ULUSLARARASI YATIRIM HUKUKUNDA EN ÇOK GÖZET LEN ULUS MUAMELES

Transkript

1 Yrd. Doç. Dr. Pınar Baklacı Dokuz Eylül Üniversitesi flletme Fakültesi Uluslararası liflkiler Bölümü Devletler Hukuku Anabilim Dalı Ö retim Üyesi ULUSLARARASI YATIRIM HUKUKUNDA EN ÇOK GÖZET LEN ULUS MUAMELES

2 Yay n No : 2216 Hukuk Dizisi : Bask Ekim 2009 STANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask - Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : Net K rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo utcu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ ST. (Sertifika No ) (0-212) : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Emeklerini ve Desteklerini Hiç Esirgemeyen ve Hep Yan mda Olan Aileme...

4

5 ÖNSÖZ Uluslararas antlaflmalarda s kça geçen en çok gözetilen ulus kayd, bir antlaflmada taraflar n belirli bir konuda üçüncü devletlere ya da vatandafllar na tan d klar ya da tan yacaklar daha elveriflli muameleyi, birbirlerine ya da vatandafllar na karfl da uygulamay kabul ettiklerini aç klayan bir hükümdür. Bu eserde, günümüzde geliflme aflamas nda olmas na karfl n, önemi her geçen gün artan uluslararas yat r m hukukunun önemli ilkelerinden biri olan en çok gözetilen ulus kayd ilkesinin ve bu ilkeye dayan larak yap lan en çok gözetilen ulus muamelesi nin incelenmesi amaçlanmaktad r. Uluslararas yat r m hukukunun as l kayna uluslararas antlaflmalar oldu u için antlaflmalar n kapsam ve antlaflmadaki ifadeler daha fazla önem kazanmaktad r. En çok gözetilen ulus kayd, uluslararas antlaflmalarda farkl flekillerde ifade edildi i için bu konuda verilmifl birbirinden farkl uluslararas yat r m tahkimi bulunmaktad r. Çal flmada, tarihsel geliflim içerisinde uluslararas yat r m antlaflmalar nda en çok gözetilen ulus kayd ilkesi, bu ilkenin anlam, kapsam, nerede ve ne flekilde düzenlendi i konusu incelenecektir. Türkçe literatürde uluslararas yabanc yat r mlara iliflkin kapsaml ve yol gösterici nitelikte monografik çal flmalar bulunmakla birlikte, bu çal flma özellikle uluslararas yat r m ilkeleri ve en çok gözetilen ulus kayd ilkesini ayr bir çal flma konusu olarak incelemifl olmas sebebiyle önemlidir. Çal flma bu konuyu inceleyen ilk çal flma olmas ve bundan sonra yap lacak çal flmalara fl k tutmas aç s ndan katk s düflünülerek de erlendirilmelidir. Öte yandan çal flma, kapsaml literatür taramas ile bu konunun irdelenmesine ayr ca katk sa lamay amaçlamaktad r. Türkiye nin taraf oldu u çok tarafl ve iki tarafl yat r m antlaflmalar n n say s n n art fl ile birlikte, bu antlaflmalarda en çok gözetilen ulus kayd na yer verilmesi; ancak konunun Türkiye de detayl olarak henüz incelenmemesi bu konunun seçilmesinde etkili olmufltur. Ülkemizde uluslararas yat - r mlar n art fl n n teflvik edildi i göz önüne al nd nda, konunun anlafl lmas hem muhtemel uyuflmazl klarda Türkiye nin durumunun anlafl lmas hem de yeni yap lan veya gözden geçirilecek antlaflmalar n düzenlenmesine rehberlik etmesi aç s ndan önemlidir. Uluslararas yat r m antlaflmalar n n, özellikle iki tarafl yat r m antlaflmalar n n ve buna paralel olarak yat r m uyuflmazl klar n n artt günü-

