Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 22 (45): (2008) 74-81

Transkript

1 Selçuk Üniversitesi Zirt Fkültesi Dergisi 22 (45): (2008) YĞLI VE YĞSIZ İNE KUYRUKLU ZI YERLİ KOYUNLRIN KESİM VE KRKS ÖZELLİKLERİ 1 li KRK 2,3 Sim OZTEPE 4 2 Selçuk Üniversitesi, Krpınr ydoğnlr Meslek Yüksek Okulu, Kony/Türkiye 4 Selçuk Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Zootekni ölümü, Kony/Türkiye (Geliş Trihi: , Kul Trihi: ) ÖZET u rştırm, kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve Krcey Merinosu (KM) ırklrının kesim ve krks özelliklerini krşılştırmk mcıyl ypılmıştır. rştırmd her ırktn 10 ş olmk üzere toplm 50 ş kuzu kullnılmıştır. Kuzulr ortlm 20 kg cnlı ğırlıkt (yklşık 2.5 ylık yşt) esiye lınmış ve 68 gün süreyle dliitum konsntre yem ve günlük 150 g kuruyonc otu ile eslendikten sonr kesime sevk edilmişlerdir. Kesim ve krks özellikleri ile ilgili olrk kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM ırklrınd sırsıyl kesim ğırlığı 40.92, 36.04, 34.09, ve kg, soğuk krks ğırlığı, 18.84, 17.35, 15.35, ve kg, krks rndımnı, % 45.98, 48.03, 45.23, ve 44.35, kuyruk ornı % 16.16, 18.97, 0.88, 5.74 ve 0.61, soğuk sol yrım krks ğırlığı 8.02, 7.24, 7.73, 8.69 ve 8.53 kg (p<0.01), ut ğırlığı 2.96, 2.56, 2.62, 3.10 ve 3.02 kg (p<0.01), sırt el ğırlığı 1.67, 1.63, 1.68, 1.88 ve 1.81 kg (p<0.05), kol ğırlığı 1.53, 1.24, 1.51, 1.68 ve 1.68 kg (p<0.01), göz ksı lnı ise 14.2, 13.1, 13.1, 13.9 ve 16.4 cm 2 (p<0.01) ulunmuştur. Pirzol ölgesindeki doku kompozisyonu ile ilgili olrk kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM ırklrınd ks ornı sırsıyl % 49.5, 46.4, 43.8, 46.7 ve 46.2, kemik ornı % 27.2, 25.7, 23.9, 22.6 ve 26.2 (p<0.05), kuk yğı ornı % 16.1, 19.2, 10.9, 21.0 ve 13.1 (p<0.01), ks rsı yğı ornı % 2.6, 4.8, 17.0, 5.6 ve 11.0 (p<0.05), tıln kısım ornı % 3.9, 2.4, 2.4, 2.9 ve 2.8 olrk ulunmuştur. Irklr rsınd pirzol ölgesindeki ortlmsı verilen özelliklerden kemik ornı, ks rsı yğı ornı (p<0.05) ve kuk yğı ornı (p<0.01) kımındn gözlenen frklılıklr isttistik olrk önemli ulunmuştur. nhtr Kelimeler: Koyun ırklrı, yğlı kuyruk, ince kuyruk, kesim, krks özellikleri SLUGHTER ND RSS HRTERITIS OF SOME FT TILED ND THIN TILED NTIVE SHEEP STRT This reserch ws crried out to compre the fttening performnce nd crcss trits of ft-tiled kkrmn nd Dğlıç nd thin tiled Kıvırcık nd Merino nd mid-ft tiled Mly sheep reeds. In this reserch, totl of 50 lms were used nd ech genotype group ws consisted of 10 mle lms out 2 ½ months of ge of which eginning live weight verged 20 kg. They were fed up with d liitum concetrted feed nd given 150 g/dy lflf to ech niml for fttening period of 68 dys. Slughter weight, cold crcss weight, dressing percntges, til rtios nd kidney-pelvic ft rtios which were sttisticlly significnt trits were found s kg, kg, %, % nd 0.69 % for kkrmn; kg, kg, %, % nd 0.71 % for Dğlıç; kg, kg, %, 0.88 % nd 1.95 % for Kıvırcık; 40,59 kg, kg, %, 5.74 % nd 1.06 % for Mly; kg, kg, %, 0.61 % nd 1.08 % for Merino respectively. Weight of cold left crcss, leg, ck-loin, shoulder, flnk nd eye muscle re were found s 8.02 kg, 2.96 kg, 1.67 kg, 1.53 kg, 720 g nd 14.2 cm 2 for kkrmn; 7.24 kg, 2.56 kg, 1.63 kg, 1.24 kg, 745 g nd 13.1 cm 2 for Dğlıç; 7.73 kg, 2.62 kg, 1.68 kg, 1.51 kg, 751 g nd 13.1 cm 2 for Kıvırcık; 8.69 kg, 3.10 kg, 1.88 kg, 1.68 kg, 874 g nd 13.9 cm 2 for Mly; 8.53 kg, 3.02 kg, 1.81 kg, 1.68 kg, 827 g nd 16.4 cm 2 for Merino respectively. When we noticed the crcs component rtios, there is only significnt difference in shoulder rtio etween reeds (p<0.01). y the cutlet smple nlyses len, one, sucutneous ft, intermusculr ft nd reming prts rtios 49.5 %, 27.2 %, 16.1 %, 2.6 % nd 3.9 % for kkrmn; 46.4 %, 25.7 %, 19.2 %, 4.8 % nd 2.4 % for Dğlıç; 43.8 %, 23.9 %, 10.9 %, 17.0 % nd 2.4 % for Kıvırcık; 46.7 %, 22.6 %, 21.0 %, 5.6 % nd 2.9 % for Mly; 46.2 % 26.2, 13.1 % %, 11.0 % nd 2.8 % for Merino respectively. The differences etween groups for one nd intermusculr ft rtios (p<0.05), nd sucutneous ft rtios (p<0.01) were found sttisticlly significnt. Keywords: Sheep reeds, ft-tiled, thin-tiled, slughtering, crcss trits GİRİŞ İnsn eslenmesinde hyvnsl proteinlerin önemli ir yeri vrdır. İnsnlrın dengeli esleneilmesi için, 1 u rştırm Dr. li KRK ın Doktor Tezinden Özetlenmiştir. 3 Sorumlu Yzr: krck@selcuk.edu.tr günlük protein ihtiycının hiç olmzs % sini hyvnsl kökenli proteinlerden krşılmsı gerekmektedir (kmn ve rk. 2006). Et hyvnsl proteinlerin sğlnmsınd en önemli kynklrdn iridir. Türkiye de kuzu eti hlkın geleneksel eslenme lışknlığı seeiyle önemli ir yere shiptir.

