BAŞKURTÇA KUŞ ADLARI Bashkir Bird Names, Башкирские Орнитонимы Ümüt Çınar

Transkript

1 KMOKSY BAŞKURTÇA KUŞ ADLARI Bashkir Bird Names, Башкирские Орнитонимы Ümüt Çınar

2 2 Türk Dünyası Kuşları başlıklı daha geniş bir çalışmanın ön hazırlığında toplanan tarantıları kullanıma açmak için hazırlanan bu sözlükte takım takım sıralanan Latince bilim adından işaretiyle ayrılan Başkurtça (bak башҡорт теле) kuşların adları (ҡоштарҙың башҡортса атамалары) verilmiştir. Türkçe Kuş Adları (Turkish Names of Birds, 2016) ile İngilizce Kuş Adları (English Names of Birds, ) html sayfalarından diğer karşılıklarına bakabilirsiniz. Edebi dildeki (әҙәби телдә) biçimler önce verilmiş ve varsa lehçelerindeki (диалекттарҙа) biçimler alınmıştır. Bu kuş adlarını verimli kullanabilmek için Tatarca ve Rusçalarıyla karşılaştırmak gerekiyor. Başkurtça hem Rusçanın hem de Tatarcanın etki sahasındadır. Başkurt coğrafyasında bulunmayan bazı türlerin adları dilin adlandırma geleneğine bağlı kalınarak tarafımdan çevrilmiştir. Biyonimik literatürde (bitki ve hayvan adlarını konu alan çalışmalarda) olumlu ve olumsuz yönleriyle tam olarak değerlendirmesi yapılabilecek kitap sayısı azdır. Bunlardan biri de İşbirzin (Ишбирҙин) tarafından yazılan ve 1986 yılında Başkurdistan'ın başkenti Ufa'da (Өфө) basılan "Başkurdistan Kuşları" (Башҡортостан ҡоштары) adlı 168 sayfalık kitaptır. Kitapta 257 (iki-yüz-elli-yedi) tür ele alınmış. Yazar, yazı dilinde asıl kabul ettiği biçimlerden sonra kuşun yerel ağızlardaki biçimlerini de yer belirtmeden alıyor. Başkurtça kaleme alınan kitap Başkurtça kuş adlarının en büyük, en temiz ve ilk elden verimidir; bildiğim kadarıyla da tektir. 1 İşte bu kitaba bir ay eğilip değerlendirmek gerek. Zira bazı adlar var ki, diğer Türk dillerinde belirli bir tür için kullanılırken, Başkurtçada farklı bir tür için yazı diline aktarılmış. Kitabın iyi yönleri çok olsa da maalesef kötü yönleri de var ve her ikisini tarafsız bir gözle ele alıp değerlendirmek gerek. Çünkü bu kitap içindeki Başkurtça kuş adlarını yaygınlaştıran ana kitaptır. Aves ҡоштар üye ҡош sɢ ҡоштар ᴘʟ ҡошо ᴛᴍʟ ата ҡош инә ҡош ᴅɪᴍ ҡошсоҡ sɢ ҡошсоҡтар ᴘʟ 1 Yazarın bahsettiği çalışmaya *Баишев Т. Г. Терминологический словарь по зоологии. Уфа, ulaşamadım: Әҙәбиәттә актив ҡулланылған ҡош атамалары ла шунан артыҡ түгел. Т. Ғ. Баишев үҙенең «Зоология буйынса терминдар һүҙлеге»ндә 150-гә яҡын ҡоштоң атамаларын бнрә. Уларҙың байтағы рус теленән тәрг жемә (калька) рәүешендә алынған. 2

3 3 ᴊᴜᴠ бала ҡош Palaeognathae югереүсе ҡоштар Struthioniformes дөйәғош һымаҡтар Struthionidae Африка дөйәғоштары Struthio дөйәғош sɢ дөйәғоштар ᴘʟ дөйәғошо ᴛᴍʟ дөйә «верблюд» + ҡош «птица» Struthio camelus Африка дөйәғошо Struthio camelus var. domesticus йорт дөйәғошо, Африка ҡара дөйәғошо Struthio asiaticus Азия дөйәғошо Rheiformes нанду һымаҡтар Rheidae Америка дөйәғоштары Rhea americana нанду, Америка дөйәғошо Casuariiformes казуар һымаҡтар Dromaiidae эмулар Dromaius novaehollandiae эму, эму дөйәғошо Casuariidae казуарҙар Casuarius casuarius казуар Apterygiformes киви һымаҡтар Apterygidae кивиләр Apteryx киви Dinornithiformes моа һымаҡтар Dinornithidae моалар Tinamiformes тинаму һымаҡтар Tinamidae тинамулар Neognathae яңы аңҡаулылар Galliformes тауыҡ һымаҡтар Megapodiidae ҙураяҡтар Numididae цесарка-тауыҡтар, цесаркалар Numida meleagris var. domesticus цесарка, Мысыр тауығы Odontophoridae Яңы Донъя бүҙәнәләре 3

4 4 Callipepla californica Калифорния бүҙәнәһе Colinus cristatus бүрекле бүҙәнә Phasianidae ҡырғауылдар, фазандар Argusianus argus ҙур аргус Rheinardia ocellata бүрекле аргус Pavo тауистар Pavo cristatus ябай тауис Pavo muticus йәшел тауис Gallus gallus банкив әтәсе Gallus gallus var. domesticus йорт тауығы, өй тауығы, тауыҡ sɢ тауыҡтар ᴘʟ тауығы ᴛᴍʟ әтәс sɢ әтәстәр ᴘʟ әтәсе ᴛᴍʟ тауыҡ sɢ тауыҡтар ᴘʟ тауығы ᴛᴍʟ ᴊᴜᴠ себеш sɢ себештәр ᴘʟ себеше ᴛᴍʟ, тауыҡ себеше Coturnix coturnix бүҙәнә sɢ бүҙәнәләр ᴘʟ бүҙәнәһе ᴛᴍʟ, бытбылдыҡ sɢ бытбылдыҡтар ᴘʟ, бүтбелдек Coturnix japonica var. domestica йорт бүҙәнәһе Meleagrini, Meleagridinae, Meleagridae күркәләр Meleagris gallopavo ҡырағай хәлдә күркә Meleagris gallopavo f. domestica күркә Meleagris ocellata күҙлекле күркә Tetraoninae, Tetraonidae селдәр, ҡорҙар, ҡор һымаҡтар Tetrastes bonasia сел, божор, бозор Lagopus & Perdix [ʀᴜs куропатки] ағуналар Lagopus muta тундра ағунаһы Lagopus lagopus ағуна sɢ ағуналар ᴘʟ ағунаһы ᴛᴍʟ, аҡ ағуна, аҡ ҡор, аҡ божор, аҡ көртлөк, баҡбаҡ Tetrao urogallus һуйыр, урман тауығы, һаңғырау ҡор, селәүсен ҡара һуйыр 4

