakanl Konya Turizm Bölge efliinin açlmasndan sonra,buradaherylaçlanmahallirehbervedörtdefatercümanrehberkursla rndafolkloröretmeniolarakdersvermitir tenitibareneserbiriktirmeyebalayanselçukes inkitaplnda8bincil diaankitap,arivinde,stanbulvekonyagazetelerineaitdokümanlar,dörtyüze yakneskiplakkoleksiyonu,pulkoleksiyonu,onbininüzerindekartpostal,kibrit kutusu koleksiyonu, yakn Konya tarihine ait baz vesikalarn yan sra yllararasndakimilletvekilivebelediyeseçimlerineaitdosyalarveözelliklestik lâlsavanaaitifredefterleri 14 bulunmaktadr. SelçukEs in(1941doumlu)zmirticarilimlerakademisimezunuolankâ zm Hüsnü 15 ve (1944 doumlu) yine Ticari limler Akademisi mezunu Nazm Gürel adnda iki çocuu vardr. Bu çocuklardan Kâzm Hüsnü, (babasnn ölü münden7aysonra)25nisan1981tarihindevefatetmiolup 16,dieroluNazm Gürelbugünitibarylahâlâyaamaktadr ylndanitibaren,YeniKonya,Sabah,ehirPostas,Anadolu dahamle gazetelerinde YaknKonyaOlaylarnaAitSohbetler balaltnda,konyatari hineaityazlaryazmayabalamtr.birailetoplantssrasndabirbayanöret menin,örencilerindenbirinin Konya nnyetitirdiibüyüklerkimlerdir soru sunaancakhadimlihocasözüilecevapverdiinibelirtmesivebakabirkimseyi tanmadn, Konya nnyetitirdiibüyüklereait birdokümannbulunmad nsöylemesiüzerine, 18 stanbul Ansiklopedisi 19 örneindenhareketle S.Es,1968 Mays ndan itibaren Anadolu da Hamle gazetesinde Konya l Ansiklopedisiyle ilgiliyazlarnsekizayboyunca,(gazeteninkapantarihiolan15ekim1969tari hine kadar) yazmtr. Bu gazetenin kapanmasyla birlikte, Selçuk Es ismi, Yeni Konya Gazetesinin sütunlarnda görülecektir 20. Bu ansiklopediyle ilgili olarak, 13 Selçuk Es ve Kütüphanesi ; Emekli Sand Arivi Selçuk Es e Ait Dosya. Ord. Prof. Dr. Süheyl Ünver e 12 Mart 1966 tarihinde yazm olduu mektubunda, 1964 ylndan itibaren Konya Turizm Müdürlüünün hazrlad tercüman rehber kurslarnda Konya Mutfa, Konya Folklorü, Konya Eski Kadn ve Erkek Kyafetleri, Konya Efsaneleri ve Konya Hatra Eyalar, Konya Akehir ve Karaman htifalleri üzerinde dersler verdiini ve hatta bu ders notlarn Konya Turizm Müdürü Hicret Hürkan a baslma için ilettiini belirtir. Bu yazlar ayrca (Konya) ehir Postas nda seri olarak yaynlamtr. Mektup için bk., Selçuk Es Arivi. 14 Akehir Askerlik ubesinde görevli iken tespit etmi ve özel arivine dâhil etmitir. 15 Kâzm Hüsnü, ayrca stanbul ktisat Fakültesi letme daresi bölümünü bitirdikten sonra, Sümerbank adna 4 yl süreyle Amerika da New York Üniversitesinde pazarlama üzerine örenim görmütür. Bilgi için bk., 20 Temmuz 1973 tarihli mektup, Selçuk Es Koleksiyonu. 16 Emekli Sand Arivi Selçuk Es e Ait Dosya. 17 Kâzm Hüsnü ve Nazm Gürel kardelerin resimleri için bk. Ek Büyük Konya Ansiklopedisi Ön Söz Ksm. 19 stanbul Ansiklopedisi ni çkaran Read Ekrem Koçu, Selçuk Es in babas Kâzm Gürel in arkadadr. 20 Selçuk Es, Büyük Ansiklopedi yi hazrlarken faydaland kaynaklar öyle açklar: Kamusu Alam, Osmanl Müellifleri akaiki Numani, Esmai Müellifini, Sefinei Mevleviye ve Sicili Osmanî eserlerini ilk çalma programnda ele aldm. Bu

6 176 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/ depharfinegelenes,19751mart ndazharfinegelmiveilaveleriylebirlik teancak1976ylnda1600sayfahacmiilebueseritamamlayabilmitir.busüreçte, ansiklopediyikonya da çekemeyen bazahslarnvarlylabirlikte,bazinsan lardatakdiretmilerdir.çalmaytakdirvetevikedenbazahslarseunlar dr;brahimhakkkonyal,ahmetrasihzzetkoyunolu,ehabettinuzluk,fey zi Halc, Mustafa Naci Gücüyener, Hasan Özönder, Hasan Yörük, Veyis Ersöz, Abdülkadir Arslan, Burhanettin Canatan, Tahir Kurun, Ahmet Özay, Hanefi Aytekin,MustafaAtaman,NailGökbudak,Prof.Dr.SadiIrmak,Prof.Dr.Süheyl Ünver, Dr. Feridun Nafiz Uzluk, Avukat Erbil Koru, Milletvekili Muzaffer Demirta,eskiSenatörMuammerObuz,HamdiRagpAtademir.Doç.Dr.Saim Sakaolu 21. Selçuk Es, yaplan eletirilerle ilgili olarak da unlar söyler 22 : Bata Yeni KonyaGazetesiSahibiMustafaGücüyener leolugültekinhariçdierlerineza manbitecek,kabirkitabeleri,lüzumsuzisimleryazyorsundiyeçkyorlar,ayrca büyükmevkilerdebulunanbirsözdemünevverhemerimdebenimlekonutuu zaman sen, Ansiklopediye Odac, Mubair, Bevvab, Hademe, Bekçi, Ahç gibi kimselerideisimleriilealarakyazyorsunbudoruolmadgibiaddaansiklo pediolmazdedi,bendedefibelâkabilindenbirdahaalpyazmayaymdiyesa vuturdum. 1966ylndaYeniMeramGazetesi ndekonyavalilerihakkndayazlarkaleme alan Selçuk Es, bu yaz sebebiyle eski valiler hakknda bilgi bulup, Cumhuriyet dönemineaitbazvalilerhakkndabilgibulamaykonusundanikâyetçiolur 23. BuçalmalarlabirlikteSelçukEs in(20temmuz1973tarihlimektubundananla ldüzere)1967ylndanitibarenkalphastasolduugörülmütür lerde eserlerde bulduum Konya li nin bugünki snrlar içerisinde yetienleri Konya Büyükleri Yaz Serisi ad altnda yllar içinde Konya ehir Postas nda yaynladm. Bu arada Konya da Valilik, Beylerbeyilik, Muhafzlk yapm olanlar da ayrca tesbit ederek 1966 senesinde Konya Yeni Meram Gazetesi nde alt ay devaml olarak Karamanoullar ndan Türkiye Cumhuriyetine Kadar Konya Valileri ve Türkiye Cumhuriyeti nin Kuruluundan Zamanmza Kadar Konya Valileri isimli yaz serisi meydana çkmtr ki, bu son ksm geçen sene Hanefi Aytekin tarafndan dierlerinin karm ile Yeni Konya Gazetesi nde aynen bir süre yaynlanmtr. Aratrmalarmn birinci program bitince ikinci ksmda Konya Gazetesi, Babalk Gazetesi, Meriki rfan Gazetesi, Öüt Gazetesi noksan koleksiyonu, Türk Sözü Gazetesi koleksiyonlar ile Konya da yaynlanm eski ve yeni yaz dergileri bilhassa Konya Dergisi nde Veli Sabri Uyar n Konya Bilginleri ve Konya Hattatlar armaan yaz serisini inceledim, Ant Dergisi nden istifade ettim. Programnn üçüncü ksmnda Sayn brahim Hakk Konyal üstadmzn, Konya, Akehir, Karaman, Ereli, Alanya Tarihlerini, Konya Yer Adlar, Konya Halkiyat ve Harsiyat, Konya Rehberi, Eski Eserler Klavuzu ve Konya Hakknda yaynlanm birçok kitaplar inceledim. Müze Mahkeme-i er iye sicil defterleri kaytlarna baktm. Müzedeki kitabeler envanterini tetkik ettim senesinde Büyük Konya Ansiklopedisi nin çekirdei meydana çkt. 25 sahife tapaj ederek Yeni Konya ya verdim. O tarihte ehir Postas ve Yeni Meram Gazetesi, Yeni Konya ismi altnda birleince bu yazm birkaç idareci tarafndan takdirle karlanm ise de birkaç kskanç ve sivri akll hasodun gayreti ile yaynlanmas önlendi. Bu srada geçirdiim ar enfarktüs hastal ve ev inaatna kalkmam sonucu bir buçuk yl çalmalarm tatil etmek mecburiyetinde kaldm. 21 Selçuk Es ve Kütüphanesi. Destek veren isimlerin bazlar buraya yazlmamtr. 22 Büyük Konya Ansiklopedisi Ön Söz Ksm. 23 Süheyl Ünver e Yazm Olduu Mektup, Selçuk Es Koleksiyonu. 24 Feriha Hanm a yazm olduu mektup için bk., Selçuk Es Koleksiyonu. Selçuk Es, Ankara Yüksek htisas Hastanesinde tedavi gördüünü belirtir.