2 . Krck ve S. oztepe / S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 22 (45): (2008) Koyunculuğu gelişmiş ülkelerde et üretimini rtırm çlışmlrınd, sf yetiştirmenin yerini giderek melezleme sistemleri lmktdır. Kliteli ve ekonomik kuzu üretimi; çoğuz doğumlr, çoğuz kuzulr yetecek sütü sğlyck sütlü nlr, elde edilecek döllerde hızlı üyüme gücü ve kliteli krks üretecek lrl sğlnilir. u mçl süt ve döl verimleri üstün oln n htlrı, gelişme hızı ve krks klitesi gelişmiş htlrı ile melezlenerek ksplık kuzu elde edilmeye çlışılmktdır (Eliçin ve rk ). Türkiye koyun vrlığının yklşık % 87 si yğlı kuyruklu ırklrdn meydn gelmektedir (nonymous 2000). Yerli ırklrd krksın yklşık % ini kuyruk yğı oluşturmktdır. İnce kuyruklu ırklrın yetiştirildiği yörelerde tüketicilerin koyun eti tercihi u ırklrdn yn olurken, diğer yörelerde kuyruk yğının krkstki ornının u denli yüksek oluşu seeiyle gün geçtikçe ince kuyruklu ırklr y d dh küçük kuyruklu melez genotipler tercih edilir hle gelmektedir. u seeple Türkiye de ir trftn koyunlrdn kliteli krks elde etmeye yönelik düzenli melezleme çlışmlrı ypılırken, diğer trftn yetiştiriciler, kontrolsüz olrk, özellikle kkrmn ve Dğlıç sürülerine ince kuyruklu ırklrın koçlrı ktılrk dh küçük kuyruklu esi mterylleri elde edilmeye çlışılmktdır. undn dolyı u çlışmnın kpsmın KM ve Mly melez genotipleride dhil edilmiştir. Türkiye de yygın olrk yetiştirilen koyun ırklrının krks özellikleri ile ilgili yetersyıd rştırm vrs d, ırklrın performnslrının ynı şrtlrd krşılştırıldığı çlışm syısı zdır. u çlışm u lndki çığın kptılmsın ktkı sğlmk ve ypılck enzer çlışmlr ışık tutmk mcıyl ypılmıştır. MTERYL VE METOT rştırmd hyvn mteryli olrk kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve Krcey Merinosu(KM) kullnılmıştır. rştırmy cnlı ğırlıklrı yklşık 20 kg oln her ırktn 10 r ş erkek kuzu ile şlnmış, nck kkrmn ırkındn ir, KM ırkındn iki kuzu idrr kesesinde tş oluşmsı nedeniyle deneme dışı ırkılmıştır. rştırm şınd kuzulrın cnlı ğırlık ve vücut ölçüleri Ertuğrul un (1985) ildirdiği şekilde elirlenmiştir. Trtımlr 100 g hsssiyetli kntrl ypılmıştır. rştırm süresince hyvn şın günlük 150 g civrınd kuru yonc otu verilmiştir. Yemleme % 14.5 protein ve 2562 Kcl/kg enerji değerine ship konsntre yemle d-liitum olrk ypılmıştır. rştırm süresince sh ve kşm iki def olmk üzere suluklr temizlenmiştir. Kesimi tmmlnn kuzulrın, sıck krks, yürek + ciğer (tkım), ş ğırlığı, dört yk ğırlığı, post ğırlığı, iç yğı ğırlığı, testis ğırlığı, örek ğırlığı, dlk ğırlığı, örek leğen yğı ğırlığı elirlenmiştir. Krkslr deki soğuk depod 24 st ekletilmiş ve soğuk krks ğırlıklrı tespit edilmiştir. Soğuk krkslrdn krks 75 ölçüleri Ertuğrul un (1985) ildirişine uygun olrk lınmıştır. Krkslr, olomer Rocher ve rk. (1987) trfındn ildirilen stndrt krks prçlm yöntemine göre yrılmış ve 1 grm duyrlı terzi ile krks prçlrının ğırlıklrı elirlenmiştir. yrıc göz ksı lnlrı 12. ve 13. kurglr rsındn ydınger kâğıdın çizilerek, dijitl plnimetre ile cm 2 olrk ölçülmüştür. Kesim ve krks özellikleri için elde edilen değerler tesdüf prselleri deneme tertiinde vryns nlizi tekniğiyle değerlendirilmiştir. Kesim ve krks özelliklerinin değerlendirilmesinde şlngıç vücut ölçüleri ve esi şı cnlı ğırlıklr kovrynt olrk lınmıştır. Frklı gruplrın ortlmlrı rsındki frklrın elirlenmesinde Tukey testi (Kesici ve Kocş 1998), kullnılmıştır. RŞTIRM SONUÇLRI VE TRTIŞM Kesim Özellikleri Kesim özelliklerine it ortlmlr ve stndrt htlr tlo 1 de özetlenmiştir. Kesim ğırlığı kımındn ypıln vryns nlizi sonuçlrın göre, ırklr rsı frklılıklr isttistik olrk önemli ulunmuştur (p<0.01). Kesim ğırlığın it ortlmlr, kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl, 40.92, 36.04, 34.09, ve kg olrk ulunmuştur. Kesim ğırlıklrını Eliçin ve rk. (1982), Mly x kkrmn ve kkrmn kuzulr için ve kg; Eliçin ve rk. (1984), kkrmn, ndolu Merinosu ve Mly kuzulr için sırsıyl, 38.55, ve kg; Ertuğrul ve rk. (1989), kkrmn kuzulr için kg; oztepe ve rk. (1997), kkrmn ve Dğlıç için sırsıyl, 35.9, kg; Tufn ve kmz (2001), Kngl kkrmn ve kkrmn lr için ve kg; Özcn ve rk. (2001), Kıvırcık ve KM için ve kg olrk ildirmişlerdir. rştırm mteryli kkrmn ve Mly kuzulrın ortlm kesim ğırlıklrı litertür ildirişlerinden yüksektir. Dğlıç kuzulrd tespit edilen kesim ğırlığı ortlmlrı, oztepe ve rk. (1997) trfındn Dğlıç için ildirilen, Tufn ve kmz (2001) trfındn Kngl kkrmn ve kkrmn için ildirilen, Özcn ve rk. (2001) trfındn Kıvırcık kuzulr için ildirilen değerlerden yüksek, Eliçin ve rk. (1984) trfındn Mly kuzulr için ildirilen, oztepe ve rk. (1997), trfındn kkrmn kuzulr için ildirilen, Özcn ve rk. (2001) trfındn KM için ildirilen değerlerle enzerdir. Kıvırcık kuzulrın kesim ğırlığı ortlmlrı Tufn ve kmz (2001) ile Özcn ve rk. nın (2001) ildirdikleri değerlerden yüksek, oztepe ve rk. nın (1997) Dğlıç için ildirdiği değere ykındır. KM kuzulrın kesim ğırlığı ortlmlrı Eliçin ve rk. (1982) ve (1984) ile Ertuğrul ve rk. (1989) trfındn kkrmn kuzulr için ildirilen değerlere enzer ulunmuştur.

3 . Krck ve S. oztepe / S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 22 (45): (2008) Soğuk krks ğırlığı kımındn ırklr rsı frklılıklr isttistik olrk önemli ulunmuştur (p<0.01). Soğuk krks ğırlığın it ortlmlr, kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl, 18.84, 17.35, 15.35, ve kg olrk ulunmuştur. Soğuk krks ğırlıklrını Eliçin ve rk. (1982), Mly x kkrmn ve kkrmn kuzulr için ve kg; Eliçin ve rk. (1984), kkrmn, ndolu Merinosu ve Mly kuzulr için sırsıyl 19.60, ve kg; Ertuğrul ve rk. (1989), kkrmn kuzulr için kg; oztepe ve rk. (1997), kkrmn ve Dğlıç için sırsıyl, ve kg; Özcn ve rk. (2001), Kıvırcık ve KM için ve kg olrk ildirmişlerdir. Tlo 1. Kesim Özelliklerine it Ortlmlr ve Stndrt Htlrı kkrmn n=9 Dğlıç Kıvırcık Mly KM n=8 Özellikler X ± S x X ± S x X ± S x X ± S x X ± S x Kesim ğ.(kg) 40.92± ± ± ± ±0.83 Sıck Krks ğ.(kg) 19.12± ± ± ± ±0.47 Soğuk Krks ğ (kg) 18.84± ± ± ± ±0.46 Soğutm Kyı (%) 1.53± ± ± ± ±0.13 Krks Rndımnı (%) 45.98± ± ± ± ±0.67 ş ğ. (kg) 1.903± ± ± ± ±0.054 Dört yk ğ. (g) 861± ± ± ± ±52.0 Post ğ. (kg) 5.55± ± ± ± ±0.22 İç Yğı ğ. (g) 177± ± ± ± ±46.3 Testis ğ. (g) 99.7± ± ± ± ±9.9 iğer Tkım ğ. (kg) 1.641± ± ± ± ±0.06 Dlk ğ. (g) 67± ± ± ± ±6.51 örek ğ. (g) 116± ± ± ± ±8.19 örek Leğen Yğı ğ.(g) 128± ± ± ± ±27.4 Kuyruk ğ. (kg) 2.99± ± ± ± ±0.07 Kuyruk Ornı (%) 16.16± ± ± ± ±0.04 örek Ornı (%) 0.62± ± ± ± ±0.05 örek Leğen Yğı Ornı (%) 0.69± ± ± ± ±0.15 * ynı stırd frklı küçük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir (P < 0.05). *ynı stırd frklı üyük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir (P < 0.01). Soğutm kyın it ortlmlr, kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl, % 1.53, 1.64, 1.71, 1.84 ve 1.78 olrk ulunmuştur. Soğutm 2.51 olrk ildirmişlerdir. Çlışmd elde edilen soğutm kyı ortlmlrı, litertürde ildirilen tüm değerlerden düşüktür. kyıplrını ngir ve rk.(1982) 1.5 ve 2.5 ylık yşt Krks rndımnı kımındn ypıln vryns sütten kesilen Mly kuzulr için sırsıyl % 3.33 ve nlizi sonuçlrın göre, ırklr rsı frklılıklr isttistik olrk önemli ulunmuştur (p<0.05). Krks rn- 3.80; Ertuğrul ve rk. (1989), kkrmn ve kkrmn melezi kuzulr için sırsıyl, % 3.44 ve 3.03; dımnın it ortlmlr, kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl, % 45.98, 48.03, oztepe ve rk. (1997) ise kkrmn, İvesi, Dğlıç ve Güney Krmn için sırsıyl % 3.81, 2.98, 2.88 ve 45.23, ve tir. Krks rndımnını Eliçin

