- ~ HAVACI IK. "" LEIT i i HAVACılıK ELEKTRONI61 TEKNIK llle11ajllar _1161 VAYlNI YIL: 2 SAYı: 5 likiii t9ll5 oç AYDA BIR YAYINLANIR OCRnsIzDIR

Transkript

1 - ~ HAVACI IK "" LEIT HAVACılıK ELEKTRONI61 TEKNIK llle11ajllar _1161 VAYlNI YIL: 2 SAYı: 5 lkiii t9ll5 oç AYDA BIR YAYINLANIR OCRnsIzDIR

2 AvıatonElecıroncs çndekler EKIM 1995 TeclırıocalPersomıel Assocatooo GRş 5 AETPA Adına Sahb Fuat BÖLÜK FIDS Yazı şler Müdürü Faruk EGEMEN Emne ERK Yayın Kurulu 9 PSR Emne B.KAAAGÜLLU Bak UZUN Bak UZUN Haluk ÖZER Murat ALTIN 12 Blg şlem Şubes Müdürlüğü Hasan YAŞAR Cavt SVRHSAR Serdar BAHÇELOGLU Sam ORUÇ Nusrel YILMAZ Necdet ÜNAL 14 Dalaman Havalmanı Mehmet MUSLU Hall ÇOKER Salh AKYILDIZ R.Harun ÖZERDEM 17 Baskı Şapkasız Çıkrnam Ab Kale Olset - Matbaaeıhk Tel: (0.312) Faks: (0.312) Basım Tarh EKM 1995 Vazışma Adres Al ÜNSAL 19 Ver letşm Ağları 22 Nusret YILMAZ Esenboğa HV.lm.Teknk Motorlarda Doğal Gaz Kullanımı Blok No:44 ANKARA Tel Mehmet MUSLU /1232/1380/1152 Faks 24 Derneğmz Kurulduğundan Dergde yer alan yazılardak görüşler yazarlarına attr. Yazılar, derg kaynak gösterlerek kullanılablr. Buyana lk Emeklmz 25 Blgsayar Hasan YAŞAR 29 Haberler 30 Bulmaca Foıoğrananndan ve çerğınelen yararlandığımız DHMI, Havalman ve Havaalanlan 60. Yıl kt<!pçığı çn DHMI Basın ve Halkla lşkler Şubes'nde emeğ geçenlere teşekkür ederz Köşes Mehmet MUSLU HAVACılıK ELEKTRONIG

3 Yne Merhabalar dyerek başlamak styorum. Beşnc sayımıza brlkte yayın yaşanumızda br yılı tamamlayıp. knc br yıla ba la~ mall1n onunmu ve sevncn taşıyoruz. Yaklaşan yen yılın. tüm n~ sanlı,ga banş ' c güzellkler getnnes dlegıyle devam edyorum. Bu sayımızın kapak konusunu Uçu Blgı Sstemler oluşturuyor. Uçuş Blg Sstemler yazısını hazırlayan arkadaşımız. bu sstemler şöyle açıklamış. mevcut bütün kayı'laklan kullanarak. bunları tanımlama. eldek blgler braraya getrmek ve bütün uçuşlarla lgl hareketlere alt blgler şleyerek. dcgşlk kullanıcılara görüntülü olarak lcten sstemlerdl Son derece güzel bır açıklama. ayrıntıları dergmzn. ç sayfalarında bulablrsnz. lgleneceğ:nlzl umuyoruz. Yne bu sayıda szlere blg venney dü ünclügümuz dger sstemler PSR. brnc! gözetleme radarlan,'e SSR. kncl gözeueme radarlan d. Ancak bu sayıda SSR sstemlerne. at teknk blg yerne ülkemzn çeştl noktalarına dag:ılmış SSR stasyonlannın bakımını üstlenen tüm arkadaşlanınızın adına SSR sorumlusu arkadaımızm dü üncelern letmey uygun bulduk. Kendsnden. SSR sstemler hakkında teknk br yazı hazırlamasını steejgm17.de "Şapkasız Çıkmam Ab" (Bu arada abla demedg: Içn alındıglffl belrteym) çmdekler dökmeden SSR sstemlern anlatarnam ded. Bu hakjı ÇıkıŞ kar ısında bze söyleyecek br ey kalmıyor, n döktüğ:ü yazısında söyledklerne tüm çtenlglmlzle kaııldıgımızı belrtmekten ba ka. Yazısını okuduktan sonra szlern de neden "şapkasız çıkmadıgını" an1ayacagınız konusunda hç br kuşku laşımıyoruz. üzernde durdugumuz dger br konu se, makna mühends br arkadaşımızın değndğ motorlarda dogal r"'l ~ kullanımı. Hava kı-llgnn yogun olarak yaşandığı ülkemzde dr Qşk alternauoerln var~ ııgını anımsalmak styoruz. Dger br konumuz se Ver letşm Ağları. Yaşamımızın değşk alanlarında sıkça karşılaştığımız bu konu başlığında sc b1nmeyen~ lern öğrenlmes yolunda güzel puçları sunuluyor. Öncek sayılarımızdan devam edegeldğmz konu başlıklan bu sayııııızda da sürek~ liğn koruyor. Havalmanlarınıızın tanıtım Slr3S1 Dalaman Havalmanımızda. Elektronk Dare Başkanlığı Şube Müdürlüklernn tanıtımında da sıra Blg 1 lem Şube Müdürıügünün. Bulmaca köşemzde se bu defa farklı sorularla karşılaşacaksınız. Ufak br anımsalmamız var. Lütfen bze çözünıler yazılı olarak ula tınn. Her zaman olduğu gb dergmzn hazırlanmasında emeg geçen tüm çalışanlara ıeşekkır edyoruz, Yenden buluşana dek hoşçakahn. 4 HAVACılıK ELEKTAONIGI

4 (Flght Informaton Dsplay System) UÇUŞ BLG SSTEM PankEGEMEN Teknk Se! Bugün dünyamızda nsanların daha çok görsel aktvtelern ön plana çıkartarak, dkkatlerın çekeblmek,aynı zamanda da nsanları blglendrmek ve yönlendreblmek çn kul lanılan sstemlern tümüne -Informaton Dsplay System M (Blglendrme Sstemler) denr. Gelşen günümüz teknolojsnde dsplay sstemler br çok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır. Endüstr tesslernde, borsa bnalarında, bankalarda, tren garlarında, otobüs termnallerrıde görebılrz. Havalmanlarında kullanılan bu sstemlere -FIDS : Uçuş Blg Sstemt denr. Sstemn ana özellğ se, mevcut bütün kaynakları kullanarak bunları tanımlamak, eldekı blgler br araya getrmek ve bütün uçuşlarla lgl hareketlere at blglen ışlyerek değşk kuııanıcılara görüntülü olarak letmektr. Uçuş blg sstem le brlkte kullanılan sstemler şunlardır. - Otomatk anons sıstem - Merkez saat sstem - Sesl yanıt sstem Radar FDP sstem Internet S IT A Genelolarak uçuş blg sstem se şu brmlerden meydana gelmştr. - Merkez kontrol üntes (Data Base Server) - Blg grş termnaller (Work Staton s) - Bordlar (Boards) - Kapı göstergeler (Gate Indcators) - Halk montörler (Publc Montors) Personel montorler (Staff Montors) MERKEZ KONTROL ÜNITES Sstemn bütün şletme fonksyonlarını gerçekleştrmek çn kullanılan bu ünte, gerçek zamanda master-slave konfgürasyon olarak çalışan k adet D.B Server'dan (P.C) oluşur. Sstemn master-slave olarak çalışması se D.B Server'lerden herhang brnde meydana geleblecek olan hatalarda, dğernn devreye otamatk olarak grmesn sağlamak çndr. (Hot - Standby). Ayrıca bu otamatk geçş stenldğ zaman blg grş termnallernden (Work Statons) manuelolarak yapllablmeldl Bu D.B Server'ler mnumum, günde 1000 haftada 5000 uçuş dare edeblecek ve lerye yönelk genşleme projeler çn %50 rezerv kapasteye sahp olmalıdır. Sstem serverları aynı anda br çok görev (Mult - Taskng) yapabldğ gb aynı zamanda da br çok kullanıcıya (Mult - User) hzmet vereblecek şeklde seçlmeldr. Örneğn herhang br operatör tarafından ssteme at uçuş blgler yüklenrken aynı anda dğer br operatör günlük uçuş tarfesn prnterden çıktı olarak alablmel, aynı anda da havayolu şrket personeller kendlerne at olan montörden uçuş tarfelern seçerek neleyeblmeldrler. Sstemdek bütün çevre brmlernn (Bordlar - Montörler - Termnallar vs.) kontrolu ve denetm D.B Serverlar tarafından yapılıl Sstem bütününü oluşturan herhang br çevre brmnde meydana geleblecek en ufak hatada operatörler HAVACılıK ElEKTRONc; 5