7 1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 177 babas K. Gürel le uzun süre küs durduklar da aile içi çatlak açsndan dikkat çekendierbirkonudur Nisan1976tarihinde(Karayollar3.BölgeMüdürlüünden)yahaddinden emekliolans.es 26,5Eylül1980tarihindevefatetmitir 27.Turizmmüdürlüünde vermiolduudersnotlarn,kursnotlarolarakyaynlarken,konyayemekleri, Konya dayatanpeygamberlerveevliyalargibikitaplarndaokuyucuilebulu turmutur. Bunlarn yan sra, Konya ya Sürülen Kara LekeDeliba Mehmet Olay balklyazdizisiniehirpostasveyenikonyagazetelerindeyaynlam tr 28. EmekliSand nnverilerinegörees in,1936 danemekliolduu1976ylna kadarhizmetcetveliuekildedir 29 : 1. YedekSubayHazrlkKtas(Okul):1Eylül193631Ekim KonyaMerk.ehitSadkOk.Öretmenlii:35Ekim YedekSubayolarakaskerlik:24Mart194131Mart ToprakMahsulleriOf.SarayönüAnb.Memuru:8Austos19475Haziran YapKrediBankas:6Haziran194931Mays HalkBankasKonyaubesi:1Temmuz195516Eylül TürkiyeGarantiBankas:16Eylül195725Nisan RaybankKonyaubesi:25Ekim196116Eylül Karayollar3.BölgeMüdürlüü:12Ekim19632Haziran1976. III.ESERLERveELEALDIIKONULAR A.Kitaplar SelçukEs inbüyükkonyaansiklopedisihariçtutulacakolursaküçükhacimliiki adet kitab bulunmaktadr. Bunlardan Konya da Yatan Peygamberler ve Evliyalar 31 isimlieserindeyazar,konyabelediyesnrlariçerisinde(enazndanbazlarnn) yattvarsaylanahslarvekabirleriüzerindedurmutur.on unüzerindepey gamberlebirlikte,çoksayda baba,çelebi,dede,emir,efendi,hoca,halife,sultan, h lâkapl ve lâkapsz olarak baz ahslarn ismi verilerek, stanbul dan sonra Konya nnönemlibirehirolduuvurgusuyaplmtr Kasm 1961 tarihli dava dilekçesi, Selçuk Es Koleksiyonu. Es, baka bir mektubunda babasyla soyadn deitirme yllarndan itibaren yaklak 20 yl küs durduklarn ve 1972 de olu Nazm n nian için stanbul a gittiinde baban hasta sabaha zor çkar demeleri üzerine evine gidip elini öperek bartn söyler tarihli mektup için bk., Selçuk Es Koleksiyonu. 26 Emekli Sand Arivi Selçuk Es e Ait Dosya. 27 Kabri, Üçler Mezarlndadr. Resmi için bk. Ek Selçuk Es arivinin önemli bir ksmn Koyunolu Müze ve Kütüphanesine balarken, kitaplarnn bir ksm olu tarafndan Selçuk Üniversitesine balanmtr. 29 Emekli Sand Arivi Selçuk Es e Ait Dosya. 30 Yedek Subay Okulundan 1 Mays 1937 tarihinde çkarken, Muvazzaflk döneminde piyade takm komutan olarak ktasndan (2. Ordu 5. Kolordu 13. Alay 2. Tabur 5. Bölük) 31 Ekim 1937 tarihinde terhis olmutur. 31 Selçuk Es, Konya da Yatan Peygamberler ve Evliyalar, Yldz B.evi, Konya 1965, (31 s.). 32 Selçuk Es, bu kitapçn hazrlarken Konya Vilâyet Salnameleri, Türk Folklor Aratrmalar Dergisi nin yan sra (stanbul), Prof Dr. Süheyl Ünver, Galip Kemali Söylemezolu, Fransz Sefareti Bakatibi Monsieur Cl. Huart ve kaynpederi ükrü Özaydn gibi isimlerden de faydalanmtr. Ayrca, kitaptaki baz bölümler ehir Postas ndaki yazlarndan alnmtr. Ayrca 1970 de yazd bir mektupta kitabn 500 bask yaptn ve ucuz fiyat olmasna ramen

8 178 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 Yazarn 1965 ylnda yaynlad dier eseri ise, Konya Yemekleri 33 adnta maktadr. Es, Konya ya mahsus çorba, kebap, yahni, yemek, börek, tatl ve çetnevir türü elencelik yiyecek çeitlerini, malzeme ve yapllaryla birlikte, o tarihlerdeyalar80civarolankonyaninelerindensorarakyazmtr.bukitabn yazmaamacise,unutulanâdetlergibibutarihlerekadaryazlmamolankon ya nnyemekkültürünüileriyedönükolarakyaatabilmektir 34. BüyükKonyaAnsiklopedisi ninyazlylailgiliolarakiseselçukes,unlarsöy ler 35 : KonyaAnsiklopedisi,AnsiklopedideyalnzKonyaehriolsabaarmakçok kolaydr.fakatkonumugenitutturarakkonyamz nmerkezilçesiilebirlikte 18ilçe,44nahiyeve950köyünüiçerisinealmasvebunlarnmahalle,sokak,yer adlar,aklls,delisi,türküsü,adetleri,görenekleri,yetitirmiolduubüyükleri ileburalardagelipgeçmitarihtenevvelvesonrakiolaylareldeedebildiimve sikalara dayanarak belirtmeye çaltm. Vesikasz hiçbir madde Ansiklopedi de yeralmadgibi,yanlaksettirmemekiçindeeldengelen,dikkatvegayretgös terilmitir. AnsiklopedideKonyasnrlariçerisindehizmetgörmüValiler,Beylerbeyi, Muhafzlar, Komutanlar, Yargçlar, Savclar, Öretmenler, Resmi veya Özel Müesseselerde çalm olup, bugün için birçounun ahirete göçmü olanlar, memuriyetineolursaolsunvesikalaradayanarakhayatlarntesbitedebildiim hayatlarnyazarak,tesbitolunmayanlardaçaltyllarilememuriyetinigös termeksuretiileansiklopediyealdm.halenhayattabulunanbirçokahsiyetler den münasib bulduklarm dahil edip, dier kimseleri de imdilik sras gelirse yaynlamaküzeredokümanmadahilettim. BucümlelerlebirlikteSelçukEs,gazetedekiyazlarndaKonyahalkndanu ekildeyardmister: Ansiklopediyedahiledilmesiniarzuettikleribabas,days,amcas,kardei veyaarkadabulunduukimselerinbilhassahayattaolmayanlariçinksacado umyerlerinivetarihini,tahsildurumunu,medenihaliilehizmetlerini,varise eserlerini,ölümtarihiilekabrininbulunduumezarlkilemezartakitabesini yazarakyenikonyagazetesieliileadresimegönderirler isememnuniyetleya ynlayacam bildirirken, bir çok memleket deerlerinin unutulmamasna da hizmetetmibulunacaklarndatakdirederim.ansiklopediyihiçbiryardmcm olmadanhermaddesiniayr,ayrbuluphazrladmdanbelkiufaktefekhatave üç senede ancak 300 adet sattn ve geri kalann da basm paras olarak matbaaya devrettiini belirtir. Bk. Selçuk Es in Mehmet Saliholu na yazm olduu 4 ubat 1970 tarihli mektup, Selçuk Es Koleksiyonu. 33 Selçuk Es, Konya Yemekleri, Yldz B.evi, Konya 1965, (28 s.). 34 Es in bu kitabndan sonra Nevin Halc, 1979 da Geleneksel Konya Yemekleri adyla (Konya Kültür ve Turizm Vakf Yaynlarndan, 170 s.) bir kitap yaynlamsa da bu kitabnn sunu ksmnda Selçuk Es in kitabndan hiç bahsetmez. 35 Büyük Konya Ansiklopedisi Ön Söz Ksm.