4 . Krck ve S. oztepe / S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 22 (45): (2008) ve rk. (1982) Mly x kkrmn ve kkrmn kuzulr için ve 51.24; Eliçin ve rk. (1984) kkrmn, ndolu Merinosu ve Mly kuzulr için sırsıyl, % 50.98, ve 50.81; Ertuğrul ve rk. (1989) kkrmn ve kkrmn melezi kuzulr için sırsıyl, % ve 45.89; oztepe ve rk. (1997) kkrmn, İvesi, Dğlıç ve Güney Krmn için sırsıyl % 47.84, 46.71, ve 50.43; Özcn ve rk. (2001) Kıvırcık ve KM için sırsıyl % ve olrk ildirilmiştir. u çlışmd elde edilen krks rndımnı ortlmlrı, rştırıcılrın ildirdiği değerlerden düşük ulunmuştur. Kuyruk ornı kımındn ırklr rsı frklılıklr isttistik olrk önemlidir. (p<0.01). Kuyruk ornın it ortlmlr kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl, % 16.16, 18.97, 0.88, 5.74 ve 0.61 olrk ulunmuştur. Kuyruk ornlrını Eliçin ve rk. (1984) kkrmn ve Mly kuzulr için % ve 8.53; Ertuğrul ve rk. (1989) kkrmn kuzulr için % 18.62; Tufn ve kmz (2001) Kngl kkrmn ve kkrmn kuzulr için sırsıyl, % ve 12.61; Esen ve Yıldız (2000) kkrmn kuzulr için % 17.85; Küçük ve rk. (2002) Morkrmn ve Kıvırcık x Morkrmn kuzulrd % ve 3.10 olrk ildirmişlerdir. ulunn değerler litertür ildirişlerinin zılrındn yüksek zılrındn ise küçüktür. örek - leğen yğı ornı kımındn ırklr rsı frklılıklr isttistik olrk önemli ulunmuştur 77 (p<0.01). örek - leğen yğı ornın it ortlmlr, kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için yüzde olrk sırsıyl 0.69, 0.71, 1.95, 1.06 ve 1.08 dir. örek - leğen yğlrı ornlrını Ertuğrul ve rk. (1989) kkrmn kuzulr için % 0.32; Esen ve Yıldız (2000) kkrmn ve Skız x kkrmn melezi kuzulr için sırsıyl % 1.50 ve 1.64; Tufn ve kmz (2001) Kngl kkrmn ve kkrmn kuzulr için sırsıyl % 0.64 ve 0.69; Küçük ve rk. (2002) Morkrmn ve Kıvırcık x Morkrmn kuzulr için sırsıyl % 0.18 ve 0.52 olrk ildirmişlerdir. Krks Ölçüleri Krks ölçülerine it ortlmlr ve stndrt htlr Tlo 2 de özetlenmiştir. Göğüs genişliği kımındn ırklr rsı frklılıklr önemli ulunmuştur (p<0.01). Göğüs genişliğine it ortlmlr, kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl 17.8, 17.5, 18.3, 19.8 ve 20.5 cm dir. Krkst göğüs genişliğini, ltınel ve rk. (1998) Kıvırcık ve KM kuzulrı için 20.4 ve 23.6 cm; Esen ve Yıldız (2000) kkrmn için cm; Özey ve rk. (2000) Kıvırcık x Morkrmn kuzulr için cm; Yılmz ve rk. (2002) KM için cm; Şhin (2005), esi şlngıç ğırlığı 25 kg oln ndolu Merinoslrı için cm olrk ildirmişlerdir. Tlo 2. Krks Ölçülerine it Ortlmlr ve Stndrt Htlrı, cm. kkrmn n=9 Dğlıç Kıvırcık Mly KM n=8 Özellikler X ± S x X ± S x X ± S x X ± S x X ± S x ut Derinliği 5.94± ± ± ± ±0.22 Göğüs Derinliği 22.2± ± ± ± ±0.37 ut Genişliği 4.13± ± ± ± ±0.25 Sğrı Genişliği 17.2± ± ± ± ±0.48 Göğüs Genişliği Omuz Genişliği ut Uzunluğu 17.8± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.53 Krks Uzunluğu 60.0± ± ± ± ±0.62 * ynı stırd frklı küçük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir (P < 0.05). *ynı stırd frklı üyük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir (P < 0.01). rştırmd tespit edilen omuz genişliğine it ortlmlr kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl 15.6, 14.8, 15.8, 16.3 ve 17.1 cm dir. Omuz genişliği kımındn, ypıln vryns nlizi sonuçlrın göre, ırklr rsı frklılıklr önemli ulunmuştur (p<0,05).omuz genişliği kımındn KM ve Dğlıç ırklrı rsınd gözlenen 2.3 cm lik frk önemliyken, diğer frklr önemsiz çıkmıştır. Krkst omuz genişliğini ltınel ve rk. (1998) Kıvırcık ve KM kuzulrı için 20.0 ve 22.0 cm; Şhin (2005) 25, 30, 35 kg esi şlngıç ğırlın ship ndolu Merinoslrı için sırsıyl 16.85, ve cm olrk ildirmişlerdir. ut uzunluğu kımındn ypıln nlize göre, ırklr rsı frklılıklr önemlidir (p<0,05). ut uzunluğun it ortlmlr, kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl, 19.3, 17.8, 19.7, 19.9 ve 20.4 cm olrk ulunmuştur. u özellik kımındn