5 montörler vasıtasıyla uyarılırlar ve aynı zamanda otomatk olarak bu hatalarla lgl hata mesajları prnterden çıktı olarak alınablmeldr. - Sstem Yazılımı- Yazılım UNIXS tabanlı, gerçek zamanda çalışan, çok kullanıcılı, çok şleml br network (şlemsel ağ) çnde çalışan br şletım sstemne dayanır. Çevre brmlernn kontrolu se "C" dlnde yazılmış programlardan oluşur. FIDS sstemlern çalışması genelde LAN (Local Area Network) mmarsnde olur. Dolayısıyla yüksek hızda (2,5Mb/s) çalışablrler. Günümüz uçuş blg sstemlernde kullanılan yazılım Open System olarak da adlandırılablr. Dolayısıyla sstem bütünü çersnde düşünüldüğü zaman temel programlara müdahale edeblmek, software değşklğ yapmadan ssteme çevre brmler eklyerek sstem büyütmek ve modfkasyonlar yapmak mümkün olacaktır. BLG GRş TERMNALLER (WORK STATIONS : ş stasyonları) D.B Serverlara ser olarak grlen ş stasyonları yetk ve öncelk sırasına göre çalışırlar. Dolayısıyla bu şlem gerek sstemn çalışması gerekse şletme açısından meydana geleblecek karışıklıkları ortadan kaldırmak çn düşünülmüştür. ş stasyonları üç ana başlık altında değerlendrleblrler. 1- Operatörler çn; uçuşlarla lgl bütün blgler grmek, değşklk ve lavelern yapılablmes çn, 2- Teknk Supervsor olarak: Bütün uçuş blg sstemn sürekl olarak zlemek. Meydana geleblecek hataları düzelteblmek ve ssteme müdahale edeblmek çn, 3- Grafk ş stasyonu olarak: Pentum br blgsayardan oluşan ş stasyonu se ana bordlarda reklam ve text amaçlı gösterm sağlamak çndr. Bu şlev k şeklde yapmak mümkündür. a- Scaner (tarayıcı) kullanarak, b- Grafk blgsayar çersndek programları kullanarak, Bordlarda uçuş blglern gösterrken uçuş blglernn slnerek aynı anda reklam veya text göster m süresn yolcu trafk akışını engellemyecek şeklde set edlmes şlem de grafk ş stasyonu tarafından düzenlenr. BORDLAR (BOARDS) ve elektror-]()[)ei Uçuş blglern gösterldğ bordfar 1950 yılından başlıyarak elektromekank Tp ı~;),::~ ıı~~ Rnb? Aktf Parlak. Açı" Saha (~(lirıı2) (rlll1lxrııın) LDU~-lC]6xI6.l-r"l:r,k J 4 -tl-y" lfıd2 M., LDU56CI6xl6 Kınmır,, -t1-(,('(' 16x32 96x96 70 LI)U.'(,CI6,16.l-rı.:nk, 6 -t/-6(1' 16x.12 96, LDL'lNClh,16 3rerık R ".1-41' 16x32 144xl LDlJ.'7\109x32 ıckrenk.\ 7.(,2.1-41' <)x32 6~x2-12 IL)(J LDU57\116x]fı rcokrenk, t/-6(1' Ifıd2 121xl42 20 Lf)C.'71(,.,.12.l rı.:rık ti-6rj' 16x32 12Jx]42 LD[;57MI(,.12R IchcJ1k t/-(,(r 16x32 12hl-11 Jl)(J '" LUU57CI6.12B 3-renk, tl-w' lfx xl42 70(1 6 HAVACılıK ELEKTRONG

6 nk aşamalardan sonra zaman çersnde daha karmaşık yapılara sahp olmuş, kend ç bünyelernde mkroprosesör kullanılmaya başlıyarak genelde k tp kullanım ve uygulama alanı bulmuştur. Son yıllarda se LED ve LCD (Uqud Grstal Dsplay)bordlar kullanılmaya başlanılmıştır. LED Bordlar Değşk yarı çaplı olarak tek renkl bord yapısı elde elmek mümkündür. Üç renkl versyonlarda temel k renk, bunlara bağlı olan Led'ler yakarak üçüncü renk elde edlr. Bordu oluşturan Led modüller yanyana ve üst üste konularak düzgün br bord yüzey elde etmek mümkündür. Her br Led modül çn brer adet sürücü kart kullanılır. Led bordları k değşık modda kullanmak mümkündür. Grafk Modu: Bu kullanım modunda kontrolcü RAM çnde yüklenmş olan görüntüler veya öze! yazılar üretlr. Text (Yazı) Modu: Kullanılan alfabeye karşılık gelen br ASCII set veya alt set meydana getrlr. Bordların tpne bağlı olarak değşk tpte format kullanılarak matrs şeklde yapılır. Led bordlarda aranılan öneml özellkler şu şeklde sıralanablr. Genş br okunanablme açışı, net br şeklde okunablrlk ve renklern düzgün dağılımı. Led modültere at blgler br öncek sayfada tabloda verlmştr. KAPı GÖSTERGELER (Gate Indcaıors) Gden yolcu bekleme salonlarında son çıkış kapılarına konularak yolcuları blglendrmek çn kullanılırlar. Aynı kapıdan farklı uçuşlara at yolculara blg vermek çn k veya daha fazla sayıda göstergeler terch edleblrler. Uçağa bnş zamanı geldğnde se kalkacak olan uçağa at btglern açıklama sütunu yanıp sönerek yolcuları uyarır. Yukarıdak resmde Led'l br kapı bordu yer almaktadır. BAGAJ GÖSTERGELER (Bagage lndcalors) Gelen yolculara hzmet vermek çn bagaj alım konveyörler üzerne konularak gelen J bagaların hang uçuşa at olduklannı belrtrler. Uçaklardan alınan bagajlann hang konveyöre konulacağı se aynı blgler taşıyan bagaj göstergesnn bulunduğu bagaj yükleme ha- HAVACılıK ELEKTRONG 7

7 28" Halk Montörü Gate Bord Yerne Kullanılablen Alternatf Montör dmne konulması le sağlanır. Bagajlar yolcular tarafından alındıktan sonra o uçağa at blgler otomatk veya manuelolarak bord'dan slnr. Bu şlem k şeklde yapılablr. 1- ş stasyonları (W.S) sayesnde operatörler tarafından blg grş yapılarak, 2- ç hat ve dış hat bagaj göstergelerne, ayrı br PC(WS} bağlanarak, FIOS Sstemlernde her k opsyonun bulunması ssteme büyük br esneklk ve şlerlk kazandırır. HALl< MONTÖRLER (Publc Mon!ofs) Halkın kullanımına açık olan görüntülü letşm ağına at olan bu montörler, çoklu olarak LAN'na (Archnet veya Eternet) drekt olarak veya EIA 232 adaptörler vasıtasıyla ver termnallerne bağlanablrler. - Stand-by modu (Montörlerde uçuş blgs olmadığı zaman otomatk ekran karartması) Montörlern temel özellkler: - Düz kare, renkl VGA 640x480 pxel'lk ayırma - Dahl karakter Jenaratörler. Her br montörün ayrı ayrı adresleneblr olması PERSONEL MONTÖRLER (Slaf! MonlOfS) Genelolarak havalmanlarında hzmet veren hava taşıyıcı şrket ofslernde bulunan bu montörler lgl personeller tarafından günlük ve sezonluk uçuş blglern göreblmek çn kullanılan 14" montörlerdr. Uçuş blglerne dahl br nümerk klavye (keyped) kullanarak ulaşılır. Kanımca Termnal Sstemler olarak bzm sstemlermznde Internete dahlolma zamanı geld. Ülkemz ekonoms çn öneml sektörlerden brtanes de şüphesz turzmdr. Dolayısıyla Internet, yerl ve yabancı hava yolu taşımacılan, tur operatör1er, seyahat acentaları ve oteller kısacası htcayı olan her fert ve kuruluş çn stedkler zamanda bütün uçuşlara at blglern tümünü, doğru, güncel ve güvenlr br şeklde alablmelern sağlayarak turzme sayısız katkıları olacaktır. 8 HAVACılıK ELEKTRONGI