9 1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 179 noksanlarmolursabalanmastemennisiileallah dansalkdileklerimleya zmabalyorum. 36. AslndaSelçukEs inansiklopediyeolanilgisitürkiye de1927 deilkolarakfa sikül hâlinde yaynlanmaya balayan Çocuk Ansiklopedisi, 1930 senesinde Cumhuriyet Gazetesi nin Hayat Ansiklopedisi, 1933 ylnda da Merhum brahim AlaaddinGÖVSA nn MehurAdamlarAnsiklopedisi ileolmutur.1946senesinde 1015fasikülçkpkapananve1958ylndatekrarbirincifasiküldenyaynabala yanve1976 da122 ncisaysadresinegönderilenstanbulansiklopedisi niyeniden okuyup takip etmeye balayan Selçuk Es, bu ekilde Konya için bir ansiklopedi hazrlamayuygunbulacaktr.es,ansiklopediyihazrlarkençoksaydakaynak tan faydalanmtr. 37 Konya Ansiklopedisi nin hazrlnda kendisine yardmc olankurumveahslarturizmvetantmabakanlkonyaubesieskimüdürü Hicret Hürkan, Müzeler Müdürü Kemal Uur, Müdür Yardmcs Necati Elgin, zzet Koyunolu, Kitaplk Müdürü Celal Kimir, Yusufaa Kitapl Memurlar HacMustafaBiliciveHacAhmetParlak,MüzeMemurlarndanAhmetAygün, ArkeologHayriBey,zmirMillîKütüphaneMemuruFarukBaymanolmaklabir liktees,buahslaraayrayrteekküredecektir.ansiklopedidekinoksanvehata larnnise,kendisinebildirilmesini saynokuyuculardan bekleyecek,noksanve hatalarherharfinsonundaçkaracailavedebilgiverenahstandabahisleilave edeceiniduyuracaktr 38. BüyükKonyaAnsiklopedisi ndees,biyografi,siyasi,sosyal,corafî,kültürel, dinî,sanatvs.türümaddelerininyansrabazninni,maniveatasözleriyledehalk kültürüaçsndankonyavedolaysylatürkkültürüneönemlikatklarsalam olacaktr.konyatürkülerininarasnabalkansavavebirincidünyasavaylla rndagirmiolanbenimkaderimtürküsü,bilhassacepheyegidenerlertarafndan söylenenbirtürküolmaklabirlikte,1934ylndabirmeclistemerhumçopursma ilaa dandinleyerekbutürküyüselçukes,yazlhâlegetirmitir.aadagörü lecei üzere bu türküde savalardan dolay yaanan ayrln, üzüntünün etkisi kendisiniaçkekildehissettirecektir 39 : NeolduAllah mbananeoldu, Baharseligibigözlerimdoldu, Ana,babahemkardahasretoldu, Vatandanmektubumgelmezalarm. 36 Koyunolu ehir ve Müze Kütüphanesi. 37 Bu kaynaklarn bazlar u ekildedir: Sicili Osmani, Kamus-ül Âlam, Cevdet Paa Tarihi, akaiki Numaniyye, üera Teskereleri, stanbul Ansiklopedisi, Türk Folklor Aratrmalar Dergisi, Konya, Ant, Yeni Fikir mecmualar koleksiyonlarnn yan sra Türk Ansiklopedisi, slâm Ansiklopedisi, Mehur Adamlar, Türk Mehurlar, Türk ve Dünya Mehurlar, Aylk Hayat Ansiklopedileri ile Türk Corafya Sözlüü, Osmanl Devrinin Son Sadrazamlar, Konya, Babalk, Merik-i rfan, Türk Sözü, Ekekon, Yeni Konya, Yeni Meram, ehir Postas, Sabah gazeteleri koleksiyonlar, Konya Halkiyat ve Harsiyat, Konya Tarihi, Mevlânâ ehri Konya, Nasrettin Hoca ehri Akehir, Beyehir ve Erefoullar, Ereli ve Tarihi kitaplar ile, Eski ve Yeni Yaz Konya Rehberleri ve baz risalelerden faydalanlarak hazrlanan Ansiklopedi ve dier büyük yardmc da Devlet-i Âliye-i Osmaniye ile Konya Vilayeti Salnameleri. 38 Büyük Konya Ansiklopedisi Ön Söz Ksm. 39 Selçuk Es, Benim Kaderim Türküsü, Büyük Konya Ansiklopedisi.

10 180 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 Es inaktarddierbireserise,konyatürküleriiçerisindeoynaknameleri ileokunupçalnanbiratevertürküsüolup,oturakâlemlerininpopülermüzik lerindenbirisidir 40 : Birateversigaramyakaym, Sensalngelbenboyunabakaym, Akgerdanabeibirliktakaym. Tabakabenim,tütünbenim,keyfbenim, Öperseverimkahyammdrelbenim B.DierYazlar Konya yasürülenkaralekedelibamehmetolay adltefrikasndaselçukes, MillîMücadeleyllarnda1920 dekonya dagerçekleenisyanhareketlerinideer lendirir 41.DelibaMehmetolayn1980 deikincidefaelealmasnnsebebi, tarihin, olaydanelliylsonraortayaçkmasyla,hakikatekavutuu düüncesindenhareketle, birilerinisavunmakyadaolayakaranahslarnçocuklarnvetorunlarntöh met altna almadan tarafszca olayn derinine inebilmek için yazlm olmasdr. ÖzellikleKonyalnnveenküçükbiriminevarncayakadarköylüsünün temizve safkalpliliin kurbanolarak dibikaranlkbiruçuruma zorlaitilmesinikabul lenemeyenes, Konya yahakszolaraksürülenbulekeyi temizlemeadnakendisin degüçbulmutur 42. Konya dagerçekleenolaylailgiligördükleriveduyduklarnageçmedenönce, Konya da meydana gelen isyanlarla ilgili yazlm eserler üzerine bir deerlen dirme yapan Es in 43 babas Kâzm Gürel isyann ortasnda bulunan bir ahstr. Bununla birlikte Es, Askerlik vazifesini yerine getirirken, 12. Kolordu Akehir AskerlikDairesievrakkaytlarile1919yllndaAkehir enakledilensomaasker likdairesiifrekaytdefterlerivekinciordununbazemirnamelerindenfayda lanaraktefrikayaorijinallikkatmtr Selçuk Es, Bir Ate Ver Türküsü, Büyük Konya Ansiklopedisi. 41 Selçuk Es, 4 Haziran 1980 tarihinde ilk bölümünü yaynlad bu tefrikadan önce, Konya da meydana gelen Deliba Mehmet olayn, ilk defa 1962 de ehir Postas nda yaynlamaya balamtr. Yeni Konya Gazetesinde balayan yaz, Elli yllk bir emein mahsulü Bir önemli olayn ama yava yava ciddiyetle ve objektif olarak ele alnp deerlendirilmesi eklinde verilmitir, (No: 11687, 4 Haziran 1980, s. 1.) ve 3. sayfada Hac Selçuk Es imzasyla ilk bölüm yaynlanr. Son bölümü 25 Ekim 1980 tarihinde sayda okuyucu ile buluur. 42 Selçuk Es, Deliba Mehmet Olay, Selçuk Es Koleksiyonu, s Selçuk Es, bu ksmda son dönem Konya tarihine katk yapan ve Mevlâna Müzesinde asistanlk yapan Mehmet Önder ile 1952 senesinin son baharnda tanm ve akabinde babas Kazm Gürel ile tantrdn, haftada iki gün Mehmet Önder in bu konuyla ilgili olarak babasndan bilgi aldn belirtir. Mehmet Önder, bu görümelerinde elde ettii bilgileri 1953 ylnda Yeni Konya gazetesinde önce tefrika olarak yaynlarken, sonra bu yazlarn kitap hâline getirecektir. Kitap için bk., Mehmet ÖNDER, Millî Mücadele de Konya-1-Deliba Hadisesi, Konya Selçuk Es, o tarihlerde bu defterleri baz fotoraflarla birlikte Belediye Kütüphanesine devretmitir. Es, Akehir deki evraklar, 1943 de üçüncü defa silah altna alnd zaman depoyu tanzim ederken bulmutur. ube Bakan Yarbay Muammer Üstüner, Konya Mntka Komutanlndan gelen bütün evraklarn çuvallanarak zmit Kat fabrikasna gönderilmesi emrine uymayarak, Selçuk Es in bu evraklar incelemesine ve hatta bir ksmn da özel olarak yanna almasna izin vermitir. Selçuk Es, inceledii evraklar içerisinde, Garp Cephesine ilikin çeitli bilgiler, asker kaçaklar hakknda ihzar müzekkereleri, 135. Alayn Çanakkale Savalarn ait günlük harp ceridesi, Köylerden toplanan hayvan ve arabalara ait yazmalar bulmutur. Defter olarak 12 adet döküman bulduunu belirtir. Es, 3 ay boyunca yapm olduu çalmalardan sonra, 19 çuval evrak zmit Kat Fabrikasna gönderdiini söyler. Mehmet Önder, Selçuk Es in buradan