5 5 буҙлаҡ Lyrurus tetrix ҡор sɢ ҡорҙар ᴘʟ, оҙан оҙан, ҡыр оҙаны Perdix perdix ҡыр тауығы, көртлөк, көртөк (Ишбирҙин 1986), һоро ағуна (< ʀᴜs серая куропатка) Phasianus ҡырғауыл sɢ ҡырғауылдар ᴘʟ Phasianus colchicus ҡәҙимге ҡырғауыл Phasianus versicolor йәшел ҡырғауыл Anseriformes ҡаҙ һымаҡтар Anatidae өйрәктәр Oxyura leucocephala аҡбаш өйрәк, күк томшоҡ, күктомшоҡ, сыбар өйрәк Cygnus аҡҡош sɢ аҡҡоштар ᴘʟ аҡҡошо ᴛᴍʟ Sthenelides melancoryphus or Cygnus melancoryphus ҡарамуйын аҡҡош Cygnus atratus ҡара аҡҡош Cygnus sumnerensis Чатем аҡҡошо Cygnus olor бөҙрә аҡҡош, ышылдаҡ аҡҡош Cygnus columbianus Америка аҡҡошо Cygnus columbianus bewickii or Cygnus bewickii ваҡ аҡҡош Cygnus cygnus аҡҡош, ҡаңғылдаҡ аҡҡош Branta ҡара ҡаҙ Branta bernicla ҡара ҡаҙ Branta bernicla orientalis or Branta nigricans orientalis көнсығыш-себер казаркаһы Branta ruficollis ҡыҙыл муйынлы ҡаҙ, этала ҡаҙ Branta leucopsis аҡ яңаҡ ҡаҙ, аҡ муйынлы ҡара ҡаҙ Chen caerulescens or Anser caerulescens аҡ ҡаҙ Anser ҡаҙҙар Anser indicus тау ҡаҙы Anser anser ала ҡаҙ, ҡыр ҡаҙы, ҡырғаҙы 5

6 6 Anser anser var. domesticus йорт ҡаҙы, ҡаҙ sɢ ҡаҙҙар ᴘʟ ҡаҙы ᴛᴍʟ ᴊᴜᴠ ҡаҙ бәпкәһе, ҡаҙ себеше, бәпкә, бипей Anser cygnoides or Cygnopsis cygnoides? Anser fabalis сыбар ҡаҙ, ҡыр ҡаҙы Anser albifrons ҡашҡа ҡаҙ Anser erythropus сәңкелдәк ҡаҙ, ваҡ ҡашҡа ҡаҙ, ҡашҡа ҡаҙ (Ишбирҙин 1986), ҡыр ҡаҙы Tadorna аласабырҙар Tadorna tadorna аласабыр, аласыбар, алазыбар, ағалағаҙ, ҡәҙимге алаҡай Tadorna ferruginea ҡыҙыл өйрәк, ҡара ерәнсәй, туралаҡаҙ Clangula hyemalis эяла, эялла, элла, ияла (Ишбирҙин 1986) Somateria mollissima гага Melanitta fusca ҡарасабан, ҡара өйрәк, торпан Bucephala clangula боған, буған Mergellus albellus аҡсабан, аҡ сабан, аҡ өйрәк, аҡсабыр, аҡсумғыс Mergus аҡбаш өйрәктәр Mergus merganser беле, ҡушы, ҡушбаш (Ишбирҙин 1986), ҡушбаш өйрәк, балыҡсы өйрәк Mergus serrator ҡушы, беле, ҡушбаш өйрәк (Ишбирҙин 1986), балыҡсы өйрәк Cairina moschata var. domestica? Aix galericulata мандаринка, мандарин өйрәге, ҡытай өйрәге Netta rufina ерәнсәй сумғыс, ерәнсә сумғыс Aythya ҡарабаш өйрәктәр Aythya nyroca мәрйенгүҙ, мәрейнкәй өйрәк, аҡкүҙ сумғыс, һыргүҙ Aythya ferina сумғыс өйрәк, сумғалаҡ өйрәк, сумғалаҡ, сумаса, сумҡа өйрәк, сумғош 6

7 7 Aythya fuligula ала өйрәк, аласабан, ала сумғыс өйрәк, бүрекле ала өйрәк Aythya marila ҡарабаш өйрәк Anas йылға өйрәктәре Spatula querquedula or Anas querquedula керелдәк сөрәгәй, сөрәгәй, сүрәгәй, сөрәкә, сөрәкә өйрәк Spatula clypeata or Anas clypeata ҡашыҡморон, көрәкморон (Ишбирҙин 1986), һоөһоө, һуһыҡ, һуҡыҡ, һоҡһоҡ, хухуҡ Anas strepera or Mareca strepera һоро өйрәк, сысҡаҡ һуна (Ишбирҙин 1986) Anas penelope or Mareca penelope ҡашҡалаҡ, ҡашҡа өйрәк (Ишбирҙин 1986), ҡашҡалдаҡ, ҡашҡалтай Anas platyrhynchos һуна өйрәк, һуна өйрәге, һона үрҙәк, ҡыр өйрәге, күгәл, күгән Anas platyrhynchos var. domesticus өйрәк sɢ өйрәктәр ᴘʟ өйрәге ᴛᴍʟ, йорт өйрәге ᴊᴜᴠ өйрәк бәпкәһе, өйрәк себеше, бәпкә, бипей Anas crecca һыҙғыраҡ сөрәгәй, һыҙғырыусы сөрәгәй, сөрәгәй, сүрәгәй, сөрәкә, сөрәкә өйрәк Anas acuta ҡылғойроҡ, беҙғойроҡ Phoenicopteriformes фламинго һымаҡтар Phoenicopteridae фламинголар Phoenicopterus фламинго sɢ фламинголар ᴘʟ фламингоһы ᴛᴍʟ Phoenicopterus chilensis Чили фламингоһы Phoenicopterus roseus ғәҙәти фламинго Phoenicopterus ruber ҡыҙыл фламинго Phoeniconaias minor or Phoenicopterus minor бәләкәй фламинго Phoenicoparrus andinus or Phoenicopterus andinus Анд фламингоһы Phoenicoparrus jamesi or Phoenicopterus jamesi Джемс фламингоһы Podicipediformes сыпҡай һымаҡтар Podicipedidae сыпҡайҙар 7

8 8 Tachybaptus ruficollis кескәй сыпҡай, кесе поганка Podiceps сыпҡай sɢ сыпҡайҙар ᴘʟ сыпҡайы ᴛᴍʟ, сумҡа, тирҫаяҡ Podiceps grisegena аҡбаш сыпҡай, сыпҡай, сумҡа, тирҫаяҡ Podiceps cristatus урҙан, ҙур сыпҡай, өлкән сыпҡай, сыбыҡай, оло сумҡа, тирҫаяҡ Podiceps auritus ҡолаҡлы сыпҡай, сыпҡай, сумҡа, тирҫаяҡ Podiceps nigricollis ҡара сыпҡай, ҡарамуйын сыпҡай, сыпҡай, сумҡа, тирҫаяҡ Pteroclidiformes? Pteroclididae? Columbiformes күгәрсен һымаҡтар Columbidae күгәрсендәр Starnoenas cyanocephala күк башлы ер күгәрсене [wiki: күк күҙле ер күгәрсене] Geotrygon ер күгәрсене Leptotila лептотилалар [wiki: лептотилдар] Zenaida [wiki: әберсен-зенайдтар] Zenaida galapagoensis Галапагосс әберсене Columbinae хәҙерге күгәрсендәр Reinwardtoena оҙон ҡойроҡло күгәрсендәр Turacoena тоноҡ төҫтәге күгәрсендәр Macropygia кәкүк һымаҡ әберсендәр Ectopistes migratorius сәйәхәт итеүсе күгәрсен Streptopelia әберсен sɢ әберсендәр ᴘʟ әберсене ᴛᴍʟ Streptopelia tranquebarica ҡыҫҡа ҡойроҡло әберсен Streptopelia bitorquata ике беләҙекле әберсен Streptopelia dusumieri Филиппин әберсене Streptopelia orientalis ҙур әберсен Streptopelia turtur ябай әберсен, әберсен, ҡыр күгәрсене 8

