Kastamou Ui., Orma Fakültesi Dergisi, 2017,17 (1): 45-56 Kastamou Uiv., Joural of Forestry Faculty Doi: 10.17475/kastorma.296490 Araştırma makalesi Üiversite Öğrecileri Açısıda Ketsel Kültürel Peyzajlarda Karakter ve Algı Değişimi: Bartı, Amasra, Safrabolu* Bület CENGİZ* 1, Caa CENGİZ 1, Peli KEÇECİOĞLU DAĞLI 1 1 Bartı Üiversitesi, Orma Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, 74100, Bartı, Türkiye * Correspodig Author: bcegiz@barti.edu.tr Geliş tarihi: 08.09.2016 Kabul Tarihi:15.12.2016 Özet: Yüzyıllar boyuca birçok medeiyete ev sahipliği yapmış ola Aadolu sahip olduğu peyzaj çeşitliliği ile güümüzde kültürel peyzajlar açısıda öemli öreklere sahiptir. Bu örekler içeriside ülkemizde Batı Karadeiz Bölgesi deki kültürel turizm tur güzergahıda yer ala araştırma alaları olarak seçile Bartı, Amasra ve Safrabolu ketleri kedilerie özgü kültürel peyzaj karakterleri ile dikkat çekmektedir. Güümüzdeki hızlı ketleşme, kültürel peyzajlar üzeride baskılar oluşturmaktadır ve beraberide değişimi getirmektedir. Bu kapsamda, seçile alalarda ketsel kültürel peyzaj karakterideki değişim algısı Bartı Üiversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü 3. ve 4. sııf lisas öğrecileri ile lisasüstü öğrecilerie aket uygulaarak ortaya koulmuştur. Aket souçlarıa göre öğrecilerii seçile ketler bütüüde kültürel peyzajlardaki karakter değişimideki farkıdalıklarıı yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. Gerek bakımsızlık gerek peyzaj oarım çalışmalarıı eksikliği gerekse tarihi dokuyla uyumsuz plalamalar ve tasarımlar açısıda ketsel kültürel peyzaj karakterii geçmişte güümüze olumsuz bir değişim süreci sergilediği katılımcı değerledirmeleri soucuda elde edilmiştir. Aket soucuda, katılımcılar geel olarak Bartı Çayı ı Bartı Keti içi öemli bir karakter ögesi olduğuu ama sel ve taşkı riski açısıda Bartı Çayı ve çevresii yeide plalaması gerektiğii ve tarihi Bartı evlerii mevcut haliyle terkedilmiş bir görüüme sahip olduğuu ifade etmişlerdir. Amasra içise Amasra ı tarihi arkeolojik atik lima karakterii yasıttığı ve keti yarımada özelliğii görsel ve estetik çeşitlilik suduğu ifade edilirke, ketsel sit alaı içerisideki yei yapıları geleeksel kout dokusu ile uyumlu olmadığı katılımcılar tarafıda ortaya koula souçlar arasıdadır. So olarak Safrabolu içi Safrabolu evlerii Safrabolu Keti içi öemli bir karakter ögesi olduğuu, safraı Safrabolu içi karakteristik bir bitki olduğuu ve geleeksel ket dokusuu mevcut haliyle kete kültürel ve estetik bir görüüm kazadırdığıı ifade ederke, ket dokusudaki mevcut açık ve yeşil alaları itelik ve icelik yöüde yeterli olmadığıı belirtmişlerdir. Üiversite öğrecilerii algıları ve tercihleri göz öüde buludurulduğuda, ket kimliğie ve karakterie uygu gelecekte yapılacak plalama ve tasarım çalışmalarıı ketsel kültürel peyzajları miras alaı olarak sürdürülebilirliği açısıda öem taşıdığı söyleebilmektedir. Souçta, çalışma, Bartı, Amasra ve Safrabolu içi yapı ölçeğide ket ölçeğie kadarki ketsel tasarım stratejilerii geliştirilmesi açısıda öemli bir yol gösterici özelliğe sahiptir. Aahtar Kelimeler: Kültürel Peyzaj, Peyzaj Karakteri, Peyzaj Algısı, Kullaıcı Algısı Character ad Perceptio Chages i the Urba Cultural Ladscape i terms of Uiversity Studets: Bartı, Amasra ad Safrabolu, Turkey Abstract: Aatolia had hosted may civilizatios. It has importat examples of cultural ladscape diversity. Of them, the cities of Bartı, Amasra ad Safrabolu were selected as research areas because of the character of their uique cultural ladscapes, ad because they are located o the cultural tourism itieraries i Turkey s Wester Black Sea Regio. Today's rapid urbaizatio pits pressure o cultural ladscapes. Perceptios of chages i the character of the urba cultural ladscape i the selected cities were determied by admiisterig a questioaire to Bartı Uiversity s Departmet of Ladscape Architecture third year, fourth year ad postgraduate studets. The participats stated that the Bartı River was a importat elemet of Bartı s character, but that the Bartı River ad its eviromet eed to be re-plaed for flood risk, ad that the historical Bartı houses have a desolate view. The participats revealed