6 VI müzde, bu konuda daha çok çal flma yap lmas ve yap lan çal flmalar n desteklenmesi gerekmektedir. Örne in, enerji uyuflmazl klar nda günümüze dek ortaya ç kan yirmüç uyuflmazl ktan dördünün Türkiye ye karfl olmas ve yine ayn flekilde ICSID kapsam nda tahkim uyuflmazl klar n n devam etmesi, konunun önemini ve güncelli ini ortaya koymaktad r. Çal flman n, Türkiye aleyhine aç lan davalarda ileri sürülen iddialar n anlafl lmas na katk yapaca da düflünülmektedir. Uluslararas antlaflma görüflmesi yap lmadan önce ya da yap lmas s ras nda hak ve yükümlülüklerin belirlenmesi, ve bu do rultuda antlaflmaya taraf olunmas na karar verilmesi konunun de erinin anlafl lmas bak m ndan önemlidir. E er antlaflma imzalanm fl ya da taraf olunmuflsa, antlaflmalar n yenilenmesi aflamas nda da en çok gözetilen ulus kayd ilkesinin anlafl lmas gerekmektedir. Ayr ca, bu alanda iç hukukta düzenlemeler yap l rken, antlaflmalardaki yükümlülüklerimizi ihlal etmeme çerçevesinde ilkenin de erlendirilmesi gerekir. Devletin yükümlülü ünü artt ran, özellikle antlaflmay imzalayan devlet aç s ndan bafllang çta öngörülmeyen bir yükümlülü ü daha sonra o antlaflma kapsam na dahil edebilecek olan, bir anlamda antlaflma kapsam na antlaflma d fl ndaki konular da dahil eden kapsam geniflletici bu hükmün, çok iyi anlafl larak yorumlanmas ve de erlendirilmesi gerekir. Çal flman n bu konularda ilgililere ve literatüre katk s hedeflenmektedir.

7 Ç NDEK LER KISALTMALAR...IX G R fi...1 B R NC BÖLÜM ULUSLARARASI YATIRIM HUKUKU I. YABANCI YATIRIM...7 A. KAVRAMLAR VE TANIMLAR...7 B. ULUSLARARASI YATIRIM HUKUKU...14 C. ULUSLARARASI YATIRIMLARIN ULUSLARARASI HUKUKTA DÜZENLENMES ULUSLARARASI T CARET ANTLAfiMALARI VE YATIRIMA L fik N DÜZENLEMELER D ER ANTLAfiMALAR ANTLAfiMA DIfiINDA D ER ÇOK TARAFLI DÜZENLEMELER ULUSLARARASI YATIRIM ANTLAfiMALARI...21 II. ULUSLARARASI YATIRIMLARDA HAK M OLAN LKELER...25 A. GENEL OLARAK LKELER...25 B. ÇOK TARAFLI VE K TARAFLI ANTLAfiMALARDA YER ALAN ULUSLARARASI YATIRIM HUKUKUNU LG LEND REN LKELER..28 K NC BÖLÜM EN ÇOK GÖZET LEN ULUS KAYDININ AYRIM YAPMAMA LKES ÇERÇEVES NDE DE ERLEND R LMES I. AYRIM YAPMAMA LKES...35 II. EN ÇOK GÖZET LEN ULUS KAYDI LKES...35 A. TANIM TAR HSEL GEL fi M EN ÇOK GÖZET LEN ULUS KAYDININ TARAFLARI VE KAPSAMI EN ÇOK GÖZET LEN ULUS KAYDININ AVANTAJLARI EN ÇOK GÖZET LEN ULUS KAYDININ ÇEfi TLER...42

8 VIII B. ÖNEM...44 C. ANTLAfiMALARDA KULLANIMI DÜZENLEND YER FADE fiekl...49 D. EN ÇOK GÖZET LEN ULUS KAYDININ YORUMU D ER LKELER N UYGULANMASI USUL KURALLARININ UYGULANMASI...59 III. EN ÇOK GÖZET LEN ULUS KAYDININ ST SNALARI...65 A. OLUMLU, OLUMSUZ L STELER...65 B. KAMU DÜZEN, KAMU SA LI I VE GENEL AHLAK ST SNASI...68 C. ULUSAL GÜVENL K ST NASI...70 D. KONULARA L fik N ST SNALAR...72 E. DEVLETLERE L fik N ST SNALAR...74 F. EKONOM K B RL KLERE L fik N ST SNALAR...74 IV. EN ÇOK GÖZET LEN ULUS KAYDI LKES N N D ER BAZI LKELERLE L fik S...78 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YATIRIM UYUfiMAZLIKLARI I. YATIRIM UYUfiMAZLIKLARININ ÇÖZÜM YOLLARI...85 II. YATIRIM UYUfiMAZLIKLARI VE TAHK M...88 A. ICSID TAHK M...88 B. UNCITRAL TAHK M...89 C. SCC TAHK M...90 D. ICC TAHK M...90 III. ULUSLARARASI YATIRIM TAHK M NDE EN ÇOK GÖZET LEN ULUS KAYDI...91 SONUÇ...93 B BL YOGRAFYA...97

9 KISALTMALAR APC-EC : Africa, Pacific, Carrabian and European Community (Cotonou Antlaflmas ) Afrika, Pasifik, Karayip Ülkeleri ve Avrupa Toplulu u APEC : Asia Pacific Economic Cooperation - Asya Pasifik Ekonomik flbirli i ASEAN : Association of South East Asian Nations Area - Güney Do u Asya Ülkeleri Birli i BATIDER : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi BITS : Bilateral investment treaties - ki tarafl yat r m antlaflmalar bkz., : Bak n z BM : Birleflmifl Milletler C. : Cilt CAFTA : Central America Free Trade Agreement - Orta Amerika Serbest Ticaret Antlaflmas CARICOM : Carribian Community and Common Market - Karayipler Toplulu u ve Ortak Pazar DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü ECT : Energy Charter Treaty - Enerji fiart Antlaflmas EFTA : European Free Trade Association - Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi FIBA : Foreign Investment Protection Agreement - Yabanc Yat r mlar n Korunmas Model Antlaflmas FTAA : Free Trade Area of Americas - Amerikalararas Serbest Ticaret Antlaflmas GATT : General Agreement on Tariffs and Trade - Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaflmas GATS : General Agreement on Trade in Services Hizmet Ticareti Genel Antlaflmas ICC : International Chamber of Commerce - Milletlerararas Ticaret Odas

10 X ICSID : International Centre for Settlement of Investment Disputes- Uluslararas Yat r m Uyuflmazl klar n n Çözümü Merkezi MAI : Multilateral Agreement on Investment - Çok Tarafl Yat r m Antlaflmas MERCOSUR : Southern Common Market - Güney Amerika Ülkeleri Ortak Pazar MIGA : Multilateral Investment Guarantee Agency - Çok Tarafl Yat - r m Garanti Ajans MFN : Most Favored Nation-En Çok Gözetilen Ulus MTO : Milletleraras Ticaret Odas NAFTA : North American Free Trade Agreement - Kuzey Amerika Serbest Ticaret Antlaflmas OECD : Organisation for Economic Cooperation and Development - Ekonomik flbirli i ve Kalk nma Örgütü RG. : Resmi Gazete s. : sayfa S. : Say SCC : Stockholm Chamber of Commerce - Stokholm Ticaret Odas Tahkim Enstitüsü TRIMS : Trade-Related Investment Measures - Ticaret ile lgili Yat r m Önlemleri Antlaflmas UN : United Nations Birleflmifl Milletler UNCITRAL : United Nations Commission on International Trade Law - Birleflmifl Milletler Uluslararas Ticaret Hukuku Komisyonu UNCTAD : United Nations Conference on Trade and Development - Birleflmifl Milletler Ticaret ve Kalk nma Konferans UNCTC : United Nations Commission on Transnational Corporations - Birleflmifl Milletler Çok Uluslu fiirketler Merkezi UNILC : United Nations International Law Commission Birleflmifl Milletler Uluslararas Hukuk Komisyonu UNGA : United Nations General Assembly Birleflmifl Milletler Genel Kurulu WTO : World Trade Organization Dünya Ticaret Örgütü Vol. : Volume