9 9 Streptopelia lugens тоноҡ әберсен Streptopelia hypopyrrha Андаман әберсене Streptopelia capicola Көньяҡ Африка әберсене Streptopelia semitorquata ҡыҙыл күҙле әберсен Streptopelia decipiens Африка әберсене Streptopelia reichenowi көмөш ҡанатлы әберсен Streptopelia decaocto сыңғалы әберсен, ҡала әберсене Streptopelia roseogrisea ҡыр көлөүсе әберсене Streptopelia roseogrisea risoria or Streptopelia risoria көлөүсе әберсен Spilopelia senegalensis or Streptopelia senegalensis бәләкәй әберсен Spilopelia chinensis or Streptopelia chinensis Ҡытай әберсене Spilopelia suratensis or Streptopelia suratensis or Streptopelia chinensis suratensis төрткөлө әберсен Nesoenas picturatus or Streptopelia picturata Мадагаскар әберсене Columba күгәрсен sɢ күгәрсендәр ᴘʟ күгәрсене ᴛᴍʟ Columba larvata or Aplopelia larvata лимон төҫлө әберсен Columba delegorguei or Turturoena delegorguei ҡыҙыл күгәрсен Columba malherbii or Turturoena malherbii Сан-Томе күгәрсене Columba pulchricollis көл төҫлө күгәрсен Columba elphinstonii нильгирия күгәрсене Columba torringtonii цейлон күгәрсене Columba punicea ҡуйы ҡыҙыл төҫтәге күгәрсен Columba argentina көмөш төҫлө күгәрсен Columba palumboides Андаман күгәрсене Columba junoniae лавр төҫлө күгәрсен Columba arquatrix зәйтүн төҫлө күгәрсен Columba pollenii Комор күгәрсене Columba hodgsonii Гималай күгәрсене Columba albinucha аҡ соңҡалы күгәрсен 9

10 10 Columba palumbus алатуба, алатүбә, аладыуа (Ишбирҙин 1986), ҙур күгәрсен, дәү күгәрсен, урман күгәрсене Columba trocaz Мадейра кеүгәрсене Columba bollii Канар күгәрсене Columba unicincta конголез күгәрсене Columba guinea төрткөлө күгәрсен Columba albitorques Эфиопия күгәрсене Columba oenas урман күгәрсене, ҡыр күгәрсене, һаҙ күгәрсене Columba eversmanni һоро күгәрсен, ҡуңыр күгәрсен Columba oliviae Сомали күгәрсене Columba livia күк күгәрсен, ҡыр күгәрсене, күгәрсен Columba livia var. domestica йорт күгәрсене Columba rupestris ҡая күгәрсене Columba leuconota аҡ түшле күгәрсен Columba janthina ҡара күгәрсен Columba versicolor Бонин күгәрсене Columba jouyi көмөш һыҙатлы күгәрсен Columba vitiensis аҡтамаҡ күгәрсен Columba leucomela аҡлы-ҡаралы күгәрсен, ҡаралы-аҡлы күгәрсен Columba pallidiceps һары аяҡлы күгәрсен Claravinae, Peristerinae иргәйел әберсендәр Claravis ер әберсене Uropelia campestris оҙон ҡойроҡло әберсен Henicophaps ҡула ҡанатлы күгәрсендәр Gallicolumba тауыҡ һымаҡ күгәрсендәр Ocyphaps lophotes ялбыр ҡула ҡанатлы күгәрсен Petrophassa таш күгәрсендәре Petrophassa rufipennis ҡыҙыл ҡанатлы таш күгәрсене 10

11 11 Petrophassa albipennis аҡ ҡанатлы таш күгәрсене Leucosarcia melanoleuca сыбар ҡабырғалы әберсен Geopelia һыҙатлы әберсендәр Geopelia cuneata гәүһәр һыҙатлы әберсен Phaps ҡула ҡанатлы күгәрсендәр-фапс Phaps elegans ҡыуаҡ ҡула ҡанатлы күгәрсене, ҡула ҡанатлы ҡыуаҡ күгәрсене Trugon terrestris ҡалын суҡышлы күгәрсен Microgoura meeki бүрекле ҡалын суҡышлы күгәрсен Otidiphabinae ҡырғауыл һымаҡ күгәрсендәр Otidiphaps nobilis ҡырғауыл һымаҡ күгәрсен Gourinae тажлы күгәрсендәр Goura тажлы күгәрсендәр Goura cristata тажлы күгәрсен Goura victoria беҙ моронло тажлы күгәрсен Didunculinae тешсуҡышлы күгәрсендәр Didunculus strigirostris теш суҡышлы күгәрсен Caloenadinae, Caloeninae яллы күгәрсендәр Caloenas nicobarica яллы күгәрсен Raphinae дронддар Raphus cucullatus дронт, Маврикия дронты Treroninae емеш менән туҡланыусы күгәрсендәр, йәшел күгәрсендәр Treron йәшел күгәрсендәр Treron sieboldii япон йәшел күгәрсене Phapitreron емеш күгәрсендәре Chalcophaps ер күгәрсендәре Oena capensis Кап әберсене Turtur урман әберсендәре Ducula емеш менән туҡланыусы күгәрсендәр Hemiphaga novaeseelandiae Яңы Зеландия емеш менән туҡланыусы күгәрсене 11

12 12 Lopholaimus antarcticus бүрекле емеш менән туҡланыусы күгәрсен Cryptophaps poecilorrhoa Сулавеси ҡуңыр күгәрсене Gymnophaps тау күгәрсендәре Alectroenas күк күгәрсендәр Ptilinopus сыбар күгәрсендәр Drepanoptila Яңы Каледония сыбар күгәрсене Musophagiformes турако һымаҡтар Musophagidae тураколар Otidiformes туғаҙаҡ һымаҡтар Otidae туғаҙаҡтар Tetrax tetrax биҙгәләк, беҙгәләк Otis tarda туғаҙаҡ, туғаҡ, туҙаҡ, дудаҡ, дөйәғош Chlamydotis macqueeni сибәр туғаҙаҡ Cuculiformes кәкүк һымаҡтар Cuculidae кәкүктәр Crotophaginae ҡарышлауҡ ашаусы кәкүктәр Crotophaga ani ҡарышлауҡ ашаусы кәкүк Neomorphinae югереүсе кәкүктәр Couinae Мадагаскар кәкүктәре Coua Мадагаскар кәкүге Centropodinae тибенгеле кәкүктәр Phaenicophaeinae сыбар суҡышлы кәкүктәр Cuculinae ғәҙәти кәкүктәр Clamator glandarius бүрекле кәкүк Cuculus кәкүк sɢ кәкүктәр ᴘʟ кәкүге ᴛᴍʟ Cuculus optatus or Cuculus saturatus optatus һаҡау кәкүк, һанғырау кәкүк, дыуылдаҡ кәкүк, дауылдаҡ кәкүк, дүдәрдән Cuculus canorus ябай кәкүк, кәкүк, какүк, күке 12

13 13 Caprimulgiformes төн күгәрсене һымаҡтар Caprimulgidae төн күгәрсендәре Caprimulgus europaeus төн күгәрсене, ҡурайсы, тырылдаҡ Apodiformes? Apodidae? Apus apus ҡара ҡарлуғасы Trochilidae колибрилар Opisthocomiformes гоацин һымаҡтар Opisthocomidae гоациндәр Opisthocomus hoazin гоацин, гоацин-тауыҡ Gruiformes торна һымаҡтар Gruidae торналар Balearica regulorum тажлы торна Grus торна sɢ торналар ᴘʟ торнаһы ᴛᴍʟ Grus leucogeranus or Leucogeranus leucogeranus аҡ торна Grus canadensis or Antigone canadensis Канада торнаһы Grus vipio or Antigone vipio даур торнаһы Grus antigone or Antigone antigone Һиндостан торнаһы Grus rubicunda or Antigone rubicunda Австралия торнаһы Grus virgo or Anthropoides virgo ҡара торна Grus paradisea or Anthropoides paradiseus ожмах торнаһы Grus japonensis япон торнаһы Grus americana Америка торнаһы Grus grus һоро торна, торна, дорна Grus monacha ҡара торна Grus nigricollis ҡарамуйын торна Ralliformes тартай һымаҡтар Rallidae тартайҙар, тартай һымаҡтар 13