8 PRIMARY SURVEILLANCE RADAR (PSR) BakUZUN PSR Sorumlu Tek. Son yıllarda havayolu, yolcu ve kargo taşımacılığı hızla artmış, artan bu hızlı trafğe ayak uydurmak ve Seyrüsefer hzmetlernn emnyetl br şeklde yapılması çn, Havacılık Elektranğ de büyük br hızla gelşme göstermştr. Günümüzde Havacılık Seyrüsefer hzmetler, blgsayar, ağıyla donanmış PSR, SSR Radarlar ve Radar Blg Işlem ünteler le daha emnyetl br hale getrlmştr. devresne grş snyal olarak grer. Trgger zamanına bağlı olarak fakat 30KV'.'luk gb yüksek br Pul se elde edlr. Modülatör devresnde elde edlen 30 KV'.luk bu Pulse le Magnetran tetklenr. Magnetran çıkışında 500 KW.'lık br RF enerj oluşur. Oluşan bu enerj Wavegud'ler yardımıya RF bölüme oradan da, darband anahtar (WB DUBLEXER) dan geçerek antenden yayımlanır. Vercern yüksek frekans ve güçte çalışması ve alıcıların yüksek frekans alçak güçte çalışmasından dolayı kayıpların aza ndrlmes, PSR'ler Mhz. Frekans ve güç aralıklarında çalışan, blgsayar kontrollu MW. br sstemdr. Besleme, Anlen, ALıcı ve Ve- rc olmak üzere dört ana bölümden oluşmaktadır. Besleme bölümü; djtal kontrollu alçak ve yüksek (AC.DC) voııaj kaynaklarından meydana gelmşr. ıjl-fl LO( PRT~ : A C Bı O blhassa bu sstemler çn çok önemldr. Bu nedenle Coax kablo yerne Wavegude kullanılmaktadır. Dublexer'ın görev sstemn verclk anında alıcılık yolunu kısa devre ederek tıkamaktır. Böylece yüksek verclk snyalnn alıcı devrelerne A Useful zone B: 32 r.b. C: Bte zone (16 r.b.) D : Dead tme of PRT ŞEKl-1 PSR, Verc bölümü çıkışlarında ya Oslatör olarak çalışan Magnetran yada Amplfer olarak çalışan Klaystron kullanılmaktadır. Şekl 3'de Magnetran çıkışlı br sstem şeması görülmektedr. ŞEKIL - 2 : Tpk Double Feed Anten Kaplaması geçşn önler, alıcılık anında, kısa devre edlen alıclık yolu açılır. Verclk zamanında (t) Dublexer çndek gaz yonze, alıcılık zamanında de- Control Extractor bölümünde bulunan T- yonze olarak şlevn sürdürür. mng devresnden alınan Trgger. Verc böıü. Antenler; sabt, dönen kısım ve kontrol mü nde, _R_F_p_u'_se_o_'uş_'_ur_ao_P_u_'se_Mod_u_'a'_o_r _o_'m_a_k_üzere üç bölümden oluşur. Snyaııar~ HAVACıLıK ELEKTRONö 9

9 I I I sabt kısımdan dönen kısırna, dönen kısımda sabıt kısma geçşler, Roıary Joln! denen br sıstemle mümkün olmaktadır. Ayrıca Man ve Aux olmak üzere k Beam kullanılmaktadır. Man 8eam, hem verclk hem ahcıhk, Aux sadece alıçıllk otarak kullanılmaktadır. (Şekl 2) Anlenden yayımlanan venc snyal Sabt ve Hareketl hedeflere çarparak Anlene ger döner. Anlenden alınan RF alıcı snyal Dublexerden geçer Law Nose Amplfer'a (LNA) gelr. Burada sadece snyal sevyes yükseltlr, Nose sevyes mümkün olduğunca sabt tutulmaya çaıışılır. LNA çıkışı once Beam Combner daha sonra Pre Se-,e.cıor Fltreye gelr. Pre seıect~,r Fltre Radar. çalışma ferekansına ayarlanır, boylece stenmıyen sınyaller kısmen önlenr. Beam Combner'e Man ve Aux Beam brlkte grmektedr. Man Beam yardımıyla (Yatık oldu- 1 ğundan) aşağıdak, Aux Beam yardımıyla (Dk ol duğundan) yukarıdak hedeflerden gelen snyaller algılanır. Her kurulan sstem çn br coğrafk harla çıkarılır. Hücreler halnde çıkanlan bu hartaya Man ve Aux Beamler (BC.), STC, CM, WSM gb değerler yüklenr. Hedeflerden gelen snyallern daha net görülmes sağlanır. Sstemn çalışma frekansının devamlı sabt tutulması gerekmektedr. Bu nedenle Automatc Frekans Control (AFC) devres kullanılmaktadır. AFC devres 30 Mhz.lk br IF frekans le çalışmaktadır. AFC MIXER'e TX ve RX bölümünde bulunan Local Os la tör (ST ALD) den 30 Mhz. farklı k snyal grmektedr. Mxer çıkışında 30 Mhz.lk br IF snyal oluşur, oluşan bu snyal yardımıyla AFC Dff. Amp. çıkışında artı ve eks voltajlar elde edlr. Bu vollajlar, Magnetron dşlsne ırtbatlı olan Magnelron Gear Box Motoruna sağa ve sola dönme komutunu verr. Bu şlem sstem normale dönene kadar devam eder ve sstem frekansı olomatk olarak ayarlanır. Sstemn alıcılığının kontrolu amacıyla TTG (Test Targeı Generalor) devres kullanılmaktadır. TTG devres RF snyal yayımlayan bast br vercdr. TTG Frekansı, TIG MIXER'e gelen STALO (RF) frekansı le COHO'dan gelen 30 Mhz.tk IF frekanslarından oluşur. Bu frekans sstem frekansında olup çok düşük güçtedr. Anten bölümünde bulunan Dpol anlen yardımıyla Ana antene yayımlanır. Ana anten normal snyalle brlkte TTG snyalnde ahr. Alıcı devrelernden geçrerek ekranda görüntülenr. Normal görülmes bzm alıcı devrelernn hassas br şeklde çalıştığını göstermektedr. Analog Alıcı devreler 30 Mhz.lk br IF frekansı le çalışmaktadır. F Frekans!, MIXER IF ' e gelen TX ve STALD frekanslarından oluşur. F MIXER çıkışında 30 Mhz.lk br frekans oluşur. Elde edlen bu IF snyal PRE F Amp.'dan geçerek snyal kontrol üntesne gelr. (STC,AGC ve NG) Burada snyaller bjr takım kontrollere tab tutularak, çıkışla stenen sevıyede ayarlı snyal elde edlr. IF Amp. yardımıyla snyal, kuvvetlendırlerek Analog çıkışı olan Phase Detectore gelr. Phase Detector çıkışında 90 derece lez farklı k snyal elde edlr. Elde edlen SN ve COS ve CLUTTER SENSOR snyaller SIGNAL PRO- CESSOR bölümüne aktarılır. Artık IF snyal son bulmuştur. Bundarı sonra dıjtal snyal şlem başlar. Bu kısımda gerekl kontrollarve karşılaşlırmalar yapılarak elde edlen blgler görüntülenmek üzere RADAR BLG ŞLEM ÜNTESNE gönderlr. RADAR SÖZLÜ(;Ü Tx - Verc Rx Alıcı PSR Brncl gözetlerne radarı SSR. kncl gözelleme radan Control Extractor - TOm radar blglernn karşı laştmlarak kontrol edlen bölüm. Radar çn lazım olan lüm zamanların Tmng devres - üretld!') bölüm. snyal. Trgger - Tetkleme Wavegude - RF ene~ nakledılen, özel alaşımlı ve ç boş dkdörtgen melal. kısımlardan brbrne Roıary Jont - Dönen ve sabt snyal geçşn sağlayan me- kank aparaı. 10 HAVACılıK ELEKTRONG

