Döndü Özdemir ÖZDEN Muhammet ÖZDEN

Transkript

1 ÖÐRETMEN ADAYLARININ ÖÐRETMENLÝK MESLEK BÝLGÝSÝ YETERLÝKLERÝNÝ KAZANMA DÜZEYLERÝNÝN BELÝRLENMESÝ: DUMLUPINAR ÜNÝVERSÝTESÝ ÖRNEÐÝ The levels o Teaching Proession knowledge o the pre-service teachers: the case o Dumlupýnar University * ** Döndü Özdemir ÖZDEN Muhammet ÖZDEN ÖZ Problem Durumu: Öðretmenlik mesleði özel uzmanlýk bilgisi ve becerisi gerektiren bir meslek olarak kabul edildiðine göre, bu mesleðe giren bireylerin de kimi yeterliklere sahip olmasý gerekmektedir. Bu noktada, söz konusu yeterliklerin öðretmen adaylarýna hizmet öncesi eðitim sürecinde kazandýrýlmasý ön plana çýkmaktadýr. Dolayýsýyla, öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini öðretmen adaylarýna kazandýrmaya çalýþmanýn yaný sýra belirtilen yeterliklerin öðrencilere eðitim yoluyla ne kadar kazandýrýldýðýnýn da belirlenmesine gereksinim duyulmaktadýr. Araþtýrmanýn Amacý: Bu araþtýrma, tezsiz yüksek lisans programýndaki öðretmen adaylarýnýn, öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerini ve bu düzeylerin cinsiyet, yaþ ve öðrenim görülen program deðiþkenleri açýsýndan arklýlýk gösterip göstermediðini öðrenci görüþlerine dayalý olarak belirlemek amacýyla yapýlmýþtýr. Yöntem: Araþtýrma tarama modelinde desenlenmiþ, nicel araþtýrma yöntemi kullanýlarak gerçekleþtirilmiþtir. Çalýþma grubunu Kütahya ilindeki Dumlupýnar Üniversitesi Eðitim Fakültesi Sosyal Alanlar ile Fen ve Matematik Alanlar Eðitimi Tezsiz Yüksek Lisans programlarýnda kayýtlý 8 öðretmen adayý oluþturmaktadýr. Araþtýrmada, veri toplama aracý olarak araþtýrmacýlar taraýndan geliþtirilen anket kullanýlmýþtýr. Anket, 5'li likert tipinde hazýrlanmýþtýr. Ankette öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerine iliþkin 36 maddeden oluþan sorular yer almaktadýr. Verilerin analizinde, rekans, yüzde, aritmetik ortalama daðýlýmlarý, t-testi ve tek yönlü varyans analizi kullanýlmýþtýr. Bulgular ve Sonuçlar: Araþtýrmada elde edilen sonuçlara göre çalýþma grubundaki öðretmen adaylarý öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini yeterli düzeyde kazandýklarý görüþündedirler. Öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeyleri arasýnda cinsiyet ve yaþ deðiþkenleri açýsýndan anlamlý bir arklýlýk bulunmamýþtýr. Öðrenim gördükleri program deðiþkeni açýsýndan ise Fizik Öðretmenliði programýnda okuyan öðretmen adaylarý ile Matematik Öðretmenliði programýnda okuyan öðretmen adaylarý arasýnda Matematik Öðretmenliði programýnda okuyanlar lehine anlamlý bir arklýlýk ortaya çýkmýþtýr. Öneriler: Dumlupýnar Üniversitesi Ortaöðretim Sosyal Alanlar ve Fen ve Matematik Alanlar Eðitimi Bölümleri'nde öðrenim gören öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterlik düzeylerini üst düzeye çýkaracak etkinlikler gerçekleþtirilebilir. Dumlupýnar Üniversitesi Ortaöðretim Sosyal Alanlar ve Fen ve Matematik Alanlar Eðitimi Bölümleri'nde öðrenim gören öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeyleri, diðer üniversitelerin benzer alanlarýnda öðrenim gören öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeyleri ile karþýlaþtýrýlabilir. Anahtar Sözcükler: Öðretmenlik meslek bilgisi, öðretmenlik meslek bilgisi yeterlikleri, öðretmen adaylarý ABSRACT Problem Statement: Teachers' teaching proessional knowledge is considered as requiring particular proessional expert knowledge and skills, which is essential or their in-job lives. In that point, making the pre-service teachers to gain those competencies and skills during their pre-service teaching process becomes vitally important. Thereore, in addition to make the pre-service teachers gain pedagogical knowledge and competencies, it is also necessary to determine the amount o the competencies that acquired by the pre-service teachers during their pre-service education. Purpose o the Study: The purpose o this study is to igure out the levels o Teaching Proession knowledge o the pre-service teachers at non-thesis M.A. program and to depict the eects o the other variables such as gender, age and educational background on the levels o Teaching Proession Knowledge. Method: The data o the study are gathered through survey method which is a quantitative research methodology. The participants o this study are 8 non-thesis M.A. program students who enrolled in Social Sciences, Science and Mathematics Teacher Education Program at Dumlupýnar University. A ive-point likert type questionnaire, which was developed by the researchers, is used as the data gathering instrument o the present study. The instrument consists o 36 items which inquire the teaching proession knowledge o the participants. The requency, percentage, mean, t-test and one way variance analysis are used in the data analysis process. Findings and Results: With reerence to the indings o the present study, it was observed that the pre-service teachers considered that they have acquired pedagogical knowledge competency at an acceptable level. The indings revealed that the variables such as gender and age do not show any signiicant dierence whereas the educational backgrounds o the participants show a signiicant dierence with reerence to their majors. That is, the pre-service teachers at Mathematics Teacher Education Program ind themselves as more competent than the pre-service teachers at Physics Teacher Education Program. Recommendations: It could be suggested that some activities which might enrich the teacher candidates' background on teaching proession might be practiced at the University level, speciically at Physics Teacher Education Programs. Additionally, a comparative study on the teaching proessional knowledge o teacher candidates o Dumlupýnar University and other contexts could be conducted as a uture studies. Keywords: Pedagogical knowledge, pedagogical knowledge competencies, pre-service teachers. GÝRÝÞ.. Problem Eðitim tarihten günümüze her zaman toplumun varlýðýnýn ve geliþimin devamlýlýðýný saðlamada en etkili yol olmuþtur. Eðitimin bu rolünü baþarýlý bir biçimde gerçekleþtirebilmesi için ise sistemin bütün parçalarýnýn uyum içinde iþletilmesi gerekmektedir. Öðrenci, öðretmen, eðitim programý, çevre vb. ögelerin uyumlu ve iþbirliðine dayalý etkileþimleri, eðitim-öðretim etkinliklerinin verimliliðini saðlamaktadýr. Ancak, genel olarak kabul edilen, öðretmenin eðitim sisteminin belirtilen ögeleri içerisinde diðerlerini en azla etkileyen öge olduðu yönündedir (Kahyaoðlu ve Yangýn, 007; Baþer, Günhan ve Yavuz, 005; Çelikten, Þanal ve Yeni, 005; Sünbül, 00; Þiþman, 003). Çünkü öðretimi geliþtirmek için sistemi oluþturan diðer ögelerin önemi yadsýnmamakla birlikte, bunlar öðretmenin canlý kiþiliði ile eyleme konulmadýkça istenildiði düzeyde baþarý saðlamayacaktýr (Acat, Balbað, Demir ve Görgülü, 005). Dolayýsýyla eðitimin niteliði ve kalitesi büyük ölçüde öðretmenin niteliði ve verimliliði ile doðru orantýlýdýr. Bu nedenle gerek hizmet öncesinde, gerekse hizmet içinde, nitelik açýsýndan istenen verimliliði saðlayacak yeterliklere sahip öðretmenlerin yetiþtirilmesi, eðitim hizmetlerinin kalitesi yönünden önem kazanmaktadýr (Þiþman, 003). * ÇOMU Eðitim Fakültesi taraýndan düzenlenen Uluslar arasý Öðretmen Yetiþtirme Sempozyumu'nda sunulan bildirinin geliþtirilmiþ þeklidir. * Araþ. Gör., Marmara Üniversitesi Eðitim Bilimleri Enstitüsü ** Araþ. Gör., Anadolu Üniversitesi Eðitim Bilimleri Enstitüsü 75