14 14 Rallus aquaticus һыу тауығы, көтөүсе тартай, тәтелдәгәс (Ишбирҙин 1986) көтөүсе «пастух» Crex crex тартай, тарттарт, тартар Porzana ҡуҡыйҙар Porzana porzana ҡуҡый, ҡуҡыйыҡ, һыу тауығы Gallinula chloropus ҡамыш тауығы, ҡуҡый, ҡуҡыйыҡ, һаҙ тауығы Fulica atra ҡашҡабаш, ҡарағашҡа, таҙбаш (Ишбирҙин 1986), таҙғара, ҡашҡалаҡ Zapornia parva or Porzana parva һыу бүҙәнәһе, һыу себеше (Ишбирҙин 1986) Zapornia pusilla or Porzana pusilla һыу себеше Charadriiformes сәпсәү һымаҡтар, көйөлдө һымаҡтар, ржанка һымаҡтар Burhinidae төн сәпсәүҙәре Burhinus oedicnemus төн сәпсәүе, алағанат сәпсәү, гәрәбәгүҙ, сыбар көйөлдө Pluvialidae алтын сәпсәүҙәр Pluvialis apricaria алтын сәпсәү Pluvialis squatarola тулес (< ʀᴜs) Recurvirostridae беҙсуҡыштар ~ беҙ суҡыштар, беҙсуҡышлылар Himantopus himantopus оҙонаяҡ сәпсәү, оҙонаяҡ көйөлдө, ағасаяҡ, ҡыҙылаяҡ, ялпылдаҡ, япылдаҡ, япаяп Recurvirostra беҙсуҡыштар ~ беҙ суҡыштар Recurvirostra avosetta беҙсуҡыш, беҙ суҡыш, ала сәпсәү, оҙонаяҡ сәпсәү, кәкресуҡыш Ibidorhynchidae ураҡсуҡыштар Ibidorhyncha struthersii ураҡсуҡыш Haematopodidae ҡом һайыҫҡандары Haematopus ostralegus ҡом һайыҫҡаны, ҡыҙыл суҡышлы һайыҫҡан Charadriidae сәпсәүҙәр, ржанкалар 14

15 15 Eudromias morinellus or Charadrius morinellus ала сәпсәү, сырылдаҡ, сырлауыҡ Charadrius hiaticula шарфлы сәпсәү Thinornis dubius or Charadrius dubius ваҡ сәпсәү, aҡмуйын сәпсәү, ҡашҡа сәпсәү Vanellus vanellus тәгәрлек sɢ тәгәрлектәр ᴘʟ тәгәрлеге ᴛᴍʟ, тәгәрҙәк, тәгәрлэүек, кеҙгет, кезгет (Ишбирҙин 1986), гезегет, бибек, бибет Vanellus gregarius ялан тәгәрлеге, тәгәрҙәк Ochthodromus alexandrinus or Charadrius alexandrinus диңгеҙ тәтелдәүеге Scolopacidae һаралйындар Numenius көйөлдө sɢ көйөлдөләр ᴘʟ көйөлдөһө ᴛᴍʟ, көйөлдөр Numenius phaeopus һаҙ көйөлдөһө, кәйөлдөр,?ваҡ ҡупырсыҡ Numenius phaeopus variegatus көнсығыш-себер көйөлдөһө Numenius arquata көйөлдө, кәйөлдөр, кәкресуҡыш көйөлдө, кәкресуҡыш Numenius tenuirostris яр көйөлдөһө, кәйөлдө Limosa lapponica бәләкәй ҡыҙғатау Limosa limosa ҡыҙғатау, ҡыҙмалтау, ҡыҙратау, ҡыҙраттау, ҡөҙрәттау Arenaria interpres? Calidris ҡом көйөлдөһө sɢ ҡом көйөлдөләре ᴘʟ ҡом көйөлдөһө ᴛᴍʟ Calidris canutus? Calidris pugnax or Philomachus pugnax ҡорохтан, ҡыр күркәһе (Ишбирҙин 1986), һыу күркәһе, һуғышсы сәпсәү, һуғышсан сәпсәү, күркәбаш, яр көйөлдөһө Limicola falcinellus or Calidris falcinellus? Calidris ferruginea ҡыҙылтүш сәпсәү Calidris temminckii? Calidris alba? Calidris alpina ҡаратүш сәпсәү 15

16 16 Calidris ptilocnemis Берингия ҡом көйөлдөһө Calidris minuta сәпсәү турғай Xenus cinereus or Xenus cinerea көгөрләүек Phalaropus lobatus? Actitis hypoleucos тебет, тебек Tringa сэпсәү sɢ сәпсәүҙәр ᴘʟ сәпсәүе ᴛᴍʟ Tringa ochropus ҡара сэпсәү Tringa erythropus? Tringa nebularia ҙур сәпсәү Tringa stagnatilis һаҙ сәпсәүе Tringa glareola божор сәпсәү, божра сәпсәү, бозор сәпсәү Tringa totanus тәтелдәүес sɢ тәтелдәүестәр ᴘʟ, тәтелдәүек (Ишбирҙин 1986), ҡыҙылаяҡ, ҡыҙылаяҡ сәпсәү Lymnocryptes minimus ваҡ һаралйын, кәрлә һаралйын, тупылдаҡ Scolopax rusticola ҡурпысыҡ sɢ ҡурпысыҡтар ᴘʟ ҡурпысығы ᴛᴍʟ, урман өйрәге Gallinago solitaria тау зырҡыуыты Gallinago gallinago һаралйын sɢ һаралйындар ᴘʟ һаралйыны ᴛᴍʟ, саралйын, саралдин, урман тәкәһе, күк тәкәһе, ҡыр кәзәһе, яландыр тәкәһе (Ишбирҙин 1986) Gallinago megala урман зырҡыуыты Gallinago media зырҡыуыт sɢ зырҡыуыттар ᴘʟ зырҡыуыты ᴛᴍʟ, зырҡыуат Glareolidae сипылдауыҡтар Glareola nordmanni сипылдауыҡ, ҙур ҡарлуғас, ялан ҡарлуғасы Lari сарлаҡ һымаҡтар Stercorariidae диңгеҙ аҡсарлаҡтары Alcidae чистик һымаҡтар 16

17 17 Laridae [sensu lato : Sterninae, Rynchopinae, Larinae] сарлаҡтар, сарлаҡ һымаҡтар üye сарлаҡ sɢ сарлаҡтар ᴘʟ сарлағы ᴛᴍʟ Sterninae, Sternidae сарлаҡтар Sternula albifrons ваҡ сарлаҡ, кесе сарлаҡ Gelochelidon nilotica керелдәк сарлаҡ, бүрекле сарлаҡ, көләпәрәле сарлаҡ, ҡарабаш күксәй Chlidonias һаҙ сарлаҡтары Chlidonias niger ҡара сарлаҡ, ҡара аҡсарлаҡ, һаҙ аҡсарлағы Chlidonias leucopterus аҡҡанат сарлаҡ, аҡҡанат аҡсарлаҡ Chlidonias hybrida аҡтамаҡ сарлаҡ, аҡтамаҡ аҡсарлаҡ Sterna hirundo йылға сарлағы, йылға аҡсарлағы, ҡарабаш аҡсарлаҡ, ҡарабаш сарлаҡ, керелдәк сарлаҡ Sterna paradisaea поляр сарлағы Larinae or Laridae [sensu stricto : excl. Sternidae & Rhynchopidae] аҡсарлаҡтар Hydrocoloeus minutus ваҡ ҡарабаш сарлаҡ, ваҡ сарлаҡ, ваҡ аҡсарлаҡ Rissa tridactyla? Chroicocephalus ridibundus or Larus ridibundus ҡарабаш сарлаҡ, аҡсарлаҡ, күл сарлағы, күл аҡсарлағы, ябай аҡсарлаҡ Ichthyaetus ichthyaetus or Larus ichthyaetus ҙур ҡарабаш сарлаҡ, ҙур ҡарабаш аҡсарлаҡ Larus аҡсарлаҡ, аҡсарҙаҡ, сарлаҡ, сарсарҙаҡ Larus canus күк сарлаҡ, күк аҡсарлаҡ, күксә сарлаҡ, күксәй, аҡсарлаҡ, мауыҡ сарҙаҡ Larus marinus диңгеҙ аҡсарлағы Larus argentatus аҡсарлаҡ, аҡ сарлаҡ, сарлаҡ, сарҙаҡ, аҡсарҙаҡ Larus armenicus әрмән аҡсарлағы Larus cachinnans аҡбаш аҡсарлаҡ Larus fuscus ҡарағанат аҡсарлаҡ, көмеш аҡсарлаҡ Phaethontiformes фаэтон һымаҡтар Phaethontidae фаэтондар 17