10 ~ ~ f> o ın ~cl c rn - ": cr: cr: a ~,." W f> ~ HAVACılıK ELEKTRONG 11

11 TANıTIM BLG $LEM $OBES MÖDÖRLÖGÖ Serdar BAHÇELİOGLU Blg şlem Şube Müdürü Blg şlem Şubes Müdürlügü: Genel Müdürtügüınüz le bagıı Lman ve Meydanlarda bl~sayar data haberleşmesn sağjamak, kuruluşumuz genelnde blg şlem faalyetlern yürütmek. destek vermek. bunlar le lgl sstem ve yazılımların temn edlmesn sağlamak, gerektgnde sofware ve hardware destcğ: vermek. blg şlem uygulamalarının çalışrr durumda tutıılrnasırrı saglanıakla yükümlüdür. Hatırlanacağı üzere kuruluşumuz hzmetlernn otomatze edlmes çalışmaları lk olarak ı985 yılında kşsel blgsayarlar (PC) le başlatıldı. Bu kapsamda Merkez. Atatürk ve Esenboga Havalmanları maaş borcira şlemler. stok ve muhasebe şlemler. Brüksel Euroeontrol le blg alışverş şlemler. notam / snowtam hzmetlernn otomatk olarak takp edlmes şlemler ve APK statstk şler kşsel blgsayarlar le başlatılan lk uygulamalar oldu. Daha sonra blgsayar ağ)nın büyümes. gerek donamın gerekse yazıımı konlrolünü güçleşurmes neden le blgsayar hzmetlernn tek br merkezde toplanması ve hızla büyüyen blgsayar çalışmalannın sağlıklı br yapıya oturtulması aınacıyla 1989 yılı sonunda büyük boy merkez blgsayar sstem le brlkte 44 adet termnal ve 14 adet yazıcı alınarak faalyete geçrlmştr. Bununla brlkte kşsel blgsayar sstemlernde kuııanılan programlar merkez blgsayar sst.em çn de ayrıca hazırlanarak söz konusu programlardan faydalanan kullamcılarm sayısı artmlınıştır. Son derece artan htyaçlara tamamyle cevap vereblmek ve luzla lerleyen teknolojk gelşmelere daha kolay uyum saglayablmek amacıyla 1993 yılı sonunda daha gelşmş ve daha büyük kapastel yen br merkez blgsayar sstem satın alınarak hzmete verlmş. mevcut merkez blgsayar sstem se Atal:Cırk Havalmanında faalyete geçrlerek uygulamalardak şlem hızı ve performans yükselulmşlr. Bununla brlkte kunıluşumuz gelrnn tümünün saglandıgı hasılat şlemlern Havalman bazında blgsayar le zlenmes ve gerçekleştrlmes çn Genel MCıdür!ügüınüz le HavalmanJarı arasında elektronk blg akışına mkan verecek blgsayar agının oluşturulması amacıyla başlanılan DJ-IMİ hasılat projes çalışmalan sonuçlanarak kullanıma sunulmak üze- 12 HAVACıLıK ELEKTRONGI

12 redr. Şu anda: sosyal yardım (gymkıyafeo. uçak traflg takb. muhasebe. envartcr. maaş bordro. maaş fark, emekl sandıgı. tasarruf teşvk. verg ades. t.ahakkuk hzmetler. personel sc!. kadro. teskye. ücret, stok. bankamalk ve kelme lem (edtör) uygulamajan gb programlar le Merkez. Atatürk. Escnboga. Antalya. Da~ taınan ve Adnan Menderes Haval~ man1annda yaklaşık 250'nn Ü7..ern~ de uç kullanıcıya. görevlern başan ve özveryle yerne gelnney prensp ednen toplam 8 kşlk kadromuz hzmet vereblmek çn büyük br tlzk ve gayret He ça1ışma1annı sürdürmektedr. BLGSA YAR BAGLANT1 ŞEMAS/ 1994 Yılı TURPAK X. 25 HAYAalıK ELEKTRONlG 13

13 "ŞAPKASIZ ÇIKMAM AB lı Al ÜNSAL Teknk Öğretmen AETPA 1/. LJa>"kalıı Havacılık Elektronı!; Bu tema dergmzn bundan öncek sayılarında br çok arkadaşımız. tarafından uzun uzun anlatı! dı. Havacılık Elektrong dergsn takp eden okurlarınuz bu konu hakkında blgı sahb olmalarına rağ:ınen. bz anlatımlan ımza bu ve bundan sonrak1 sayılanlnızda da devaııı cclecegz. Dergmzn bu sayısında Secondary Surv('llancc Radar ISSRI konusunun şlenmes. arkadaşların tarafından stenmşl. Mashar. Fuat. Özkan üçlüsü'nün reklamlarda söylcelıg gb "Şapkasız çıkma m ab" msal çm dökmeden SSR anlatanıanı ab dlyecegm. YurdulTIUZüzernden geçen ve yurdumuz C1ahlndek meydanlara nş kalkış yapan uçaklara scyrüscfcr hzmet. yurt genelne <lagılmış havalmanları ve meydanlar cvarında bulunan IstasyonJar vasıtasıyla verlmektedr. Uçuş güvenlg açı sındaıı bl! Istasyonlanınıroa bulunan sstemler yedekl olarak çalışmaktadır. Yedekl sstemlerden brnn anzalanması halnde Havacılık Elektrong teknk elemanının görev en kısa sürede bu stasyona ntkal ederek. sstem yedekıl çalışır duruma getrmektr. Z3man. zaman yapılan statstklerde sstemlern devamlı servtste kalması yüzde 99'lar düzeyndedr. Bu oranı bu kadar yksek tutmak. problem br an önce hal~ letmekle mümkündür. Aralık ayının lk haftası Kahramanmaraş SSR stasyonu tek kanal çalışır duruma dşmuşl.ü. Ilglyerlere gerekl blgler aktanldı. vazfe emrler yazıldı ve Bynı gün Bkşamı Gazantep meydanına ulaşıldı. Artık bzler tek noktaya kenetlenmş br mket msal br an önee stasyona çıkıp arı~ zayı hallederek sstem yedekl çalışır dunı~ ma gctrmey düşunmekteydk. Aynı uçakta tesadüfen o bölgedek mobl telefonlann base stasyonu le lgl sorunu Ç"özl:l.t:k olan br özel sektör frmasının LL ık elemanlan lc tanıştık. Bzler uçuş g uı1g le lgl problem hallederken. meslekıaşlarımız. Ahmet Beylc Melı~ met Bey. Ayşe Hammla Fatma Hanımı daha sag:lıklıgörüştürrnek çn çaba harcıyacaklardı. Gazantep'e ulaşugımızda b~ lmlc blktc uulunan Aleııa fınnası elema~ mm. otelne götürmek durumundaydık. Arkadaşımızı beş yıldızlı oteııne yerleştrdkten sonra Gazantep Meydanına at msafrhaneye döndük. Bu seyahatte oldukça şanslı dk. şayet gltgünz şehrde havaa~ lanı olmasaydı. üçüncü sınıf ot.ellerde re sepsyon memuru le aman kardeşm braz nddm yap da, harcırah lmtlermz çnde 14 HAVACılıK ELEKTRONGI

14 kalann pazarlığı yapacaktık. Ertcs sabah arkadaşırmzı otelden alıp s1;:lsyona doğru hareket ettk bu arada uçakıa karşılaştığımız meslektaşlarımızia otel lobsnde tekrar karşılaştık ve kendlerne y şanslar dledk. Her k grubunda oldukça fazla şansa htyacı vardı. Çünkü stasyonlarımız genelde meskün mahal dışli1da bulunmaktadır. Şehr merkeznden stasyona ulaşmanıız yaklaşık k saat sürdü. Üç saatlk br çalışma sonucunda da radar artık yedekj çalışır duruma gelnı~t. Elmz çabul~ tutup br an önce stasyondan ayrılmamız gerekrd. Ankara le karşılıklı görüşülerek stasyon bütün sst.emlerfaalolarak hava seyrüsefer hzmetne verlmşt. Gazant.ep'e döndügümüzde hava kararmıştı. Bu seya1ıatmzde oldukça şanslı dk. Gr gece önce, şletmemze at br msafrlıanede yer bulmuş. stasyonda şmz msı: gtmş ve anzayı kısa sürede btrmştk. Ankara'ya dönüş yolculuğu başlamıştı. Uçakta yne meslektaşlanmızla karşı1aş~ ük. Onlarda şlern btrmenn rahatlığı le evleıne dönüyorlardı. Seyahat boyunca oldukça geçmşe gttm. Alena'ya at radarlar kurulmadan önce Atatürk Havalmanında bulunan Se1ena mobl radan Esenboğa'ya kurulmuş ve uzun yıllar radar le yaklaşma hzmet verlmşt. Bu sstemlern montaj1- na gelen arkadaşlarımız haftalarea Ankara'da kalmışlardı. Seyrü sefer yardımcı chazlarını yenlemek çn Gemerek'e, Mut'a, Afyon'a gden arkadaşlanmızda aynı şeklde sıkıntılar yaşamıştı. Mut. Myon değl yurdumuzun Sadece Gemerek. her yelnde Havacılık Elektron@ Teknk elemanları fedakar br şeklde çalışmışlardır. Bazı nsanıann bell dönemlerde gtmeye cesaret edemedğ Bat.man, Srt, Muş, Hakkar. Kars gb llermzde de mont.aj ve bakım anan m maksadıyla uzun süreler bulunulmuştur. Bzler DHMIgb seçkn br kuruluşun teknk elemanlarıyız. Işletmemz karlılık oranı yüksek olan br kt.dr. Işletmemzn yapmış oldugu yatınmlar. personel gderler, sstemleln yleştrlmes le lgl harcamalar göz önünde bulundurularak br sonrak yıl Türk Hava Sahasını olan t.ranst uçuşlann kullanacak tarfeler Eurocontrol tarafından belrlenmektedr. Yan kuru- IllUmuzun bütün harcamalan uçak şrkcılernden tahsl edlmektedr. Hal böyleyken harc göreve gttgmzde üçüncü sınıf otel resepsyon masalarında br gün çn vellen harcırahı, pazarlık yapmak. yctştrmc çabaları bz teknk elemanları oldukça ü/.:- mektedr. Havalmanında hzmet veren uçak şrketler şçsnn aylık mesa tutarı kadar maaş alan teknk elemanın ne kadar verml olableceğ düşünülınes acı br gerçektr. gereken Bzler mesleğn seven. ülkesn seven nsanlanz, Bugün bayram, stasyonda anza var denldğnde çıkmam ab degl. Çlkanz ab derz. Batman'da, Sürt'de, Muş'ta Kars'da anza var denldğnde yne bzleln söyledğ tek şey gderz abden başka brşey degldr. HAVACılıK ELEKTRONIGI 15