2 Öðretmenlik mesleði ile ilgili çeþitli tanýmlar yapýlmakla birlikte, 739 sayýlý Milli Eðitim Temel Kanunun 43. maddesinde öðretmenlik mesleði, devletin eðitim, öðretim ve ilgili yönetim görevlerini üzerine alan özel bir uzmanlýk alaný olarak açýklanmýþtýr. Öðretmen ise öðretmenliðe dair kuramsal bilgi temelini kullanarak birey ve toplumun yaþam kalitesini artýracak birey davranýþlarýnýn oluþmasýna rehberlik eden kiþidir (Þahin, 003). Eðitim sisteminde öðretmenin görevi, öðrenme yaþantýlarýný düzenlemek ve istendik davranýþlarýn öðrenci taraýndan kazanýlýp kazanýlmadýðýný deðerlendirmektir (Fidan ve Erden, 994). Bu amaçla öðretmen, öðrencilere kazandýrýlmak istenen amaçlar doðrultusunda eðitim programlarýný uygular, uygun ve çeþitli öðrenme-öðretme strateji, kuram, yöntem, teknikleri ve araç- gereçleri kullanarak öðrencilerde kalýcý öðrenmeleri saðlar (Yaþar, 008; Sönmez, 003). Bunu yaný sýra öðretmenden yaptýðý uygulamalarýn sonuçlarýný izlemesi ve deðerlendirmesi, elde ettiði sonuçlar doðrultusunda ise öðretim sürecinin eksikliklerini tamamlamasý ve kendini geliþtirmesi beklenmektedir (Yaþar, 008). Baþarýlý bir öðretim süreci için öðretmenin; öðrenme ortamýný etkili bir biçimde düzenlemesi ve yönetmesi, öðrenciyle devamlý iletiþim kurmasý ve örnek olmasý, öðrenciye seçenekler sunmasý, seçimlerinde ve amaçlarýna ulaþma konusunda yol göstermesi, öðrencinin kendini tanýmasýna destek olmasý gerekir (Oðuz ve Topkaya, 008). Ancak öðretmenlerin belirtilen sorumluklarý yerine getirebilmeleri gerekli bilgi ve becerilerle donatýlmalarý ile olanaklýdýr. Çünkü öðretmen, çocuklarýn ve gençlerin gerek akademik gerekse mesleki bakýmdan geleceklerine yön vererek kiþiliklerini oluþturmalarýnda önemli bir rol oynamaktadýr (Gültekin, 00). Bu noktada öðretmenlerin istenilen nitelikte olabilmeleri birtakým standartlarý gerektirir. Öðretmen yeterlikleri bu standardý saðlayacak yollardan birisidir (Seeroðlu, 004). Balcý taraýndan (005, s.97) bir rolü oynayabilmek için gerekli bilgi, beceri ve tutumlara sahip olma derecesi olarak tanýmlanan yeterlik, perormans ölçütleri ile alana özgü amaçlarýn bir biçimi ya da bireylerin belirli davranýþlarý gösterip gösteremediklerini belirlemede kullanýlabilecek alana özgü nitelikleri iade etmektedir. Mesleki açýdan ise yeterlik, bir mesleðin baþarýlý biçimde yerine getirilmesi için iþgörenin sahip olmasý gereken özellikleri kapsar (Þiþman, 003). Yeterlikler mesleki perormans göstergeleri ve bir iþ ya da meslek alanýný tam olarak tanýmlamak için karþýlanmasý gereken minimum standartlar olarak düþünülmektedir (Þahin, 004). Öðretmenlik yeterliði ise öðretmenlerin öðrenci perormansýný etkileme kapasitesi (Berman, McLAughlin, Bass, Pauly & Zellman, 977) ve öðretmenlik mesleðinin gerektirdiði görev ve sorumluluklarý gerçekleþtirebilmek için sahip olunmasý gereken bilgi, anlayýþ, beceri ve tutumlar (Þahin, 004) olarak tanýmlanabilir. Görüldüðü üzere, öðretmenlik yeterliði öðretmenlerin sahip olmalarý gereken niteliklerin yükseltilmesi için öðretmenler taraýndan kazanýlmasý gereken bir kavram olarak görülmektedir (Köksal, 008). Öðretmenlerin sahip olmasý gereken özellikler ve yeterlikler ile ilgili alanyazýn incelendiðinde, bu konuya iliþkin arklý sýnýlandýrmalarýn yapýldýðý, pek çok özelliðin ortaya konulduðu; ancak, öðretmenlik mesleðine iliþkin yeterliklerin genellikle alan bilgisi, öðretmenlik meslek bilgisi, ve genel kültür ile ilgili yeterlikler çerçevesinde toplandýðý görülmektedir (Yaþar, Gültekin ve Ersoy, 006; Özden, 003; Þahin, 003; Þiþman, 003; Sünbül, 00; Demirel,999). Buna baðlý olarak öðretmedeki baþarýnýn bir bölümü, alaný iyi bilmekle ilgilidir. Alanýný iyi bilmeyen bir öðretmen, neyi, nasýl öðreteceðini de bilemez. Bu yüzden öðretmen yetiþtirme programlarýnda öðretmen adayýnýn belirli bir alanda uzmanlýk bilgisine sahip olmasý amaçlanmaktadýr. Bununla birlikte öðretmenin bir alaný veya konuyu çok iyi bilmesi tek baþýna yeterli deðildir. Öðretmen alan bilgisini nasýl öðreteceðini de bilmelidir. Ayrýca bir öðretmenden yalnýzca belirli bir alanda uzmanlýk bilgisine deðil, geniþ bir dünya görüþüne ve genel kültüre de sahip olmasý, toplumu ve dünyayý ilgilendiren birtakým sorunlarý görebilmesi ve çözüm yollarý bulabilmesi de beklenir (Þiþman, 003; Þiþman ve Acat, 003). Öðretmen eðitiminin gelecekte nasýl bir nitelik taþýyacaðý, öðretmenlerin sahip olmasý gereken rol ve yeterliklerin neler olacaðý ve öðretmenlik mesleðine giriþte hangi niteliklerin aranacaðý konusu oldukça önemlidir. Toplumsal ve kültürel olarak arklýlýk göstermekle birlikte; öðretmenlerin sahip olmasý gereken yeterlik alanlarýnýn ayrýntýlý bir biçimde belirlenmesi her ülke açýsýndan önem taþýmaktadýr (Gökçe, 003). Bu nedenle ülkemizde de öðretmen yetiþtirme sürecinin bir parçasý olarak öðretmen niteliklerine yönelik sürekli gözden geçirme ve geliþtirme çalýþmalarý yapýlmaktadýr. Bu çerçevede öðretmen yeterlikleri Yükseköðretim Kurulu (YÖK) taraýndan; konu alaný ve alan eðitimine iliþkin yeterlikler, öðretme-öðrenme sürecine iliþkin yeterlikler (planlama, öðretim süreci, sýný yönetimi, iletiþim), öðrencilerin öðrenmelerini izleme, deðerlendirme ve kayýt tutmaya iliþkin yeterlikler, diðer mesleki yeterlikler olmak üzere dört ana baþlýk altýnda sýnýlandýrýlmýþtýr (YÖK, 998). Milli Eðitim Bakanlýðý taraýndan yürütülen Temel Eðitime Destek Projesi (TEDP) kapsamýnda ise, öðretmenlik mesleðinin genel yeterlikleri; kiþisel ve meslekî deðerler-mesleki geliþim, öðrenciyi tanýma, öðrenme ve öðretme süreci, öðrenmeyi, geliþimi izleme ve deðerlendirme, okul-aile ve toplum iliþkileri ve program ve içerik bilgisi olarak sýralanmýþtýr (MEB, 006). Alanyazýna bakýldýðýnda, öðretmen yeterliklerinin geliþtirilmesi ve geniþletilmesine yönelik sözü edilen çalýþmalarýn yaný sýra bu yeterliklere iliþkin birçok araþtýrmanýn da yapýldýðý görülmektedir. Bu araþtýrmalar incelendiðinde, kimi araþtýrmalarda, tezsiz yüksek lisans programýna kayýtlý öðretmen adaylarýnýn (Aycan, Aycan ve Türkoðuz, 005; Saðlam, Anagün ve Dal, 005; Þeker, Deniz ve Görgen, 005 ) kimilerinde ise eðitim akültelerinde okuyan öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik yeterliklerini kazanma düzeylerinin ele alýndýðý (Çapri ve Çelikkaleli, 008) görülmektedir. Bununla birlikte iki programýn yeterlik düzeylerini karþýlaþtýran araþtýrmalarda (Çakýr, Kan ve Sünbül, 006) bulunmaktadýr. Öðretmenlik mesleðine yönelik tüm yeterliklerin ele alýndýðý bu çalýþmalarýn yanýnda alanyazýnda eðitim-öðretime yönelik özel yeterliklerin kazanýlma durumunun incelendiði araþtýrmalarýn da 76