18 18 Gaviiformes ҡағараҡ һымаҡтар, гагара һымаҡтар Gaviidae ҡағараҡтар, гагаралар Gavia ҡағараҡ sɢ ҡағараҡтар ᴘʟ ҡағарағы ᴛᴍʟ, гагара sɢ гагаралар ᴘʟ гагараһы ᴛᴍʟ Gavia stellata ауымбаҡ, ҡауымбаҡ, тирҫаяҡ (Ишбирҙин 1986), ҡыҙылбоғаҡ ҡағараҡ Gavia arctica ҡағараҡ, ҡарабоғаҡ ҡағараҡ, әһәһәй, иһәһәй, иһаһай, тирҫаяҡ Gavia arctica arctica Европа ҡағарағы Gavia pacifica аҡбаш ҡағараҡ Gavia immer поляр ҡағарағы, поляр ҡағараҡ (sic) Gavia adamsii аҡморон ҡағараҡ Sphenisciformes пингвин һымаҡтар Spheniscidae пингвиндәр Procellariiformes буревестник һымаҡтар Ciconiiformes [sensu stricto] ҡауҙы һымаҡтар Ciconiidae ҡауҙылар Ciconia ҡауҙы sɢ ҡауҙылар ᴘʟ ҡауҙыһы ᴛᴍʟ Ciconia nigra ҡауҙы, ҡара ҡауҙы Ciconia ciconia аҡ ҡауҙы Fregatidae фрегаттар Anhingidae йыланмуйындар Anhinga йыланмуйын Phalacrocoracidae бакландар Phalacrocorax carbo? Threskiornithidae ибис һымактар Platalea leucorodia көрәкморон Pelecaniformes берғаҙан һымаҡтар Scopidae сүкешбаш селәндәр Scopus umbretta сүкешбаш селән 18

19 19 Balaenicipitidae кит башлы селән һымаҡтар Balaeniceps rex кит башлы селән Pelecanidae берғаҙандар Pelecanus берғаҙан sɢ берғаҙандар ᴘʟ берғаҙаны ᴛᴍʟ, баба ҡошо Pelecanus erythrorhynchos Америка аҡ берғаҙаны Pelecanus occidentalis Америка һоро берғаҙаны Pelecanus thagus Перуан берғаҙаны Pelecanus onocrotalus ал берғаҙан, алһыу пеликан Pelecanus conspicillatus Австралия берғаҙаны Pelecanus rufescens ал һыртлы берғаҙан Pelecanus crispus берғаҙан, ҡотан, бөҙрә берғаҙан, бөҙрә баба ҡошо, пеликан Ardeiformes селән һымаҡтар Ardeidae селәндәр, селән һымаҡтар Botaurus stellaris мөншөгөр, мәнгәшәр, мөжөһөр, һыу буғаһы, күл буғаһы, һыу үгеҙе, ғопой, һоңҡолдауыҡ Ixobrychus minutus ваҡ мөншөгөр, күл буғаһы, һыу буғаһы, бупылдаҡ, ғомбой Nycticorax nycticorax ҡауылдаҡ селән, ала селән, ала сөлән Casmerodius albus or Ardea alba аҡ селән Ardea cinerea селән sɢ селәндәр ᴘʟ селәне ᴛᴍʟ, сөлән, селән торна, күк селән Cathartidae Америка грифтары Accipitriformes ҡарсыға һымаҡтар Pandionidae кәлмәргәндәр Pandion кәлмәргән sɢ кәлмәргәндәр ᴘʟ кәлмәргәне ᴛᴍʟ Pandion haliaetus кәлмәргән, ҡәлмәргән, халмарйын, тимер тырнаҡ, балыҡ һыры, балыҡ ҡарсығаһы Accipitridae ҡарсығалар 19

20 20 Neophron percnopterus үләкһә бөркөтө, ҡарағош Gypaetus barbatus һаҡаллы бөркөт Pernis apivorus һағыҙаҡ һары, сағауын һары Aegypius грифтәр Aegypius monachus таҙғара, таҙғара бөркөт, таҙ бөркөт, таҙбаш бөркөт, фирғәүен, фирғән ҡош (Ишбирҙин 1986), ҡомай Gyps ҡомайҙар Gyps fulvus аҡ башлы ҡомай, таҙғара Circaetinae һунағаралар Circaetus һунағара sɢ һунағаралар ᴘʟ һунағараһы ᴛᴍʟ Circaetus gallicus һунағара, йылан һары Clanga clanga or Aquila clanga ҡарағош Aquila бөркөт sɢ бөркөттәр ᴘʟ бөркөтө ᴛᴍʟ Aquila nipalensis ялан бөркөтө, дала бөркөтө Aquila heliaca көсөгән, дала бөркөтө, уба бөркөтө Aquila chrysaetos бөркөт Tachyspiza badia or Accipiter badius ваҡ ҡарсыға Tachyspiza brevipes or Accipiter brevipes Европа ҡарсығаһы Accipiter ҡарсыға sɢ ҡарсығалар ᴘʟ ҡарсығаһы ᴛᴍʟ, ысын ҡарсығалар Accipiter nisus бүҙәнә ҡарсығаһы (< ʀᴜs ястреб-перепелятник), ҡарсыға, ҡарсаға, ваҡ ҡарсыға (< ʀᴜs малый ястреб), кыйғыр Astur gentilis or Accipiter gentilis ҡор ҡарсығаһы (< ʀᴜs ястребтетеревятник), ҡарсыға, ҡарсаға, ҙур ҡарсыға Circus көйгәнәк sɢ көйгәнәктәр ᴘʟ көйгәнәге ᴛᴍʟ Circus macrourus ялан көйгәнәге, көйгәнәк, кәйгәләк Circus cyaneus баҫыу көйгәнәге 20