11 1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 181 Delibasyan ylailgilihatralarnayadagelimeleredorudangirmedenön ceselçukes,âdetabirtarihçibilinciylekonuyayaklaaraköncelikliolarakbalkan Savalar,BirinciDünyaSavayllarndanveOsmanlDevletinden,halknfakirli indenbahseder.mustafakemalpaavekuvâymillîye ninhalknaslörgütle diinedeinerek,türkiye deaydnlarn,dinadamlarnnhalküzerindekitesirive frkaclkçekimelerindenbahseder.es inanlatmnagöre,1919senesindedamat Ferit Paa tarafndan tayin edilen Vali Cemal Bey 45, Ermenilerle sk fk iliki peyda ettiinden, ismi Artin Cemal olarak kalan bir ahstr. Vali Cemal, bu tarihlerdeçileribakanalikemalbey denemirleraldnsöyleyerek,konya y igaledenngilizvetalyanigalkuvvetlerine,gazilisesi ninbinasndakolayca tahsisetmitir.olaylarnyaandbugünlerdees,konyaerkeköretmenoku lunun (Darül Muallimin Mektebi) ilk ksm Tatbikat Mektebinin ikinci snfnda örencidir.fötrapkalveksapantolonlungilizveapkalarndatavuktüysoku lutalyanaskerleriningeldiigünokuldadr.konyahalknn Baldrçplak de dii ngiliz askerlerinin okula girdikleri bu gün, okulun üst kattaki yatakhanesi boaltlmtr.baöretmenlerimelekbey in,gözüyalelindemendilörencileri ne üzülmeyinçocuklaryakndayineburayadöneceiz dediivehattaüçüncü snförencilerindentopalali ninelineyarmkiloluktaalarakngilizkomuta nnataatmayaçaltgünlerdir 46. Es,Konya nnigalsürecindestanbulhükümetinin(üçüncüdamatferitka binesi) Harbiye Nazr efik Paa nn Konya bata Beyehir Kuvây Millîyecilerinden M. Nazm Bey olmak üzere, Konya daki dier Kuvây Millîyeciler üzerine nasl bask yaptn anlatr 47. Buna kar, Sivasl Ali Kemal Hoca,HadimliMehmetVehbiHoca,MüftüYalvaçlÖmerVehbiEfendi,Gilisral HacTahirEfendigibihocalarnKonya dabulunantalyanvengilizigalkuvvet lerininyöreyiterketmeleriadnakonya dadüzenlediklerimitingivebuçalma larsonucundavalicemal inkonya ynaslterkettiihakkndadabilgilerverir 48. Konya dagerçekleenisyanlailgiliolarakdaes,baztespitvedeerlendirme lerdebulunur: stanbul dapadiah nveözelliklengilizlerinpapazfruilebalattklarbirin cibozkrsyan(27eylül19194ekim1919)vekincibozkrsyan(20ekim1919 getirdii ve müzeye devrettii evraklardan faydalanmtr. Bilgi için bk., Selçuk ES, Deliba Mehmet Olay, Selçuk Es Koleksiyonu, s Es, Vali Cemal Bey in 1948 de ölen ve CHP de Maliye Bakanl yapm olan olu Halit Nazmi Kimir den de bahseder. 46 Selçuk ES, Deliba Mehmet Olay, Selçuk Es Koleksiyonu, s Es in bahsettii bu olayda Vali Cemal, Harbiye Nazr Süleyman efik e sert bir emir yazdrtmtr. 12. KO Komutan Sait Paa ya 19 Eylül 1919 da gönderilen bu emirde, köy ve kasabalara taarruzla halk ekiyala ve kötülüklere sevk eden Alay Kumandan Vekili Nazm n, din ve devlet ve Padiaha bal askerî birimlerce ölü ya da diri olarak yakalanmas istenmektedir. Emir için Bk. Harp Tarihi Vesikalar Dergisi, Yl. 12, S. 46, Aralk 1963, Vesika No Selçuk Es, Türk stiklal Harbi eserinden de faydalanarak (C. 6, s. 63), Konya Müdafaa-i Millîye Cemiyetinin 8 Ekim 1919 günü yapm olduu Kongre ye katlan isimleri u ekilde sralar: 1. Sivasl Ali Kemali Efendi, 2. Müftü Yalvaçl Ömer Efendi, 3. Gilisral Hac Tahir Efendi, 4. Kâzm Hüsnü Bey, 5. Abdülhalim Çelebi Efendi, 6. Sertarik Mevlâna Adil Çelebi Efendi, 7. Müftüzade Cevat, 8. Hac Mindizade Süleyman Efendi, 9. Ahizade Baba Yusuf (Yusuf Mazhar Babalk), 10. Tahir Paazade Cevdet ve devamnda 26 kiiyi bulan bir liste verir. simlerin tamam için bk., Selçuk ES, Deliba Mehmet Olay, Selçuk Es Koleksiyonu, s

12 182 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 27Ekim/1Kasm1919),1920Ekim indekonyamerkezdebalatlacakolanisyann habercisidirler.damatferit lebirlikte,zeynelâbidin,mollasait,alikemal,hoca Sabri ve Nemrut Mustafa Paa gibi isimler Konya daki isyanla dorudan ilikili olanahslardr 49.BusralardaYldrmKtaatMüfettiivekinciOrduKuman danmersinlicemalpaa nn 50 Konya danalnmasnasebepvalicemalbey dir. 12KolorduKomutanlnaatananAlbayFahrettinBey,AnkaraadnaKonyaMü dafaaihukukcemiyetinikoordineedenrefetbey invebeyehir7.süvarialay KomutanNazmBey inilerleyensüreçtekonyaaçsndanrolleribüyükolacaktr. Vali Cemal le birlikte Konya da ttihat ve Terakki Partisi taraftarlarnn etkinlii krlm,meydanhürriyetvetilafpartisinekalmtr.delibamehmetaaise, Çumra nn Ali Beyhöyüü Köyü nden Konya y igal edecek, isyan balatacak olanahstr.hattaisyandanbirsüreöncedelibamehmet e,konyavalisihay dar Bey tarafndan Binbalk rütbesiyle birlikte, Bat Cephesi nde dümanla sa vamakiçinaskertoplamayetkisibileverilmitir.bunaramendeliba,özellikle etrafna toplad asker kaçaklarndan da faydalanarak 2/3 Ekim 1920 tarihinde Çumra danbalayarakkonya yigaledecektir.45ekim1920tarihlerindesivasl Ali Kemali, Hadimli Mehmet Vehbi Efendi gibi Kuvây Millîyeci ahslar öldü rülmekamacylatektektoplanmvekonyasokaklarnda, Halifesini,padiahn, eraitisevenbizimle olsundenilerek,halkndiniduygularsömürülmütür.ni tekim Sivasl Ali Kemali Hoca, 4 Ekim 1920 tarihinde vahice öldürülecektir. 6 Ekim denitibarenisyanhareketinibastrmayayönelikharekâtta;albayrefetbey, DerviBey,DemirciMehmetEfe,YarbayOsmanMüfrezesibaarsalayacak,22 Ekim 1920 tarihi itibaryla Konya yöresindeki isyan hareketi önlenmi olacaktr. stiklâl Mahkemesi gerekli yarglamalar yaparak Konya yöresinde hâkimiyeti salamtr.babalkgazetesinin4kasm1920 deyazdgibikonyayöresindeki isyanda asl suçlu cehalettir. Çünkü Galip Paa nn valilii döneminde Konya yöresitürkstiklâlharbineçokciddidesteksalayacakveenfazlaehitverenil olarakdikkatçekecektir.nitekimgazimustafakemalpaadakonya yziyaretle ri srasnda (Mart 1921) Konya asrlardan beri tüten büyük bir nurun ocadr; Türkharsnnesaslmenbalarndanbirisidir diyecektir 51. DelibaMehmetsyannciddiekildeelealanEs,buyazdizisiylegenelola rakkonyahalknnsuçsuzluunuispatetmeyeçalr.buolaynharicindedier makalelerinebakldzamanselçukes,yazlarndakonyatarihineönemlikatk yapanbirkiilikolarakkendisinigösterir. BunagöreEs,Konyatarihiyleilgiliolarakukonularelealmtr: 49 Es e göre, stanbul un Konya daki uzants olan ahslar (Deliba hariç), Zeynelâbidin in bacana Burhanzade Hac Mustafa, Mazlumzade Hac Osman, Kalfazade Hac Sabit, Kad Hilmi, Çkrkç Mehmet gibi isimlerdir. Bilgi için bk., Selçuk ES, Deliba Mehmet Olay, Selçuk Es Koleksiyonu, s Nisan 1919 da Konya ya gelen Cemal Paa, Yldrm Ktaat Müfettii ve kinci Ordu Kumandan olarak vazifeye balam, 24 Temmuz 1919 dan itibaren II. Ordu Müfettilii görevi fiilen sona erdikten sonra, bu tarihten 2 Ekim 1919 tarihine kadar Mekâtib-i Askerî Müfettilii Umumilii vazifesinde bulunmutur. Bilgi için bk., Dursun GÖK, Mersinli Cemal Paa, Atatürk Aratrma Merkezi Dergisi, C. XII, S: 34, Ankara Mart 1996, s Selçuk Es, Deliba Mehmet Olay, Selçuk Es Koleksiyonu, s