that Amasra showed historical ad archaeological atique dock characteristics ad had visual variety due to its locatio o a peisula. However, they said that ew buildigs i a urba protected area are ot compatible with the traditioal oes. Fially, their opiios about Safrabolu were preseted by the participats as Safrabolu houses were importat elemets of Safrabolu s character, that saffro was a characteristic plat of Safrabolu ad that the curret state of the traditioal urba patter gave the city a cultural distictiveess ad a aesthetic appearace. However, they stated that there was ot eough ope gree space i the urba patter. The perceptios ad prefereces of uiversity studets idicate that the plaig ad desig work appropriate to the urba idetity ad character are importat for the sustaiability of urba cultural ladscape heritage. I coclusio, the study offers importat guidace for Bartı, Amasra ad Safrabolu i terms of developig urba desig strategies from structure to urba scale. Keywords: Cultural Ladscape, Ladscape Character, Ladscape Perceptio, User Perceptio 45
Kastamou Ui., Orma Fakültesi Dergisi, 2017,17 (1): 45-56 Kastamou Uiv., Joural of Forestry Faculty Cegiz ve ark. Giriş Avrupa Peyzaj Sözleşmesi e göre peyzaj, isalar tarafıda algıladığı şekliyle, karakteri doğal ve/veya isai usurları eylemii ve etkileşimii soucu ola bir ala olarak taımlamaktadır (URL1). Bu çerçevede, kültürel peyzaj, isaları doğayı çeşitli amaçlarla kullamaları soucu ortaya çıka bir peyzaj türüdür. Doğa ile isaları etkileşimi soucuda şekillee kültürel peyzajlar, yapı ölçeğide ket ölçeğie kadar farklı büyüklüklerdeki alaları kapsayabilmektedir (EHLA, 2014). Ketsel kültürel peyzajlar ise ket içerisideki tarihsel ve geleeksel özellikleriyle miras değerie sahip ola, buluduğu yeri yaşam kültürüü ve kurgusuu izlerii taşıya peyzajlardır (Çetikaya ve Uzu, 2014). Peyzajlar yüzyıllardır üstüste koa ve süregele doğal ve kültürel değişimleri bir soucu olduğuda, ketsel kültürel peyzajları değerledirebilmek içi tarihi bir bakış açısı gerekmektedir (Bürgi et al., 2004). Ketsel kültürel peyzajda kimliği oluştura sembol ve mekaları sürekliliğii sağlaması, arazi formuyla ket dokusuu ortaya koyduğu ketsel siluetlerii koruması öem taşımaktadır. Taşıdıkları tarihi ve kültürel öem ve değer bakımıda UNESCO tarafıda koruma altıa alıa bir çok ket bulumaktadır. Sosyal ve ekoomik faktörleri etkilediği ketleşme süreci, var ola geleeksel peyzaj çeşitliliğii olumsuz yöde etkileyerek homojeleşmesie ede olmaktadır. Hızlı ve kotrolsüz ketleşme, sosyal ve mekâsal parçalamalara ede olmakta, ketsel çevre kalitesii düşürmekte, ketsel tarihi ve kültürel peyzajları olumsuz yöde etkilemektedir. Mekâsal ve çevresel plalamalar, peyzaj karakterideki değişimi durduramamaktadır. Kültür peyzajı değiştirmekte ve kültür peyzaj ile şekillemektedir (Nassauer, 1995; Atrop, 2004). Bu edele, peyzaj değişimi, peyzajı doğa olayları ve isa müdahaleleriyle mekâ ve zama boyutuda farklı bir karakter göstermesi olarak taımlamaktadır (Şahi ve ark., 2013). Ketleşme süreci de bireyleri yaşam biçimlerii değiştirdiğide bu durum keti morfolojisii ve üstlediği foksiyoları da etkilemektedir. Bir peyzajda 46 kalıcı bulua farklı ve algılaabilir elemetleri oluşturduğu dese ve buları isalar tarafıda asıl algıladığıı ifade ede peyzaj karakterii (Şahi ve ark., 2013) buluduğu, bir peyzajı diğer peyzajda iyi ya da kötü yöde ayıra ve farklı kıla usurları bütüü olarak taımlaa peyzaj karakter alaları da (Tudor, 2014) değişimde etkilemektedir. Kültürel peyzaj karakter alaları buluduğu kete ekoomik yarar sağlamakla birlikte ketleşme ve turizm baskısı sebebiyle karakterii bozulabileceğii göz öüde buludurulması gereke alalardır. Öemli doğal ve kültürel peyzaj karakterlerie sahip ola alaları yaşam kalitesii arttırmak, kültürel ve tarihi diamiklerii korumak içi yapılacak ola peyzaj plalama ve tasarım çalışmalarıda bu değerlerii göz öüde buludurulması gerekmektedir (UNESCO, 2011). Kültürel mirası koruma çalışmaları ülkemizde arta öeme sahiptir. Öreği İstabul Tarihi Yarımada, Safrabolu, Mardi, Beypazarı (Akara), Hamamöü (Akara) vb. ketsel sit alalarıda bu uygulamalar yapılmaktadır (Kurtar ve Somucu, 