15 r l HAVAALANı VE LMANLARıMIZ DALAM~~ Sallı AKYILDlZ D,,'CI \-~',~ ~1 ~ 5' Elektronk Md. V. fd\sl W j Bölgemızın turstk yörelerne hzmet etmek amacıyla 1981 yılında svl kategorde prefabrk yapılarla kurulmuş bulunan Muğla lnde yerleşk Dalaman Havalmanı, her yıl büyük artış gösteren uçak ve yolcu trafğn karşılayablmek amacıyla 1987 yılında metre karelk ç ve dış hatlar termnal bnası le 33 melre yükseklktek kontrol kulesn;n hzmete sunulmasıyla, daha da önem kazanmıştır. Bu do{ırultuda. DHM Genel Müdürluğü tarafından 1989 yılında Uluslararası Havalmanı özellğne kavuşturularak, Dünya'da lçe çnde kurulmuş bulunan tek havalmanı özel1{ın kazanmıştır. Akdenz ve Ege kıyılarının kesştğ bölgede metre karelk alana yerteşen Dalaman Havalmanı, ılçeye 6 km. uzakjıkta olup, grntl Çlkınıl koyları ve tertemz denzlerne sahp doqa I harkası Marmars (80 km), Fethye (SO km), Göcek (20 km), Dalyan (25 km), Sodıum (200 km) gb turıstık yörelere çok kısa mesafe~e karayolu le ulaşım sağlanmakıa, önümüzdekı yıllarda Dalaman yat hmanı kurularak, denz yolu le de L uıaşım mkanları saqlanacaktır. Svl Havacılık kurallarının CAT statüsüne hzmet vermekte olan Havalmanı, Y~kıaş göre ma ve Yol Kontrol Hava Trafk hzmetlernı, havalmanı çnde bulunan Prmary ve Secondary Radar le, zmr AkdaQ'dan gelen Secondary Radar bıglernn VOR,OME,NDB le gerçekleştrmektedr. Yıııık 3 Mlyon yolcu kapastel termnal bnasında modem körük sstem le uçaklar park etmekte ve gerekl olan her türlü elektronk chazlarla donatılmıştır. Havalmanının artan trafğne parelel olarak, Apron genşletmes ve yen taks yolları yapımı devam etmekle, termnal bnasının %50 oranında genşletlmes projelendrlmş ve yakın gelecekte nşaat çalışmalanna başlanacaktır. Bu büyümeye oranla, havalmanının toplam 193 personel sayısı çok kısıtlı kalmaktadır. Elektronk Müdürlüğünün personel sayısı, sorumlu olduğu elektronk chazların dağılımı ve ç-dış hat uçak trafğ sonrak sayfadak br çzelgelerde verlmştr. HAVACIUK ELEKTRONG 17

16 '" - '" 'D "'''' g~ '" 'D '" 'D 0/j'D ~~ı $ ~~ ~g "'O... ~ ~~ ~;3; ~ ~ "'... ~~ ~~ '" Q ~:$ o... e - ~~ ~.~... ~~ ;;> -~-~ ~~ ~~.., ~ ~;;;....., ~~ 0-..,'" "'''' f-~ ;;;~ "'.. ~ ğ ~::: :'l~., ~- "'''' :'l: :;, P: ~ -:... ı8 :2;::; ~~ "'''' ~~ ~~ ~:@:!5 ~~..,~!:< "'.., M~ (; ~~ ~~ "'- _ '" ~:::L... ~. "'''' - "'... ;::;:'l ~: ~ -'" ıl ~~ ~ ",'" ~~ :::~ Q ",- ~ ;::;~..: ~~ ~~ -- '" f-~ ~ ~:?O"'0 g~ ~~ ;2-... ~!~ f'::<ı o... 'D'" ~ ~~..,... ;r:]; ~~ ~~ ~~ ~:g~ - ~ Z ~., ::=J ~~!;;~ ~~ ~~ 5- aı~j gı~~~ ~~ ~~ ~~ 3~~ E ~:ıı...m~ ~.f.. '" '" ~ f.;~~ III ~...ı ~ 5<;:< :ıı P:p:Z l:!., < lil~j >0 a:ı ~~ ı;ı.~~ g ~ -:ı'" '" - ~ ~.. ~ ~., ~[g~ ~ '" ~~ ~ JllJl.,.;:;: f-ff.5~~~ ~ -:ız ZP: ~~ ~g;:;: ct; ~~ ~LIL LLL'" ~ff~ ",...ı.. '" ~~ Jtg 18 HAVACılıK ELEKTRONIG

17 TEKNİK W~~~ ~[L~ır~~~[jWj] (DATA COMMUNICATION NETWORKS) Nusret Elektronk YILMAZ Mühends Blgsayar kullanımının gderek tüm alanlarda artması, ver kaynaklarının (database) brden fazla kulanlgi tarafından paylaşılmasını sağlayacak, şlenmş blglern uzak mesafelere hızlı, güvenl ve hatasız letlmesn sağlayacak özel haberleşme sstemlernn gelştrjmesn zorunlu kılmıştır. Ver letşm Ağları (Data Communcatıon Networks) adı verlen bu sstemler, kullanım amaçları, kapladıkları alan ve kullanlan teknkler gb ayrı özel lklere bağlı olarak farklılıklar gösterrler. Bell br amaca yönelk k blgsayarın brbrne bağlanmasından tutun, Hava Trafk Kontrol hzmetlernde entegrasyona gtme~ y düşünen ülkelern Radar Blg şlem Merkezlernn brbrlerne bağlanmasına kadar br çok alanda ver letşm ağları kul~ lanılmaktadır. Ver letşm Ağları ana blgsayarlar, termnaller, modemler, çoklayıeılar ve anahtarlama brmler gb ver letşmnn temel brmlernden oluşurlar. Böyle brmlerden brden fazlası blg alışverşnde bu~ şekll - 1 HAVACılıK ELEKTRONG 19

