Kalsiyum Uygulamalarının Tuzlu Fide Yetiştirme Ortamlarında Domateste Çıkış ve Fide Gelişimi Üzerine Etkileri

Transkript

1 Yüzünü Yıl Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Trım Bilimleri Dergisi (J. Agri. Si.), 2002, 12(2): Geliş Trihi : Klsiyum Uygulmlrının Tuzlu Fide Yetiştirme Ortmlrınd Domteste Çıkış ve Fide Gelişimi Üzerine Etkileri Önder TÜRKMEN (1) Sut ŞENSOY (1) İrhim ERDAL (2) Turgy KABAY (1) Özet : Bu rştırm, tuzlu fide yetiştirme koşullrın domteste fide çıkışı ve gelişimi üzerine klsiyum uygulmlrının etkilerini orty koyilmek mıyl iklim odsı koşullrınd sksı denemesi şeklinde yürütülmüştür. Fide yetiştirme ortmın 0, 25, 50, ve 100 mmol NCl ve 0, 100, 200 ve 400 mg/kg C++ dozlrının kominsyonlrı uygulnmıştır. Denemede çıkış ornı ve süresi, gerçek yprk görünme süresi, hipokotil oyu, kotiledon oyu ve genişliği, sürgün ve kök uzunluğu, sürgün ve kök yş ğırlığı ile sürgün ve kök kuru mdde ornlrın tuz ve klsiyum dozlrının etkileri rştırılmıştır. Arştırm sonuçlrın göre rtn dozlrd tuz uygulmlrı ypıln ölçüm ve gözlemlerde genel olrk önemli ve çok önemli düzeylerde olumsuz etki yprken, rtn klsiyum dozlrının etkileri olumlu fkt genel olrk önemsiz düzeyde ulunmuştur. Anhtr kelimeler: Tuz, klsiyum, domtes, çıkış, fide gelişimi Effets of Clium on the Emergene nd Seedling Growth of Tomtoes Grown in Slty Growing Medi Conditions Astrt : This study, ws rried out s pot tril in growth hmer to determine the effets of lium on the emergene nd growth of tomto seedlings grown in slty growing medi onditions. Comintions of NCl doses of 0, 25, 50, nd 100 mmol nd C++ doses of 0, 100, 200 nd 400 mg/kg were pplied into the seedling growing medi. The rte nd the time of emergene, true lef pperne time, height nd length of hypootyl nd width of otyledons, length of roots nd shoots, fresh weight of roots nd shoots, nd dry weight of shoots nd roots were investigted. Aording to the results, while investigted prmeters were eing ffeted negtively y inresing mount of slt, lium hd positive ut insignifint effets on the exmined prmeters. Key words : Slt, lium, tomto, emergene, seedling growth Giriş Toprk tuzluluğu trımd verimliliği sınırlyn fktörlerin şınd gelmektedir. Yrı kurk ve kurk lnlrdki sulnmyn trım toprklrınd, yeterli toprk yıknmsı olmmsındn dolyı tuzluluk prolemi oluşmktdır. Diğer ölgelerde ise dengesiz sulm, yetersiz drenj, klitesiz sulm suyu ve düzensiz itki esleme uygulmlrı gii nedenlerden dolyı toprklrd tuzluluk prolemi oluşilmektedir. Özellikle örtü ltı seze yetiştiriiliğinde toprk tuzluluğu giderek rtn ornlrd ir prolem oluşturmktdır. Tuzlu koşullrd verimliliği rtırmk için toprk yıkm, toprktki orgnik mdde miktrını rtırm, tuz tolernsı yüksek tür ve çeşit kullnımı gii irçok uygulmlr ypılilmektedir. Bu uygulmlrın ynınd toprktki tuzun itkilerdeki toksikliğini zltıı zı esin mddeleri uygulmlrı d mevuttur. Tuzlu toprklrd rtn ozmotik potnsiyelden dolyı itkilerin ortmdki sudn yeterine yrrlnmmsı vey rtn N+ ve Cl+ konsntrsyonunun toksik etkisinden dolyı Lewitt, 1980). Tuzlu koşullrd itkilerde gözlenen verim düşüklüğünün şk ir nedeni de itki esin mddelerinin lınımı, tşınımı ve kullnımının engellenmesidir (Roerts ve rk., 1984). Tuzlu toprklrd yetiştirileek itki tür ve çeşitlerini seçerken itkinin çimlenme devresindeki tuz tolernsı dikkte lınmlıdır. Çünkü dh sonrki gelişme devrelerinde tuz dynıklı oln itkiler çimlenme esnsınd toprk tuzluluğun krşı hyli duyrlıdırlr (Tekinel ve Çevik, 1983). Tuzlu toprklrd yetiştirilen itkilerin tuz tolernsının rtırılmsınd, klsiyumun (C) olumlu rolü irçok rştırmd orty konulmuştur (Lhye ve Epstein, 1971; Aydeniz, 1985; Lynh ve Luhli, 1985; Mrshner, 1988; Bnuls ve rk., 1991; Mss, 1993; Al- Hri, 1995; Lopez ve Stti, 1996; Stti ve rk., 1996; Song ve Fujiym, 1996). Toprkt ulunn değişeilir (1) Yüzünü Yıl Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Bhçe Bitkileri Bölümü, VAN (2) Süleymn Demirel Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Toprk Bölümü, ISPARTA

2 Ö. TÜRKMEN, S. ŞENSOY, İ. ERDAL, T. KABAY C++ ünyeyi düzenleyii, kogulsyonu rtırıı, işlenmeyi kolylştırıı, ortmı nötrleştirii ve kolloidleri doyuruu ir etki ypmktdır (Aydeniz, 1985). Sodik ve tuzlu sodik toprklrd itkilerin tuz tolernsını rtırmk için kireçtşı uygulmsı ypılilmektedir. Örneğin ptteste kireçtşı uygulmsının yumru verimini rtırdığı ildirilmiştir (Mrshner, 1988). Benzer ir çlışmd yetiştirme ortmın ilve edilen klsiyumun fsulyede itki kuru ğırlığını rtırdığı elirlenmiş ve u durum C++ uygulmsı ile N lımının zlmsın ğlnmıştır (Lhye ve Epstein, 1971). Değişik tuzluluk seviyelerinde domtes ve hıyr fidelerinin gelişimi üzerine C uygulmlrının etkilerinin denendiği ir rştırmd, N+/C++ ornının zlmsı köklerde N kümülsyonunu zltmış, sürgün ve kök kuru ğırlığını rtırmıştır (Al-Hri, 1995). Turunçgillerde ypıln ir çlışmd yüksek klsiyum konsntrsyonund yetişen itkilerin tuz dynıklılığının rttığı ildirilmiş ve u durumun N+ ve Cl+ tşınımının C++ trfındn engellenmesi ile ilişkili olduğu ildirilmiştir. Ayrı, C++'nın memrn geçirgenliği ve iyon seçiiliğinin kontrol edilmesi üzerinde etkili olduğu ildirilmiştir (Bnuls ve rk., 1991; Mss, 1993). Diğer trftn C++ uygulmsının N lımını zlttığı d ildirilmiştir (Stti ve rk., 1996; Song ve Fujiym 1996). Ayrı, itki yetiştirme ortmınd N+ konsntrsyonunun rtmsının C++ eksikliğine ğlı olrk itkilerde eslenme ozukluklrın neden olduğu ve u durumun N+/C++ ornının rtmsıyl rttığı ildirilmiştir (Lynh ve Luhli, 1985). Domteste verim kyıplrın yol çn çiçek urnu çürüklüğü klsiyum noksnlığındn kynklndığı, un seep olrk d tuz stresi gösterilmektedir. Çünkü tuzun çiçek dokulrındki toplm ksilem lnınd zltıı etkisi olduğu ildirilmiştir (Beld ve rk., 1996). Bu rştırmd değişen tuz (NCl) konsntrsyonlrın ship yetiştirme ortmınd, değişen C++ düzeylerinin