13 1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE Merutiyet ininilanylabirliktekonya yagelensinemanntarihi 52,Millî Mücadele demahalleköybazndayaplanyardmlar 53,FahrettinAltayPaagibi Konya nnönemlisimalar 54,1927 dekonya daelektriinolmad 55,Konya yailk otobüsün1916 daalmanlartarafndanvaliazmibeydönemindegirdii 56,tfaiye tekilatnnkonya dacumhuriyet inilanndansonrakurulduu 57,KonyaValilik BinasnndahasonraSadrazamlkyapacakolan(ngiliz)SaitPaatarafndanyap trld 58 vs. Es insiyasetleilgilidüüncelerininözetlenmesiveyakndönemtürksiyasita rihiaçsndan,12eylül1980sürecinegidilenbirortamdakendikalemindençkan aadakisatrlarnokunmasanlamldr 59 : Merhumbabamladaymn(KâzmHüsnü 60 )siyasetiçerisindeçalarakgöçüpgittik leriniveyeniyeniyetiirken,ttihatveterakkimensuplarnnzmirsuikastsonucuak betlerini duyup okudukça, hizmetin ne olursa olsun nankör siyasetin kurban Demokrat PartiBakannnidamsehpasndacanvermesindensonrasiyasihayata,dolaysylapartici liebendebüyükbirumursamameydanageldi.birzamanlarparticilikfuryasnabende kaplmtm.baldantatlbunankörfuryannçarklararasndanyakamskmadankolay cakurtardm. HayatndahiçbirsiyasipartiyeüyeolmayanEs inbandanbazsiyasiolaylar geçmitir seçimlerinde Demokrat Partiden sandk müahitlii yapan Es in, DemokratPartininiktidarageldiktensonra,halkavaatettikleriniyapmamasve beyaza kara diyerek, inat içerisinde ve iktidarn rehavetiyle yammasndan sonra, siyasi hayat açsndan ümitleri krlmtr. Çünkü O na göre 1950 öncesi CHP(emseddinGünaltayHükümeti)ktidardönemimde çkarsalamakyok denilecekkadar azdr.oysakidemokratpartidöneminde donukuagevek brakarak görmemezliktengelmekkarsnda,1954seçimleriyleberaber ve 1961seçimleridahilCHPlehindeçalmalaryapmtr.1961seçimlerindeCHP nin 52 Es e göre, Konya da ilk gösterilen film Veliaht Yusuf zzettin Efendi nin Sofya gezisi hakknda olup ttihat ve Terakki nin merkez binasnda seyirci ile bulumutur li yllarda Konya da gösterilen baz sinema isimleri unlardr: Denizler Hâkimi Tiriten, Hafiye Kenedi, Pehlivan Masist in Maceralar, Canbazhane Cinayeti, Büyük Zehir, Eva nn Düünü. Bilgi için bk., Selçuk Es, Konya Sinema Tarihi, Selçuk Es Koleksiyonu. 53 Selçuk Es, Konya da Kurtulu Savanda Orduya Buday Yardm Yapan Köy Mahalle ve ahslar, Selçuk Es Koleksiyonu. 54 Selçuk Es, Fahrettin Paa (Altay), Selçuk Es Koleksiyonu. 55 Selçuk Es, Fahrettin Paa (Altay). 56 Selçuk Es, Konya da ilk Otobüsler, Selçuk Es Koleksiyonu. 57 Selçuk Es, Konya Belediyesi Etfaiye Tarihçesi, Selçuk Es Koleksiyonu. 58 Selçuk Es, Konya Hükûmet Kona Tarihçesi, Selçuk Es Koleksiyonu. 59 Hac Selçuk Es, Siyasi Hayatm, Selçuk Es Koleksiyonu. 60 ttihatç kimliiyle bilinen Halil Kâzm Hüsnü ile ilgili bir deerlendirme için bk., Ahmet Atalay, Millî Mücadele de Konya Kuvâ-y Millîyecileri (lk Meclise Girenler), Birinci Cilt, Konya 1997, s Ayrca Selçuk Es, daysnn münevver, milliyetçi, teceddütperver, hayr sever bir ahs olduunu belirtir. Bk., Selçuk Es, Konya ya Sürülen Kara Leke Deliba Mehmet Olay, Yeni Konya, No: 11789, 4 Ekim 1980, s seçimlerinde CHP % 35, 29 ( ) ve Demokrat Parti 57,50 ( ) orannda oy alacaktr. Bilgi için bk., ( ).

14 184 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 yariktidarolmassürecindeeski TekPartizihniyetininhortlamayabaladn görenes,siyasettenveparticilikten nefret etmeyebalamtr seçimlerindeipoteklievininbankatarafndansatlmassebebiyle,tamse çim günü evini tamak zorunda kalan Es, sandk bana gidemezken, 1969 da sözünüdinleyen bazarkadalarylabirlikteseçimebamszolarakadayln koyannecmettinerbakan aoyvermitir.1973seçimlerinde AdaletPartisi neoy verenes,buylkurulankoalisyonhükümeti ninhahaekimiyasankaldrma s,kbrsbarharekât ngerçekletirmesisürecindeksasüreliolarakkendiifa desiyle Atatürkdevriyaantsn tatmtr 63. Es in,1939ylndayaamolduuikiolaytürksiyasetininbulunduunok tanngörülmesiaçsndanönemlibirörnektekiledecektir.bunagöreilkolayda Es,1939ylikiderecelimilletvekilliiseçimizaman,KonyaFerhuniyeMahalle sindenkinciseçmenolarakalaattinbelediyehalksinemas na 64 gidecektir.sa londaiseunlaryaanmtr 65 : CHP Genel merkezi tarafndan gönderilen Kocaeli Milletvekili Salah Yarg, Cumhurbakanvepartigenelbakansmetnönü nünselamnilettiktensonra, elinde bulunan mühürlü zarf açm ve ikinci seçmenlerin saysnca bulunan oy pusulalarndatmtr.bunagörepusulalardakiyirmiisimdenbeininsilinmesi istenmitir.konyachpsekreterilütfiberkman ndabulunduuortamda, efle rinemri,uisimlerisilin cümlesikulaklarafsldanm,selçukesitirazetmeye kalksada,rzaekener in SelçukBeykardeimsonucubilmezsiniz,itirazetmeyin neistiyorlarsayapn uyarsneticesindeistenenisimlersilinmiveselçukes in babasnn da aralarnda bulunduu kiiler seçimi kazanmlar ve çay ziyafetine geçilmitir. kinci olay ise, yine1939ylndayaanmtr.lgenelseçimleri içinbelediye HalkSalonunaenitesiilebirliktegidenSelçukEs,budefaKonyaCHPPartiBa kan Halis Ulushan n konumasndan sonra, yine kulaklara, u isimleri yazn fsldamasylahareketegeçmitir.ancak,selçukesveenitesibudefa matrak olsundiye,pusulalarakarlklbirbirilerininisimleriniyazmlardr.sandkba nagittiklerindelütfibey,zarflaratmadanlisteyebakyor,sonradazarfsanda atyordu. Pusuladaki isimleri gören Lütfi Bey her ne kadar gülümsemi olsa da 1942 de,esveenitesiikinciseçmenolarak,budavranlarsonucunda safd braklmolacaklard 66. SelçukEsgibitecrübelibirgazetecininyaadklaraslndaTürkiye debutarih lerdeyaanantekpartigerçeiniyadaduverger insiyasetsosyolojisiaçsndan bahsettii,itaatedilenbirliderinmeruotoritesininetkinolduu 67 siyasibirger 62 Es, Siyasi Hayatm, Selçuk Es Koleksiyonu. 63 Es, Siyasi Hayatm ylnda yanmtr. 65 Es, Siyasi Hayatm. 66 Es, Siyasi Hayatm. 67 Maurice Duverger, Siyaset Sosyolojisi, (Çev. irin Tekeli), 2. bsk., Varlk Yay., stanbul 1982, s. 188.