2013). Alaları değişme potasiyelleri, ket içeriside buluduğu öem yerie, zamaa ve ölçeğie göre farklılık göstermektedir. Bazı alalar hızlı bazı alalar ise yavaş yavaş değişmektedir (Bürgi et al., 2004). Kültürel peyzaj karakterii algılaması bireylerdeki değer sıralamasıdaki farklılık ve kültürel doku ile ilgili farklı alam birikimi düzeyi edeiyle farklılaşmaktadır (Huziker et al., 2008). Doğal ve kültürel peyzaj dokularıı sürdürülebilirliği açısıda, karakterleri taımlamasıda, bu karakterleri değerlerii ve değişimlerii ölçülmeside, duyular yoluyla bilgi ediimii sağlaya araçları başıda gele görme duyusuu etkiliği bir ölçüt olarak kullaılmaktadır. Bu kapsamda, ketsel tasarım çalışmalarıda görsel algı ve görsel peyzaj çalışmaları yapılmaktadır (Bulut ad Yılmaz, 2008; Ak, 2013). Keti algılamasıdaki, keti kimliğii ve imajıı oluşmasıdaki ketsel tasarım yaklaşımı bu şekilde taımlamaktadır. Çevresel gelişim, kültürel aktiviteler, görsel algı ve ketsel tasarım stratejilerii oluşturulmasıda peyzaj bütülüğü içide keti oluştura ögeleri
Kastamou Ui., Orma Fakültesi Dergisi, 2017,17 (1): 45-56 Kastamou Uiv., Joural of Forestry Faculty Cegiz ve ark. değerledirilmesi gerekmekte ve sürece halkı katılımı da dahil edilmektedir (Erdoğa, 2006; Tveit et al., 2006; Cegiz ad Keçecioğlu, 2014). Öreği Bizerril i 2004 teki çalışmasıda Brezilya daki Cerrado peyzajlarıı farkıdalığıı ölçmek üzere yaşları 11-17 arasıda değişe farklı sosyal sııflardaki öğrecileri bilgi birikimi ve algısı irdelemiştir. Çalışmada, bölgei peyzajıyla daha çok ilişki içeriside olaı farkıdalığıı yüksek olduğu tespit edilmiştir. Ek olarak, okullarda verile eğitimi de çevre duyarlılığıa etkisi olduğu belirtilerek bölgei peyzajıı tam alamıyla bilimesi içi verile dersleri öemide bahsedilmiştir. Huziker ve arkadaşları (2008) ise İsviçre i Alplerideki peyzaj değişimii alaı içide ya da dışıda yaşaya farklı sosyal statüde olalar tarafıda farklı algılaıp yorumlasa da değişimi fark edildiği ve bu değişime bireyleri kolaylıkla adapte olduğuda bahsetmiştir. Yüzyıllar boyuca birçok medeiyete ev sahipliği yapmış ola Aadolu sahip olduğu peyzaj çeşitliliği ile güümüzde kültürel peyzajlar açısıda öemli öreklere sahiptir. Bu örekler içeriside çalışma alaı olarak seçile Bartı, Amasra ve Safrabolu ketleri kedilerie özgü peyzaj karakterleri ile dikkat çekmektedir. Bu edele, ülkemizde Batı Karadeiz Bölgesi deki kültürel turizm tur güzergâhıda yer ala üç ket araştırma alaları olarak seçilmiştir. Güümüzdeki hızlı ketleşme, kültürel peyzajlar üzeride baskılar oluşturmaktadır ve beraberide değişimi getirdiği içi seçile alalarda ketsel kültürel peyzaj karakterideki değişim algısı Bartı Üiversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü öğrecilerie aket uygulaarak ortaya koulmuştur. Materyal ve Yötem Materyal Çalışmaı aa materyalii Türkiye i Batı Karadeiz Bölgesi de bulua, kedilerie özgü kültürel peyzaj karakterleri ile dikkat çeke ve kültürel turizm tur güzergâhıda yer ala Safrabolu, Bartı ve Amasra ketleri oluşturmaktadır (Şekil 1). Safrabolu, Bartı ve Amasra ketlerie ilişki geel peyzaj karakterleri Tablo 1 de suulmaktadır. Şekil 1. Çalışma alalarıı koumu 47
Kastamou Ui., Orma Fakültesi Dergisi, 2017,17 (1): 45-56 Kastamou Uiv., Joural of Forestry Faculty Cegiz ve ark. Tablo 1. Bartı, Amasra ve Safrabolu ketlerii geel peyzaj karakterleri Araştırma Alaları Araştırma Alalarıa İlişki Geel Peyzaj Karakterleri Bartı Bartı Çayı vasıtasıyla Bartı ket merkezii Karadeiz e 12 km lik doğal su yolu özelliği ile bağladığı ve akarsu ulaşımıa elverişli ola Bartı keti Türkiye de eder ketlerde birisidir (Cegiz, 2007). Tarihi geleeksel Bartı evleri, ketsel sit alaı ve doğal sit alaı varlığı ile dikkat çekmektedir (Cegiz, 2007). 2000 yılıda Tarihi Ketler Birliği e üye olmuştur (URL3). Amasra Safrabolu Tarihi-arkeolojik atik lima keti özelliği ile dikkat çeke Amasra (Cegiz ve Cegiz, 2016), yarımada koumudadır (Cegiz ad Keçecioğlu, 2014). Tarihi ve kültürel peyzaj değerleri ve plajları sayeside turizm açısıda öemli bir çekim merkezidir (Türker ve Çetikaya, 2009). 