5 . Krck ve S. oztepe / S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 22 (45): (2008) ylnızc KM ve Dğlıç ırklrı rsındki frk önemlidir. Krkst ut uzunluğunu, ltınel ve rk. (1998) Kıvırcık ve KM kuzulrı için 25.2 ve 26.0 cm; Esen ve Yıldız (2000) kkrmn kuzulr için cm; Özey ve rk. (2000) Kıvırcık x Morkrmn kuzulr için cm; Yılmz ve rk. (2002) KM için cm; Şhin (2005) esi şlngıç ğırlığı 25 kg oln ndolu Merinoslrı için cm olrk ildirmişlerdir. Krks Prçlrının ğırlık ve Soğuk Sol Yrım Krkstki Ornlrı Krks prçlrının ğırlık ve soğuk sol yrım krkstki ornlrın it ortlmlr ve stndrt htlr tlo 3 de özetlenmiştir. Tlodn d görüleileceği gii krks prçlrının ğırlık ve ornlrındn soğuk sol yrım krks ğırlığı, ut ğırlığı, kol ğırlığı, etek ğırlığı, kol ornı (p<0.01) ve sırt-el ğırlığı 78 (p<0.05) kımındn ırklr rsınd gözlenen frklr isttistik olrk önemlidir. yrıc, göz ksı lnı (p<0.01) kımındn gözlenen frk d isttistik olrk önemli ulunmuştur. Soğuk sol yrım krks ğırlığın it ortlmlr kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl, 8.02, 7.24, 7.73, 8.69 ve 8.53 kg dır. u özellik kımındn, ırklr rsı frklılıklr önemli ulunmuştur (p<0.01). Dğlıç ırkının Mly ve KM ırklrı ile rsınd gözlenen frklr isttistik olrk önemlidir. Soğuk sol yrım krks ğırlığını, oztepe ve rk. (1997) kkrmn, İvesi, Dğlıç ve Güney Krmn kuzulr için sırsıyl, 7.46, 7.03, 7.10 ve 6.08 kg; Şhin (2005) 25, 30, 35 kg esi şlngıç ğırlığındki ndolu Merinosu kuzulr için 9.44, ve kg olrk ildirmiştir. Tlo 3. Krks Prçlrının ğırlık ve Ornlrın it Ortlmlr ve Stndrt Htlrı kkrmn n=9 Dğlıç Kıvırcık Mly KM n=8 Krks Prçsı X ± S x X ± S x X ± S x X ± S x X ± S x Soğuk Sol Yrım Krks ğ. (kg) 8.02± ± ± ± ±0.221 ut ğ. (kg) 2.96± ± ± ± ±0.087 Sırt el ğ. (kg) 1.67± ± ± ± ±0.076 Omuz şı ğ. (g) 457± ± ± ± ±26.7 oyun ğ. (g) 605± ± ± ± ±35.5 Kol ğ. (g) 1533± ± ± ± ±42.7 Etek ğ. (g) 720± ± ± ± ±38.8 ut Ornı (%) 37.3± ± ± ± ±0.56 Sırt el Ornı (%) 20.6± ± ± ± ±0.51 Omuz şı Ornı (%) 5.8± ± ± ± ±0.16 oyun Ornı (%) 7.7± ± ± ± ±0.26 Kol Ornı (%) 19.2± ± ± ± ±0.27 Etek Ornı (%) 9.3± ± ± ± ±0.36 Göz Ksı lnı (cm 2 ) 14.15± ± ± ± ±0.683 * ynı stırd frklı küçük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir (P < 0.05). *ynı stırd frklı üyük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir (P < 0.01). ut ornı kımındn ırklr rsı frklılıklr önemsizdir. ut ornın it ortlmlr kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl % 37.30, 35.04, 33.86, ve olrk ulunmuştur. ut ornı kımındn en yüksek ortlm değere kkrmn ırkı ship olup, onu sırsıyl Mly, KM, Dğlıç ve Kıvırcık tkip etmektedir. ut ornlrını Eliçin ve rk. (1984) kkrmn, ndolu Merinosu ve Mly kuzulr için sırsıyl, % 29.41, ve 31.63; kmz ve rk. (1999) ndolu Merinosu kuzulr için % 34.16; Esen ve Yıldız (2000) kkrmn ve kkrmn melezi kuzulr için % ve 30.27; Tufn ve kmz (2001) Kngl kkrmnı ve kkrmn kuzulr için % 33.04, 31.76; Şhin ve kmz (2002)