21 21 Circus pygargus билала, болон көйгәнәге, бейеүсе көйгәнәк, көйгәнәк, кәйгәләк, торомбай Circus aeruginosus ҡамышҡара, һаҙ көйгәнәге, көйгәнәк Milvus төйлөгән sɢ төйлөгәндәр ᴘʟ төйлөгәне ᴛᴍʟ Milvus milvus ҡыҙыл төйлөгән Milvus migrans төйлөгән, төйҙөгән, төйҙәргән, тилгән, дилгән, ҡара төйлөгән, байғара Haliaeetus диңгеҙ бөркөттәре Haliaeetus leucoryphus оҙон ҡойроҡло диңгеҙ бөркөтө Haliaeetus albicilla диңгеҙ бөркөтө, балыҡ бөркөтө, аҡҡойроҡ бөркөт, аҡкүт Haliaeetus leucocephalus аҡбаш диңгеҙ бөркөтө Buteoninae һарҙар Rupornis magnirostris or Buteo magnirostris ҙур суҡышлы ҡарсыға Buteo һар sɢ һарҙар ᴘʟ һары ᴛᴍʟ, хәҙерге һарҙар Buteo lagopus йомағара, ҡар һары, тау һары Buteo buteo һар Buteo rufinus ялан һары Strigiformes ябалаҡ һымаҡтар, өкө һымаҡтар Strigidae ябалаҡтар, өкөләр Aegolius funereus һупайҙы, супайҙы, ҫупайҙы, һупылдаҡ, һупылдаҡ ябалаҡ, һупа япалаҡ (Ишбирҙин 1986) Athene noctua байғош, байҡош, байғош ябалаҡ, бәүелсәк япалаҡ Surnia ҡарсыға ябалаҡтар Surnia ulula ҡарсыға ябалаҡ, юлаҡлы ябалаҡ, һыҙма ябалаҡ, һырлы ябалаҡ Glaucidium passerinum һаҡ, суҡ, кескәй ябалаҡ, турғай ябалаҡ 21

22 22 Otus scops һыҙғыраҡ ябалаҡ, ҡолаҡлы ябалаҡ, бесәйбаш ябалаҡ, япалаҡ, йоҡосан ябалаҡ Asio flammeus һаҙ ябалағы, бупылдаҡ, бипапай Asio otus өкө ябалағы, ҡолаҡлы ябалаҡ, бесәй башлы ябалаҡ, япалаҡ Strix һөмәйҙәр Strix nebulosa һөмәй, һөмәй ҡош, һомай, һаҡалтай ябалаҡ, һоро өкө Strix uralensis ҡауылдыҡ ябалаҡ, Урал ябалағы Strix aluco һоро ябалаҡ Ciccaba occidentalis or Strix occidentalis ала-сыбар төньяҡ һоро өкө Bubo scandiacus ҡуян ябалағы, аҡ ябалаҡ, аҡ сая Bubo bubo өкө, ҡолаҡлы ябалаҡ Coliiformes сысҡан ҡош һымаҡтар Coliidae сысҡан ҡоштар Trogoniformes трогон һымаҡтар Trogonidae трогондар Upupidae һөҙһөттәр Upupa epops һөҙһөт, һөтөт, һөтөтөт, һөпөп, һөпөпөп, өҙөһөт, әҙеһет, кеҙгет, бупуп, бипапай (Ишбирҙин 1986), һупапай (sic), һупылдаҡ, һоңҡолдауыҡ Coraciiformes күк ҡарға һымаҡтар, ракша һымаҡтар, ракше һымаҡтар Meropidae сыбарсайҙар, һағаҙаҡ турғайҙары Merops сыбарсайҙар Merops apiaster йәшелғош Coraciidae күк ҡарғалар Coracias garrulus күк ҡарға, күк ҡош, күксәй Alcedinidae балыҡсы турғайҙар 22

23 23 Alcedo балыҡсы турғайҙар Alcedo atthis балыҡсы турғай, тәтәй ҡош, ожмах ҡошо Piciformes тумыртҡа һымаҡтар Picidae тумыртҡалар Jynx torquilla борғандаҡ, борғандаҡ турғай, нәләт турғай, йылан турғай, сығырлы муйын (Ишбирҙин 1986), сығырлы турғай (wiki) Picus canus буҙ тумыртҡа Picus viridis йәшел тумыртҡа, йәшел туҡран Dryocopus martius ҡара тумыртҡа, ҡара туҡран Picoides tridactylus һарыбаш тумыртҡа Dendrocopos сыбар тумыртҡалар Dendrocopos leucotos аҡ ала тумыртҡа, аҡ сыбар тумыртҡа (Ишбирҙин 1986), аҡһырт тумыртҡа Dendrocopos major ҙур ала тумыртҡа ҙур тумыртҡа, ҙур сыбар тумыртҡа, сыбар тумыртҡа, туҡран, туҡыртма Dryobates minor or Dendrocopos minor or Picoides minor ваҡ ала тумыртҡа, ваҡ сыбар тумыртҡа, ваҡ тумыртҡа, кескәй тумыртҡа, ҡыҙыл ала тумыртҡа Falconiformes ыласын һымаҡтар Falconidae ыласындар Falco naumanni ялан торомтайы, сысҡан типкес, сысҡан әүрәткес, сысҡансыҡ, бейеүсе көйгәнәк Falco tinnunculus торомтай, сысҡан типкес, сысҡан әүрәткес, сысҡансыҡ, бейеүсе көйгәнәк (Ишбирҙин 1986), көйгәнәк (dial) Falco vespertinus мүктәрге, мөхтәрге, нүктәрге, нүктәрғе, бүктәрге, бәктәргәй Falco columbarius яғалбай, яғылбай, яғал ҡош Falco subbuteo ҡыйғыр, ҡырғый, ҡыйғыр ҡош, ҡыйғыр ыласын, ыласын 23

24 24 Falco peregrinus & cherrug & rusticolus ыласындар Falco peregrinus сапсан, таш ыласыны, ыласын, ласын Falco rusticolus шоңҡар шоңҡар әтәлге аҡ төҫтәгеһе тойғон, аҡ шоңҡар Falco cherrug балабан, балапан, балапан ыласын Psittaciformes тутыйғош һымаҡтар Psittacidae тутыйғоштар üye тутыйғош Passeriformes турғай һымаҡтар Passeri; Oscines һайраусы турғайҙар, һайрар ҡоштар, йырсы ҡоштар Oriolidae һары турғайҙар Oriolus oriolus һарығош, үтәбикә, зифа ҡош (Ишбирҙин 1986) Paradisaeidae ожмах ҡоштары Laniidae ҡарағанаттар Lanius ҡарағанаттар Lanius excubitor ваҡ һайыҫҡан, алағанат 24

25 25 Lanius minor алағанат, ваҡ һайыҫҡан Lanius collurio ҡарағанат, ваҡ һайыҫҡан Corvidae ҡоҙғон һымаҡтар, ҡоҙғондар Pyrrhocorax graculus Альп сәүкәһе Perisoreus ҡыжҡылдаҡтар Perisoreus infaustus ҡыжҡылдаҡ Garrulus барабалар Garrulus glandarius бараба, урман һайыҫҡаны, урман сәүкәһе, суҡтурғай Pica pica һайыҫҡан sɢ һайыҫҡандар ᴘʟ һайыҫҡаны ᴛᴍʟ, һауыҫҡан, һайыҫҡаҡ Nucifraga caryocatactes баян ҡош, сыбар һайыҫҡан, шыршы һыйыҫҡаны Coloeus monedula or Corvus monedula сәүкә sɢ сәүкәләр ᴘʟ сәүкәһе ᴛᴍʟ Corvus ҡарғалар Corvus frugilegus ҡара ҡарға Corvus corax ҡоҙғон Corvus cornix ала ҡарға, ҡарға Remizidae ҡоролдайҙар Remiz pendulinus ҡоролдай sɢ ҡоролдайҙар ᴘʟ ҡоролдайы ᴛᴍʟ Paridae күкәнәштәр 2, ҡарабаш турғайҙар Periparus ater бесбесей, беснәк, ҡарабаш турғай, майсыл, майгис Lophophanes cristatus бүрекле тебейек Sittiparus semilarvatus or Parus semilarvatus аҡ маңлайлы ҡарабаш турғай Poecile palustris ҡарабаш тебейек Poecile montanus тебейек, тибик 2 Башҡорт энциклопедияһы ( ), Paridae familyasının maddesini күкәнәштәр başlığıyla veriyor. Bir kuş adı olarak Rusça сини ца (Parus) karşılığı olarak kullanılan күкәнәш adı ayrıca sazangillerden bir balığın (Ballerus ballerus) Rusça сине ц karşılığı olarak da kullanılır: күк балыҡ (күкен, күкәс, күкәнәш). Görüldüğü gibi, Rusçanın etki sahasındaki dilleri etkileme gücü fazladır ve yerel sözlerle o dilin içine sızmaktadır. O yüzden etki sahasındaki yerel bir dili Rusçayı göz ardı ederek çözemezsiniz. 25