18 lunmak ve kaynakları ortak kullanmak amacıyla ortak çalışıyorlarsa br ağ oluşturuyorlar demektr. Şekl-l'de tpk br ver ıletışım ağı görülmektedr. ıetşm Ağlarının Sınıflandırılması: Ven letşm ağları halka açık (publc) ve ozel (prvate) ağlar olarak kye ayrılab- Lr. Prvate ağlar bell br amaca yönelk bell bır kullanıcı grubu tarafından kullanılan ağlardır. Publc ağlar se farklı kullanım amaçlarına yönelk olablr ve steyen herkes bu ağlara bağlanarak amaçlarını gerçekleştreblrler. Ayrıca letşm ağları yerel alan ağları (LAN-Local Area Networks) ve genş alan ağları (WAN-Wde Area Networks) olmak üzere kye ayrılablr. Aslında şmdlerde LAN'larla WAN'ları brbrnden ayırmak esks kadar kolay değldr. Çünkü 1980'l yıllarda LAN'lar en çok br bna veya kampus le sınırlıydılar. Yan kapladıkları alan ancak br kaç yoz metre olablyordu. Günümüzde kılometrelerce genşlkte LAN ağlar mevcuttur. Yne de yerel ve genş alan ağları dye ayırdığımız bu ağların kendlerne has bazı özellkler vardır. Örneğn ver letşm hızları brbrnden oldukça farklıdır. çoğu WAN'lar kbvs (klo bls per second) hızında çalışırken LAN'lar daha hızlıdır ve MbVs (Mega bts per second) hızında çalışırlar. LAN'ları WAN'lardan ayıran dğer br özellkte LAN'ların daha dar alanları kapladıkları çn ve daha y korundukları çn hata oranlarının çok daha düşük olmasıdır. Ayrıca WAN'lar çoğunlukla halka açık (publc) ağlar oldukları halde LAN'Iar özel (prvate) ağlardır. Temel Ağ Brmler: Ver letşm ağlarının temel brmlernden br tanes tab k blgsayarlardır. Verlern letlmesnde ve saklanmasında ana blgsayarlar (Host Computer) veya hzmet brm (Server) olarak adlandırılan yüksek performanslı blgsayarlar kullanılır. Br çok ağda ana blgsayarların yükünü haffletmek ve letşm şlemlern kontrol etmek 20 HAVACılıK ElEKTRoNtal çn özel şleycller (front-end processor) kullanılır. Ver letşm ağlarının temel görevlernden br tanes de ver kaynaklarının (databasel değşk kullanıcılar tarafından ortak kullanımını sağlamak olduğu çn ag brmlernden br dger olarak ver kaynakları sayılablr. Eğer anablgsayarlarla termnaller arasındak mesafe brkaçyüz metreden fazla se, modemlern kullanılması gerekr. Modemler asıl gönderlmes gereken ver snyallernn, uzak mesafe letşmne uygun snyallere çevrlmes n sağlartar. Çoğunlukla br kullanıcı, kullanılmakta olan kanalın tüm letşm kapastesn kullanmaz. Böyle durumlarda çoklayıcılar (Multplexer-MUX) kullanılarak, brden fazla kullanıcının aynı kanalı paylaşması sağlanır. Muıtplexer'lerde farklı çoklama yöntem kullanılablr. Örneğn frekans paylaşmalı çoklama yöntemnde (FOM-Frequency Ovsan Multpıexng), letşm kanalının sahp olduğu toplam frekans bandı bölünerek, her br kullanıcıya bandın bell br bölümü tahss edlr. zaman paylaşmalı çoklama (TOM- Tme Ovson Multplexng) yöntemnde se her kullanıcı kanalın sahp olduğu frekans bandının tamamını kullanablr ancak sırayla ve bell zaman dlmler çnde. Ver letşm çn en uygun sayılablcek yöntem se TOM'n br benzer olan ve kanalın daha verml kullanılmasını sağlamak amacıyla, br kuııanıcıya yalnızca gerçekten kanalı kullanmaya hazırsa, kanal tahss esasına dayanan statksel Zaman Paylaşmalı Çoklama (STDM-Statstcal Tme Ovson Multpıexng) yöntemdr. Iletşm dünyasında çok sayıda LAN'ların ortaya çıkmasıyla brlkte, ver kaynaklarının, ana blgsayarların (Host Computer) ve hzmet brmlernn (Server) paylaşılması amacıyla LAN'ların brbrne bağlanması htyacı doğmuştur. Yerel letşm ağlannın brbrne bağlanmasını sağlayan brmlere Internetworkng Unt (IWU) adı verlr. IWU'ların görev ver trafğnn --~- ---'

19 gerekl yerlere letlmes ve gerektğnde farklı haberleşme protokoller kuııanan LAN'lar arasında protokol çevrm yapmaktır. IWU'lar gerçekleştrdkler şlevlere bağlı olarak Brdge, Router, Gateway gb smler alablrle r. letşm dünyasında brbrnden farklı teknk özellk ve kapastede LAN'lara rastlamak mümkündür. En yaygın olanları Ethernet ve Token-Rng şeklnde olanlarıdır. Ethernet tıp LAN'larda ağa bağlı brmler tek bır kanala (örneğn Koaksyel Kablo) peş peşe bağlanırtar. Token-Rng'de se letşm ortamı halka şeklndedr, ağ brmler bu halka etrafına dzlrler. Örneğn Esenboğa Hava Lmanı Radar Blg şlem Merkez'nde farklı yerlerde bulunan radarlardan alınan blglerın şlendkten sonra, hava trafğnn kontrolünde kullanılacak çok sayıda radar ekranına letlmesnde ulaslar arası IEEE standardına uygun, 10 MbVs letşm kapastel, CSMA- CO (Carrer Sense Multple Access- Collsıon Deteeton) letşm ortamına erşm protokolü ve HDLC (HghLevel Data Lnk Control) Data Lnk protokolü kullanan Ethernet tpı br LAN'dan yararlanılmaktadır. Yaygın olarak kullanılan ağların çoğunda Clent-Server model olarak adlandırılan br şleyş mantığı kullanılır. Bu modelde elent olarak adlandırılan termnaller letşm ortamını kullanarak Server olarak adlandırılan hzmet brmler le haberleşrler. Clent'ler gerçekleştrlmesn stedkler hzmetler br stek olarak Server'e letrler. şlemler Server'de gerçekleştrlr ve cevap olarak hzmet steyen termnale ger gönderlr. Böylece br çok kullanıcı bast yapılı termnaller kullanarak genellkle daha gelşmş bılgsayarlar olan server'lern kaynaklarını ve gerçekleştrdkler şlevler kullanablrler. Ver letşm Ağlarında Kullanılan Anahtarlama Tenkler: Herhang br letşm ağında ses, görüntü ve verlern ağ çnde br kullanıcıdan L dğerne doğru yönlendrlmes ve letlmes ağ çnde yer alan anahtarlama brmler (Swteh) sayesnde olur. Swtch'lern anahtarlama çn kullandıkları farklı yöntemler vardır. Ver letşm ağlarında en yaygın olarak kullanılan teknk paket anahtarlama (packet swtchng) teknğdr. Bu yöntemde verler, üzerlernde varış adresler olan, değşk uzunlukta paketler halne dönüştürülür ve letşm ağına görderlr. Ağa gelen paketlern adreslernn ncelenmes ve ağın trafk yoğunluğuna göre paketn adresne ulaşması çn en uygun yolun seçlmes şlemne anahtarlama denr ve Swtch'lerde gerçekleştrlr. Paket halne getrlmş verler ağ çnde önceden belrlenmş değl, en uygun yollardan letldkler çn ve letşm sırasında paketn zledğ yol üzernde yer alan şebeke elemanları yalnızca paketn letşm süresnce kullanıldığı çn aynı şebeke elemanları başka kullanıcılar tarafından da dnamk olarak kullanılablr. Bu yüzden paket anahtarlama teknğ özellkle ver letşmne çok uygundur. Örneğn Türk Telekomunkasyon A.Ş.'nn genş alan ağı TURPAK X.25 paket anahtarlama teknğ kullanmaktadır. Ver letşmnde kullanılan dğer br anahtarlama yöntem hücre anahtarlama teknğdr (Cell Swtchng). Paket anahtarlama teknğne çok benzeyen bu yöntemde hücre adı verlen sabt boyutıu ve küçük paketler kullanılır. Örneğn letşm dünyasının en gözde ve en yen ver letşm teknğ ATM (Asynchronous Transfer Mode) verlern 53 byte'lık hücrelere ayrılarak letlmes esasına dayanır. Sınır tanımayan letşm teknklernn tarh gelşm çnde en büyük dönüm noktası sayılan ve ver (data), ses (voce) ve görüntünün (vdeo) aynı şebeke üzernden letmne mkan sağlayan ATM'de lerk sayılarımızda bulaşmak üzere. HAVACılıK ELEKTRONte 21

20 ~~&\~[Q)&\ ~~ljl,~j~ojın] Mehmet MUSLU Makna Mühends Taşıtlardan çı.kan emsyon gaz larının. büyük şehrlerdek hava kr- 1lgnc etks bna ısıtmasına göre daha fazla olması. la ıt motor1annda dogal gaz kullanımını gündeme getrm. hatla kullanılmaya başlanmıştır. Burada motorlarda dogal gaz kuııanılarak yapılan çeşll çalışma- I Ian bulacaksınız. Nomıal emş 4 degşk. doga! gazla çalışan fakr kan ım yakan dzel molonında yapılan ara tınnada. motor performanslan ve eksoz gaz emsyanlan ncelenm Ur. Deneyde kullanılan k motorun emme I manfoldundan ıürblanslı. yüksek alev hızlı ve dger k motorun lürbıanssız yanma odasına sahp oldugunu. türblanssız yanma odasında. I yanma süresnn uzadıgmı ve bunun da motor perfonnansını olumsuz yönde ekledğ:t belrllnış- I Ur. Molorlar çn çe ll gaz yakılları yakacak kan lıncılar gelştrlmştr. Gelşlrlen kanştıncılar. esas olarak br gaz kan tıncı. gaz yakıtın basıncını düzenleyen br regülatör ve basınç ölçüsu unteden I meydana gelmektedr. Yapılan karıştıncılann sabl çevre şartlarında. butün motor hızı ve yükler çn sabt hava yakıt Ol-anı sag:ladı,gı belrtlmştr. Hava fazlalık kalsayısı,05'ın allına.düşlcıgü larnan Nox emsyonlan hızla artmaktadır. Hava fazlalık kat sayısı I 0.85'n uzerne çıktığı zaman He ve CO emsyanları artmaktadır. Ateşl motorların buj ve sıkıştırmalı alanlarında metan ve propanm kullanımı araştırılmış olup. bu uygulamada gaz yakıt1al'ının kanştırıcı tarafından homojen olarak uygun oranda hava Uc karıştırılması ve slndrler arasında yakıt dağılımı değ mnn çok az olması stenmektedr. Gaz yakıllar benzne göre daha soğuk çalı maya mkan verrler. Gaz yakıtlar slndre alınırken gaz halnde olduklarından emme havasının kapastesn azatlırlar. Buda motorun gücünün dü mesne sebep olur. Bundan başka ateşleme avan- S yenden ayarlanmazsa. doğal gazın düşük yanma hızmelan dolayı daha düşük yanma sonucu slndr basıncı ortaya çıkar. Bu olayda motorun torkunun allmasına sebep olur. Volümelrtk vermn ve güç çıkışının arlması çln sogulma sstemnn yenden ayarlanması gerekr. Benzn le çalışmada kullanılan termostatın açılması çn ıo oc daha düşük sıcaklıkta açılan tenı]oslat kullanılmalıdır. Dzel molorun (3 dzel. t propan. ı L.P.G. melanal ve dogalgaz) performanslannı. eksoz emsyonların ve yakıt denetmler karşı- 22 HAVACılıK ELEKTRONIGI