3 yaygýnlaþtýðý görülmektedir. Bu doðrultuda Akkoyunlu ve Kurbanoðlu (003) taraýndan Öðretmen Adaylarýnýn Bilgi Okuryazarlýðý ve Bilgisayar Öz-Yeterlik Algýlarý, Çakan (004) taraýndan Ýlk ve Ortaöðretim Öðretmenlerinin Ölçme-Deðerlendirme Uygulamalarý ve Yeterlik Düzeyleri, Ýzci (005) taraýndan Sýný Öðretmeni Adaylarýnýn Özel Eðitim Konusundaki Yeterlikleri, Taþdemir (006) taraýndan Sýný Öðretmenlerinin Planlama Yeterliklerini Algýlama Düzeyleri, Gelbal ve Kelecioðlu (007) taraýndan Öðretmenlerin Ölçme ve Deðerlendirme Yöntemleri Hakkýndaki Yeterlik Algýlarý, Kaya ve Dönmez (008) taraýndan Sosyal Bilgiler Öðretmen Adaylarýnýn Üst Düzeyli Düþünme Becerilerinin Öðretimi ile Ýlgili Öz Yeterlik Düzeyleri, Yeþil (008) taraýndan Aday Öðretmenlerin Ders Sürecinde Öðrenme-Öðretme Ýlkelerini Uygulama Yeterlikleri, Korkut ve Akkoyunlu (008) taraýndan Yabancý Dil Öðretmen Adaylarýnýn Bilgi Ve Bilgisayar Okuryazarlýðý Öz-Yeterlikleri, Yeþil (009) taraýndan Sosyal Bilgiler Aday Öðretmenlerin Sýný Ýçi Öðretim Yeterlikleri, Baþbay ve Bektaþ (009) taraýndan Çok Kültürlülük Baðlamýnda Öðretim Ortamý Ve Öðretmen Yeterlikleri incelenmiþtir. Ayrýca kimi araþtýrmalarda da öðretmen adaylarý ile öðretmenlerin yeterliklere sahip olma düzeylerinin karþýlaþtýrýlmasý yoluna gidilmiþtir (Gelen ve Özer, 008; Baþer, Günhan ve Yavuz, 005). Öðretmen yeterliklerine iliþkin yapýlan bu çalýþmalarda öðretmenlerin yeterlik algýlarýnýn öðretmenlik mesleðindeki baþarýlarý için önemli birer deðiþken olduðu ortaya konmaktadýr. Bu nedenle öðretmen adaylarýnýn mesleðe yönelik yeterlik algýlarýnýn yüksek olmasý ile öðretmen yetiþtiren programlarýn niteliði de deðerlendirilebilir. Yapýlan araþtýrmalarýn çýkýþ noktalarý ve sonuçlarý doðrultusunda, öðretmenlerin öðretim yeterliklerine sahip olma düzeylerinin, öðretim uygulamalarýnýn verimliliði açýsýndan önemli bir yordayýcý ve ön koþul niteliðinde olduðu kuþkusuzdur (Büyükkaragöz ve Çivi, 999). Bu nedenle bir öðretmenin belirtilen tüm alanlarda istenen yeterliklere sahip olmasý beklenmektedir. Ancak genel kültür ve alan bilgisinin önemi yadsýnmamakla birlikte öðretmenlik meslek bilgisinin öðretmen olmanýn temel koþulu olduðu söylenebilir (Yaþar, 008). Gerek genel kültür gerekse alan bilgisinin etkin olarak yaþama geçirilmesi, öðretmenlik mesleðinin iþe vurukluðunu amaçlayan öðretmenlik meslek bilgisi yeterlikleri aracýlýðýyla gerçekleþmektedir. Bu kapsamda, öðretmenlerden beklenen meslek bilgisi yeterlikleri; öðretme-öðrenme sürecini planlama, öðrencileri öðrenmeye güdüleme, olumlu bir sýný atmoseri oluþturma, öðretim programýnýn temel ilkelerini yaþama geçirme, öðretme-öðrenme sürecinde çok sayýda öðretim yöntem ve tekniðini iþe koþma, öðretim teknolojilerini etkin biçimde kullanma, öðrencilerin bireysel gereksinimlerine yanýt verme, sýnýý yönetme, öðrenci öðrenmelerini deðerlendirme biçiminde sýralanabilir (Yaþar, 008; Demirel, 004; Gürkan, 00; Yaþar, Sözer ve Gültekin, 000). Bir öðretmenin öðretmenlik mesleði genel yeterlikleri ile belirlenen niteliklere sahip olabilmesinin, hizmet öncesinde iyi bir eðitim almýþ olmasýna, öðretmenlik görevini yerine getirirken kendini yenilemesine ve etkili bir iletiþim kurmasýna baðlý olduðu söylenebilir. Kýsaca, öðretmenin bu yeterliklere sahip olmasýnda öðretmeni yetiþtiren kurum, öðretmenin görev yaptýðý okul ve paydaþlar ile çevre önemli bir yer tutmaktadýr (Öztürk, 009). Bu baðlamda, söz konusu yeterliklerin öðretmen adaylarýna hizmet öncesi eðitim sürecinde etkili bir biçimde kazandýrýlmasý ön plana çýkmaktadýr. Ancak, öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini öðretmen adaylarýna kazandýrmaya çalýþmanýn yaný sýra beklenen nitelikte öðretmenlerin yetiþtirilebilmesi için yeterliklerin kazandýrýlma düzeyinin irdelenmesi önem taþýmaktadýr. Bu çerçevede, araþtýrmada, öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeyleri kendi görüþlerine dayalý olarak belirlenmeye çalýþýlmýþtýr... Araþtýrmanýn Amacý Bu araþtýrmanýn genel amacý, Ortaöðretim Sosyal Alanlar ile Fen ve Matematik Alanlarý Eðitimi Bölümleri Tezsiz Yüksek Lisans Programlarý'nda öðrenim görmekte olan öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerini belirlemektir. Bu amaçla aþaðýdaki sorulara yanýt aranmýþtýr:? Öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeyleri nedir?? Öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeyleri cinsiyetlerine, yaþlarýna ve öðrenim görmekte olduklarý programa göre arklýlýk göstermekte midir?. YÖNTEM.. Araþtýrmanýn Modeli Bu araþtýrma tarama modelinde desenlenmiþ, nicel araþtýrma yöntemi kullanýlarak gerçekleþtirilmiþtir. Tarama modelleri, geçmiþte ya da halen var olan bir durumu var olduðu þekliyle betimlemeyi amaçlayan araþtýrma yaklaþýmlarýdýr. Araþtýrmaya konu olan olay, birey ya da nesne, kendi koþullarý içinde var olduðu gibi tanýmlanmaya çalýþýlýr. Onlarý herhangi bir þekilde deðiþtirme, etkileme çabasý gösterilmez (Karasar, 998). Eðitim sorunlarýnýn birçoðu tanýmlanabilir niteliktedir. Bu özelliði sayesinde tarama modelindeki araþtýrmalar, bilginin anlaþýlmasýnda ve arttýrýlmasýnda eðitim alanýndaki araþtýrmalarda kuramcý ve uygulamacýlara önemli katkýlar saðlamaktadýr (Balcý, 997). Bu araþtýrmada bu modele dayalý olarak, Ortaöðretim Sosyal Alanlar ile Fen ve Matematik Alanlarý Eðitimi Bölümleri Tezsiz Yüksek Lisans Programlarý'nda öðrenim görmekte olan öðretmen adaylarýnýn uygulanan ankete vermiþ olduklarý yanýtlar doðrultusunda öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeyleri belirlenmiþtir. 77