15 1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 185 çein Konya örneinde görülmü olmasyd. Bekta n ifadeleriyle CHP, smet nönüdevrinde,uzunyllartekpartidöneminineflikyönetimietkisindenkurtu lamam ve efin iradesinde kristalleen parti yönetimiyle devletin özdeleti rilmesisonucu,ortayayönetimintepedenaayadoruformüleedilmesininyan smalarolanbirtabloçkmtr 68. Yukardaki olaylarla birlikte atalarnn sözünü dinleyerek siyasetten uzak duranes,1955 teisizkalnca,birkaçyereibavurusundabulunmuvekendisi nepartiyekaytlolupolmadsorulmutur.bununüzerine,avukatsaimözkut vetüccarbektabaranimzasyladp yegiriiçinmüracaatetmivebugiriimden hiçbircevapyadasonuçalamamtr.artkbudönem,türkiye deiktidarvemu halefetin arsinirgerginlii içindeolduuyllardr 69.Yukardakiolaylabirlikte ömrünün elli yln resmi ve özel memuriyetlerde geçiren Selçuk Es, mümkün olduu kadar siyasetten uzak durduunu belirtirken, yazsnn sonunda da iyi miettimbilemeyeceim sorusunusormaktandakendisinialamamtr 70. marveskânbakanltetkikkuruluüyesimehmetsaliholu,dildevrimini savunmassebebiyleyazdataçlagelenisimlieserinikonya dasatmasiçinsel çukes egöndermi 71 vekitaptangereikadarsatyapamayanselçukesbuko nudanhareketlesiyasigörülerivekonyahalknndurumuylailgilibaztespitle rinibirmektuplasaliholu na,4ubat1970 deyazmtr.bunagörees in,kon ya dadoupbüyüyenbirisimolarakenbüyüksuçu Atatürkçüolmas,evvelceHalk Partisinitutmas(memurolmasdolaysylahiçbirpartiyitutamamas),gericiliklemücade leetmesisebebiylepeksevilmemesidir.onagörekonyahalk tamamendeiikve kozmopolit bir kitle manzaras vermekle birlikte, saclarn çok olmas nede niyle Atatürk e,yeniliklere,ilerifikirleredaimakar çkanbiryapdadr.buda halkn büyük ksmnn cahil olmasndan istifade ile din kisvesi altnda baz çkarlarn salamak maksadyla dindar görünen kimselerle maalesef, yüksek tahsil gördüü halde kolaycasivrilmekiçin,bunlaraadetataparcasnayarananbazzavallgençler[in]memleke ti,imdikihâle sokmalarnanedenolmutur.dolaysylaes egöre,konya dakibu kitleyeataçlagelenismiyerineatatürk legelenyazlsakimsedönüpbakmayacak tr.bunedenlees,saliholunakitabnnsatmasiçinadn Muhammed legelen yada MevlanaileGelen ismikoyabilirseozamankonya dasatacandanbah sedecektir.es,stanbul dabirkonyalnnçkard TürkFolklorAratrmalar Arsev Bekta, Demokratikleme Sürecinde Liderler Oligarisi, CHP ve AP ( ), Balam Yay., stanbul 1993, s Hikmet Bila, Konumuz Türkiye CHP , Doan Kitap, 2. bask, stanbul 1999, s Es, Siyasi Hayatm, Selçuk Es Koleksiyonu. 71 Kitabn fiyat 15 TL s olup, ek yazdan anlaldna göre 2-4 adet istenirse % 10, 5-19 arasna % 30 indirim yaplaca yazmaktadr. 72 Bu dergi, tarihleri arasnda aralksz 366 say çkarken, 1916 Konya doumlu ve stanbul Belediyesinde Memurluk yapm olan hsan Hnçer Bey sahipliini yapmtr. Bilgi için bk. Kültür Bakanl na ait web sitesi: F6E10F CFFE603BF9486D4371DE170CAE93653F56E / ( ).

16 186 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 isimlidergiden200binnüfuslukonya yabetanegeldiivebunlardanüçünün geriyeiadeedilmesinedeniyleyaknmadabulunacaktr. Es,yukardagörüldüüüzerekendiaçsndanKonya dakikültürvesanator tamnndurumunuözetlerken,mektubununilerleyensatrlarndakendisininata türkçüolduunuvebunuetrafndakikonyallarduyarsa,kendisiyleselamsabah keseceklerinibelirtecektir.hattabirörmekvererek,ortadoutekniküniversite sindeniçlerindeminietekbulunanbirgrupörenciyirehberolarakgezdirmesi, camivetürbeleresokmassebebiyle,birahbabnnkzgnbirekilde ilkfrsatta senikonya danuzaklatracaz dediindenbahsedecektir.mektubununsonun da Konya nn içine dütüü durumu özetlediini belirten Es, sizleri manasz sözlerimle üzdüümden dolay özür dilerim 73 diyerek, acaba gerçekten yapt tespitlerdeki samimiyetini mi ortaya koymutur, yoksa kitap satamamasna bir gerekçemibulmutur,bellideildir.elbettekiselçukes,kendidünyagörüünü ortayakoymaktavekonyahalknn(birksmndaki)cahilliindehaklgörünmek tedir. Ancak, Konya halknn tamamnn sac olarak yeniliklere ve hele hele Atatürk ekarolmagibibirpozisyondabulunmassözkonusuolamazd.es in bu deerlendirmelerinde 1969 seçimlerinin etkisi olabilirdi, ancak böyle de olsa, AP ninald%49,57 yekarlkchp,21,72likgibibiroyalacaktr 74. Siyaset,belediyecilik,iktisattantutundabirçokkonuyagazetesütunlarnda yerverenes, mizahedebiyat ve halkkültürü açsndankonyafkralarnda yazmayihmaletmemitir.türkiye ninnasreddinhoca,nciliçavu,bekrimus tafa,aireref,neyzentevfikvebektaifkralarnnbulunduukonusunadikkat çekenyazar,konyafolkloruaçsndantayyipaafkralarnayenikonyagazete sininsütunlarndageniyervermitir 75. Konya nnsosyaltarihiaçsndantoplutataraçlarnn(otobüs)kullanmnda toplumdavrannngörülmesiaçsndanyadateknikyeniliklerlegelenekseldav ranlarasahipbirtoplumunbulumasnaörnektekiletmesibakmndanaa dakifkrayanlatmakmizahlasosyalbilimlerinbulumasaçsndanönemliolsa gerektir 76 : Çarda postane önünden Meram istikametine giden Konya Belediye otobü süne, yannda dokuz yalarnda bir çocukla binen kadna, biletçi çocuun bilet kesmekistemesiüzerinekadn; Annahhiçduymadmçrnakkadarçocuabilitmiolur,tövbebirkuruvermem diyecektir.birazsonra,ikikoltuukaplayankadnatekrarbiletçiçocukgelmive 73 Selçuk Es in Mehmet Saliholu na 4 ubat 1970 tarihinde yazm olduu mektup, Selçuk Es Koleksiyonu. 74 Seçim sonuçlar için bk., ( ). 75 Selçuk Es, kendisinden (1975 ten) önce Celaletin Kimir in, 1962 ylnda Yeni Konya Gazetesinde, Konya Fkralar balyla okuyuculardan gelen fkralar yaynladn ve kendisinin de buraya katkda bulunduunu belirtir. Avukat Mehmet Ali Apal fkra yazma iini bir sürede daha devam ettirmitir. Selçuk Es, son fkra yazlarnda Adil Gücüyener ve Fakir Usman dan da faydalanmtr. Bilgi için bk., Hac Selçuk Es, Unutulmaz Konya Fkralar, Selçuk Es Koleksiyonu. 76 Es, Unutulmaz Konya Fkralar.

17 1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 187 hanm çocuunu kucana al da, ayakta duran u ihtiyar nine oraya otursun diyeseslenmivebudefabandakielmeyiskcaörtenkadn; Anav hiç duymadmd kazk kadar koca olan ben nasl kucama alayk dah, delirdinmine diyecektir. SelçukEs inyazmolduufkralarda;1900 lerinbandaavlonyalferitpaa ilemüftügevrakizadeabdülkadirhocaarasndageçentartmalar,babalkga zetesinintertibindeyaplangülünçyanllklar,valisuphibey leilgilibazgeli meleri,valigalippaavekurtulusavayllarndakonyahalknnvs.durumu mizahortamndaveincedüünceiçerenmesajlarokunmaktadr. KurtuluSava nnkonyaileilgiliksmnnbilinmesiaçsndanes ingerçek letirmiolduudierbirfaaliyetise, KurtuluSavandakiKonyallardanBazlar 77 balklyazsileolmutur.buyazserisinde,konyaveilçelerindenkurtulusa vanakatlanerlerinisimleriveorduyakatltarihleriverilmitir 78. Es, Folklor Aratrmalar bal altnda; Ak Seyit, antika eyalar üzerine yazlarolan htikârdestan, HalkairiAkMehmetYakc, AkKaramanl GufraniveGufrani ninharbi UmumiDestan, SilleliAk NiâriDestan,II. Merutiyetdevrinihicveden aireraf aaitbirkaside ve1933 dekiktlanla tan Ak Ziya balkl konular ele almtr. Bu konularla birlikte Yeni Konya Gazetesinde Konya Maden Aratrmalar Bal altnda Konya da magnezit madenininilkbulunuukonusunuelealmtr 79. Yukardakikonubalklarndan htikârdestan nnbirbölümünebakld zamanxx.yüzylnilkyarsndatürkiye dekiözelticaretanlayylailgilibirfikre sahipolunmaktadr 80 : ÇktÜçyüzaltmabirmetrelikuntahtas, GuyaAllah tangelmi,yazlmyaftas. Beyüzeimdiyaplmazbaklavannsahtesi, Canakârettibillâh,buylbayramhaftas. Pekhazindir,dullarn,bikeslerinaçyatmas, Barionlarda[dan]utandayapmaböyleihtikâr. YineGufrani nin HarbiUmumiDestan ndanbirdörtlükbiranadoluairi nini.dünyasavannaslalgladn,sosyaltarihaçsndanaçkekildeortaya koyar.. 81 Hemanüçyüzotuzüçsenekarda, Harbiniddetindentitredidata, 77 Selçuk Es Koleksiyonu. Es, bu yazlarn erat künyelerinden faydalanarak yazmtr. 78 Örnek iki kayt ekli verilecek olursa: Beyehir lçesi Çukurkent Köyü nden Hasan olu 1297 (1881) doumlu Hüseyin. 17 ubat 1922 günü dahil olmutur. ; Akehir lçesinin Doanhisar Kasabasndan Mustafa olu 1314 (1898) doumlu Süleyman. 7 ubat 1922 de dahil olmutur. ; Bozkr lçesinin Sazl Köyünden Mustafa olu 1303 (1887) doumlu Mehmet. 7 Mart 1922 de dahil olmutur. Liste için bk., Toplayan Selçuk Es, Kurtulu Savandaki Konyallardan Bazlar, Selçuk Es Koleksiyonu. 79 Selçuk Es Koleksiyonu. 80 Selçuk Es, htikâr Destan, Selçuk Es Koleksiyonu. 81 Selçuk Es, Ak Karamanl Gufrani ve Gufrani nin Harbi Umumi Destan, Selçuk Es Koleksiyonu.

18 188 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 YokiditufanNuh dabutela, Dümanlarakahrusüphanyürüdü. Sille deberberinahmetolaraktannan(1919senesindevefatetmitir)nigâr n elyazmaseklindeki SilleliAkNiâriDestan nabakldzamanii.meruti yet in hürriyet kavramnabirairinnaslbaktkonusu(es inaktard)biriir formatndadikkatçekecektir 82 : KoydularadnbirdeHürriyet, Müslimilenisaraoldumüsavat, Dedilermeydanaçkteriat, SarslandBadat,BasraBuhara Hileimimeeranlarnsözü Youmuiçindeimanözü, Körolsunaradaaduvungözü, Çkmazolduherkesçarubi[a]zara Ezdileraradaehliiman, Sevindibuiecümlenisara.. ÂliOsmanDevletininvezirifacir, Zulmiyleadaletimilletezahir, Facirlerelindekaldkhepyazir, Maslahatslâmdütüküffara.. eraitiitilafönünegerdi, ddihataradaipeunserdi, Dinarcemetmekanlarnderdi, Baisiulemadeitidinidinara.. TepelendimilletkötüBulgar a. Yukardaki kinci Merutiyetle ilgili deerlendirmelerinin yan sra Es, Ebüzziya Tevfik in Konya da sürgün olarak hapiste bulunduu II. Abdülhamit döneminde,dayskâzmhüsnü nünyazmolduuhatralarndan 83 faydalana rak Konya da Padiah Abdülhamit e kar düzenlenmek istenen bir suikast ola yndan bahseder. Buna göre suikast olay Avlonyal Ferit Paa nn valilik döne minde( )ebüzziyatarafndanplanlanrvegörev HürriyetFedaisiKon yal Aziz Efendi ye verilir. Aziz Efendi ise, Yazr Köyü nden ulema Abdülasr 82 Selçuk Es, Silleli Ak Niâri Destan, Selçuk Es Koleksiyonu. 83 Kâzm Hüsnü Bey, hatralarn 1932 de Yeni Anadolu gazetesinde yaynlamtr.