21 laşl ınlmış olup, bütün sonuçlar ve hava yakıt oranı lam dogru ı DDA (GM DDA 6v-?I) motoru esas ayarlanarak "fakr yanma yada alınara], hesaplanmıştır.test sonuclarına hızlı yanma" motorlanııda alev sını göre MANmetanoI motacaklıkları düşüreıerek azaltılır. en yüksek tork eğrsn vermşlr. Hava yakıt oranının dogru ayar-ı veco doğal gaz motorunun lanması güç ÇıkıŞı veımn artır- ü"ettg tork 1600d/d'ya kadar sürekl ması yanı sıra eksoz emsyonlanlennştr. artmış daha sonra dü ük gösnın düşürülmesnde de oldukça Başlangıçta DDA moton.ınun %88' I<adar tork üreten gazın yanması çn kıvılcım eneıj- önemldr. Fakr çalışmada dogal vcco doğal gaz motoru 2100 dl'da snn yüksek oln13sı gerekmektedr. ODAnın %1 S' kadar tork ürelınşll Ateşleme zamanı. yakıt ekono- Molor şne karşı İveco dzel ms ve eksoz emsyanlarında motorunun en y yakıt vermne oldukça öneml etkye sahptr 1 sahp olduğu belrtlmştr. DDA Yanma odası dzaynı vurunlunun azaltılması ve vermn yüksel- motorunun % 31 dolayındak verm 1 tbar edlrse, İveco dzel motarunun verm, DDA'nm 1.ı6 katı. ınesnde oldukça önemldr. Doga! gazın yanma hızı. benzne oranla İveco dogal gaz mototunun verm daha azdır. vermn artırıluıası çn se 0.95 katı olarak belrlenm tr. yanma hızının artınıması gerekr. ekl-l) CNG buj le ateş1emel 1110ıor-1 ;~ -, larda başan le kullanılnuşhr. Fakat dizellerde daha çok düşük hızlı sabt tess motorlannda kul-i tll lammıştır. John Deer traktör motorunda 2100d / ddan 1600d / d' ya doğru dzei yakltı le çalışmada %16 tork artışı olurken çft yakıtla çalışmada % II güç kaybı oımuş-ı tur. Vermdek azalma se % 20 le % 100 değşm arasında % 6-17 oranındadır. Çft yakıtla çalışmada eksoz gazı sıcaklığı dzel yakıtı le çalışmadan oc daha o ODA MO MANO MP lvog MUVCPT MANM MANMSS fazla olmuştur. x Motor Yakıt Y: Motorun Verm (%) 100 Şekl- Doğ;al gazın motorlarda kullanımı le lgl çalışmalar netcesnde. motorlu araçlar çn temz br yakı oldugu belrlenmştr. Doga ~az le çaşan motorlann genellkle He ve CO partkül emsyanlan çok düşüktür fakat NOx emsyonları yüksek olablr. NOx emsyonlan üç yollu Katalst kullanılarak Kaynak: MMO Makna Bülten HAVACılıK ElEKTRONIÖ 23

22 DERNEGİMİZKURULDUGUNDAN BUYANA İLK EMEKLİMİz Yaşamının en güzel 28 yılını, Havacılık Elektranğ dalında büyük özveı-j le çalışmaya adamış. meslegnde kendsnden daha verml br I çalışmanın alınableceğ br dönemde. hakettğ madd ve manev -desteğ görenıedğnden dolayı emekl I olmaya karar verınştr. I Havacılık Etektrong Teknk Elemanbn olaralc RADARsorumlu Teknsyen Ergen Tunacan'm ekskl~n dama hssedeceğz. AETPA olarak günü Ergen Bey'c veda geces düzenlerlk. Bu veda gecesnde. Genel Sekretermz, Bak UZUNdemegınz adına, DHM adına da Esenboğa Havalmanı Başmüdürü Özer Koca. Ergen Bey'c plaket vcnnşlerdr. Sevgl arkadaşı01lza yen yaşamında başarılar dlerz. 24 HAVACılıK ELEKTRONG

23 BLGISAYfR Hasan Elektronk YAŞAR Mühends CLS ECHO HOŞGELDİNİz yazılıp Ff tuşun:.l hasılır /\1.. Hıı şlemden soııra blgsayarın her açılışında ekraııa HOŞGELDİNz mesajı yazılır. HA"I'CH KOMUTLARı ECHO ON/OFF : "aleh dosya çersnde yerlen komutların gözükmesn ya da p.zıkmemesıı sağlar. Eğer ECHO OFF kullaııılmışşa verlen komutlar gözükıncz, ECHO ON kıılluııışmışşa gözktür. "ECHO mesaj" şeklnde yazılmışsa belrılen mesaj güzükllr. ECHO ya7,ıldıkt:1il sonra br satır atlamak çn ALT+225 kııllaııılır. ÖI{NEK: cdıoor!' ds echo ;\LT+225 "dj() ALT+225 ı'cho ALT +225 cdlo AI.'I'+225 echo ***************************************** CtllO echo 1\IERHABA CdlO echo HOSGELDİNİz echo echo ***************"'************************* edloalt+225 REl\'I: Baleh çersnde :.H,ıklama amaçlı satırlarının belrtlmesn sağlar. PAUSE: Ikıtdı dos~'asıııın çalışması esnasında br tu~a basıncaya kadar beklctlmcsn sağlar. CALL: Br bateh dosyasının çnden başka hr bakh dosyıısıııı çalıştırır. Genel formu: CALL (sürücü:) (drectory) hatch dzn GOTO: Ilatch dos)'ası çersnde akl~1li yönlendrlmesn sağla)'an dejm olup Geııcl formu: GOTO paragraf'adı lı': Hr batch dosyası çersnde ohı~an hataların karşılaştırılması veya br dosyanın buluııııp bulun madığının öğrenlmes çn kullanılan deymdr. Gcncllorııııı: IF(NOT) ERRORLEVEL n <komut> IF (NOT) EXIST dospadı <koıııut> 26 HAVACılıK ELEKTRONG

24 Örnek: FORMAT.CO:\I komutu ' ar mı? Kontrol elmek çn: IF EXISTA:/FOR~tAT.CO~ı Örnek dos)'a: ECIIO FORMAT ATılıYOR I""USE EClOAlT+225 OF NOT EXIST A:/FOR~IAT.COM eoto SON FOR IAT f\:if:7201qis CLS ECIIO "LEM TAMA" COTOCIK :SON ECHO "'OR~lAT D L NM YOR :CIK SORI..: :,\şağıd:ık batch dosl3sının çıknsını bulunuz.. A:/>COPY.CON DENF..I.lAT ECHOOfF CLS ECııO İŞLEME DAŞLlYORUZ OF EXIST A:DENE.DATGOTO DEV DIR DENE.DAT GO"l'O END :I)EV TYPE DE E.BAT :E~D ECI-IO ŞLEl\1 TAMA~I "Z 1 tlcscol'ı'd SONUÇ: ŞLE1\'IE BAŞLıYORUZ. ECHOOF'" CLS ECHO ŞLEME IJAŞLlYORUZ If EXIST 1\:IDF.NE.BAT eoto DEV IJIR DENE.HAT GO"l'O END :DEV TYPE DENE. BAT :ENO ECHO ŞLEM TAMA:\'I ŞLE'I TAMA~'1 Referans: MCl'"osoft Dsk Operalng S~ stem User gude HAVAClUK ELEKTRONG 27