26 26 Cyanistes caeruleus күкбаш турғай, күкәнәш, ҡарабаш турғай, майгис, майсыл Cyanistes cyanus буран турғайы, буран түрә, аҡ турғай Pseudopodoces humilis or Parus humilis Тибет ҡарабаш турғайы Parus ҡарабаш турғайҙар, һарытүш, һары түш, һарытүш турғай Parus monticolus йәшел арҡалы ҡарабаш турғай Parus major ҡарабаш турғай, ҙур ҡарабаш турғай, ҡара башлы турғай, майсыл, майсыл турғай, майгис, майгүс Parus minor көнсығыш ҡарабаш турғайы Parus cinereus һоро ҡарабаш турғай Machlolophus nuchalis or Parus nuchalis аҡ ҡанатлы ҡарабаш турғай Machlolophus holsti or Parus holsti Тайван ҡарабаш турғайы Machlolophus spilonotus or Parus spilonotus король ҡарабаш турғайы Machlolophus xanthogenys or Parus xanthogenys һинд ҡарабаш турғайы Melaniparus guineensis or Parus guineensis аҡ яуырынлы ҡарабаш турғай Melaniparus leucomelas or Parus leucomelas матәм ҡарабаш турғайы Melaniparus rufiventris or Parus rufiventris ерән ҡорһаҡлы ҡарабаш турғай Melaniparus albiventris or Parus albiventris бүрекле тебейек Melaniparus carpi or Parus carpi Карпов ҡарабаш турғайы Melaniparus griseiventris or Parus griseiventris һоро ҡорһаҡлы ҡарабаш турғай Melaniparus fasciiventer or Parus fasciiventer ала туш ҡарабаш турғай Melaniparus thruppi or Parus thruppi сомали ҡарабаш турғайы Melaniparus fringillinus or Parus fringillinus ҡыҙылтүш ҡарабаш турғай Melaniparus leuconotus or Parus leuconotus аҡ арҡалы ҡарабаш турғай Melaniparus cinerascens or Parus cinerascens көл төҫлө ҡарабаш турғай Melaniparus afer or Parus afer Көнсығыш Африка ҡарабаш турғайы Panuridae? Panurus biarmicus ҡарабаш турғай 26

27 27 Alaudidae һабан турғайҙары Calandrella brachydactyla ялпылдаҡ Melanocorypha calandra буҙ турғай, буҙтурғай Melanocorypha yeltoniensis ҡара һабан турғайы Lullula arborea йүрелек Alauda leucoptera or Melanocorypha leucoptera сырлауыҡ, буҙлаҡ, буҙ турғай, аҡҡанат һабан турғайы Alauda arvensis һабан турғайы, буҙ турғай, буҙ турғайы (sic), турғай, ялпылдаҡ, сырлауыҡ (Ишбирҙин 1986), ашлыҡ турғайы, баҫыу турғайы, иген турғайы Galerida бүрекле һабан турғайҙары Galerida cristata бүрекле һабан турғайы Acrocephalidae? Hippolais сирҡылдаҡ турғайҙар Iduna caligata or Hippolais caligata сырҡылдаҡ турғай Hippolais icterina әберсә турғайы, баҡса турғайы Acrocephalus ҡамыш турғайҙары Titiza schoenobaenus or Acrocephalus schoenobaenus сыбар ҡурҙай, ҡамыш турғайы, ҡамыш сыпсығы Titiza paludicola or Acrocephalus paludicola алабаш ҡурҙай Notiocichla dumetorum or Acrocephalus dumetorum тал ҡурҙайы, ҡамыш турғайы, ҡамыш сыпсығы Notiocichla palustris or Acrocephalus palustris ҡурҙай, ҡамыш турғайы, ҡамыш сыпсығы Notiocichla scirpacea or Acrocephalus scirpaceus ҡамыш ҡурҙайы Acrocephalus arundinaceus туғай турғайы, туғаяҡ Locustellidae безелдәктәр Locustella безелдәк sɢ безелдәктәр ᴘʟ безелдәге ᴛᴍʟ, көяҙ турғайҙар Locustella fluviatilis йылға безелдәге, йылға сиңерткәһе, сиңерткә турғай, зырылдаҡ турғай, сырылдаҡ турғай, зерелдәк ҡош 27

28 28 Locustella luscinioides йырсы безелдәк Locustella naevia безелдәк, сиңерткә турғай, сиңерткә турғайы Hirundinidae ҡарлуғастар üye ҡарлуғас sɢ ҡарлуғастар ᴘʟ ҡарлуғасы ᴛᴍʟ Riparia яр ҡарлуғастары Riparia riparia яр ҡарлуғасы, һыу ҡарлуғасы Hirundo rustica ауыл ҡарлуғасы Delichon urbicum ҡала ҡарлуғасы Aegithalidae мамыҡастар Aegithalos caudatus мамыҡас, мамыҡ турғай, уҡҡойроҡ Cettiidae or Scotocercidae [sensu lato]? Cettia cetti йырсы ҡурҙай Phylloscopidae төйөттәр Abrornis inornatus or Phylloscopus inornatus таң төйөтө Phylloscopus төйөт sɢ төйөттәр ᴘʟ төйөтө ᴛᴍʟ Rhadina sibilatrix or Phylloscopus sibilatrix сипылдаҡ төйөт Phylloscopus trochilus төйөт Phylloscopus collybita теңкелдәк төйөт Acanthopneuste trochiloides or Seicercus trochiloides or Phylloscopus trochiloides йәшел төйөт Seicercus coronatus or Phylloscopus coronatus аҡ башлы төйөт ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs кәрлә төйөт Sylviidae һылыуҡас турғайҙар, һылыуҡастар, ҡупшыҡайҙар Sylvia килейек sɢ килейектәр ᴘʟ килейеге ᴛᴍʟ Sylvia atricapilla ҡарабаш килейек Sylvia borin һаҙ килейеге, сырылдаҡ килейек, сырлауыҡ, баҡса килейеге Curruca communis or Sylvia communis һоро килейек, шәгүрәкәй (Ишбирҙин 1986) 28

29 29 Curruca nisoria or Sylvia nisoria сыбар килейек, сыбар турғай (Ишбирҙин 1986), һыҙмалаҡ Curruca curruca or Sylvia curruca килейек Regulidae кәрлә турғайҙар Regulus regulus кәрлә турғай, һиҙәп турғай Bombycillidae суҡтурғайҙар Bombycilla garrulus суҡтурғай, суҡлы сыпсыҡ, бүрктекәй сыпсыҡ Sittidae үрмәлсектәр, үрмәлсек турғайҙар Sitta europaea үрмәлсек турғай, үрмәлсек турғайы, тилеғош (Ишбирҙин 1986) Certhiidae һайраусы турғайҙар Certhia familiaris сипылдаҡ, һайрар ҡош Troglodytidae кесерткән турғайҙары Nannus troglodytes or Troglodytes troglodytes кесерткән турғайы Sturnidae сыйырсыҡтар Sturnus vulgaris сыйырсыҡ sɢ сыйырсыҡтар ᴘʟ сыйырсығы ᴛᴍʟ, сығырсыҡ, сирсыҡ Pastor roseus or Sturnus roseus алтынғош, ялан сыйырсығы (Ишбирҙин 1986), алһыу ҡош Gracupica contra or Sturnus contra ала сыйырсыҡ Cinclidae һыу турғайҙары Cinclus cinclus һыу турғайы, аҡтүш, аҡтүш турғай, аҡтүш сумғалаҡ, сумғалаҡ, сумғалаҡ турғай Turdidae барҡылдаҡтар, мышар турғайҙары Zoothera dauma сыбар барҡылдаҡ, ҡоролдаҡ Turdus барҡылдаҡ sɢ барҡылдаҡтар ᴘʟ барҡылдағы ᴛᴍʟ Turdus viscivorus барҡылдаҡ, сыбар барҡылдаҡ, муйыл барҡылдағы, дәүғош, дәү сыпсыҡ (Ишбирҙин 1986), дәүсыпсыҡ Turdus philomelos йырсы барҡылдаҡ, йырсы безелдәк, һайраусы барҡылдаҡ 29