2013 yılıda bu yaa UNESCO Düya Miras Geçici Listesi de yer almaktadır (URL4). Safrabolu, öemli sivil mimari yapılarıı, tarihi eserlerii, doğal ve kültürel peyzaj karakterie sahiptir (Cegiz ad Aşkı, 2015). Adıı regi, kokusu ve ekoomik değeri açısıda oldukça öemli bir bitki ola ve Türkiye de yalızca bu yörede yetişmekte ola Safra da (Corocus sativa) almaktadır. 1994 yılıda UNESCO tarafıda adir ve evresel kültürel varlıkları bakımıda Düya Miras Listesi e alımıştır (URL2). Kou ile ilgili yerli ve yabacı yazılı ve görsel literatür ile SPSS Statistics 22 programı araştırmaı diğer materyallerii oluşturmaktadır. Yötem Seçile alalarda ketsel kültürel peyzaj karakterideki değişim algısıı belirlemesi içi Bartı Üiversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü öğrecilerie uygulaa aket çalışması iki bölümde oluşmaktadır. Birici bölüm sosyo-demografik yapıya ilişki 5 soruda oluşmaktadır. İkici bölüm ise alalara ait sorularda oluşmaktadır. Bu bölüm, mevcut duruma ilişki görüşleri saptamak amacıyla 10 soru ve kullaıcı taleplerii ortaya koulmasıa yöelik görüşleri saptamak amacıyla 4 soru olmak üzere toplam 14 soruyu içermektedir. İkici bölüme ait 14 soru araştırma alaı olarak seçile 3 ket içi ayrı ayrı sorularak toplamda 42 soru ile katılımcıları görüşleri alımıştır. Aketi bütüü ise toplam 47 soruda oluşmaktadır. 48 Aket 2014-2015 Bahar Döemi de ve sııf ortamıda birebir uygulamıştır. Akete; Bartı Üiversitesi Orma Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü de öğreim göre 52 si üçücü sııf, 55 i dördücü sııf ve Bartı Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü Peyzaj Mimarlığı Aabilim Dalı da öğreim göre 20 si lisasüstü olmak üzere toplam 127 öğreci katılmıştır. Aketteki mevcut duruma ilişki görüşleri saptaması kısmıda her kete ait mevcut durumu ortaya koya fotoğraflar projeksiyo yardımıyla gösterilmiştir. Bu fotoğraflar üzeride katılımcılara likert ölçeği aalizie göre sorgulamalar yaptırılmıştır. Katılımcılar her soru içi likert ölçeğideki kesilikle (5) de kesilikle (1) e doğru sıralaa yaıtlarda birii tercih ederek cevaplamalar yapmışlardır. Aketleri değerledirilmeside SPSS Statistics 22 programı kullaılmıştır. Güveirlik Aalizi, Frekas Aalizi ve Ki- Kare Testi uygulamıştır. Güveirlik Aalizi soucuda Crobach s Alpha güveirlik katsayısı 0,842 olarak bulumuştur. Bu
Kastamou Ui., Orma Fakültesi Dergisi, 2017,17 (1): 45-56 Kastamou Uiv., Joural of Forestry Faculty Cegiz ve ark. souca göre yapıla aket çalışmasıı güveilir souçlara sahip olduğu ortaya komuştur. Frekas Aalizi, her bir değişkei sıklığıı (ilgili kategoriye düşe birey sayısı) ve yüzdesii (sıklığı yüzde olarak ifadesii) bulmak içi kullaılmıştır. İki görüş olarak sııfladırıla değişkeler değerledirilerek, aralarıdaki ilgi derecesii saptaması, aralarıda alamlı bir ilişkii olup olmadığı açısıda ise Ki- Kare Testi uygulamıştır (Ca, 2014). Bulgular 63,8 i (:81) baya, 36,2 si (:46) erkek ola katılımcıları her üç ket içi görüşleri Frekas Aalizi ve Ki-Kare Testie göre değerledirilmiştir. Frekas aalizi bulguları Frekas aalizie göre katılımcılar, Bartı Çayı ı Bartı Keti içi öemli bir karakter ögesi olduğuu, sel ve taşkı riski açısıda Bartı Çayı ve çevresii yeide plalaması gerektiğii ve tarihi Bartı evlerii mevcut haliyle terkedilmiş bir görüüme sahip olduğuu ifade etmişlerdir. Acak, ketsel sit alaı içerisideki yei yapıları geleeksel ket dokusu ile uyumlu olmadığıı, ket dokusudaki mevcut açık ve yeşil alaları itelik ve icelik yöüde yeterli olmadığıı ve kültürel kimliği yıllar geçtikçe değiştiğii belirtmişlerdir (Tablo 2). Tablo 2. Bartı Keti e ait mevcut duruma ilişki aket souçları Mevcut Duruma İlişki Görüşler Kesilikle Kararsızım/ Fikrim yok Kesilikle Bartı Çayı Bartı Keti içi öemli bir karakter ögesidir. Bartı Çayı çeşitli rekreasyoel aktiviteler içi olaak sumaktadır (teke turu, balıkçılık). Bartı Çayı mevcut haliyle kete doğal ve estetik bir görüüm kazadırmaktadır. Ketsel sit alaı içerisideki yei yapılar geleeksel ket dokusu ile uyumludur. Bartı Çayı ı her iki kıyısıdaki koridor doğal sit özelliğii yasıtmaktadır. Sel ve taşkı riski açısıda Bartı Çayı ve çevresi yeide plalamalıdır. Tarihi Bartı evleri mevcut haliyle terkedilmiş bir görüüme sahiptir. Ket dokusudaki açık ve yeşil alalar itelik ve icelik yöüde yeterlidir. Kültürel kimlik değişmede güümüze kadar ulaşmıştır Bartı daki yerleşim dokusu topoğrafya ile uyumludur. : frekas, : yüzde 97 76.4 26 20.5 1 0.8 2 1.6 1 0.8 35 27.6 54 42.5 10 7.9 23 18.1 5 3.9 24 18.9 50 39.4 14 11 29 22.8 10 7.9 7 5.5 7 5.5 21 16.5 65 51.2 27 21.3 24 18.9 45 35.4 22 17.3 30 23.6 6 4.7 95 74.8 25 19.7 2 1.6 3 2.4 2 1.6 50 39.4 45 35.4 14 11 14 11 4 3.1 8 6.3 25 19.7 25 19.7 47 37 22 17.3 6 4.7 17 13.4 33 26 59 46.5 12 9.4 7 5.5 43 33.9 26 20.5 37 29.1 14 11 49
Kastamou Ui., Orma Fakültesi Dergisi, 2017,17 (1): 45-56 Kastamou Uiv., Joural of Forestry Faculty Cegiz ve ark. Ayı aalize göre katılımcılar, Amasra Keti i turizmde marka bir ket olduğuu, Amasra ı tarihi arkeolojik kıyı keti karakterii yasıttığıı ve keti yarımada özelliğii görsel ve estetik çeşitlilik suduğuu ifade etmektedir. Öte yada, katılımcılar ketsel sit alaı içerisideki yei yapıları geleeksel kout dokusu ile uyumlu olmadığıı, ket dokusudaki mevcut açık ve yeşil alaları itelik ve icelik yöüde yeterli olmadığıı ve kültürel kimliği değişmede güümüze kadar ulaştığıı belirtmişlerdir (Tablo 3). Tablo 3. Amasra Keti e ait mevcut duruma ilişki aket souçları Mevcut Duruma İlişki Görüşler Kesilikle Kararsızım/ Fikrim yok Kesilikle Amasra, tarihi arkeolojik kıyı keti karakterii yasıtmaktadır. Amasra Keti turizmde bir marka ketidir. Amasra Keti gastroomi turizmi açısıda öem taşımaktadır. Ketsel sit alaı içerisideki yei yapılar geleeksel ket dokusu ile uyumludur. Tescilli yapılar ket bütüüde yeterice algılamaktadır (Amasra Kalesi, Ceova Şatosu, Kemere Köprüsü, Şapel vb.) Büyük Lima ve Küçük Lima kıyı kullaımları açısıda çeşitlilik sağlamaktadır. Amasra Keti yarımada özelliği ile görsel ve estetik çeşitlilik sumaktadır. Ket dokusudaki açık ve yeşil alalar itelik ve icelik yöüde yeterlidir. Kültürel kimlik değişmede güümüze kadar ulaşmıştır Amasra daki yerleşim dokusu topoğrafya ile uyumludur. : frekas, : yüzde 74 58.3 41 32.3 6 4.7 5 3.9 1 0.8 68 53.5 45 35.4 10 7.9 4 3.1 - - 34 26.8 54 42.5 25 19.7 9 7.1 5 3.9 7 5.5 21 16.5 29 22.8 44 34.6 26 20.5 32 25.2 40 31.5 13 10.2 32 25.2 10 7.9 22 17.3 52 40.9 26 20.5 21 16.5 6 4.7 75 59.1 42 33.1 6 4.7 2 1.6 2 1.6 9 7.1 35 27.6 27 21.3 44 34.6 12 9.4 11 8.7 51 40.2 30 23.6 26 20.5 9 7.1 21 16.5 67 52.8 22 17.3 12 9.4 5 3.9 Katılımcılar Safrabolu evlerii Safrabolu Keti içi öemli bir karakter ögesi olduğuu, geleeksel ket dokusuu mevcut haliyle kete kültürel ve estetik bir görüüm kazadırdığıı, Safrabolu daki yerleşim dokusuu topoğrafya ile uyumlu olduğuu ve Safraı Safrabolu içi karakteristik bir bitki olduğuu ifade etmişlerdir. Katılımcılar ayı ket içi kültürel kimliği yıllar geçtikçe değişmede güümüze kadar ulaştığıı belirtmişlerdir. Öte yada, üzüm bağları ve orkidei Safrabolu içi bir karakteristik değer olup olmadığı ve mevcut ola bağ yerleşimlerii bakımsız ve terk edilmiş bir halde olup olmadığı koularıda kararsız kalmışlardır (Tablo 4). 50
Kastamou Ui., Orma Fakültesi Dergisi, 2017,17 (1): 45-56 Kastamou Uiv., Joural of Forestry Faculty Cegiz ve ark. Tablo 4. Safrabolu Keti e ait mevcut duruma ilişki aket souçları Mevcut Duruma İlişki Görüşler Kesilikle Kararsızım/ Fikrim yok Kesilikle Safrabolu evleri Safrabolu Keti içi öemli bir karakter ögesidir. Yei yapılaşmalar tarihi ket dokusu ile uyumludur. Safrabolu geleeksel ket dokusu mevcut haliyle kete kültürel ve estetik bir görüüm kazadırmaktadır. Mevcut ola bağ yerleşimleri şu a bakımsız ve terk edilmiş bir haldedir. Safra, Safrabolu içi karakteristik bir bitkidir. Üzüm bağları ve orkide Safrabolu içi karakteristik değerlerdir. Tokatlı Kayou ve Tabakhae Deresi Safrabolu Keti içi öemli ekolojik ve estetik alalardır. Ket dokusudaki mevcut açık ve yeşil alalar itelik ve icelik yöüde yeterlidir. Kültürel kimlik değişmede güümüze kadar ulaşmıştır. Safrabolu daki yerleşim dokusu topoğrafya ile uyumludur. 116 91.3 9 7.1 - - - - 2 1.6 26 20.5 38 29.9 20 15.7 29 22.8 14 11 89 70.1 32 25.2 5 3.9 1 0.8 - - 12 9.4 34 26.8 64 50.4 13 10.2 4 3.1 71 55.9 32 25.2 21 16.5 2 1.6 1 0.8 21 16.5 34 26.8 59 46.5 13 10.2 - - 64 50.4 42 33.1 20 15.7 - - 1 0.8 11 8.7 44 34.6 36 28.3 35 27.6 1 0.8 37 29.1 63 49.6 10 7.9 15 11.8 2 1.6 40 31.5 70 55.1 13 10.2 3 2.4 1 0.8 : frekas, : yüzde Her üç ket içi sorula ortak sorular Frekas Aalizi e göre değerledirilmiştir. Bu souçlara göre; sadece Safrabolu u ket dokusudaki açık ve yeşil alalar itelik ve icelik yöüde yeterlidir, sadece Bartı ı kültürel kimliği değişerek güümüze ulaşmıştır ve her üç kette de yerleşim dokusu topoğrafya ile uyumludur. Katılımcılar gelecekte, her üç ket içi kültürel mirası sürdürülebilirliğii sağlamasıı, turizmde marka ket olma yoluda ilerlemesii, ket kimliğie ve karakterie uygu plalama ve tasarım çalışmaları yapılması gerektiğii ve ketsel tasarımda açık ve yeşil alaları ket bütüüde ilişkisii sağlamasıı talep etmişlerdir (Tablo 5). Ki-Kare aalizi bulguları SPSS programıda yapıla Ki-kare aalizide alamlı ilişkisi saptaa karşılaştırmalar soucuda elde edile souçlar şu şekildedir: Sel ve taşkı riski açısıda Bartı Çayı ve çevresii yeide plalaması gerekmektedir ve ketsel tasarım uygulamalarıda açık ve yeşil alaları ket bütüüde ilişkisi sağlamalıdır (Tablo 6). Bartı Çayı Bartı Keti içi öemli bir karakter ögesidir ve Bartı Çayı 51
Kastamou Ui., Orma Fakültesi Dergisi, 2017,17 (1): 45-56 Kastamou Uiv., Joural of Forestry Faculty Cegiz ve ark. mevcut haliyle kete doğal ve estetik bir görüüm kazadırmaktadır (Tablo 6). Amasra daki tescilli yapılar ket bütüüde yeterice algılamamaktadır ve ket kimliği değişmektedir (Tablo 7). Amasra turizmde bir marka kettir ve gastroomi turizmi açısıda öem taşımaktadır (Tablo 7). Safrabolu evleri Safrabolu Keti içi öemli bir karakter ögesidir ve keti kültürel kimliği değişmemektedir (Tablo 8). Safrabolu daki yerleşim dokusu topoğrafya ile uyumludur. Safrabolu geleeksel ket dokusu mevcut haliyle kete kültürel ve estetik bir görüüm kazadırmaktadır (Tablo 8). Tablo 5. Bartı, Amasra ve Safrabolu içi ortak ola soruları souçlarıı karşılaştırılması Her üç ket içi ortak ola sorular Bartı Amasra Safrabolu Ket dokusudaki açık ve yeşil alalar itelik ve icelik yöüde yeterlidir. : 47 :37 : 44 :34.6 : 44 :34.6 Kültürel kimlik değişmede güümüze kadar ulaşmıştır : 59 :46.5 : 51 :40.2 : 63 :49.6 Yerleşim dokusu topoğrafya ile uyumludur. : 43 :33.9 : 67 :52.8 : 70 :55.1 Kültürel mirası sürdürülebilirliği sağlamalıdır. kesilikle kesilikle kesilikle : 98 :77.2 : 113 : 89 : 112 :88.2 Turizmde marka ket olma yoluda ilerlemelidir. kesilikle kesilikle kesilikle : 64 :50.4 : 108 : 85 : 88 :69.3 Keti kimliğie ve karakterie uygu plalama ve tasarım çalışmaları yapılmalıdır. kesilikle kesilikle kesilikle : 106 :83.5 : 110 :86.6 : 101 :79.5 Ketsel tasarımda açık ve yeşil alaları ket bütüüde ilişkisi sağlamalıdır. kesilikle kesilikle kesilikle : 106 :83.5 : 103 :81.1 : 98 :77.2 : frekas, : yüzde Tablo 6. Bartı Keti içi yapıla Ki-Kare Test soucu Ketsel tasarımda açık ve yeşil alaları ket bütüüde ilişkisi sağlamalıdır. Kesilikle Kararsızım Kesilikle Toplam Sel ve taşkı riski açısıda Bartı Çayı ve çevresi yeide plalamalıdır. x 2 : 99.086 a, p<0.05 Kesilikle Kararsızım Kesilikle 1 0 0 0 1 2 0.787 0 0 0 0.787 1.574 0 0 0 0 3 3 0 0 0 0 2.362 2.362 0 0 0 2 0 2 0 0 0 1.574 0 1.574 0 1 0 10 14 25 0 0.787 0 7.874 11.024 19.685 0 1 1 5 88 95 0 0.787 0.787 3.937 69.291 74.803 52
Kastamou Ui., Orma Fakültesi Dergisi, 2017,17 (1): 45-56 Kastamou Uiv., Joural of Forestry Faculty Cegiz ve ark. Tablo 6 ı devamı. Bartı Çayı Bartı Keti içi öemli bir karakter ögesidir. x 2 : 29.237 a, p<0.05 Kesilikle Kararsızım Kesilikle Bartı Çayı mevcut haliyle kete doğal ve estetik bir görüüm kazadırmaktadır. 0 0 1 0 0 1 0 0 0.787 0 0 0.787 0 1 0 1 0 2 0 0.787 0 0.787 0 1.574 0 1 0 0 0 1 0 0,787 0 0 0 0.787 1 11 6 6 2 26 0.787 8.661 4.724 4.724 1.574 20.472 9 16 7 43 22 97 7.086 12.598 5.512 33.858 17.323 76.377 Tablo 7. Amasra Keti içi yapıla Ki-Kare Test soucu Kültürel kimlik değişmede güümüze kadar ulaşmıştır. Kesilikle Kararsızım Kesilikle Toplam Tescilli yapılar ket bütüüde yeterice algılamaktadır (Amasra Kalesi, Ceova Şatosu, Kemere Köprüsü, Şapel vb.). x 2 : 51.391 a, p<0.05 Kesilikle Kararsızım Kesilikle 4 2 2 2 0 10 3.149 1.574 1.574 1.574 0 7.873 3 10 8 11 0 32 2.362 7.873 6.299 8.661 0 25.196 0 1 8 3 1 13 0 0.787 6.299 2.362 0.787 10.236 2 10 6 20 2 40 1.574 7.873 4.724 15.748 1.574 31.496 0 3 6 15 8 32 0 2.362 4.724 11.811 6.299 25.196 Amasra Keti gastroomi turizmi açısıda öem taşımaktadır. Amasra Keti turizmde bir marka kettir. x 2 : 42.903 a, p<0.05 Kararsızım Kesilikle 0 1 1 1 1 4 0 0.787 0.787 0.787 0.787 3.149 1 3 1 4 1 10 0.787 2.362 0.787 3.149 0.787 7.873 3 3 10 22 7 45 2.362 2.362 7.873 17.323 5.512 35.433 1 2 13 27 25 68 0.787 1.574 10.236 21.260 19.685 53.543 53
Kastamou Ui., Orma Fakültesi Dergisi, 2017,17 (1): 45-56 Kastamou Uiv., Joural of Forestry Faculty Cegiz ve ark. Tablo 8. Safrabolu Keti içi yapıla Ki-Kare Test soucu Kültürel kimlik değişmede güümüze kadar ulaşmıştır. Kesilikle Kararsızım Kesilikle Toplam Safrabolu evleri Safrabolu Keti içi öemli bir karakter ögesidir. x 2 : 49.994 a, p<0.05 Kesilikle 1 0 0 1 0 2 0.787 0 0 0.787 0 1.574 1 4 1 3 0 9 Kesilikle 0.787 3.149 0.787 2.362 0 7.086 0 11 9 59 37 116 0 8.661 7.086 46.457 29.134 91.338 Safrabolu daki yerleşim dokusu topografya ile uyumludur. Safrabolu geleeksel ket dokusu mevcut haliyle kete kültürel ve estetik bir görüüm kazadırmaktadır. x 2 : 70.937 a, p<0.05 0 1 0 0 0 1 0 0.787 0 0 0 0.787 Kararsızım 1 0 1 2 1 5 0.787 0 0.787 1.574 0.787 3.937 0 1 4 21 6 32 Kesilikle 0 0.787 3.149 16.535 4.724 25.196 0 1 8 47 33 89 0 0.787 6.299 37.008 25.984 70.078 Souç ve Değerledirme Güümüzde yaşaa plasız ve hızlı ketleşme edeiyle ketsel kültürel peyzaj karakteri zamala değişmekte, homojeleşmekte ve kimliksizleşmektedir. Geleeksel dokuyla uyumlu olmaya yei yapılaşmalar peyzaj karakterlerii olumsuz yöde etkilemektedir. Görsel peyzaj algı çalışmaları ile ketsel kültürel peyzajdaki değişimi değerledirilmesi, ketsel plalama ve tasarım stratejilerii geliştirilmeside etkili rol oyamaktadır. Bu çalışmada Bartı, Amasra ve Safrabolu daki ketsel kültürel peyzajlarda karakter ve algı değişimi üiversite öğrecilerie aket çalışması yapılarak uygulamıştır. Bartı Üiversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü lisas ve lisasüstü öğrecilerie uygulaa aket souçları aşağıdaki şekilde özetlemiştir: Öğrecileri, seçile ketler kapsamıda kültürel peyzajlardaki karakter değişimideki farkıdalık düzeylerii yüksek olduğu saptamıştır. Bizerril (2004) ve 54 Huziker ve ark. (2008) yaptığı çalışmalara paralel olarak peyzajla daha çok ilgilee ve bu kou ile ilgili daha fazla ders almış ola öğrecileri farkıdalıklarıı daha yüksek olduğu görülmüştür. Öğrecileri seçile ketler kapsamıda gerek doğal gerekse kültürel peyzaj karakter ögelerii ket bütüüde değerledirmişlerdir. Safrabolu ketsel peyzaj karakter ögelerie ilişki öğrecileri farkıdalık düzeylerii yüksek olduğu ve ketsel kültürel kimlik ögelerii güümüze kadar sürdürülebilir bir şekilde ulaştığı saptamıştır. Bartı keti içi Bartı Çayı ve tarihi Bartı evleri öemli bir karakter ögesi olarak algılamaktadır. Amasra keti içi doğal ve kültürel yapı birbirii tamamlaya karakter ögeleri olarak ifade edilmiştir. Bartı, Amasra ve Safrabolu ketleride, gerek bakımsızlık gerekse
Kastamou Ui., Orma Fakültesi Dergisi, 2017,17 (1): 45-56 Kastamou Uiv., Joural of Forestry Faculty Cegiz ve ark. tarihi dokuyla uyumsuz plalamalar ve tasarımlar açısıda ketsel kültürel peyzaj karakterii geçmişte güümüze olumsuz bir değişim süreci sergilediği katılımcı değerledirmeleri soucuda elde edilmiştir. Araştırma alalarıdaki özgü peyzaj karakterleri Bartı, Amasra ve Safrabolu ketlerii turizm potasiyelie olumlu katkı sağlamakta ve bölge ekoomisii uzu döemde caladırması açısıda öem teşkil etmektedir. Bu kapsamda, Kapuci (2004) i yaptığı çalışma ile bezer souçlar ortaya çıkmaktadır. Ket kimliğie ve peyzaj karakterie uygu gelecekte yapılacak plalama ve tasarım çalışmalarıda kullaıcı algısıa başvurulması ketsel kültürel peyzajları miras alaı olarak sürdürülebilirliği ve ketleri okuabilirliği açısıda öem taşımaktadır. Bu çalışma, peyzaj mimarlığı öğrecilerii aldıkları eğitimi, mesleki alalardaki farkıdalık düzeylerii destekleyici bir rol oyadığıı göstermektedir. Bu bağlamda, çalışma, yapı ölçeğide ket ölçeğie kadarki ketsel tasarım stratejilerii geliştirilmesi açısıda öemli bir altlık iteliğidedir. Teşekkür İstatistiki değerledirmelerde katkıda bulua Bartı Üiversitesi Fe Fakültesi İstatistik Bölümü