4 .. Evren ve Örneklem Araþtýrma, Kütahya ilindeki Dumlupýnar Üniversitesi Eðitim Fakültesi Ortaöðretim Sosyal Alanlar ile Fen ve Matematik Alanlar Eðitimi Bölümleri Tezsiz Yüksek Lisans Programlarý'nda kayýtlý 8 öðretmen adayý üzerinde gerçekleþtirilmiþtir. Araþtýrmaya katýlan öðretmen adaylarýnýn kiþisel özellikleri Çizelge 'de gösterilmiþtir. Çizelge. Araþtýrmaya Katýlan Öðretmen Adaylarýnýn Kiþisel Özellikleri Çizelge 'de görüldüðü gibi, araþtýrmaya katýlan öðretmen adaylarýnýn 56,0'sýný kýzlar, 44,0'ünü erkekler oluþturmaktadýr. Öðretmen adaylarýnýn 38,4'ü -3, 54,9'u 4-5, 6,6'sý ise 6 ve üzeri yaþ grubunda yer almaktadýr. Öðrenim gördükleri programlar açýsýndan ise öðretmen adaylarýnýn, 7,7'si Kimya Öðretmenliði, 3,7'si Matematik Öðretmenliði, 8,'si Biyoloji Öðretmenliði,,0'i Fizik Öðretmenliði,,0'si Felsee Grubu Öðretmenliði,,0'si Türk Dili ve Edebiyatý Öðretmenliði, 5,4'ü Tarih Öðretmenliði Programlarý'nda öðrenim görmektedirler. Özellik Sayý Yüzde () () Cinsiyet Kýz Erkek Yaþ -3 yaþ 70 38,4 4-5 yaþ 00 54,9 6 yaþ ve üzeri 6,6 Program Kimya Öðretmenliði 4 7,7 Matematik Öðretmenliði 5 3,7 Biyoloji Öðretmenliði 5 8, Fizik Öðretmenliði 0,0 Felsee Grubu Öðretmenliði 40,0 Türk Dili ve Edebiyatý Öðretmenliði 40,0 Tarih Öðretmenliði 8 5,4 Toplam 8 00,0.3. Veriler ve Toplanmasý Araþtýrma kapsamýnda veri toplamak amacýyla araþtýrmacýlar taraýndan geliþtirilen bir anket kullanýlmýþtýr. Hazýrlanan anket iki bölümden oluþmaktadýr. Birinci bölümde araþtýrmaya katýlan öðretmen adaylarýnýn kiþisel özelliklerini belirlemek amacýyla oluþturulmuþ sorulara yer verilmiþtir. Ýkinci bölümde ise, öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerini belirlemek amacýyla oluþturulmuþ 36 maddeye yer verilmiþtir. Öðretmen adaylarý anketteki maddelere, tamamen, çok, orta düzeyde, az, hiç seçeneklerinden birini iþaretleyerek yanýt vermiþtir. Anketin geçerliðini saðlamak için anket taslak olarak hazýrlandýktan sonra, Dumlupýnar Üniversitesi Eðitim Fakültesi Eðitim Bilimleri Bölümü'nde çalýþan uzmanýn görüþlerine sunulmuþ, alýnan eleþtiriler doðrultusunda yeniden gözden geçirilerek gerekli düzeltmeler yapýlmýþ ve veri toplamaya uygun hale getirilmiþtir. Hazýrlanan anketin güvenirlik düzeyini belirlemek üzere Kütahya ili Dumlupýnar Üniversitesi Eðitim Fakültesi Ýlköðretim Bölümü Sýný Öðretmenliði ve Sosyal Bilgiler Öðretmenliði programlarýnda öðrenim gören 40 öðrenci üzerinde bir ön-deneme uygulamasý yapýlmýþtýr. Bu çalýþma sonucu anketin ala güvenirlik katsayýsý.93 olarak hesaplanmýþtýr. Tekin (000), güvenirlik katsayýsýnýn, (0,00) ile (+,00) arasýnda deðiþtiðini ve eðitim ve psikolojide, güvenirliði (+,00) olan testler geliþtirmenin hemen hemen olanaksýz olduðunu belirtmektedir. Bu baðlamda, bulunan.93 deðeri anketin güvenirliði için yeterli görülmüþtür..4. Verilerin Çözümlenmesi Öðretmen adaylarýnýn, öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerini belirlemek amacýyla kullanýlan Öðretmenlik Meslek Bilgisi Yeterlikleri Anketi nde bulunan maddelere iliþkin seçenekler tamamen, çok, orta düzeyde, az, hiç, biçiminde düzenlenmiþ ve olumludan olumsuza doðru sýrasýyla 5, 4, 3,, biçiminde puanlanmýþtýr. Seçeneklerinin her birine verilen yanýtlarýn rekans, yüzde ve aritmetik ortalama daðýlýmlarý alýnarak çizelge halinde sunulmuþtur. 78

5 Veri toplama araçlarýnda kullanýlan beþli derecelendirme ölçeðine uygun olarak, elde edilen ortalama puanlarýn derecelendirilmesi ve yorumlanmasýnda; için hiç, için az, için orta düzeyde, için çok ve için tamamen puan aralýklarý temel alýnmýþtýr. Yeterliklerin kazanýlma düzeyini yorumlarken hiç ile az aralýklarý birleþtirilerek yetersiz ; orta düzeyde ile çok aralýklarý birleþtirilerek yeterli ; tamamen aralýðý ise üst düzey olarak yorumlanmýþtýr. Verilerin çözümlenmesinde rekans, yüzde ve aritmetik ortalamanýn yaný sýra ikili karþýlaþtýrmalar için baðýmsýz t testinden; çoklu karþýlaþtýrmalar için ise tek yönlü varyans analizinden yararlanýlmýþtýr. Çözümlemelerde anlamlýlýk düzeyi.05 olarak benimsenmiþtir. 3. BULGULAR VE YORUMLAR Araþtýrma kapsamýnda elde edilen bulgular, amaçlarda belirtilen sýra göz önüne alýnarak verilmiþtir. Öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeyleri: Öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerine iliþkin maddelere verdikleri yanýtlar Çizelge 'de sunulmuþtur. Çizelge. Öðretmen Adaylarýnýn Öðretmenlik Meslek Bilgisi Yeterliklerini Kazanma Düzeylerine Ýliþkin Maddelere Verdikleri Yanýtlar Öðretmenlik Meslek Bilgisi Yeterlikleri Konu ile ilgili temel ilke ve kavramlarý bilme Konuda geçen temel ilke ve kavramlarý mantýksal bir tutarlýlýkla iliþkilendirebilme Konunun gerektirdiði sözel ve görsel dili (þekil, þema, graik, ormül vb.) uygun biçimde kullanabilme Konu ile alanýn diðer konularýný iliþkilendirme Özel öðretim yaklaþým, yöntem ve tekniklerini bilme Öðretim teknolojilerinden aydalanabilme Öðrencilerde yanlýþ geliþmiþ kavramlarý belirleyebilme Öðrenci sorularýna uygun ve yeterli yanýtlar oluþturabilme Öðrenme ortamýnýn güvenliðini saðlayabilme Ders planýný açýk, anlaþýlýr ve düzenli biçimde yazabilme Amaç ve hede davranýþlarý açýk bir biçimde iade edebilme Uygun araç-gereç ve materyal seçme ve hazýrlayabilme Hede davranýþlara uygun yöntem ve teknikleri belirleyebilme Hede davranýþlara uygun deðerlendirme biçimleri belirleyebilme Konuyu önceki ve sonraki derslerle iliþkilendirme Çeþitli öðretim yöntem ve tekniklerini uygun biçimde kullanabilme Ders süresini etkili ve verimli kullanabilme Öðrencilerin etkin katýlýmý için etkinlikler düzenleyebilme Öðretimi öðrencilerin bireysel arklýlýklarýna göre sürdürebilme 79 Tamamen 4 3, 37 0,3 30 6,5,5 36 9,8,5 5 3,7 8 5,4 433,6 37 0,3 49 6,9 35 9, 35 9, 35 9, 38 0,9 34 8,7 43 3,6 35 9, 37 0,3 Çok 54 9, , ,7 77 4, , 47 5, ,8 7 39,0 7038, , ,8 7 39,0 75 4, 7 39, , , ,4 7 39,0 50 7,5 Orta Düzeyde 76 4, , , , , , 68 37, ,4 583,9 5 8,0 54 9, , ,6 6 34, 56 30, , 57 3, , ,7 Az 9 4,9 8 4,4 7 9,3 4 7,7 7 9,3, 0,0 4 7,7 0 5,5 4, 6,0 6,0 7 3,8 6,6 7 3,8 7 3,8 3 7, 4 7,7 9 0,4 _ X,5 3, ,73 Hiç, 3,57, 3,55 5,7 3,59 8 4,4 3,8, 3,5,5 3,60,5 3,79, 3,84,5 3,83, 3,69, 3,73, 3,68,5 3,80,5 3,69,5 3,76, 3,67, 3,55

6 Öðretim araç-gereç ve materyalini sýný düzeyine uygun kullanabilme 7 4,8 78 4,9 58 3,9 7 9,3, 3,60 Öðretimde uygun dönüt, düzeltme ve pekiþtireçler kullanabilme 37 0,3 8 44, , 9 4, ,80 Konuyu gerçek yaþamla iliþkilendirebilme ,4 34, 33,5 5,5,5 3,80 Hede davranýþlara ulaþma düzeyini deðerlendirebilme 34 8, , ,5 6,6,5 3,65 Derse uygun bir giriþ yapabilme ,8 38,5 6,9 3,8-3,96 Derse ilgi ve dikkati çekebilme ,9 38,5 5,8 3,3,5 3,97 Demokratik bir öðrenme ortamý saðlayabilme ,4 37,9 4, 4,4, 3,96 Derse ilgi ve güdünün, katýlýmýn devamlýlýðýný saðlayabilme 37 0, , 65 35,7 6 3,3,5 3,76 Kesinti ve engellemelere karþý uygun önlemler alabilme 7 4,8 59 3,4 75 4, 7 9,3 4, 3,48 Övgü ve yaptýrýmlardan aydalanabilme ,3 46, 6,4 5,5,6 3,78 Dersi toparlayabilme ,8 50,0 7,5,7-3,86 Gelecek dersle ilgili bilgi ve ödevler verebilme ,8 4,,0 5,5,5 3,96 Öðrencilerle etkili iletiþim kurabilme ,7 49,5 6,5 3,8,5 4,03 Öðrencilere anlaþýlýr açýklamalar ve yönlendirmeler yapabilme 5 8,0 78 4,9 45 4,7 7 3,8,5 3,93 Konuya uygun düþündürücü sorular sorabilme ,5 45,6 5,8 4,9, 3,83 Ses tonu, sözel ve beden dilini etkili bir biçimde kullanabilme 60 33,0 75 4, 38 0,9 8 4,4,5 4,0 Öðrencileri ilgi ile dinleme ,0 40, 7,0,,6 4, N=8 3,75 Çizelge incelendiðinde öðretmen adaylarýnýn en azla düzeyde kazandýklarýný düþündükleri yeterliðin öðrencileri ilgi ile dinleme (4,) olduðu görülmektedir. Kazanýlma düzeyleri açýsýndan bu yeterliði, öðrencilerle etkili iletiþim kurabilme (4,03), ses tonu, sözel ve beden dilini etkili bir biçimde kullanabilme (4,0), derse ilgi ve dikkati çekebilme (3,97), derse uygun bir giriþ yapabilme (3,96), demokratik bir öðrenme ortamý saðlayabilme (3,96), gelecek dersle ilgili bilgi ve ödevler verebilme (3,96) yeterlikleri izlemektedir. Bunun yanýnda, dersi toparlayabilme (3,86), ders planýný açýk, anlaþýlýr ve düzenli biçimde yazabilme (3,84), amaç ve hede davranýþlarý açýk bir biçimde iade edebilme (3,83), konuya uygun düþündürücü sorular sorabilme (3,83), konuyu gerçek yaþamla iliþkilendirebilme (3,80), konuyu önceki ve sonraki derslerle iliþkilendirme (3,80), öðretimde uygun dönüt, düzeltme ve pekiþtireçler kullanabilme (3,80), öðrenme ortamýnýn güvenliðini saðlayabilme (3,79), övgü ve yaptýrýmlardan aydalanabilme (3,78), ders süresini etkili ve verimli kullanabilme (3,76), derse ilgi ve güdünün, katýlýmýn devamlýlýðýný saðlayabilme (3,76) yeterliklerinin de aritmetik ortalamalarý yüksektir. Diðer taratan, konuda geçen temel ilke ve kavramlarý mantýksal bir tutarlýlýkla iliþkilendirebilme (3,73), hede davranýþlara uygun yöntem ve teknikleri belirleyebilme (3,73), konu ile ilgili temel ilke ve kavramlarý bilme (3,69), uygun araç-gereç ve materyal seçme ve hazýrlayabilme (3,69), çeþitli öðretim yöntem ve tekniklerini uygun biçimde kullanabilme (3,69), hede davranýþlara uygun deðerlendirme biçimleri belirleyebilme (3,68), öðrencilerin etkin katýlýmý için etkinlikler düzenleyebilme (3,67), hede davranýþlara ulaþma düzeyini deðerlendirebilme (3,65), öðretim araç-gereç ve materyalini sýný düzeyine uygun kullanabilme (3,60), öðrenci sorularýna uygun ve yeterli yanýtlar oluþturabilme (3,60), özel öðretim yaklaþým, yöntem ve tekniklerini bilme (3,59), konu ile alanýn diðer konularýný iliþkilendirme (3,55), öðretimi öðrencilerin bireysel arklýlýklarýna göre sürdürebilme (3,55), öðrencilerde yanlýþ geliþmiþ kavramlarý belirleyebilme (3,5), kesinti ve engellemelere karþý uygun önlemler alabilme (3,48) yeterlikleri diðerlerine göre daha düþük aritmetik ortalamaya sahiptir. Tüm yeterlikler içinde en düþük aritmetik ortalamaya sahip yeterlik ise, öðretim teknolojilerinden aydalanabilme (3,8) yeterliðidir. Bu bulguya dayalý olarak öðretmen adaylarýnýn diðer yeterliklere oranla öðretim teknolojilerinden aydalanabilmeye iliþkin daha düþük kazaným düzeyine sahip olduklarýný düþündükleri söylenebilir. Çizelge 'deki verilere genel olarak bakýldýðýnda ise, öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerine iliþkin algýlarýnýn yüksek olduðu (3,75) söylenebilir. Bir baþka deyiþle, öðretmen adaylarý, öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini yeterli düzeyde kazandýklarýný düþünmektedirler. 80

7 Öðretmen Adaylarýnýn Kiþisel Özelliklerine Göre Öðretmenlik Meslek Bilgisi Yeterliklerini Kazanma Düzeyleri: Öðretmen adaylarýnýn cinsiyetlerine göre öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerine iliþkin bulgular Çizelge 3'te verilmiþtir. Çizelge 3. Öðretmen Adaylarýnýn Cinsiyetlerine Göre Öðretmenlik Meslek Bilgisi Yeterliklerini Kazanma Düzeyleri Öðretmen Adaylarýnýn Cinsiyetleri Kýz Erkek N 0 80 _ X SS Sd t P t tablo:.64 Sd. 80 p>.05 Çizelge 3'te öðretmen adaylarýnýn cinsiyetlerine göre öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerine bakýldýðýnda kýz öðretmen adaylarýnýn puan ortalamasýnýn (3,80), erkek öðretmen adaylarýnýn puan ortalamasýndan (3,69) az da olsa daha yüksek olduðu görülmektedir. Bu bulguya dayalý olarak kýz öðretmen adaylarýnýn erkek öðretmen adaylarýna göre biraz daha azla kendilerini yeterli gördükleri düþünülebilir. Ancak, kýz ve erkek öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerine yönelik puan ortalamalarý arasýnda istatistiksel bakýmdan anlamlý bir ark olup olmadýðýný belirlemek amacýyla yapýlan t testinde; istatistiksel bakýmdan anlamlý bir ark bulunmamýþtýr. Öðretmen adaylarýnýn yaþlarýna göre öðretmenlik meslek yeterliklerini kazanma düzeylerine iliþkin bulgular Çizelge 4'te verilmiþtir. Çizelge 4. Öðretmen Adaylarýnýn Yaþlarýna Göre Öðretmenlik Meslek Bilgisi Yeterliklerini Kazanma Düzeyleri Öðretmen Adaylarýnýn Yaþ Gruplarý Yaþ Grubu ve üzeri N 3,80 3,69 F tablo:3.04 Sd. 8 p>.05 Çizelge 4'te öðretmen adaylarýnýn yaþ gruplarýna göre öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerine bakýldýðýnda -3, 4-5, 6 ve üzeri yaþ gruplarýndaki öðretmen adaylarýnýn puan ortalamalarýnýn sýrasýyla (3,74; 3,75 ve 3,80) olduðu görülmektedir. 6 yaþ ve üzeri yaþ grubunda yer alan öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerine iliþkin aritmetik ortalamalarýnýn diðer yaþ gruplarýndaki öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerine iliþkin aritmetik ortalamalarýndan biraz daha yüksektir. Ancak, arklý yaþ gruplarýndaki öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeyleri arasýnda istatistiksel bakýmdan anlamlý bir ark olup olmadýðýný sýnamak amacýyla yapýlan tek yönlü varyans analizi sonucu anlamlý ark bulunmamýþtýr. Öðretmen adaylarýnýn öðrenim gördükleri programlara göre öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerine iliþkin bulgular Çizelge 5'te verilmiþtir. Çizelge 5. Öðretmen Adaylarýnýn Öðrenim Gördükleri Programlara Göre Öðretmenlik Meslek Bilgisi Yeterliklerini Kazanma Düzeyleri Öðretmen Adaylarýnýn Öðrenim Gördükleri Programlar N,53,53 80,404,6 _ X SS Sd F P 3,74 3,75 3,80,50,55,59 8,069,934 _ X SS Sd F P Tukey Kimya Öðretmenliði 4 3,88,65 Matematik Öðretmenliði 5 3,9,48 Biyoloji Öðretmenliði 5 3,97,48 Fizik Öðretmenliði 0 3,44,4 6;75,37* Felsee Grubu Öðretmenliði 40 3,74,46 Türk Dili ve Edebiyatý Öðretmenliði 40 3,76,57 Tarih Öðretmenliði 8 3,65,59 Toplam 8 3,75,53 F tablo:.4 Sd. 6; 75 p<.05 8

8 Çizelge 5'te öðretmen adaylarýnýn öðrenim gördükleri programlara göre öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerine bakýldýðýnda Biyoloji Öðretmenliði (3,97) ve Matematik Öðretmenliði programý öðretmen adaylarýnýn puan ortalamasýnýn (3,9) diðer programlarda öðrenim gören öðretmen adaylarýndan daha yüksek olduðu görülmektedir. Ayný biçimde, Kimya Öðretmenliði (3,88) ve Türk Dili ve Edebiyatý Öðretmenliði (3.76) programlarýnda öðrenim gören öðretmen adaylarýnýn puan ortalamalarý da yüksektir. Buna karþýlýk, Fizik Öðretmenliði (3,44) programýndaki öðretmen adaylarýnýn puan ortalamalarýný diðer programlardaki öðrencilere göre daha düþük olduðu görülmektedir. Bu bulgulara dayalý olarak, Biyoloji ve Matematik Öðretmenliði programý öðrencilerinin diðer programlardaki öðrencilere göre öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini daha yeterli düzeyde kazandýklarý algýsýna sahip olduklarý söylenebilir. Öðretmen adaylarýnýn öðrenim gördükleri program ile öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeyleri arasýnda istatistiksel bakýmdan anlamlý bir ark olup olmadýðýný sýnamak amacýyla yapýlan tek yönlü varyans analizi sonucunda p deðeri,.035 olarak bulunmuþtur. Bu deðer,05 anlamlýlýk deðerinden küçüktür. Buna göre, öðretmen adaylarýnýn öðrenim gördükleri program ile öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeyleri arasýnda istatistiksel bakýmdan anlamlý bir ark vardýr. Bu arkýn hangi gruplar arasýnda olduðunu belirlemek amacýyla yapýlan Tukey testinde anlamlý arkýn, Matematik Öðretmenliði programý öðretmen adaylarý ile Fizik Öðretmenliði programý öðretmen adaylarý arasýnda olduðu ortaya çýkmýþtýr. Bu bulguya dayalý olarak, Matematik Öðretmenliði programý öðretmen adaylarýnýn Fizik Öðretmenliði programý öðretmen adaylarýna oranla çok daha yüksek öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeyine sahip olduklarý söylenebilir. 4.TARTIÞMA ve SONUÇ Dumlupýnar Üniversitesi Eðitim Fakültesi Tezsiz Yüksek Lisans Programýndaki öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerinin kendi görüþleri doðrultusunda incelendiði bu araþtýrmada öðretmen adaylarýnýn verilen eðitimle öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini yeterli düzeyde kazandýklarýný düþündükleri görülmektedir. Bir baþka açýdan bakýldýðýnda ise öðretmenlik meslek bilgisinin kazandýrýlmasýna yönelik olarak bu programla verilen eðitim ile öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerinin öðretmen adaylarýna yeterli düzeyde kazandýrýldýðý söylenebilir. Elde edilen bu sonuç Saðlam, Anagün ve Dal (005) ile Aycan, Aycan ve Türkoðuz (005) taraýndan yapýlan araþtýrma bulgularý ile de desteklenmektedir. Saðlam, Anagün ve Dal taraýndan (005) yapýlan araþtýrmada Ortaöðretim Alan Öðretmenliði Programlarý ile öðretmen adaylarýna, öðretmenlik yeterliklerinin üst düzeyde kazandýrýldýðý ortaya konulmuþtur. Ayný araþtýrmada öðretmenlik yeterliklerini kazandýrma düzeyi açýsýndan en yüksek ortalamanýn bu araþtýrmanýn çalýþma grubunu oluþturan Dumlupýnar Üniversitesi Ortaöðretim Alan Öðretmenliði Tezsiz Yüksek Lisans Programýna ait olduðu sonucuna da ulaþýlmýþtýr. Ýki araþtýrmada elde edilen ortalamalar birbiri ile paralellik göstermektedir. Aycan, Aycan ve Türkoðuz (005) taraýndan yapýlan araþtýrmada ise öðretmen adaylarýnýn büyük bölümünün (8,5) bu programda verilen eðitim ile öðretmenlik mesleðine yönelik gerekleri kazandýklarýný düþündüðü sonucuna ulaþýlmýþtýr. Araþtýrmanýn bu sonucu eðitim akültelerinde okuyan öðretmen adaylarýna uygulanan araþtýrma sonuçlarýyla da paralellik göstermektedir. Bu araþtýrmalardan Kahyaoðlu ve Yangýn (007) taraýndan yapýlan araþtýrmada mesleki yeterliklere iliþkin ilköðretim öðretmen adaylarýnýn kendilerini oldukça yeterli (3.68) düzeyde gördükleri, Yeþil (008) taraýndan yapýlan araþtýrmada, aday öðretmenlerin, ders sürecinin arklý aþamalarýnda öðrenme-öðretme ilkelerini uygulama yeterlikleri ilkelerini yeterli düzeyde uygulayabildikleri, Yeþil (009) taraýndan yapýlan diðer bir araþtýrmada aday öðretmenlerin, belirlenen alt boyutlarda yeterli düzeyde öðretim becerilerine sahip olduklarý belirlenmiþtir. Gelen ve Özer taraýndan (008) yapýlan araþtýrmada ise öðretmen adaylarý anketin geneline kesinlikle evet þeklinde görüþ bildirmiþtir ve öðretmen adaylarýnýn görüþlerinin ortalamalarý da oldukça yüksektir (X=4,). Bu sonuçlara dayalý olarak öðretmenlik yeterliklerini öðretmen adaylarýna kazandýrma açýsýndan tezsiz yüksek lisans programlarýnýn ve eðitim akültelerinin ayný düzeyde baþarýlý olduklarý düþünülebilir. Ancak bilindiði üzere tezsiz yüksek lisans programlarýnda kýsa sürede yoðun biçimde yalnýzca öðretmenlik mesleði eðitimi verilirken, eðitim akültelerinde ise öðrenim süresine yayýlmaktadýr. Bundan dolayý tezsiz yüksek lisans programlarýna yönelik yapýlan bu araþtýrmada, söz konusu yoðunluk öðretmen adaylarýnýn görüþlerinde olumlu yönde algý saðlamýþ olabilir. Kýsacasý tezsiz yüksek lisans programýnýn içeriði ve süresi öðretmen adaylarýnda daha olumlu bir algý geliþtirmede etkili olmuþ olabilir. Baþka bir açýdan bakýldýðýnda ise tezsiz yüksek lisans programýn okuyan öðretmen adaylarýnýn pek çoðu dershanelerde de öðretmenlik yapmaktadýr. Bu sayede öðretmen adaylarýnýn program yoluyla kazandýklarý mesleki bilgi ve becerileri gerçek yaþamda uygulama olanaðýna sahip olmalarý onlarýn mesleðe yönelik yeterlik algýlarýnda olumlu etki yaratmýþ olabileceði de düþünülebilir. Araþtýrma bulgularýna göre öðrencilerle etkili iletiþim kurabilme (4,03), ses tonu, sözel ve beden dilini etkili bir biçimde kullanabilme (4,0), derse ilgi ve dikkati çekebilme (3,97) ve demokratik bir öðrenme ortamý saðlayabilme (3,96), derse uygun bir giriþ yapabilme (3,96) yeterlikleri sahip olduklarý ortalamalarla öðretmenlerin en azla kazandýklarýný düþündükleri yeterlikler arasýnda yer almaktadýr. Kuðuoðlu (005) ile Kahyaoðlu ve Yangýn (007) taraýndan yapýlan araþtýrmalarda da benzer bulgular ortaya konmuþtur. Kuðuoðlu (005) taraýndan yapýlan araþtýrmada öðretmen adaylarýnýn en yüksek düzeyde kendilerini yeterli hissettikleri yeterlikler arasýnda, 6 ile öðrenciler ile etkili iletiþim kurabilme, 6 ile sözel dil ve beden dilini etkili kullanabilme, 60 ile derse uygun giriþ yaparak ilgi ve dikkat çekebilme, 60 ile ses tonunu etkili bir biçimde kullanabilme yer almaktadýr. Ayný biçimde Kahyaoðlu ve Yangýn (007) taraýndan yapýlan araþtýrmada da öðretmen adaylarý kendilerini öðrencilerin kendilerini iade edebilmelerine imkân veren demokratik bir sýný atmoseri oluþturma (4,3) yeterliðine en azla sahip olduklarýný düþünmektedir. 8

9 Bu araþtýrmada öðretmen adaylarýnýn tüm yeterlikleri içinde en düþük aritmetik ortalama öðretim teknolojilerinden aydalanabilme (3,8) yeterliðine aittir ve ayný zamanda öðretmen adaylarýnýn orta düzeyde yeterli olduklarýný belirttikleri tek yeterliktir. Elde edilen bu sonuç Yeþil (009) taraýndan elde edilen bulgularla örtüþmektedir. Yeþil (009) taraýndan yapýlan araþtýrmada eðitim akültelerinde okuyan aday öðretmenlerin diðer yeterlikler açýsýndan kendilerini yeterli gördükleri ancak öðretim araçlarýndan yararlanma becerileri açýsýndan kýsmen yeterli olduklarýný düþündükleri belirlenmiþtir. Bu durum gerek tezsiz yüksek lisans programlarýnda gerekse eðitim akültelerinde verilen öðretmenlik eðitiminde öðretimde teknoloji, araç-gereç kullanýmýna yönelik çalýþma ve derslerin yeterli olmadýðýný düþündürebilir. Ancak Sözer (998) taraýndan da belirtildiði gibi araçgereçler, yerinde ve zamanýnda kullanýldýklarýnda, öðrenme-öðretme süreçlerine öðrencinin dikkatini çekme, etkin katýlýmý saðlama, bireysel öðrenmeyi gerçekleþtirme, kolaylýk ve zaman tutumluluðu oluþturma gibi önemli katkýlarda bulunurlar. Bu nedenle öðretmen adaylarýnýn öðretim teknolojileri ve araç-gereç kullanýmýnda en üst düzeyde yeterliðe ulaþmasý eðitim etkinliklerinin baþarýsýný artýrmada önem taþýmaktadýr. Öðretmen adaylarýnýn cinsiyetleri ve yaþlarý ile öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeyleri arasýnda arklýlýk olup olmadýðýna iliþkin yapýlan analizler doðrultusunda istatistiksel bakýmdan anlamlý arklýlýk bulunmadýðý sonucuna ulaþýlmýþtýr. Bu sonuca dayalý olarak öðretmen adaylarýnýn içerisinde olduklarý her yaþ grubuna ait beklenti ve psikolojik durumun, cinsiyetlerine baðlý toplumsal beklentilerin öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerinde arklýlýk yaratmadýðý söylenebilir. Öðretmen adaylarýnýn yeterlik algýlarýnýn cinsiyete göre arklýlýk göstermediðine iliþkin araþtýrma sonucu benzer araþtýrmalar yapan diðer araþtýrmacýlarýn sonuçlarýyla da (Saka, Titrek ve Saka, 005; Çakýr, Kan ve Sünbül, 006; Kahyaoðlu ve Yangýn, 007) örtüþmektedir. Sözü edilen araþtýrmalarda cinsiyet deðiþkeni öðretmen adaylarýnýn yeterliklerine yönelik algýlarýnda istatistiksel açýdan anlamlý arklýlýk oluþturmamýþtýr. Ancak tüm bu araþtýrmalarda arklýlýk istatistiksel açýdan anlamlý olmasa da ortalamalar açýsýndan bayan öðretmen adaylarýnýn erkek öðretmen adaylarýna oranla kendilerini biraz daha yeterli gördüklerine iliþkin görüþ bildirdikleri dikkati çekmektedir. Ayrýca istatistiksel açýdan anlamlý arklýlýk bulunan araþtýrmalarda mevcuttur. Örneðin Çapri ve Çelikkaleli taraýndan (008) yapýlan araþtýrmada bayan aday öðretmenlerin kendilerine iliþkin yeterlik algýsý ortalamalarý ile erkeklerin ortalamalarý arasýnda bayanlar lehine istatistiksel olarak anlamlý bir ark olduðu bulunmuþtur. Benzer biçimde Þeker, Deniz ve Görgen (005) ile Baþer, Günhan ve Yavuz (005)'un araþtýrmalarýnda da cinsiyet deðiþkeni açýsýndan öðretmen adaylarýnýn mesleki yeterlik inançlarý bayan öðretmen adaylarý lehine anlamlý düzeyde arklýlaþmaktadýr. Bu bulgular bayan öðretmen adaylarýnýn erkek öðretmen adaylarýna göre öðretmenlik meslek bilgisi yeterlikleri açýsýndan daha yeterli kazanýmlara sahip olduklarýný düþündürebilir. Ancak, daha azla araþtýrma bulgusuna ulaþýlmadan kesin sonuçlara ulaþabilmek olanaklý deðildir. Öðretmen adaylarýnýn öðrenim gördükleri program açýsýndan öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeylerine yönelik elde edilen sonuçlara göre Matematik Öðretmeliði programý öðretmen adaylarý ile Fizik Öðretmenliði programý öðretmen adaylarý arasýnda Matematik Öðretmenliði programý öðretmen adaylarý lehine istatistiksel bakýmdan anlamlý arklýlýk bulunmuþtur. Bu sonucun öðretmen atamalarý sýrasýnda izik öðretmenlerine ayrýlan ve oldukça az olan kadro sayýsýnýn bu programda okuyan öðretmen adaylarýnýn güdülenmelerinde olumsuz etki yapmasýndan kaynaklandýðý düþünülebilir. Öðretmen atamalarýnda ayrýlan az sayýdaki kadronun öðretmen adaylarýnýn yeterlik algýlarýný olumsuz etkilemesine iliþkin benzer bir sonuç ise Çapri ve Çelikkaleli'nin (008) araþtýrmasýnda görülmektedir. Teknik eðitim akültesi ve eðitim akültesi öðretmen adaylarýnýn mesleki yeterlik inançlarýnýn belirlendiði bu araþtýrmada akülteler arasýnda eðitim akültesi öðretmen adaylarý lehine istatistiksel olarak anlamlý bir arklýlaþmanýn olduðu belirlenmiþtir. Çapri ve Çelikkaleli (008) araþtýrmasýnda öðretmenlik atamalarýnda eðitim akültesi öðrencilerinin kontenjana baðlý olarak mesleðe atanma olasýlýðýnýn teknik eðitim akültesi öðretmen adaylarýna oranla daha yüksek olmasýnýn arklýlýðý oluþturabilecek nedenlerden biri olarak belirtmiþtir. Araþtýrmadan elde edilen bulgular ve bunlarýn tartýþýlýp yorumlanmasý doðrultusunda, aþaðýdaki önerilerde bulunulabilir:. Dumlupýnar Üniversitesi Ortaöðretim Sosyal Alanlar ve Fen ve Matematik Alanlar Eðitimi Bölümleri'nde öðrenim gören öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterlik düzeylerini üst düzeye çýkaracak etkinlikler gerçekleþtirilebilir.. Düþük yeterlik düzeyi belirlenen alanlara iliþkin arklý çalýþmalar yapýlabilir. Özellikle eðitim teknolojileri ve araç gereç kullanýmýna yönelik öðrencilerin yeterliklerini artýrmaya yönelik olarak programlar zenginleþtirilebilir.. Öðretmenlerin yeterlik kazanýmlarý hakkýnda bu araþtýrmada ele alýnan deðiþkenlerden arklý baþka deðiþkenlerinde ele alýndýðý araþtýrmalar yapýlabileceði gibi söz konusu deðiþkenlerin yeterlik algýlarý üzerindeki etkilerinin daha net ortaya konulabilmesi amacýyla öðretmen adaylarýný ve öðretmenleri tek baþýna ya da karþýlaþtýrmalý olarak ele alan daha azla araþtýrma yapýlabilir.. Dumlupýnar Üniversitesi Ortaöðretim Sosyal Alanlar ve Fen ve Matematik Alanlar Eðitimi Bölümleri'nde öðrenim gören öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeyleri diðer üniversitelerin benzer alanlarýnda öðrenim gören öðretmen adaylarýnýn öðretmenlik meslek bilgisi yeterliklerini kazanma düzeyleri ile karþýlaþtýrýlabilir. 83

10 KAYNAKÇA Acat, M. B., Balbað, M. Z., Demir, B., Görgülü, A. (005). Fen Edebiyat Fakültesi Eðitim Fakültesi Tezsiz Yüksek Lisans Programýna Devam Eden Öðrencilerin Öðretmenlik Meslek Algýlarý. Buca Eðitim Fakültesi Dergisi, 7, Akkoyunlu, B., Kurbanoðlu, S. (003). Öðretmen Adaylarýnýn Bilgi Okuryazarlýðý ve Bilgisayar Öz-Yeterlik Algýlarý Üzerine Bir Çalýþma. Hacettepe Üniversitesi Eðitim Fakültesi Dergisi, 4, -0. Aycan, Þ., Aycan, N. ve Türkoðuz, S. (005). Fen-Edebiyat Fakültesi Öðrencilerinin Tezsiz Yüksek Lisans Programlarýndan Beklentileri ve Kaygýlarý. Buca Eðitim Fakültesi Dergisi, 7, 7-5. Balcý, A. (005). Açýklamalý eðitim yönetim terimleri sözlüðü. Ankara: Tek Aðaç Basým Yayým Daðýtým. Balcý, A., (997). Sosyal bilimlerde araþtýrma, yöntem, teknik ve ilkeler. Ankara: PegemA Yayýncýlýk. Baþbay, A., Bektaþ, Y. (009). Çokkültürlülük Baðlamýnda Öðretim Ortamý ve Öðretmen Yeterlikleri. Eðitim ve Bilim, 34(5), Baþer, N., Günhan, N., Yavuz, G. (005). Ýlköðretim Öðretmen Adaylarýnýn ve Öðretmenlerin Öðretmen Yeterlik Algýlarýnýn Karþýlaþtýrýlmasý Üzerine Bir Araþtýrma. XIV. Ulusal Eðitim Bilimleri: Kongre Kitabý (Cilt-), Pamukkale Üniversitesi Eðitim