6 . Krck ve S. oztepe / S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 22 (45): (2008) kg kesim ğırlığın ship kkrmn kuzulrı için % 29.42; Yılmz ve rk (2002) KM kuzulr için % olrk ildirmişlerdir. Sırt-el ornı için ırklr rsı frklılıklr önemsiz olup hesplnn ortlmlr kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl % 20.62, 22.28, 22.17, ve dür. Sırt-el ornlrını Eliçin ve rk. (1984) kkrmn, ndolu Merinosu ve Mly kuzulr için sırsıyl, % 13.99, ve 18.11; kmz ve rk. (1999) ndolu Merinosu kuzulr için % 16.83; Esen ve Yıldız (2000) kkrmn ve kkrmn melezi kuzulr için % ve 18.09; Tufn ve kmz (2001) Kngl-kkrmn ve kkrmn kuzulr için % 14.97, 15.47, Şhin ve kmz (2002) 40 kg kesim ğırlığın ship kkrmn kuzulrı için % 13.52; Yılmz ve rk (2002) KM kuzulr için % 14.96, olrk ildirmişlerdir. u çlışmd ulunn sırt-el ornlrı yukrıd sırlnn değerlerin hepsinden yüksektir. kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için göz ksı lnı ortlmlrı sırsıyl 14.15, 13.10, , ve cm 2 dir. Göz ksı lnı kımındn ırklr rsı frklılıklr isttistik olrk önemli ulunmuştur (p<0.01). Göz ksı lnlrını oztepe ve rk. (1997) kkrmn, İvesi, Dğlıç ve Güney Krmn kuzulr için sırsıyl 17.60, 15.41, ve 13.48, cm 2 ; ltınel ve rk. (1998) Kıvırcık ve KM kuzulr için 12.1 ve 14.5 cm 2 ve Şhin (2005) ise 25, 30 ve 35 kg esi şlngıç ğırlığındki ndolu Merinosu kuzulr için sırsıyl 16.62, ve cm 2 olrk ildirmişlerdir. Pirzol ölgesi Doku Kompozisyonu Pirzol ölgesindeki doku kompozisyonunun ğırlık-ölçü ve örnekteki ornlrın it ortlmlr ve stndrt htlr tlo 4 de özetlenmiştir. Pirzol ölgesindeki doku kompozisyonundn örnek ğırlığı, kuk yğı ğırlığı, kurg üstü kuk yğı klınlığı, kemik ornı, kuk yğı ornı ve ks rsı yğ ornı kımındn ırklr rsınd gözlenen frklr isttistik olrk önemli çıkmıştır. Tlo 4. Pirzol ölgesindeki Doku Kompozisyonunun ğırlık, Ölçü ve Ornlrın it Ortlmlr ve Stndrt Htlrı kkrmn n=9 Dğlıç Kıvırcık Mly KM n=8 Doku Kompozisyonu X ± S x X ± S x X ± S x X ± S x X ± S x Örnek ğırlığı (g) 782± ± ± ± ±36.5 Ks ğırlığı (g) 389± ± ± ± ±23.0 Kemik ğırlığı (g) 213± ± ± ± ±15.1 Kuk Yğı ğırlığı (g ) 130± ± ± ± ±13.8 Ks rsı Yğı ğırlığ (g) 17± ± ± ± ±19.8 tıln Kısım ğırlığı (g) 31±4.3 18±5.0 17±5.8 27±3.4 22±4.1 Ks Ornı (%) 49.5± ± ± ± ±2.27 Kemik Ornı (%) 27.2± ± ± ± ±1.40 Kuk Yğı Ornı (%) 16.1± ± ± ± ±1.68 Ks rsı Yğı Ornı (%) 2.6± ± ± ± ±2.31 Toplm Yğ Ornı (%) 18.7± ± ± ± ±2.64 tıln Kısım Ornı (%) 3.9± ± ± ± ±0.51 Göz Ksı Kuk Yğı Klınlığı (mm) 5.91± ± ± ± ±0.69 Kurg Üstü Kuk Yğı Klınlığı (mm) 8.6± ± ± ± ±0.95 * ynı stırd frklı küçük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir (P < 0.05). *ynı stırd frklı üyük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir (P < 0.01). Göz ksı kuk yğı klınlığı için ypıln nliz sonuçlrın göre, ırklr rsı frklılıklr önemsizdir. Göz ksı kuk yğı klınlığın it ortlmlr kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl

7 . Krck ve S. oztepe / S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 22 (45): (2008) , 5.10, 3.97, 6.43 ve 5.30 mm dir. Göz ksı kuk yğı klınlığını ltınel ve rk. (1998) Kıvırcık ve KM kuzulr için 5.3 ve 5.2 mm; kmz ve rk. (1999) ndolu Merinosu kuzulrı için 7.95 mm; Esen ve Yıldız (2000) kkrmn kuzulr için 7.94 mm; Özey ve rk. (2000) Kıvırcık x (Skız x Mor Krmn) melez kuzulrı için 2.83 mm; Tufn ve kmz (2001) Kngl kkrmn ve kkrmn kuzulr için 1.41 ve 2.01 mm; Şhin ve kmz (2002) 40 kg kesim ğırlığın ship kkrmn kuzulrı için 3.68 mm ve Yılmz ve rk. (2002) KM kuzulr için 3.29 mm olrk ildirmişlerdir. Ks ornı kımındn ırklr rsı frklılıklr önemsiz ulunmuştur. Ks ornın it ortlmlr, kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl % 49.46, 46.40, 43.76, ve olrk ulunmuştur. Ks ornı kımındn kkrmn ırkı en yüksek değere ship olup, onu sırsıyl Mly, Dğlıç, KM ve Kıvırcık tkip etmektedir. Pirzol ölgesindeki ks ornını Şhin (2005) 25, 30 