Bölüm Başkaı Sayı Yrd. Doç. Dr. Bahar BAŞKIR a teşekkür ederiz. Kayaklar Ak, M. K., 2013. Visual quality assessmet methods i ladscape architecture studies. Advaces i Ladscape Architecture (Ed. M. Ozyavuz), ITech Ope Access Publisher, 279-290. Atrop, M., 2004. Ladscape chage ad the urbaizatio process i Europe. Ladscape ad Urba Plaig, 67, 9 26. Bürgi, M., Hersperger, A.M., Scheeberger, N., 2004. Drivig forces of ladscape chage curret ad ew directios. Ladscape Ecology, 19, 857 868. Bulut, Z., Yılmaz, H., 2008. Determiatio of ladscape beauties through visual quality assessmet method: a case study for Kemaliye (Erzica/Turkey). Evirometal Moitorig ad Assessmet, 141 (1-3), 121 129. Ca, A., 2014. SPSS ile bilimsel araştırma sürecide icel veri aalizi. ISBN:978-605-364-448-4, 389 s, Pegem Akademi Yayıları, Akara. Cegiz, B., 2007. Bartı Çayı peyzaj özelliklerii saptaması ve değerledirilmesi üzerie bir çalışma. Doktora Tezi, Akara Üiversitesi, Fe Bilimleri Estitüsü, Peyzaj Mimarlığı Aabilim Dalı, 291 s. Akara. Cegiz, B., Cegiz, C., 2016. Amasra tarihi ket dokusu ve yakı çevresii kültürel peyzaj açısıda değerledirilmesi, I. Ulusal Akara Üiversitesi Peyzaj Mimarlığı Kogresi, Yerel Peyzajlar ve Koruma Soruları (15-17 Ekim 2015), 143-154, Akara, Türkiye. Cegiz. C., Aşkı. F.K. 2015. Ecological urba desig for traditioal Turkish settlemet i Safrabolu, Turkey. Freseius Evirometal Bulleti, 24 (10a), 3240-3257. Cegiz, C., Keçecioğlu, P., 2014. Evaluatio of urba idetificatio elemets i terms of urba desig ad urba image: A case study of Amasra, Turkey. 2d Iteratioal Symposium o Eviromet & Morality, ISEM 2014 (24-26 October 2014), 544-554, Adıyama, Turkey. Çetikaya, G., Uzu, O., (2014). Peyzaj Plalama. ISBN:978-975-511-608-2, 219 s, Birse Yayıevi, İstabul EHLA, 2014. Tarihi peyzaj ve kültürel mirası değerledirilmesi çalıştayı özet raporu, İstabul Tekik Üiversitesi Matbaası, İstabul. Erdoğa, E., 2006. Çevre ve ket estetiği. ZKÜ Bartı Orma Fakültesi Dergisi, 8 (9), 68-77. Huziker, M., Felber, P., Gehrig, K., Buchecker, M., Bauer, N., Kıeast, F., (2008). Evaluatio of ladscape chage by differet social groups. Moutai Research ad Developmet, 28 (2), 140-147. Kapuci, C., 2004. Tarihi ket dokusuu turizm potasiyelie etkisi: İzik keti öreği. Yüksek Lisas tezi. Zoguldak Karaelmas Üiversitesi, Fe Bilimleri Estitüsü, Peyzaj Mimarlığı Aabilim Dalı, 298 s. Zoguldak. Kurtar, C., Somucu, M., 2013. Ketsel kültürel mirası koruması ve sürdürülebilirliği: Akara Hamamöü öreği. Akara Araştırmaları Dergisi, 1 (2), 35-47. Nassauer, J.I., 1995. Culture ad chagig ladscape structure. Ladscape Ecology, 10 (4), 229-237. Şahi, Ş., Perçi, H., Kurum, E., Uzu, O., Bilgili, B. C. 2013. Bölge- alt bölge (il) ölçeğide peyzaj karakter aalizi ve değerledirmesi ulusal tekik klavuzu. ISBN: 978-605-136-201-4, 123 s, Elma Tekik Basım Matbaacılık, Akara. Tudor, C., 2014. A approach to ladscape character assessmet, 55
Kastamou Ui., Orma Fakültesi Dergisi, 2017,17 (1): 45-56 Kastamou Uiv., Joural of Forestry Faculty Cegiz ve ark. https://www.gov.uk/govermet/uploads/system/ uploads/attachmet_data/file/396192/ladscapecharacter-assessmet.pdf, 01.10.2015 Türker, N., Çetikaya, A., 2009. Batı Karadeiz Bölümü ekoturizm potasiyeli. ISBN:978-605-89395-0-9, 630 s, Detay Yayıcılık, Akara Tveit, M., Ode, A., Fry, G., 2006. Key cocepts i a frame for aalysig visual ladscape character. Ladscape Research, 31, 229-255. UNESCO 2011. Recommedatio o The Historic Urba Ladscape, Icludig a Glossary of Defiitios, http://portal.uesco.org/e/ev.php- URL_ID=23772&URL_DO=DO_TOPIC&URL_ SECTION=201.html#, 22.01.2015 URL1.http://www.cevre.org.tr/Tcm/Sozlesmel er/avrupa20peyzaj20sozlesmesi.htm, 15.12.2015 URL2. http://www.safrabolu.gov.tr/default_b0.aspx?co tet=47, 22.10.2015 URL3.http://www.tarihiketlerbirligi.org/etki likler/aadolu-bulusmalari/bulusmalar-listesi/, 20.09.2015 URL4. http://whc.uesco.org/e/tetativelists/state=tr, 20.09.2015 *Yazar Notu: Bu çalışma 13-14 Kasım 2015 tarihide Kocaeli de düzelee 1 st Iteratioal Cogress o Egieerig, Architecture ad Desig başlıklı kogrede sözlü bildiri olarak suulmuş (İgilizce) ve bildiri kitabıda özet (abstract) olarak basılmıştır. 56