domteste fide çıkış ve gelişimine etkisinin rştırılmsı hedeflenmiştir. Mteryl ve Yöntem Tesdüf prselleri fktöryel deneme desenine göre sksı denemesi şeklinde plnlnn rştırm, üç tekrrlmlı ve her tekerrürde eş sksı ulundurulrk yürütülmüştür. Bitkisel mteryl olrk H-2274 stndrt domtes çeşidinin kullnıldığı çlışmd her sksıd 250 g yetiştirme ortmı ulundurulmuştur. Denemede kullnıln itki yetiştirme ortmı eşit ornlrd hçe toprğı, dere kumu ve çiftlik güresi krışımındn oluşturulmuştur. Bu krışımın zı fiziksel ve kimysl özellikleri Çizelge 1'de verilmiştir. Bitki yetiştirme ortmınd değişik tuz koşullrı oluşturmk için 0, 25, 50 ve 100 mmol NCl uygulmsı ypılmıştır. C dozlrı ise 0, 100, 200 ve 400 mg C/kg olk şekilde CSO4 1/2 H 2 O uygulnmsı ile yrlnmıştır. Ayrı, her tüpe Trip-L süper fosft formund 100 mg/kg P ve monyum nitrt formund 300 mg/kg N dozlrınd güreleme ypılmıştır. Sekiz hft sürdürülen denemede ilk hftlrd fide çıkış ornı, çıkış süresi, hipokotil uzunluğu, kotiledon uzunluğu ve genişlikleri ile gerçek yprk görünme süresi, elirlenmesi için; deneme sonund ise yprk syısı, kök uzunluğu, kök ve sürgün kuru ve yş ğırlıklrını elirlemek için ölçüm ve gözlemeler ypılmıştır. Arştırm sonuçlrının vryns nlizi ve ortlmlr rsındki çoklu krşılştırmlr Yıldız (1986)' göre değerlendirilmiştir. Çizelge1. Fide yetiştirme ortmının zı fiziksel ve kimysl özellikleri Özellikler Toplm tuz (%) ph (1/2.5 su) 7.72 Orgnik mdde (%) 12.8 N (%) 0.64 P (mg/kg) K (mg/kg) 237 Arştırm Sonuçlrı Domtes fidelerinde çıkış ornı ve süresi ile gerçek yprk görünme süresi üzerine rtn tuz konsntrsyonlrı isttistiki olrk çok önemli düzeyde etki ypmıştır. C-NCl interksiyonu çıkış ornını çok önemli düzeyde rtırırken, çıkış ve gerçek yprk görünme sürelerine etkisi önemli ulunmmıştır. Artn klsiyum dozlrı ise çıkış ornı ve süresi ile gerçek yprk görünme süresine önemli düzeyde etki ypmmıştır (Çizelge 2). Çizelge 2'den de görüleileeği gii rtn NCl dozlrı tohum çıkış ornını zltırken, çıkış süresi ve gerçek yprk görünme süresini de geiktirmiştir. NCl'nin kontrol dozund ortlm %91.07 ornınd tohum çıkışı gerçekleşirken, 100 mmol NCl uygulmsınd ortlm tohum çıkışı %39.42 ornınd gerçekleşmiştir. Artn C dozlrı tohum çıkış ornını NCl uygulmlrının ksine olumlu yönde etkilemiş nk u etki önemli ulunmmıştır. C-NCl dozlrı interksiyonlrınd ise özellikle 200 mg/kg klsiyum dozunun NCl'nin olumsuz etkisini kısmen tolere ettiği Çizelge 2 de çıkç görülmektedir. Artn NCl dozlrı tohum çıkış ve gerçek yprk görünme sürelerinin uzmsın neden olmuştur. NCl'nin kontrol dozund tohum çıkış ve gerçek yprk görünme süreleri sırsıyl 9.78 ve gün iken, 100 mmol NCl uygulmsınd u süreler ve gün olmuştur. Artn C dozlrının ve C-NCl interksiyonlrının çıkış ve gerçek yprk görünme sürelerine etkileri yukrıd d değinildiği gii önemsiz ulunmuştur. Hipokotil oyu, kotiledon uzunluğu ve genişliğine rtn NCl dozlrının etkisi çok önemli; C dozlrının etkisi ise önemsiz ulunmuştur. C-NCl dozlrı 56

3 Klsiyum Uygulmlrının Tuzlu Fide Yetiştirme Ortmlrınd Domteste Çıkış ve Fide Gelişimi Üzerine Etkileri interksiyonlrı ise hipokotil oyu ve kotiledon uzunluğun çok önemli düzeyde etki ederken, kotiledon genişliğine oln etkisi önemsiz olmuştur (Çizelge 3). Artn NCl dozlrıyl hipokotil oyu, kotiledon uzunluğu ve genişliği zlmış; yni itkilerde ir odurlşm etkisi gözlenmiştir. NCl'nin kontrol dozund hipokotil oyu, kotiledon uzunluğu ve genişliği sırsıyl mm, mm ve 7.09 mm olurken; 100 mmol NCl uygulmlrınd u değerler mm, mm ve 5.05 mm'ye gerilemiştir. C-NCl dozlrı interksiyonlrınd ise hipokotil uzunluğund NCl'nin olumsuz etkisinin kısmen C uygulmlrı ile tolere edildiği gözlenmektedir. NCl ve C'nın kontrol dozund hipokotil oyu mm ulunurken, 25 mmol NCl ve 400 mg/kg C uygulmsınd hipokotil uzunluğu mm olmuş ve çoklu krşılştırm testinde ilk gruu oluşturmuşlrdır. C'nın 200 mg/kg uygulmsı, 50 ve 100 mmol NCl uygulmsınd diğer uygulm kominsyonlrın göre dh olumlu etki göstermiştir. Kotiledon uzunluğund C-NCl dozlrı interksiyonlrının etkisi ise hipokotil oyun prlel görülmektedir. Bu iki prmetrede yüksek NCl konsntrsyonlrınd kısmen dh düşük C dozlrının olumlu etki gösterdiği görülmektedir. Fide oyu ve sürgün yş ğırlığı üzerine değişen NCl dozlrının etkisi çok önemli ulunurken, C dozlrı sürgün yş ğırlığı ve sürgün kuru mdde ornlrın çok önemli etki ypmış, fide oyun etkisi ise önemsiz ulunmuştur. C-NCl dozlrı interksiyonlrı ise her üç prmetrede çok önemli düzeyde etki ypmmışlrdır (Çizelge 4). Çizelge 4'den de görüleileeği üzere, fide oyu rtn NCl konsntrsyonu ile zlmıştır. 100 mmol NCl uygulmsınd ortlm fide oyu 2.15 m iken kontrol dozund u değer m olmuştur. C uygulmsınd ise en yüksek ortlm fide oyu 7.43 m ile 200 mg/kg C uygulmsındn elde edilmiştir. C-NCl dozlrı interksiyonlrınd ise 0 mmol NCl mg/kg C uygulmsı m ortlm fide oyu ile ilk çoklu krşılştırm gruunu oluşturmuştur. 25 mmol NCl uygulmsınd ise C dozlrı rttıkç fide oyu d rtmıştır. Sürgün yş ğırlığını rtn NCl dozlrı zltırken, sürgün kuru mdde ornın önemli etki ypmmıştır. Artn C dozlrı ise sürgün yş ğırlığı ve kuru mdde ornını rtırmıştır. C-NCl dozlrı interksiyonlrınd ise en yüksek sürgün yş ğırlığı ve kuru mdde ornın sırsıyl 8.80 g/fide ve % 9.03 değerleri ile 25 mmol NCl mg/kg C uygulmsındn elde edilmiştir. Kök uzunluğu, kök yş ğırlığı, kök kuru mdde ornın değişen NCl dozlrı çok önemli dereede etki ypmıştır. Değişen C dozlrı ise kök yş ğırlığını çok önemli seviyede etkilerken, kök uzunluğu ve kök kuru ğırlığın etkisi önemsiz ulunmuştur. NCl ve C uygulmlrının interksiyonu ise kök uzunluğu ve kök yş ğırlığınd çok önemli olurken, kök kuru mdde ornınd etkisi önemsiz ulunmuştur (Çizelge 5). Çizelge 2. Değişen dozd NCl ve C uygulmlrının domtes fidelerinde çıkış ornı ve zmnı ile gerçek yprk görünme süresine etkileri Çıkış ornı (%) Çıkış zmnı (gün) Gerçek yprk görünme süresi (gün) NCl Ort Ort Ort ** ** ** ** d e e f ı h fg g Ort Çizelge 5'de de görüldüğü gii kök uzunluğu rtn dozd NCl uygulmlrı ile zlmıştır. 100 mmol NCl uygulmsınd 5.65 m ortlm kök uzunluğu görülürken, kontrol dozund u değerin ortlm m olduğu sptnmıştır. Artn C dozlrı ise isttistiki olrk önemli ir etki ypmmkl irlikte kök uzunluğunu rtırmış ve 400 mg/kg C uygulmsınd m ile en yüksek kök uzunluğu sptnmıştır. 57

4 Ö. TÜRKMEN, S. ŞENSOY, İ. ERDAL, T. KABAY Çizelge 3. Değişen dozd NCl ve C uygulmlrının domtes fidelerinde hipokotil oyu, kotiledon uzunluğu ve kotiledon genişliğine etkileri Hipokotil oyu (mm) Kotiledon uzunluğu (mm) Kotiledon genişliği (mm) NCl Ort Ort Ort ** ** ** ** ** d d d d d e de de ef g d d d e de f g Ort Çizelge 4. Değişen dozd NCl ve C uygulmlrının domteste fide oyu, sürgün yş ğırlığı ve sürgün kuru mdde ornın etkileri Fide oyu (m) Sürgün yş ğırlığı (g/itki) Sürgün kuru mdde ornı (%) NCl Ort Ort Ort ** ** ** d ** ef** d e f e d g f e h g e gh g h ı g g h h de fg jk k ıj ıjk d ı ı ı ı d ı de Ort ** ** Çizelge 5. Değişen dozd NCl ve C uygulmlrının domteste fide kök uzunluğu, kök yş ğırlığı ve kök kuru mdde ornın etkileri Fide kök uzunluğu (m) Kök yş ğırlığı (g/itki) Kök kuru mdde ornı (%) NCl Ort Ort Ort ** ** ** ** ** fg e ef d e d ef g de d d fg h hı hı ı d g g g g d Ort ** Trtışm ve Sonuç Artn dozlrd NCl uygulmlrı tohum çıkış ornı ve çıkış süresi, gerçek yprk görünme süresi, kotiledon uzunluğu ve genişliği, sürgün ve kök uzunluk ve ğırlıklrı üzerine olumsuz etkileri görülmüştür. Bu sonuçlr ir çok rştırıının ulgulrıyl enzerlik göstermektedir (Flowers ve rk., 1977; Lewitt, 1980; Akını, 1996; İnl ve rk., 1997; Curtero ve Fernndez, 1999; Türkmen ve rk., 2000). Artn NCl ornlrı sürgün ve kök kuru mdde ornlrını rtırmış ve u sonuç Guistinini ve rk., (1997)'nin ulgulrıyl uyum göstermektedir. Artn klsiyum dozlrı kök ve sürgün yş ğırlıklrı ile sürgün kuru mdde ornını rtırmış ve u rtışlr isttistiki olrk çok önemli düzeyde ulunmuştur. Diğer trftn isttistiksel olrk önemli olms d, rtn klsiyum dozlrı, çıkış ornı ve süresini, hipokotil uzunluğu, kotiledon genişliği ve uzunluğunu, gerçek yprk görünme süresini, sürgün ve kök uzunluğunu d 56

5 Klsiyum Uygulmlrının Tuzlu Fide Yetiştirme Ortmlrınd Domteste Çıkış ve Fide Gelişimi Üzerine Etkileri olumlu yönde etkilemiştir. Tuzlu toprklrd klsiyum uygulmlrının tuzun olumsuz etkisini kısmen tolere edeileeği görülmektedir. Nitekim, irçok rştırıı tuzlu toprklrd klsiyum uygulmsının u yönde ir etkisinin olduğunu vurgulmktdırlr (Lhye ve Epstein, 1971; Lynh ve Luhli, 1985; Bnuls ve rk., 1991; Mss, 1993; Al-Hri, 1995; Stti ve rk., 1996; Song ve Fujiym, 1996). Ank, 400 mg/kg klsiyum uygulmsının çıkış ornı, kotiledon genişliği ve uzunluğu, hipokotil uzunluğu ve fide oyund 200 mg/kg klsiyum uygulmsın göre dh kötü sonuç vermesi, yüksek klsiyum dozlrının olumsuz etkisi olrk çıklnilir. Nitekim, Frshin ve Chies (1993) ve Akını (1996)'nın d değindiği gii klsiyum d toprk için ir tuzluluk kynğıdır. Sonuç olrk, tuzlu koşullrd domteste çıkış ve fide gelişimi üzerine klsiyumlu güre uygulmsının olumlu etkisinin olileeği görülmüştür. Ank, u olumlu etki elirli düzeylerde klilmekte, klsiyum dozunun rtışıyl olumsuz etkiler de görüleilmektedir. Kynklr Akını, İ.E., Kvund Tuz Tolerns Üzerine Arştırmlr. Y.Y.Ü. Fen Bil. Enst. Bhçe Bitk. Böl. An Bil. Dlı (Doktor Tezi, Bsılmmış). Vn, 195 s. Al-Hri, A.R., Growth nd nutrient omposition of tomto nd uumer s ffeted y sodium hloride slinity nd supplementl lium. J. Plnt Nutr., 18(7): Aydeniz, A., Toprk Amenjmnı. Ankr Üniv., Zir., Fk.,Yyın No:928. Ders kitı 263.Ankr.554 s. Bnuls, J., F. Legz nd E. Primo-millo, Slinitylium intertions on growth nd ioni onentrtion of itrus plnts. Plnt Soil., 133: Beld. R.M., J.S. Fenlon nd L.C. Ho, Slinity effets on the xylem vessels in tomto fruit mong ultivrs with different suseptiilities to lossom-end-rot. J. Hort. Si., 71(2): Curtero, J. nd R. Fernndez, Tomto nd slinity. Sienti Hortiulture, 78 (1/4): Flowers, T.J., P.F. Troke nd A.R. Yeo, The mehnism of slt tolerne in hlophyte. Ann. Rev. Plnt. Physiol., 28: İnl, A., A. Güneş ve M. Alprsln, Pet-perlit ortmınd esin çözeltisi ile yetiştirilen domtes (Lyopersion esulentum L.)'in gelişimi, klorofil, prolin ve minerl mdde içeriğine değişik NCl düzeylerinin etkisi. Doğ Trım ve Ormnılık Dergisi. 21: Lhye, P.A nd E. Epstein, Clium nd slt tolerne y en plnts. Physiol. Plnt. 25: Lewitt. J., Slt Stress. In: Responses of Plnts to Environmentl Stresses.Vol. II. Ademi Press Lopez, M.V. nd S.M.E. Stti, Clium nd potssium enhned growth nd yield of tomto under sodium hloride stress. Plnt Siene, 114(1): Lynh, J nd A. Luhli, Slt stress disturs the lium nutrition of rley (Hordeum vulgre L.). New Phytol., 99: Mrshner, H., Minerl Nutrition of Higher Plnts. Ademi Press.Hrourt Bre&Compny Pul.889 s. Mss, E.V., Slinity nd itriulture. Tree Physiol., 12: Roerts J.K.M., C.S. Linker, A.G. Benoit, O. Jrdetzky nd R.H. Niemn, Slt stimultion of phosphte uptke in mize root tips studied y 31 P nuler mgneti resonne. Plnt Phisiology, 75: Stti, S.M.E., R.A. Al-Yhyi nd F. Al-Sid, Fruit qulity nd prtitioning of minerl elements in proessing tomto in response to sline nutrients. J. Plnt Nutr., 19(5): Song, J.Q. nd H. Fujiym, Differene in response of rie nd tomto sujeted to sodium sliniztion to the ddition of lium. Soil-Si & Plnt Nutr. 43(3): Tekinel, O. ve B. Çevik, 1983., Kültürteknik (Sulm ve Drenj). Çukurov Üniv. Zir. Fk. Ders Notlrı. Yyın No: 166 Türkmen, Ö., S. Şensoy nd İ. Erdl, Effet of potssium on emergene nd seedling growth of uumer grown in slty onditions. YYÜ Zir. Fk. Trım Bil. Der., 10(1): Yıldız, N., 1986., Arştırm ve Deneme Metotlrı. Attürk Üniv. Zir. Fk. Ders Notlrı. Erzurum. 239 s. 57