Fakültesi, Denizli, Berman, P., McLaughlin, M., Bass, G., Pauly, E. and Zellman, G. (977). Federal programs supporting educational change: Vol. 7. Factors Aecting Implementation and Continuation. Santa Monica, CA: Rand. Büyükkaragöz, S.,Çivi, C. (999). Genel öðretim metotlarý. Konya: Öz Eðitim Yayýnlarý. Çakan, M. (004). Öðretmenlerin Ölçme-Deðerlendirme Uygulamalarý ve Yeterlik Düzeyleri: Ýlk ve Ortaöðretim. Ankara Üniversitesi Eðitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37(), Çakýr, Ö., Kan, A., Sünbül, Ö. (006). Öðretmenlik Meslek Bilgisi ve Tezsiz Yüksek Lisans Programlarýnýn Tutum ve Öz-yeterlik Açýsýndan Deðerlendirilmesi. Mersin Üniversitesi Eðitim Fakültesi Dergisi, (), Çapri, B., Çelikkaleli, Ö. (008). Öðretmen Adaylarýnýn Öðretmenliðe Ýliþkin Tutum Ve Mesleki Yeterlik Ýnançlarýnýn Cinsiyet, Program ve Fakültelerine Göre Ýncelenmesi. Ýnönü Üniversitesi Eðitim Fakültesi Dergisi, 9 (5), Çelikten, M, Þanal, M., Yeni, Y. (005). Öðretmenlik Mesleði ve Özellikleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9, Demirel, Ö. (999). Planlamadan deðerlendirmeye öðretme sanatý. Ankara: Pegem A Yayýnlarý. Fidan, N., Erden, M. (994). Eðitime giriþ. (5. Baský). Ankara: Meteksan Matbaacýlýk. Ýzci, E. (005). Sýný Öðretmeni Adaylarýnýn Özel Eðitim Konusundaki Yeterlikleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 4(4), Gelen, Ý., Özer, B. (008). Öðretmenlik Mesleði Genel Yeterliklerine Sahip Olma Düzeyleri Hakkýnda Öðretmen Adaylarý Ve Öðretmenlerin Görüþlerinin Deðerlendirilmesi. Mustaa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), Gelbal, S., Kelecioðlu, H. (007). Öðretmenlerin Ölçme ve Deðerlendirme Yöntemleri Hakkýndaki Yeterlik Algýlarý Ve Karþýlaþtýklarý Sorunlar. Hacettepe Üniversitesi Eðitim Fakültesi Dergisi, 33, Gökçe, E. (003). Geliþmiþ Ülkelerde Sýný Öðretmeni Yetiþtirme Uygulamalarý. Uluslararasý Dünya Öðretmen Eðitimi Koneransý (7 Aðustos- Eylül 995), Ankara: MEB Öðretmen Yetiþtirme ve Eðitimi Genel Müdürlüðü. Gültekin, M. (00). Eðitim Fakülteleri Öðretmen Yetiþtirme Programlarýnýn Yeniden Düzenlenmesi Kapsamýnda Ýlköðretime Öðretmen Yetiþtirme. Anadolu Üniversitesi Eðitim Fakültesi Dergisi, (-), Gürkan, T. (00). Öðretmenin Nitelikleri ve Görevleri. E. Sözer, (Ed.), Öðretmenlik mesleðine giriþ. (ss. 7-8). Eskiþehir: Anadolu Üniversitesi Yayýnlarý. M.E.B. (006). Öðretmenlik mesleði genel yeterlikleri. Ankara: MEB Öðretmen Yetiþtirme ve Eðitimi Genel Müdürlüðü. Kahyaoðlu, M., Yangýn, S. (007). Ýlköðretim Öðretmen Adaylarýnýn Mesleki Öz-Yeterliklerine Ýliþkin Görüþleri. Kastamonu Eðitim Dergisi,5 (), Karasar, N. (998). Bilimsel araþtýrma yöntemi: Kavramlar, ilkeler, teknikler. (8. Baský). Ankara: Nobel Yayýn Daðýtým. 84

11 Kaya, B., Dönmez, C. (008). Sosyal Bilgiler Öðretmen Adaylarýnýn Üst Düzeyli Düþünme Becerilerinin Öðretimi Ýle Ýlgili Öz Yeterlik Düzeylerinin Çeþitli Deðiþkenler Açýsýndan Ýncelenmesi. Türkiye Sosyal Araþtýrmalar Dergisi, (3), 07-. Korkut, E., Akkoyunlu, B. (008). Yabancý Dil Öðretmen Adaylarýnýn Bilgi ve Bilgisayar Okuryazarlýk Öz-Yeterlikleri. Hacettepe Üniversitesi Eðitim Fakültesi Dergisi, 34, Köksal, N. (008). Öðretmenlik Mesleði Genel Yeterliklerinin Öðretmen, Müdür ve Bakanlýk Yetkilileri Taraýndan Deðerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Eðitim Fakültesi Dergisi, (3), Kuðuoðlu, Ý. H. (005). Sýný Öðretmenliði Bölümü Mezunu Aday Öðretmenlerin Kendi Algýlamalarýna Göre Öðretmenlik Uygulamasý Alanýndaki Yeterliliklerine Dair Görüþleri ve Öneriler. XIV. Ulusal Eðitim Bilimleri: Kongre Kitabý (Cilt-I), Pamukkale Üniversitesi Eðitim Fakültesi, Denizli, Oðuz, A. ve N. Topkaya. (008). Ortaöðretim Alan Öðretmenliði Öðrencilerinin Öðretmenlik Özyeterlik Ýnançlarý ile Öðretmenliðe Ýliþkin Tutumlarý. Akademik Bakýþ, 4, Özden, Y. (003). Öðrenme ve öðretme. (5. Baský). Ankara: PegemA Yayýncýlýk. Öztürk, M. K. (009). Sosyal Bilgiler Öðretmenlerinin Okul, Aile ve Toplum Ýliþkileri Yeterlik Alanýna Ýliþkin Görüþleri ve Öz Deðerlendirmeleri. Ahmet Yesevi Üniversitesi Türk Dünyasý Sosyal Bilimler Dergisi, 49, 3-6. Saðlam, M., Anagün, Þ. S. ve Dal, S. (005). Öðrenci Görüþlerine Göre Ortaöðretim Alan Öðretmenliði Programýnýn Öðretmen Yeterliliklerini Kazandýrma Düzeyi. XIV. Ulusal Eðitim Bilimleri: Kongre Kitabý (Cilt-), Pamukkale Üniversitesi Eðitim Fakültesi, Denizli, Saka, A. Z., Titrek, O., Saka, A. (005). Öðretmen Adaylarýnýn Mesleki Yeterliliklerini Kazanma Düzeylerine Ýliþkin Algýlarý. XIV. Ulusal Eðitim Bilimleri: Kongre Kitabý (Cilt-I), Pamukkale Üniversitesi Eðitim Fakültesi, Denizli, Seeroðlu, S.S. (004). Öðretmen Yeterlikleri ve Mesleki Geliþim. Bilim ve Aklýn Aydýnlýðýnda Eðitim Dergisi, 5(58). < (.0.006). Sönmez, V. (003). Eðitimin Tarihsel Temelleri, V. Sönmez, (Ed.), Öðretmenlik mesleðine giriþ. (ss. -4). Ankara: Aný Yayýncýlýk. Sözer, E. (998). Sosyal Bilgiler Öðretiminde Kullanýlan Araç-Gereçler. G. Can, (Ed.), Sosyal bilgiler öðretimi (ss.,39). Eskiþehir: Anadolu Üniversitesi Açýköðretim Fakültesi Yayýnlarý. Sünbül, A. M. (00). Bir Meslek Olarak Öðretmenlik. Ö. Demirel, ve Z. Kaya, (Ed.), Eðitim bilimine giriþ (43-78). Ýstanbul: PegemA Yayýncýlýk. Þahin, A. E. (004). Öðretmen Yeterliklerinin Belirlenmesi. Bilim ve Aklýn Aydýnlýðýnda Eðitim Dergisi, 5(58). < (.0.006). Þahin, A. E. (003). Meslek ve öðretmenlik. V. Sönmez (Ed.), Öðretmenlik mesleðine giriþ. (ss.69-3). Ankara: Aný yay. Þeker, H., Deniz, S., Görgen, Ý. (005). Tezsiz Yüksek Lisans Öðretmen Adaylarýnýn Öðretmenlik Yeterlikleri Üzerine Deðerlendirmeleri. Kuram ve Uygulamada Eðitim Yönetimi Dergisi, 4, Þiþman, M. (003). Öðretmenliðe Giriþ. Ankara: PegemA Yayýnlarý. Þiþman, M., Acat, B. (003). Öðretmenlik Uygulamasý Çalýþmalarýnýn Öðretmenlik Mesleðinin Algýlanmasýndaki Etkisi. Fýrat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(), Taþdemir, M. (006). Sýný Öðretmenlerinin Planlama Yeterliklerini Algýlama Düzeyleri. Türk Eðitim Bilimleri, 4(3), Yaþar, Þ. (008). Öðretmenlik mesleði ve öðretmenin nitelikleri. M.Gültekin, (Ed.), Eðitim bilimine giriþ. (ss ). Eskiþehir: Anadolu Üniversitesi Açýköðretim Fakültesi Yayýnlarý. Yaþar, Þ., Gültekin, M., Ersoy, A. (006). Sel-Eicacy Perceptions o Teacher Cantidates in The Primary School Teacher Training Program. The Second World Curriculum Studies Conerence. (May -6, 006). Tampere, Finland. Yaþar, Þ., Sözer, E., Gültekin, M. (000). Ýlköðretimde Öðretme-Öðrenme Süreci ve Öðretmenin Rolü. VIII. Ulusal Eðitim Bilimleri Kongresi Bilimsel Çalýþmalar I, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Basýmevi, Yeþil, R. (009). Sosyal Bilgiler Aday Öðretmenlerinin Sýný Ýçi Öðretim Yeterlikleri (Kýrþehir Örneði). Türk Eðitim Bilimleri Dergisi, 7(),