19 1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 189 [Abdülbasir]Efendi ninoludur 84.Es inanlattklarnagöreabdülazizefendim sr dabombaeitimialpgelmitir 85.Ebüzziya danbakasuikasttoplantsnakat lan isimler ise, Arnavut Murat Bey, Maarif Müdürü zmirli Azmi Bey (Meruti yet in ilânyla Konya valisi olmutur), Feylosof yönü olduu belirtilen Kadaifçizade Süleyman Efendi, (Babalk gazetesi sahibi) Nedimbeyzade Mazhar Bey,BaytarbrahimEfendiveevsahipliiniyapanKâzmHüsnüBey dir 86. Yaplantoplantlarda,padiahaverilmeküzereKonya dabirhalseccadedo kunmas 87 vebununstanbul aazizefenditarafndangötürülmesi,halnnpadi aha verilmesi srasnda ise, hançerlenmesi/tabancayla vurulmas iki defa plan lanmtr.ancakplannstanbulayasonuçsuzkalmtr.konya dahalseccade yidokuyanlararasndaselçukes inannesinazmiyehanmveteyzeleridevar dr 88. SelçukEs,elyazmasdestanlardanyapmolduuönemliçevirilerveaktar malarlabirlikte,yazlarnnciddibirksmnhatralarnaayrmtr.bunlardanbir ksm,hayalolmuhakikatlerbalaltndauekildedir 89 : SultanRead Görüüm,MehurHaydarPaaYangn,UdiSelanikliAhmet Bey,KomikKelHasanEfendiveLeblebiciHorhorOpereti,stanbul ungaligü nükonyarumlarnntaknl,konyantibahterakkiokuluhatralarm,stik lâl Sava Yllarnda Konya Erkek Öretmen Okulu Hatralarm, Cumhuriyet in lân Günü Konya da Gördüklerim, Konya Sultanisi (Lisesi) Hatralar, Konya Musiki Hocas Karnik Kazancyan, Konya da Alaattin Tepesindeki Saat Kulesi NiçinveNaslYkld. BuhatralarnönemlibirksmII.Merutiyet,MillîMücadeleveCumhuriye tinilkdönemlerindekikonyaözelindebazahslar,olaylarhakkndaönemlibil gilerihtivaetmektedir.stanbul unigalisrasndakonya dakirumlarnbirpapa zn liderliinde Zito Venizelos diye bararak nasl sevindiklerini 90, Okuldaki hocalarn örencilerine nasl davrandklarn 91 ve Ankara da ilân edilmi olan Cumhuriyet inkonyaörencileritarafndannaslalglandgibikonularnete kildegörülmektedir.bunagöre,1923senesinekadariçlerindeselçukes indebu 84 Naki eyhi ve Müderris olan Abdülbasir Efendi hakknda bilgi için bk., Caner Arabac, Osmanl Dönemi Konya Medreseleri , Konya Ticaret Odas Kültür ve Eitim Yay., Konya 1998, s Selçuk Es, Aziz Efendinin 1324/1908 de stanbul da öldürülmü ya da hastalktan ölmü olabileceinden bahseder. Es in vermi olduu tarih olmakla birlikte, 29 Austos 1908 tarihli bir belgeye göre Abdülaziz Efendi, Dersaadet Umumi Hapishanesinde vefat etmi, para ve eyalarnn komisyon tarafndan kardeine verilmesi kararlatrlmtr. Bilgi için bk., BOA., DH. MKT., 1285/ Selçuk Es, Hürriyet Fedaisi Konyal Aziz Efendi, Selçuk Es Koleksiyonu. 87 Dokunan hal seccadenin ölçüleri 4,20x1,20 ebadnda olup üzerine, Ey Padiahm Sen Sa Oldukça, Cenab- Hak Seni Tahtnda Daim Eylesin yazs ilenmitir. 88 Hürriyet Fedaisi Konyal Aziz Efendi, Selçuk Es Koleksiyonu. 89 Balklar verilen yazlar Selçuk Es Koleksiyonu nda daktilo edilmi halde bulunmakla beraber, Konya da çkarlmakta olan ehir Postas gazetesinde de yaynlanmtr. Bazlarnn künyeleri u ekildedir: Sultan Read Görüüm, ehir Postas, Say: , Mart 1963, s. 2, 2; Mehur Haydar Paa Yangn, ehir Postas, Say: , 13, 15 Mart 1963, s. 2, 2; Udi Selanikli Ahmet Bey, ehir Postas, Say: , 16, 18 Mart 1963, s. 2, 2; Cumhuriyetin lân Günü Konya da Gördüklerim, ehir Postas, Say: , Mart/ 1 Nisan 1963, s. 2, 2, Selçuk Es, stanbul un gali Günü Konya Rumlarnn Taknl, ehir Postas, Say: , Mart 1963, s. 2, Selçuk Es, Konya ntibah Terakki Okulu Hatralarm, ehir Postas, Say: , 23, 25 Mart 1963, s. 2, 2.

20 190 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 lunduukonyasultanisininörencileri Padiahmzçokyaa diyebarrken, 1923 te anlamn bilmedikleri bir kavram Yaasn Cumhuriyet diye bararak kullanyorlard 92. SelçukEs,makaleformatnfazlasylaaacakolanyazlarndaKonyatarihine aityaplar;cezaevi,valilikbinas, okul,hastanevs.gibikurumlar;kbrs tanya zlmmektuplar;eskitarihligazetelerdekibazyazlar;corafya;fahrettinaltay gibiaskerî,konya ValisiAvlonyalFeritPaagibimülkîve EbuzziyaTevfikvs. gibisivilbirçokkiiyi;konya dakimerasimler;kadabdurrahmanolaygibiçeit liolaylar;suvebelediyemeseleleri;spor;konya nnlçeleri;batlitikatlarvedin; Konyatekerlemeveatasözleri;Konyabasn;seçimler;marlarvetürküler;Tram vay,elektrik,tayyaregibiteknikkonular;sinema,filmvs.buradazikredilemeye cekkadarbirçokkonuyuelealmtr. YukardakibilgilerlebirlikteSelçukEs,yaaddönemiçerisindeçoksayda tannmyadatannmamahsiyetlerlemektuplam vebalantiçerisindeol mutur tarihleri arasnda 14 sene Konya da kalan Fahrettin Paa (Al tay), 5. Kolordu Komutan Naci Eldeniz, Orgenareal Abdurrahman Nafiz Gürman,KonyaVakflardaresiMüdürüMahmutMesutKoman 93,Antalya dabp petrolistasyonuiletena.macitselekler,(konyasyanndansonrapolismüdürü olanvehâkimlebirlikterüvetaldklariddiasylagörevdenalnan)necipbey 94, TekirdaÖretmenokulundanmezunolacakolanR.SaimKoar 95, SaimSakaolu 96,VahitMestçiolu(12Kasm1975) 97,marveskanBakanl Tetkik Kurulu üyesi Mehmet Saliholu (4 ubat 1970), stanbul Üniversitesi Tp Fakültesi Tp Tarihi Enstitüsü Müdürü Ord. Prof. Dr. Süheyl Ünver 98, Hasan 92 Selçuk Es, Cumhuriyetin lân Günü Konya da Gördüklerim, ehir Postas, Say: , Mart/ 1 Nisan 1963, s. 2, 2, 2. Es, ayrca arkadalaryla birlikte Göksümde kanm akmasa, üç yl u ufuklar, Alsancan rengini çoktan unuturdu diye bardklarn belirtir. 93 Vatan gazetesi sahibi A. Emin Yalman n 1952 de Konya ya gelip gitmesinden sonra, Konya da irtica var yazsna kar, iftira ediyorsun demesi sebebiyle stanbul Belediyesi Mezarlklar Müdür Yardmclna nakledilmitir. 94 Macit Selekler in Antalya dan Selçuk Es e yazm olduu mektup, Selçuk Es Koleksiyonu. zmir Suikastna ad karm olan Necip Bey in abisi Necati den bahseden mektubu vardr. Macit Selekler ayrca, 2 Ekim 1975 de yazd bu mektuplardan birinde, yabanc dilde 100 civar eseri Millî Kütüphaneye verdii ancak, kütüphanede resmi kayt yaplmadndan bunlarn kaybolmasndan dolay ikâyetçi olur. 95 Rüstem Saim Koar n 1969 da Selçuk Es e yazm olduu mektup, Selçuk Es Koleksiyonu Mays nda Selçuk Es e bir mektup yazarak, Anadolu da öretmenlie balayacan bu nedenle Millî folklor oyunlarn bilmediinden bahisle Selçuk Es ten Konya nn folklor oyunlaryla ilgili bilgi ister. Hatta Mevlâna haftasnn nasl kutlandna dair de bilgi talebinde de bulunmutur. 96 Saim Sakaolu nun Selçuk Es e yazm olduu mektup, Selçuk Es Koleksiyonu. 31 Ekim 1974 tarihinde Amerika dan yazmtr. Amerika ya gideli 9 ay olmutur. Sakaolu, Selçuk Es le 5-6 yl evvel ( ) Yusuf Aa Kütüphanesinde (Atatürk Üniversitesinde asistanken) tantn belirtirken, Es in Ansiklopedi çalmalarna katk yapmaya çalr. Sakaolu, Babas Hattat Hafz Mehmet Sakaolu ve (Konyal olmayan) Prof. Dr. Ahmet Ate isimlerini ve bilgilerini ansiklopediye eklemesi için Es e bildirir. Sakaolu nun iki mektubu daha vardr. Birincisi 12 Kasm 1975 tarihli olup, babasnn hâl tercemesi vardr. kinci mektubu ise, ekinde kendi hayat hikâyesini yazd ve yaknda Konya da açlacak olan Selçuk Üniversitesine geçeceini belirten 8 Aralk 1975 de Erzurum dan yazm olduu mektubudur. 97 Vahit Mestçiolu nun Selçuk Es e yazm olduu mektup, Selçuk Es Koleksiyonu. Mestçiolu bu mektubunda, Ankara da Kültür Bakanlnda Kültür Müstearl Müaviri olarak göreve balamasna ramen kendisine hâlâ oda verilmemesinden ikâyetçi olurken, ayakta gidip geldiinden bahseder. Konya da görev yapt süre içerisinde Selçuk Es in ailecek kendilerine göstermi olduu yakn ilgiden dolay teekkür eder. 98 Süheyl Ünver in Selçuk Es e yazm olduu mektup, Selçuk Es Koleksiyonu. Ünver, 4 Mart 1966 tarihinde yazm olduu mektubunda, Selçuk Es in Konya yemekleriyle ilgili (daha çok Selçuklu yemekleriyle ilgili) vermi olduu bilgilere