25 ~UBELERİMİzDEN HABERLER Yılında kurulan derneğmz. kısa zamanda yurt çapında örgüllenmşlr.lstanbul, ızmr, Antalya Ile Dalaman Havalmanlarında şube açma çalışmalarını tamamlamıştır. ızmr Havalmanı Şubemz lk Genel Kurulunu yaern1ş Ile yönetım Kuruluna; Başkan Erdal SEVGCAN, Iknc Başkan Selma ÖZCAN, Sayman Özgür TURKEKOLE ve Uyeler Emıne PAKBEN, Alaattn SNCOGlU seçlmşlerdr. Dğer Şubelern lk Genel Kurul Toplantı çalışmaları yapılmaktadır. Havacılık Elektronıgı Derneğmzn ızmr Şubesnn lk Genel Kurulunu yapmasından dolayı. emeğ geçen arkadaşlanmıza teşekkgr eder, tüm şubelermızn brlk ve beraberlk çnde çalışmalarının sürekllğnı dlerz. tüm Havacılık Elekıronğ Teknk Elemanlar Derneğnn, Adnan Menderes Havalmanı Şubesnn açılışı nedeny' le 28, günü Havalmanı Usaş Restoranda yemekl tanıtım toplantısı düzenlenmştr. ızmr Şubesnce düzenlenen toplantıya Genel Merkez olarak katıldık. Gecemze bzzat katılan Adnan Menderes Havalmanı BaşmOdOr Yardımcıları Erdal ÇAVUŞOGlU'na, Abdullah DÖKMETAŞ'a, stanbul Hava yolları Başmüdürüne, dğer msafr ve üyelermze, şler nedenyle gecemze katılamayan ancak tel çekme nezakelnde bulunan Genel MüdOr Yardımcllarımıza, Elektronk Dare Başkan ve Yardımcısına ve Üyelermze le şekkür ederz. Bnk ve beraberlg sağlayarak keyfl br gece yaşatmalarından dolayı Genel Merkez olarak ızmr Şubes Yönetm Kuruluna teşekkür eder, bundan sonrak çalışmalarında başanlar dlerz. Kasım ayı çersnde ızmr'de seleaket yaşanmışlır. O bölgede ev bulunan, zmr Şubemz üyelernden Alaattn BNCOGlU'da büyük madd zarara uğramıştır. Bu üzücü olayda yaşamlarını ytrenlere Allah'dan rah met ve yakınlarına başsağlığı dlerz AETPA olarak; madd zarar gören üyemze Merkez ve Şubeler olarak yardım kampanyası düzenlenmştır. Tüm yardımlar Merkez hesabında toplanarak daha sonra arkadaşımız adına açılan banka hesabına aklarıl mıştır. Bu yardım kampanyasına gönülden katılan tüm arkadaşlanmıza teşekkür ederz. Nurhan GÜZEL AETPA Basın ve Teşklatlandırma sorumlusu AETPA 'DAN HABERLER Havacılık Elektronğ Teknk Elemanlar Derneğ (AETPA) olarak; Dünya Havacılık Eleklronğnn gersnde kalmamak ve ulaslararası lşklerde bulunmak amacıyla, Uluslararası Hava Trafk Güvenlğ Elektronğ Federasyonu (IFATSEA)'na üye olmak Slyorduk. Üye olmamız çn Bakanlar Kurulundan zn almamız gerekyordu. Bu nedenle gon ve 19/1994 yazımızla muracaaı eııık. Müracaatımız, Dışşler Bakanlığı ve çşler Bakanlığı tarafından ncelenmş ve sayılı olumlu bulunarak onaylanmak uzere Bakanlar Kuruluna sunulmuştur. Bakanlar Kurulu 21. t gün 6285 sayılı kararı le üyelğmze gerekl zn vermştr. zn alındıklan sonra gerekl evraklar hazırlanarak, 17.08,1995 gün ve 40/1995 sayılı yazımızla IFAT SEA'ya üyelk çn resmen müracaat ettk. IFATSEA Federasyonu Ekm 1995 günü Aruba'da yapmış olduğu 25.nc toplanlısında Derneğmzn (AETPA) üyelk başvurusunu değerlendrmş ve kabul yönünde fkr br lğne varmışlır. Mrs. BERlY BRINE (IFATSEA Yönetc Yardımcı Sekreler) mzalı ve tarhl yazısı ıle, AETPA'nın üyelk şlemlernn tamamlanması çn bazı blg ve evraklar slemektedr. AETPA olarak; üyelğ mzın hızlandırılması çın, stenen blg ve evraklar en kısa zamanda hazırlanarak lgl brme gönderlecektr. Üyelk şlemlermız br an önce tamamlayarak, ]-11 Ekm 1996 Brüksel'de IFATSEA'nın yapacağı 26.ncl ıoplanlısında AETPA olarak yermzı almak slyoruz. Ülkemz en y şeklde temsl elmemz çn tum üyelermzn destek ve yardımları yanında, havacılık alanında faalyet gösteren tüm kurum ve kuruluşların her turlü desteklern de beklyoruz. BakUZUN AETPA GENEL SEKRETER ÜYELERİMİZDEN HABERLER.. ı ÜyelenmlZden Hılmı Dağıstanh'mn babası vefat etmıştır Başsaglıgı dılıyoruz Üyelenmızden Mehmet Muslu nun babası vefat etmıştır Başsağllgı dılyoruz Uyelormzden Sam Oruç'un oğlu sünnet olmuştur. Geçmş olsun dleklermz letyoruz. Üyelermzden Semra Çoban'ın oğlu sünnel olmuştur. Geçmş olsun dleklermz letyoruz. Üyeıermıden Rac. Mehem Gülıekn çftnn oğulları dünyaya gelmştr. Sağlıklı ve mullu br yaşam dry~ HAVACIllK ELEKTRONIG 29

26 - BULMACA KÖŞES - ÖDÜLLÜ BULMACA- Hazırlayan: ~ Mehmet MUSLU 1) En üstte br ve en altta beş kareden oluşan pramt Karelern çndek sayılardan faydalanarak boş olan yerler var. doldurulacaktır. Kuralımız şudur: Her üst karenn çndek sayı onun altndak k karenn sayılarının toplamına eşt olacaktır. 2) Yandak küçük karalere ayrılmış kare çnde kaç kare ve dkdörtgen görüleblr. adet I ~-~=~ + - X ~-~=~ ~- [SIIJ =~ dkm 3) Yandak kare çndek sayılar br kurala göre dzlmşlerdr. Boş olan karelere hang say.lar yaz. lablr. 4) Her kare br rakamı göstermektedr. Aynı kafeler aynı rakamları gösterr. Danayarek. düşünerek ve hesap ederek karelern yerne uyacak rakamları koyunuz ve bütün yatay ve düşey şlemler ıamamlayınız. 5) 10 Ağacın 5 sıra halnde dklmes ve her sırada 4 ağacın bulunması çn nasıl br ağaç yapılablr. Yukarıdak 5 soruya da doğru yanıılayıp. yanııları bze gönderen okuyucularımız arasından yapacağımız kurada br kşye kıap armağan edeceğz. Şmdden hepnze başarılar. Geçen sayımızda yayınladığımız Mullu bulmacamızı doğru çözup, yanııları bze yollayan okuyuculartmız arasında yaptığımız kurada, ktap armağanımızı kazanan okuyucumuz, Erzurum Havalmanından Sayın Ramz KARAÇOBAN'ı kutlar, lgsnden öturü kendsne teşekkür ederz. Armağanı olan ktabı, adresne postaladığımızı bldrr, Erzurum Havalmanına selamlarımızı letrz. Yazışma Adres: Esenboğa Havalmanı Teknk Blok No.44 ANKARA 30 HAVACılıK ElEKTRONIG

27 J]) b':" )]IT )] J?D IP 11 b':" l?j)] o ÜYELER O ÖZEL HA VAYOLU O DHMİŞUBE ŞİRKETLERİ LO O O O O MÜDÜRLÜKLERİ O DEVLET KÜTÜPHANESİ MESLEKİ DERNEKLER O ELEKTRONİK ŞİRKETLERİ HAVA LİMANLARı O ÜNİvERSİTELER TAİ TUSAŞ O ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ESKİŞEHİR HAVA İKMAL ODAsı MERKEZİ O TMMOB O KAYSERİ HAVA İKMAL O TÜBİTAK MERKEZİ O BİRLEŞİK TAşıMACILlK 1 HA VA HARP OKULU ÇALışANLARı SENDİKAsı LO HA VA KUVVETLERİ O TÜRK ULAşıM SENDİKASı KOMUTANLlGı O MESLEK LİSELERİ O TÜRK HA VA KURUMU O O SİvİL HA VACILlK GENEL TELSİz GENEL MÜDÜRLÜGÜ MÜDÜRLÜGÜ O ULAŞTIRMA O DLH L BAKANLlGı O TEAŞ