30 30 Turdus iliacus ҡыҙылбауыр барҡылдаҡ, ҡашҡа барҡылдаҡ Turdus migratorius күсмә барҡылдаҡ Turdus merula ҡара барҡылдаҡ, ҡара турғай, үлгән барҡылдаҡ Turdus pilaris мышар барҡылдағы, мышар турғайы, миләш сыпсығы, шоморт сыпсығы Turdus torquatus аҡбоғаҡ барҡылдаҡ Turdus ruficollis ҡыҙылбоғаҡ барҡылдаҡ Turdus atrogularis ҡарабоғаҡ барҡылдаҡ Muscicapidae себен турғайҙары Muscicapa striata себен турғайы, һоро себен турғайы Erithacus rubecula таң турғайы, сейәбей Cyanecula svecica or Luscinia suecica шиҡылдаҡ, һылыу һандуғас Luscinia һандуғастар Luscinia luscinia һандуғас, былбыл Tarsiger cyanurus күкҡойроҡ Ficedula ваҡ себен туғайҙары, ала себен турғайҙары Ficedula narcissina япон себен турғайы Ficedula parva ваҡ себен турғайы Ficedula hypoleuca ала себен турғайы Ficedula albicollis муйнаҡ себен турғайы, муйныаҡ себен турғайы, аҡмуйын себен турғайы Phoenicurus утҡойроҡтар Phoenicurus phoenicurus утҡойроҡ, ҡыҙылғойроҡ, юл турғайы Saxicola шаҡылдаҡтар Saxicola rubetra шаҡылдаҡ Saxicola rubicola or Saxicola torquatus rubicola ҡарабаш шаҡылдаҡ Oenanthe таштурғайҙар 30

31 31 Oenanthe oenanthe таштурғай, таш турғайы, шаҡылдаҡ, шыҡылдаҡ Oenanthe isabellina бейеүсе таштурғай, таш турғайы, шаҡылдаҡ Oenanthe hispanica melanoleuca or Oenanthe melanoleuca ала таштурғай, таш турғайы, шаҡылдаҡ Oenanthe pleschanka таҙ таштурғай Prunella сөрәкәләр Prunella modularis сөрәкә турғай Passeridae турғайҙар Passer domesticus йорт турғайы, өй турғайы, өй сыпсығы, сыпсыҡ, хәрәм турғай, буҙ турғай, ауыл турғайы Passer montanus ҡыр турғайы, сыпсыҡ, ҡыр сыпсығы, ялан турғайы Motacillidae сәпсектәр Motacilla сәпсек sɢ сәпсектәр ᴘʟ сәпсеге ᴛᴍʟ Motacilla cinerea тау сәпсеге, тау кәмәрсеге Motacilla tschutschensis tschutschensis or Motacilla flava tschutschensis Америка һары сәпсеге Motacilla flava һары сәпсек, һары кәмәрсек Motacilla flava lutea туғай сәпсеге, туғай кәмәрсеге, һары сәпсек, һары кәмәрсек Motacilla citreola һарыбаш сәпсек, һарыбаш кәмәрсек, һаҙ сәпсеге, туғай кәмәрсеге Motacilla alba аҡ сәпсек, кәмәрсек, кәмәрсен, боҙтишкес, сәберсәк, сәбәрсен Anthus деүет sɢ деүеттәр ᴘʟ деүете ᴛᴍʟ Corydalla campestris or Anthus campestris деүет, дәүәт, тәүәт, юл турғайы, ҡыр деүете Anthus trivialis or Pipastes trivialis урман деүете, дәүәт, тәүәт, һаҙ деүете Anthus pratensis һаҙ деүете 31

32 32 Fringillidae алаҡас турғайҙар, алаҡас турғай һымаҡтар, аҡбауыр турғайҙар Fringilla ҡыҙылтүштәр Fringilla montifringilla аҡбауыр турғай Fringilla coelebs алағанат турғай Coccothraustes балғабаштар Coccothraustes coccothraustes балғабаш, ҡалынморон турғай (Ишбирҙин 1986), ҡалынморон, сүкешбаш Pinicola enucleator ҡыҙыл ҡарағай турғайы Pyrrhula pyrrhula ҡыҙылтүш ҡыҙылтүштәр, ҡыҙыл түш, ҡыҙылтүш турғай, ҡантүш, аҡыя, йылҡәйҙәүес, зилҡәйҙәүес, атайҙауыс Pyrrhula pyrrhula cineracea һоро балан турғайы Carpodacus erythrinus or Erythrina erythrina ҡыҙыл турғай, ҡыҙылтүш, ҡантүш, алһыу турғай Carpodacus sibiricus or Uragus sibiricus урагус Chloris chloris or Carduelis chloris йәшел турғай Linaria cannabina or Carduelis cannabina киндер турғайы, тарма турғайы Acanthis flammea or Carduelis flammea таҡыя турғай, таҡыябаш, ҡыҙылбаш турғай Loxia curvirostra шыршы турғайы, тәресуҡыш, нарат сыпсығы Carduelis ҡупшыҡайҙар, көйәҙ турғайҙар, һылыуҡас турғайҙар Carduelis carduelis ҡупшы турғай, ҡупшыҡай, ала турғай, көйәҙ турғай Spinus spinus or Carduelis spinus һары турғай, һары алаҡас (Ишбирҙин 1986) Calcariidae юл турғайҙары Plectrophenax nivalis аҡбаш турғай Calcarius юл турғайҙары Calcarius lapponicus юл турғайы Emberizidae һоло турғайҙары 32

33 33 Emberiza hortulana һарытамаҡ турғай, баҡса турғайы Emberiza citrinella һоло турғайы, зинзибәр Emberiza leucocephalos аҡбүрек һоло турғайы Schoeniclus schoeniclus or Emberiza schoeniclus ҡамыш турғайны, ҡамыш һоло турғайы Schoeniclus aureolus or Emberiza aureola һаҙ турғайы Schoeniclus rusticus or Emberiza rustica һоло ҡоролдайы Schoeniclus pusillus or Emberiza pusilla ваҡ һоло турғайы sɢ tekil (singular & with adjective) ᴘʟ çoğul (plural) ᴛᴍʟ isim tamlamasında (singular & with noun; definite or indefinite nominal compound or noun phrases) erkek (male) dişi (female) ᴅɪᴍ küçültme (diminutive) ᴊᴜᴠ yavru (juvenile, young) Ишбирҙин 1986 Ишбирҙин 1986 Эрнст Фәйзрахман улы Ишбирҙин. Башҡортостан ҡоштары (белешмә китап). Өфө. Башҡортостан китап нәшриәте, һүрәттәре менән 168 бит Keçiören, Анкара, Төркиә Ümüt Çınar / Өмөт Чынар 33