ve 35 kg esi şlngıç ğırlığındki ndolu Merinosu kuzulr için sırsıyl, % 45.9, 49.8 ve 45.8 olrk ildirmiştir. Kemik ornı kımındn ypıln nliz sonuçlrın göre, ırklr rsı frklılıklr önemlidir (p<0.05). ulunn ortlmlr kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl % 27.21, 25,67, 23.93, ve dir. Pirzol ölgesindeki kemik ornını Şhin (2005) esi şlngıç ğırlığı 25, 30 ve 35 kg oln ndolu Merinosu kuzulr için sırsıyl, % 22.8, 23.3 ve 23.3 olrk ildirmiştir. Kuk yğı ornı kımındn ırklr rsı frklılıklr önemlidir (p<0.01). Kuk yğı ornın it ortlmlr kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl, % 16.09, 19.19, 10.94, ve olrk ulunmuştur. Pirzol ölgesindeki kuk yğı ornını Şhin (2005) 25, 30 ve 35 kg esi şlngıç ğırlığındki ndolu Merinosu kuzulr için sırsıyl, % 14.5, 12.9 ve 14.2 olrk ildirmiştir. Ks rsı yğ ornı kımındn ypıln nliz sonuçlrın göre, ırklr rsı frklılıklr önemlidir (p<0.05). Ks rsı yğı ornın it düzeltilmiş ortlmlr kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl, % 2.58, 4.80, 17.04, 5.61 ve olrk ulunmuştur. Ks rsı yğı ornı kımındn Kıvırcık ırkının kkrmn dn oln frkı önemliyken, diğer frklr önemsizdir. Türkiye yerli koyunlrı içerisinde Kıvırcık eti en lezzetli ırk olrk ilinmektedir. Kıvırcık ırkınd yğ et lifleri rsınd dğılır ve öylece etin lezzeti rtr ve yumuşk olur (Kymkçı ve Sönmez 1992). Pirzol ölgesindeki ks rsı yğı ornını Şhin (2005) 25, 30 ve 35 kg esi şlngıç ğırlığındki ndolu Merinosu kuzulr için sırsıyl, % 12.5, 10.3 ve 12.6 olrk ildirmiştir. Toplm yğ ornı için ypıln nlize göre, ırklr rsı frklılıklr önemsizdir. Toplm yğ ornın it düzeltilmiş ortlmlr, kkrmn, Dğlıç, Kıvırcık, Mly ve KM için sırsıyl, % 18.67, 23.99, 27.99, ve olrk ulunmuştur. Pirzol ölgesindeki toplm yğ ornını Şhin (2005) 25, 30 ve 35 kg esi şlngıç ğırlığındki ndolu Merinosu kuzulr için sırsıyl, % 27.1, 23.2 ve 26.9 olrk ildirmiştir. Krks klitesine etki eden çok syıd özellik ulunmsı seeiyle ırklr rsınd krks özellikleri ile ilgili genel değerlendirmeler ypmnın ynıltıcı olileceği düşünülmüş, unun yerine krkst klite kriteri olrk değerlendirileilecek zı özellikler kımındn ırklrın krşılştırılmsı dh uygun ulunmuştur. Soğuk krks ğırlığı kımındn Kıvırcık ırkının en düşük değere ship olduğu görülürken, krks rndımnı kımındn % lük değerle Dğlıç ırkının ön pln çıktığı görülmektedir. Genotiplerin soğutm kyı ornlrı rsınd isttistik olrk önemli ir frk ulunmmıştır. kkrmn ve Dğlıç ırklrının kuyruk ornlrı sırsıyl %16 ve %18 olrk tespit edilmiştir. örek-leğen yğı ornı kımındn %1.95 lik ornl Kıvırcık en yüksek değere shiptir ve u değerin diğer ırklrdn oln frkı isttistik olrk önemlidir (p<0.01). Krks ölçülerinden ut uzunluğu, omuz genişliği ve göğüs genişliği kımındn KM genotipi en yüksek değerlere shiptir. Krksın et klitesi kımındn önemli syıln ölgelerinden ut ve sırt- el ornlrı kımındn ırklr rsınd önemli ir frk gözlenmemiştir. Kol ornı kımındn ise Dğlıç ın en düşük değere ship olduğu görülmektedir. Genotipler göz ksı lnlrı kımındn krşılştırıldığınd ise KM nin cm 2 lik değerle ön pln çıktığı görülmektedir. Pirzol ölgesindeki doku kompozisyonu kımındn ırklr krşılştırıldığınd kemik ornının fzllığı ile Mly, ks rsı yğ ornının fzllığı ile Kıvırcık ön pln çıkmktdır. Pirzol ölgesindeki toplm yğ ornı kımındn genotipler rsınd önemli ir frk gözlenmemiştir. yrıc yğlı kuyruklu ırklrd kuyrukt iriken yğ, yğsız ince kuyruklu ırklrd vücudun diğer ölgelerinde irikir şeklindeki yygın knti destekleyen önemli ulgulr rstlnmmıştır. KYNKLR kmn, N., ksoy, F., Şhin, O., Ky, Ç. Y. ve Erdoğdu, G., Türkiye nin Hyvnsl Üretimi. Türkiye Dmızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez irliği Yy. No: 4, nkr. kmz,., Tekin, M. E., Kdk, R. ve kçpınr, H., ndolu (Kony) Merinosu, Hmpshire Down x ndolu Merinosu ve lmn Siyh ş x ndolu Merinosu F 1 ve G 1 Kuzulrınd esi Krks Özellikleri. Türk J. Vet. nim. Sci. Ek syı 3, nonymous, Sttisticl Yerook of Turkey. Stte Instutute of Sttistics Prime Ministry Repulic of Turkey, nkr. ltınel,., Evrim, M., Özcn, M., şpınr, H. ve Deligözoğlu, F., Skız, Kıvırcık ve lmn Siyh şlı Koyun Irklrı rsındki Melezlemeler ile Kliteli Kesim Kuzulrı Elde Etme Olnk-

8 . Krck ve S. oztepe / S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 22 (45): (2008) lrının rştırılmsı. Türk J. Vet. nd nim. Sci., 22, oztepe, S., Dğ,., Prlt, S.S., Yıldız,. Ö. ve ktş,. H., 1997.Yğlı Kuyruklu Kimi Yerli Irk Kuzulrın esi Performnsı ve Krks Özellikleri S.Ü. rştırm Fonu. Proje No: ZF 95/064. Kony. ngir, S. ve Eliçin,., Sütten kesilmiş Kuzulrın Entnsif esisinde Irk, insiyet ve Doğum Şeklinin Etkileri Üzerinde rştırmlr. nkr Çyır Mer ve Zootekni rştırm Ens. Yy. No: 74, nkr. olomer-rocher, F., Mornd-Fehr, F. ve Kirton,.H., Stndrt Methods nd Procedures for Got rcss Evlution, Jointing nd Tissue Seprtion, Livestock Prod. Sci., 17: Eliçin,., ngir, S., Krulut,., nkrlı,., Öztürk, H. ve Deldjevn,., Mly x kkrmn (G 1 ), İvesi x kkrmn (G 1 ) ve kkrmn Kuzulrın esi Gücü ve Krks Özellikleri. nkr Çyır- Mer ve Zootekni rş. Enst. Yy. No:75, nkr. Eliçin,., ngir, S., Krulut,., Sz, S., nkrlı,., ve Öztürk, H., Entnsif esiye lınn ndolu Merinosu, İle de Frnce x ndolu Merinosu (F 1 ), kkrmn, İle de Frnce x kkrmn (F 1 ), Mly Erkek Kuzulrının esi Gücü ve Krks özellikleri. Çyır Mer ve Zoo. rş. Enst. Yy. No: 84. Ertuğrul, M., Kryk Koyunlrının Tnımlyıcı Irk Özellikleri, Gelişmeye it Fenotipik ve Genetik Prmetreler. Doktor Tezi, sılmmış. Ertuğrul, M., Eliçin,. ve engiz, F., kkrmn ve Hmphire Down x kkrmn (F 1 ) Erkek Kuzulrd esi Gücü ve Krks Özellikleri..Ü. Zirt Fk. Yy. No: Esen, F. ve Yıldız, N., kkrmn, Skız x kkrmn Melez (F 1 ) Kuzulrd Verim Özellikleri II. esi Performnsı, Kesim ve Krks Özellikleri. Türk J. Vet. nim. Sci. 24: Kymkçı, M. ve Sönmez, R., Koyun Yetiştiriciliği. Hsd Yyıncılık, Hyvncılık Serisi 3. İstnul. Kesici, T. ve Kocş, Z., iyoisttistik. nk. Ün. Eczcılık Fk. Yy. No:79, nkr Küçük, M., yrm, D. ve Yılmz, O., morkrmn ve Kıvırcık x Morkrmn (G 1 ) Melezi Kuzulrd üyüme, esi Performnsı, Kesim ve Krks Özelliklerinin rştırılmsı. Türk J. Vet. nim. Sci. 26, Özey, O., Esen, F., ysöndü, M. H., Kıvırcık x (Skız x Morkrmn) F 1 ve Skız x (Kıvırcık x Morkrmn) F 1 Melezi Kuzulrd Verim Özellikleri II. esi Performnsı ve Krks Özellikleri. Yüzüncü Yıl Üniv. Vet. Fk. Derg. 11(2): Özcn, M., ltınel,., Yılmz,. ve kgündüz, V., Studies on the Possiility of İmproving Lm Production y Two-Wy nd Three-Wy rossreeding With Germn lck-heded Mutton, Kıvırcık nd hios Sheep reeds II. Fttening nd rcss hrcteristics of Lms. Türk J. Vet. nim. Sci.25: Şhin, E. ve kmz, Frklı Kesim ğırlıklrınd kkrmn Kuzulrın esi Performnsı, Kesim ve Krks Özellikleri. Vet. il. Der. 18,3: Şhin, Ö., ndolu Merinosu Kuzulrınd esi şı nlı ğırlığının esi Performnsı ve Krks Krkterlerine Etkisi. Yüksek Lisns Tezi. S.Ü. Fen ilimleri Enst. Kony. Tufn, M. ve kmz,., Güney Krmn (Krkoyun), Kngl- kkrmn ve kkrmn Kuzulrın Frklı Kesim ğırlıklrınd Kesim ve Krks Özellikleri. Türk J. Vet. nim. Sci. 25: Yılmz,., Özcn, M., Ekiz,. ve kgündüz, M., Türk Merinosu, Skız ve Kıvırcık Irklrı rsındki Melezlemeler ile Et Veriminin rttırılm Olnklrının rştırılmsı 2. Kuzulrın esi, Kesim ve Krks Özellikleri. Türk J. Vet. nim. Sci. 26: