Ülkemizdeki Pamuk Islah Çalışmaları

Transkript

1 PMUK ISLHI

2 Ülkemzdek Pamuk Islah Çalışmaları 1927 l yıllarda özellkle.b.d. kaynaklı olmak üzere dış ülkelerden ntrodüksyon çalışmaları le başlamış, daha sonra bu çeştler çersnden seleksyonla devam etmştr lı yıllarda melezleme çalışmaları hız kazanmış ancak seleksyonla çeşt gelştrme çalışmaları da çeşt muhafaza proğramlarına paralel olarak sürdürülmüştür.

3 İntrodüksyon Br ekolojk bölgeden dğerne tohum, btk ve vejetatf btk aksamının çoğaltım amacıyla nakledlmesdr.

4 Seleksyon Varyasyon gösteren br populasyondan yüksek değerl breylern seçlmes şlemdr.

5 Melezleme (Kombnasyon) İk veya daha fazla sayıda çeşttek olumlu özellklern tek br btk veya çeştte toplanması yan kombne edlmes amacıyla yapılmaktadır.

6 Mutasyon Spesfk hedefler konulması mümkün değldr. Çoğunlukla genetk-stok materyal elde edlmesne yönelk çalışmalardır. Mutasyonlar çoğunlukla öldürücü Ülkemzde yapılan çalışmalarda (ğlakçı ve ark.) gamma ışınları kullanılmıştır. Uygulama dozunun 10 Krat tan 30 Krat a çıkarılması çmlenme yüzdesne % 50 den fazla etk etmektedr. M1 de Elde Edlen Mutasyonlar: Cüce btk

7 Mutasyon Yoğun tüylülük Yaprak tüysüzlüğü Kloster btk formu Fazla meyve dalı sayısı Erkek kısırlığı Frego brakte M4 te br projen kontrolden %50 fazla verm potansyel göstermştr. Lf uzunluğu 33 mm hatlar (kontrol 30 mm) zole edlmştr. Hatlarla lgl çalışmalar devam etmektedr. Ülkemzde mutasyonla elde edlmş br pamuk çeşd bulunmamaktadır.

8 Kombnasyon Teşkl Düz Melezleme Ger Melezleme İk Ebeveyn Üç ve Daha Fazla Ebeveyn Kaltatf Özellkler Kanttatf Özellkler Resesf Domnant

9 Resm kurumlarca Tescl Ettrlen Çeştler İntrodüksyon kala-8 Deltapne-15 Coker 100 Carolna Queen 201 Sealand-542 Delcerro Seleksyon cala-1086 Deltapne 15/21 Coker 100 /2 Nazll dana 967/10 Çukurova 1518 Nazll 84-S dana 98 Şahn 2000 Nazll 954 Ege-69 Sayar 314 Nazll 84 Gossypolsüz-86 Nazll 87 Nazll M-503 Nazll M-39 Erşan 92 Maraş-92 Nazll 143 Melezleme Nazll M-342 Çun S2 ydın-110 Gürelbey Ekş-911 Özbek 142 Dcle 2002 Gossypolsüz Nazll Nazll 342 Nazll 303 Nazll 663 Menderes 2005 yhan 107 GSN 12 NP Özbek 100

10 Ebeveyn Seçmnde Dkkat Edlmes Gereken Hususlar Islahı düşünülen özellğ yüksek düzeyde taşımalıdırlar. İstenmeyen özellkler çok az olmalıdır. Ebeveynlerden brnn bölgenn adapte çeşd olması başarı şansını artırır. Hedefler gerçekç olmalıdır. Ebeveynlern artmetk ortalaması ıslah hedeflerne oldukça yakın olmalıdır. Ebeveynler brbrlernn zayıf yönlern tamamlayacak şeklde seçlmeldrler.

11 Ebeveyn Seçm Krterler Özellk Islahçı Sayısı Verm 19 daptasyon Yeteneğ 16 Erkenclk 19 Lf kaltes 21 Nektarsızlık 2 Solgunluk Hastalığına Dayanıklılık 15 Yaprak Şekl 3 Dökülmeme 7 Tüylülük 5 Btk Tp 8 Gossypolsüzlük 3 Lf Reng 1 Dğer 1

12 Tek Btk Seçm Blm yönü kadar sanat yönü de vardır. Koza açımının son dönemnde yapılmalı (> %80) Btk tp (açık-kapalı tp) ve kozaların btkde dağılımı Koza sayısı çok olmalı Koza rlğ fazla olmalı (özellkle el le hasatta) Erkenclk (çan-yeşl koza, meyve dalı boğum numarası) Lülelern sarkma durumu Yaprak şekl, büyüklüğü, sıklığı Hastalıklara ve zararlılara tolerans Tahmn lf uzunluğu Dğer ıslah hedefler (tüylülük, lf reng, gosypol vb.)

13 Pedgree Seleksyonu nun Ülkemzde Uygulanışı

14 Pedgree Soy Kütüğünün Tutulması Bölüm ( / ) ve tre ( - ) şaretler yeterl /B : dş, B erkek ebeveyn (İkl Melez) C///B : C dş, /B erkek ebeveyn (Üçlü Melez) D///C///B : D dş ebeveyn, C///B erkek Ebeveyn (Dörtlü Melez) D/C///B : D/C dş ebeveyn, /B erkek ebeveyn (Dörtlü Melez) /B-1 : /B kombnasyonundan seçlen brnc btk /B-10 : /B kombnasyonundan seçlen onuncu btk Ger-melezlemede soy kütüğünün tutulması 0 /B : F1 1 /B : GM1F1 2 /B : GM2F1 6 /B : GM6F1 6 /B-1 : GM6F2 den seçlen brnc btk F3 te soy kütüğü /B (105 nc parselden dördüncü btk) F4 te soy kütüğü /B (306 ıncı parselden sekznc btk)

15 Deneme Desenler F1 : Düz ekm, Tesadüf Blokları F2 : Düz ekm, Tesadüf Blokları, Bal Peteğ F3 F6 : Tekerrürsüz döl sıraları, Bast ve Üçlü Latsler, Tesadüf Blokları F7 F10 : Tesadüf Blokları

16 F3 Tekerrürsüz Döl Sıraları N 1 K N T R L B B K N T R L 6 B B 7 K N T R L N K N T R L N B B K N T R L K N T R L B B K N T R L 20 N K N T R L N 25 K N T R L 26 B B razde bell br stkamette vermllk yönünden değşme olup olmadığı mutlaka test edlmel, şayet varsa uygun metotla düzeltmeler yapılmalıdır.

17 Famlya Denemeler F4 famlya denemes ıslah çembernde güvenlr sonuçların alındığı lk denemedr. Famlya denemelerne F4 den F6 ya kadar devam edlr. Sb sayıları mümkünse eşt olmalı Sbler yan yana eklrse ç çe Tesadüf Blokları Desennde analz yapılmalıdır. Sbler karışık olarak eklrse Hyerarşk Desende analz yapılmalıdır. Önce famlya, sonra sb seçm yapılmalıdır. Homojen br görünüm oluşuncaya kadar famlya denemelerne devam edlmel

18 F4 Famlya Denemes (Sbler Yanyana) a1 b3 c2 b1 a2 b2 c3 b3 a3 b1 c1 b2 b1 c3 a2 c1 b2 c2 a3 c3 b3 c1 a1 c2 c1 a3 b2 a1 c2 a2 b3 a3 c3 a1 b1 a2

19 F4 Famlya Denemes (Sbler yrı) a1 b1 a3 c2 a2 c1 b2 c3 a3 b2 c2 b1 b1 c2 a2 a3 b2 a2 c1 b3 b3 c3 a1 c1 c1 a3 b1 a1 c2 b3 c3 b2 c3 a1 b3 a2

20 Kombnasyonlar rasında Seçm Erken generasyon testler (F1, F2, F3) Bölgenn standart çeşd kontrol olarak mutlaka alınmalıdır. Verm yönünden kontrolden öneml derecede düşük olan çeştler atılmalıdır. Kombnasyon yeteneğ analzler (GC, SC)

21 Verm Kanttatf br özellktr. Kalıtım dereces düşüktür. Btk başına veya brm alana koza sayısı le tek kozanın ağırlığı vermn en öneml k komponentdr. Genel olarak koza sayısı artarken tek koza ağırlığı düşer. El le hasatta mutlaka r kozalı çeşt gelştrlmeldr. Lf verm tek btkde kütlünün tamamını çırçırlayarak, parselde se alınan koza örneklernden bulunan çırçır randımanı le kütlü vermn çarparak bulunablr. F2 de çok fazla seleksyon baskısı uygulamamakla brlkte, lerde genş üretmde hedeflenen verm potansyelne ulaşamayacağı tahmn edlen btkler seçlmemeldr. Verm yönünden lk yüksek seleksyon baskısı F4 Famlya Denemelernde uygulanablr. ynı lf vermne sahp olan k pamuktan, kütlü verm fazla olan terch edlmeldr.

22 Kanttatf özellklerdr. Lf Kaltes Kalıtım dereces verme kıyasla daha yüksektr. F2 de tek btk aşamasında br mktar seleksyon baskısı uygulanmalıdır. F3 te lf kaltes yönünden tam br seleksyon baskısı yapılablr. Tek tek lf özellkler yerne SCI gb ndeks değerler kullanılablr.

23 Verm, Randıman ve Lf Kaltesnn 2,0 Ebeveyn ve F1 lerdek Durumu 1,5 1,0 0,5 0,0 Standart SapmaÜntes -0,5-1,0-1,5-2,0 KISEBEVEYN MELEZLER UZUNEBEVEYNLER KütlüVerm Lf Verm Çırçır Randıman Lf Uzunluğu Lf İncelğ Lf Mukavemet

24 Btk Boyu Maknel hasatta 120 cm y geçen çeştler arzu edlmez. Kanttatf br özellktr. Eklemel gen etksyle kontrol edlmektedr. Btk boyu ve meyve dalı uzunluğunu kontrol eden genler farklı genlerdr. Uzun boylu kısa dallı çeştler gelştrleblr.

25 Maknel Hasada Uygun Çeşt Btk boyu 120 cm y geçmeyen İlk kozaları topraktan cm yükseklkte oluşan Rüzgardan, yağmurdan dökülmeyen Sağlam gövdel olmalı, yatmamalı İknc büyüme göstermeyen (determnant tp) Nspeten kapalı tp (Yarı kloster) Erkenc veya orta-erkenc Tüysüz ve küçük braktel çeştler

26 Erkenclk Tatmnkar düzeyde verm almak koşuluyla ekm ve hasat arasında geçen sürenn kısalığıdır. Ekstrem erkenc pamuklar düşük verml olur. rta-erkenc ve rta-geçc pamuklar üzernde durulmalıdır. Erkenclk Sınıfı Çok Erkenc Erkenc rta-erkenc rta-geçc Geçc Ekm-Koza Gün Sayısı 100 günden az gün arası gün arası gün arası 130 günden fazla

27 Renkl Lf Kahvereng lfl pamuklarda verm yüksek. Yeşl renkl pamuklarda verm düşük. Yeşl renkl pamuklarda güneşten solma. Lf kaltes genelde çok düşük. Çeştler* Kütlü Verm (Kg/da) Çırçır Randımanı (%) Lf Uzunluğu % 2.5 SL (mm) Lf İncelğ (Mcronare ) Lf Mukavemet (g/tex) Ünformt e (%) Erkenclk (%) N 84-S ,8 29,6 4,7 27,9 86,0 78,6 DT ,1 30,6 4,4 28,2 85,5 79,9 KDT ,2 24,2 3,8 23,3 81,5 65,4 YP ,3 24,6 2,9 22,2 80,7 65,2 LSD ,1 0,3 1,9 1,3 6.7 C.V. (%) ,252 9,023 10,001 1, *N 84-S = Beyaz, DT-101 = çık Kahve, KDT = Koyu Kahve, YP = Yeşl

28 Nektarsızlık G.tomentosum Nuttal dan aktarılmıştır. Nektar bezeler ççekte taç ve çanak yaprakları arasında, braktelern altında ve yaprağın alt yüzeynde ana damarlar üzernde bulunur. ne1, ne2 olmak üzere k adet resesf gen çft tarafından kontrol edlmektedr. Lygus a karşı dayanıklılık sağlıyor.

29 Tüy Gövde tüysüzlüğü Sm, yaprak tüylülüğü H1 ve H2 olmak üzere 3 adet domnant gen çft tarafından kontrol edlr. Tüysüz pamukta Elyaftak talaş oranında azalmakta Bazı zararlılara (yaprak bt, kırmızı örümcek ve beyazsneğe) dayanıklılık artmakta Bazı zararlılara (Empoasca) hassaslık artmakta Vermde çok haff düşme Tüylü pamuklar Kurak ve sıcak şartlara daha dayanıklı. Tüylü yaprak daha fazla yüzey alanına sahp olduğundan, nem çekme özellğ artmakta Yoğun tüylülük (H2) kısa ve kaba lf le pleotropc

30 kra Yaprak kra (L 0 ) ve süper okra (L 8 ) özellkler k farklı gen çft tarafından oluşturulmaktadır. F1 de ntermedyer kalıtım, F2 de 1:2:1 açılımı görülmektedr. Normal, okra ve süper okra genlernn multple allel genler oldukları tespt edlmştr. Yüksek sıcaklık ve düşük rutubetl ortam oluşturarak beyazsneğe dayanıklılık sağlar Elyafta talaş mktarı azalır. Özellkle neml ve koza çürüklüğünün fazla görüldüğü yerlerde faydalı olablmektedr. vustralya da eklen pamukların yarısı okra yapraklıdır. kra yapraklı pamuklar normal pamuklara kıyasla düşük verml olma eğlmndedrler. Beyazsnek zararı daha az

31 Br adet resesf gen (fg) tarafından kontrol edlmektedr. Elyafta talaş mktarında azalma Meyve organları nsektstlerle daha y kaplanmakta Koza çürüklüğü azalmakta Frego Brakte

32 Çeştl Morfolojk Özellklern Zararlılar Üzerne lan etkler Özellk Yeşlkurt Lygus Kırmızı örümcek Empoasc a Thrps Yaprak bt Pembekurt Beyazsnek Frego brakte N S N N N N N Nektarsız Tüysüz R R R R N N N R? R S S? Yüksek gossypol R R R S? S Tüylü (H1) R N R N Çok Tüylü (H2) S? N R R R S S kra yaprak N N R R

33 Tohum Havının Kalıtımı Çıplak tohum domnant 4 gen çft tarafından kontrol edlmekte (I-, Ft1- ft1, Ft2-ft2, Fc-fc) F3 te homozgot halde seçm mümkündür. Yağ sanay ve delntasyon şlemnde kullanılan ast mktarının azalması yönünden faydalı

34 Tohum Havının Kalıtımı

35 Gossypol Gevş getrmeyen hayvanların beslenmesnde küspe kullanımını engellyor. Ham yağa koyu br renk verdğnden, yağ ağartma şlemne tab tutuluyor. gl2 ve gl3 olmak üzere k adet resesf gen çft tarafından kontrol edlyor. Zararlılara karşı btknn doğal savunma mekanzmasını oluşturuyor. Son yıllarda G.hrsutum, G.ramond ve G.sturtanum arasında yapılan türler arası melezlemelerle tohumlarında az mktarda gosspol çeren (<500 mg/kg), ancak dğer btk aksamı yüksek gossypol çeren genotpler gelştrlmştr.

36 Solgunluk Hastalığına (V. dahlae) Dayanıklılık Genelde çok genl ve domnant veya eksk domnant, çok az sayıda resesf kalıtım gözlenmştr..b.d. menşel cala çeştler ve Özbekstan menşel Taşkent çeştler dayanıklı Mümkünse pedgree ıslah metodu, değlse ger-melezleme ıslahı kullanılmalıdır. Çalışma mutlaka hastalıkla yoğun bulaşık arazde yapılmalıdır. Hastalığın şddet ırka, nem, azot ve sıcaklığa bağlı olarak değşmektedr.

37 Hbrt Pamuk Hndstan, Çn ve Pakstan dışında başarı sağlanamamıştır. Ülkemz koşullarında vermde saf hat tcar çeştler geçen hbrt çeştler bulmak oldukça zor olacaktır. Hbrt Pamuk Üretm Teknğ El le Emaskülasyon + El le Melezleme CMS veya GMS + El le Melezleme (En ümtvar seçenek) CMS veya GMS + rılarla Tozlama Gametost + rılarla Tozlama (CMS : Stoplazmk Erkek Kısırlığı) (GMS: Genetk Erkek Kısırlığı)

38 Genotp x Çevre İnteraksyonu İnteraksyon önemsz ve çeşt ortalamaları arasındak farklar öneml veya, İnteraksyon öneml ancak çeşt ortalamaları arasındak farklar da öneml se stablte analz gerekszdr. İnteraksyon öneml, çeşt ortalamaları arasındak farklar önemsz se, hang çeşdn en stabl olduğu test edlr. (b=1 genş adaptasyon, b>1 y çevrelere, b<1 kötü çevrelere adapte)

39 Ülkemzde Pamukta Uygulanan Çeşt Muhafaza Proğramı Tekerrürsüz Döl Sıraları Elt Önces Bulk Tohum Elt Tohum rjnal Tohum na Ebeveyn Tohum Sertfkalı Tohum

40 Tekerrürsüz Döl Sıraları n a ç 1 r j n a l S e r t f k a l ı r j n a l 5 6 S e r t f k a l ı 7 r j n a l n a ç r j n a l n a ç S e r t f k a l ı r j n a l r j n a l S e r t f k a l ı r j n a l 20 n a ç r j n a l n a ç 25 r j n a l 26 S e r t f k a l ı

41 Ülkemzdek Pamuk Islah Çalışmaları

42 NZİLLİ PMUK RŞTIRM İSTSYNU DEVM EDEN PRJELER (6) Ülkesel Pamuk Çeştler Gelştrmede Moleküler Yöntemlern Kullanılması Ege Bölges Standart Pamuk Çeştlernn Muhafaza Islahı Lf Kalte Özellkler Üstün Pamuk Çeştler Gelştrlmesnde Dallel Melezleme Yöntemnn Kullanılması Lf Kalte Özellkler Üstün Pamuk Çeştlernn Gelştrlmesnde Lne X Tester Yöntemnn Kullanılması Pamukta Genetk Stok ve İntrodüksyon Materyal le Çeşt Gelştrme raştırmaları Pamukta (Gossypum hrsutum L.) Hücre Süspansyon Kültürü Yöntem le In vtro Rejenerasyon raştırmaları SNUÇLNN PRJELER YENİ TEKLİF PRJELER -3- Bazı Pamuk (Gossypum hrsutum L. X Gossypum barbadense L.) Melezlernde Lf kalte Özellklernn İncelenmes (Yüksek Lsans) Kuraklık Stresne Dayanıklı/Tolerant pamuk (Gossypum hrsutum l.) Hatlarının Gelştrlmes ve seleksyon Etknlğnn Belrlenmes TUBİTK 1001 Pamuk (Gossypum hrsutum) Islahında Moleküler Teknolojlern ve Marköre Dayalı Seleksyon Stratejlernn Uygulanması TUBİTK 1001

43 DĞU KDENİZ TRIMSL RŞTIRM ENSTİTÜSÜ DEVM EDEN PRJELER 5 Çukurova Bölgesnde Melezleme Islahı le Lf Kaltes Yüksek ve Verml Yen Pamuk Çeştlernn Gelştrlmes ve Saf Hatların luşturulmasında Byoteknolojk Yöntemlern Kullanılması SNUÇLNN PRJELER YENİ TEKLİF PRJELER Çukurova Bölges Pamuk Islah Çalışmaları Çukurova Bölgesnn, Standart Pamuk Çeşd Ç.1518 (Gosssypum hrsutum L.) n, Lf Teknolojk Özellklernn Gelştrlmes Ve Lüle Sarkma Drencnn rttırılması Üzerne Br raştırma Pamukta Melezleme Islahı le Çeşt Gelştrme ve daptasyon raştırmaları GP PMUK ENTEGRE ÜRÜN YÖNETİMİ RŞTIRM PRJESİ (Çeşt Gelştrme, Yetştrme Teknkler, Entegre Zararlı Yönetm)

44 DĞU KDENİZ GEÇİT KUŞĞI TRIMSL RŞTIRM ENSTİTÜSÜ DEVM EDEN PRJELER 7 SNUÇLNN PRJELER 4 Maraş-92 ve Erşan-92 pamuk Çeştler Muhafaza Islahı Maraş-92 ve Erşan-92 pamuk Çeştler Muhafaza Islahı (R SNUÇ) Pamuk Btksnde (Gossypum hrsutum L.) Ethyl Methane Sulphonate Mutagennn, Mutasyon Etkler Üzernde raştırmalar Pamukta Doğal Renkl Lf Özellğnn Kalıtımı, Verm Unsurları ve Teknolojk Özellkler le İlşks Pamuk Btksnde (Gossypum hrsutum L.) Ethyl Methane Sulphonate Mutagennn, Mutasyon Etkler Üzernde raştırmalar (R SNUÇ ) Pamukta Doğal Renkl Lf Özellğnn Kalıtımı, Verm Unsurları ve Teknolojk Özellkler le İlşks (R SNUÇ ) Güneydoğu nadolu Bölges Pamuk Islah (Melezleme, daptasyon, Çırçır Randımanı) Çalışmaları Çoklu Dz (Lne x Tester) Yöntemne Göre Elde Edlen Pamuk (Gossypum ssp.) Melezlernde Ekm Zamanının Bazı Erkenclk, Verm ve Lf, Kalte Unsurlarına Etks (Doktora Projes) Türler rası Melezleme Yolu İle Güneydoğu nadolu Bölgesne Uygun Verm Ve Kaltes Yüksek Yen Pamuk Çeştlernn Elde Edlmes (Sonuç Raporu) Pamukta Melezleme Islahı İle Çeşt Gelştrme ve daptasyon raştırmaları(tgem-my) Kahramanmaraş ve Elbstan Koşullarına Uygun Erkenc Pamuk (Gossypum hrsutum L.) Çeştlernn Belrlenmes ve Çoklu Dz ( (Lne x Tester) Yöntemnce Elde Edlecek Melezlerden Yen Genotplern Gelştrlmes TUBİTK-1001

45 GP ULUSLR RSI TRIMSL RŞTIRM ENSTİTÜSÜ Güneydoğu nadolu Bölges Pamuk Islah raştırmaları DEVM EDEN PRJELER 9 Bazı İler Pamuk Hat/Çeştlernn Dyarbakır ve Mardn Koşullarına daptasyonu Yüksek Sıcaklık Stresne Tolerant Pamuk Islahı Kuraklık Stres ve Normal Sulama Koşullarında Bazı Pamuk Hat/Çeştlernn Tepklernn Belrlenmes Lne x Tester nalz Yöntem le GP Bölgesne Uygun Pamuk Çeştlernn Gelştrlmes GP Pamuk Entegre Ürün Yönetm (GP Bölges Çeşt Gelştrme lt Projes) Pamuk Btksnde, Tür İç (Gossypum hrsutum L. X Gossypum hrsutum L.) ve Türler rası (Gossypum hrsutum L. x Gossypum barbadense L.) Çft Melezlern F1 Döl Kuşağında Bazı Tarımsal ve Teknolojk Özellklern Genetk Yapısının Belrlenmes (Doktora) Verml ve II. Ürüne Uygun Erkenc Pamuk Çeştlernn Gelştrlmes (TGEM) Verml ve Lf Kalte Özellkler Üstün Pamuk Çeştlernn Gelştrlmes Türkye dek Pamuk Çeştler ve Genetk Stoklardak Bazı Hatların Yüksek Sıcaklığa Tolerans Düzeylernn Belrlenmes TUBİTK 1001 SNUÇLNN PRJELER YENİ TEKLİF PRJELER

46 GP TSK ve TRIMSL RŞTIRM ENSTİTÜSÜ DEVM EDEN PRJELER 1 SNUÇLNN PRJELER YENİ TEKLİF PRJELER Gap Bölges İçn Maknel Hasada Uygun Verml Ve Kaltel Pamuk (Gossypum hrsutum.l) Çeşt Gelştrme Çalışmaları

47 BTI KDENİZ TRIMSL RŞTIRM ENSTİTÜSÜ DEVM EDEN PRJELER 1 ntalya Yöres Pamuk Ekm lanlarında Görülen Solgunluk Hastalığı (Vertcllum dahlae Kleb) na Dayanıklı Pamuk Islahı SNUÇLNN PRJELER 0 YENİ TEKLİF PRJELER 0

48 TEŞEKKÜRLER