Tarım İşletmelerinde Örgütlenme Durumuna Etki Eden Faktörlerin Belirlenmesi: Erzurum İli Örneği

Transkript

1 Araştırma Maalesi / Research Article Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Iğdır Univ. J. Inst. Sci. & Tech. 7(): , 207 Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Iğdır University Journal of the Institute of Science and Technology Tarım İşletmelerinde Örgütlenme Durumuna Eti Eden Fatörlerin Belirlenmesi: Erzurum İli Örneği Mehmet Muhammed SARI, Murat KÜLEKÇİ ÖZET: Bu çalışmada, Erzurum İli tarım işletmelerinin tarımsal örgütlenme durumuna eti eden fatörlerin ortaya onması amaçlanmıştır. Bu amaçla Aziziye, Aşale, Çat, Horasan ve İspir ilçelerinde bulunan toplam 5 öyde oransal örneleme yöntemine göre bulunan 39 işletmeci ile anet yapılmıştır. İncelenen işletmelerde tarımsal örgütlenmeye eti eden fatörleri belirleren sıralı logit modeli urulmuş ve modele göre tarımsal örgütlenmeye eti eden fatörler belirlenmiştir. Kurulan modelde bağımsız değişenler; ilçeye uzalı, il e uzalı, işletmecinin eğitim durumu, aile nüfusu, ilçeye gidiş sılığı ile gidiş sılığı, internet ullanımı, tarımsal destelerden yararlanma durumu, tarım dışı gelir, tarımsal gelir, hayvan varlığı, tecrübe, gazete ouma durumu olara sıralanmatadır. Buna göre incelenen işletmelerde ile uzalı, işletmecinin eğitim seviyesi, tarımsal destelerden yararlanma, hayvan varlığı, işletmecinin tecrübesi ve gazete ouma oranı arttıça tarımsal örgütlere üye olma oranının arttığı belirlenmiştir. Şehir merezine uza yerlerde ooperatif ve birliler urulmasının teşvi edilmesi, tarımla uğraşan işilere bilgi ve beceri artırıcı eğitimlerin verilmesi, tarımsal destelerin tarımsal örgütler vasıtasıyla dağıtılması ve artırılması, ticari araterde işletmelerin urulması gibi alınaca tedbirlerle tarımsal örgütlenme oranının artacağı tahmin edilmetedir. Anahtar Kelimeler: Erzurum, sıralı logit, tarımsal örgütlenme Situation of Farmers Cooperation and Determination of Factors Affecting Cooperation: Case Study of Erzurum Province Cilt/Volume: 7, Sayı/Issue:, Sayfa/pp: , 207 ISSN: , e-issn: DOI: /jist ABSTRACT: In this study, we aimed at determining the factors affecting agricultural cooperation in Erzurum province. 39 farmers in 5 villages were surveyed through Proportional Sampling Method, covering Aziziye, Aşale, Çat, Horasan and İspir districts. Ordered logit model was used to determine influences of factors that affect agricultural cooperation. Independent variables in the model are selected as distance to district, distance to province, education level of farmers, family size, frequence of visit to district, frequence of visit to province, internet use, utilizing agricultural supports, non-agricultural income, agricultural income, animal asset, experience and newspaper reading situation. As a result, as distance to province, education level, utilization of supports, animal asset, experience and newspaper reading rates increase, tendency of being a member of cooperation rises. As for conclusion, promoting to found cooperatives and unions in far places from province, providing trainings and extension services to farmers, distributing agricultural supports through cooperatives and unions, encouriging farms to be more commercial units are thought to be important to increase the willingness of cooperative and union membership among farmers. Keywords: Agricultural cooperation, Erzurum ordered logit, Atatür Üniversitesi, Ziraat Faültesi, Tarım Eonomisi, Erzurum, Türiye Sorumlu yazar/corresponding Author: Mehmet Muhammed SARI, mehmet.sari@atauni.edu.tr Geliş tarihi / Received: Kabul tarihi / Accepted:

2 Mehmet Muhammed SARI ve Murat KÜLEKÇİ GİRİŞ Hızlı sanayileşmeyle birlite eonomide sağlanan gelişmelere rağmen Türiye de tarım halen önemini orumatadır. Toplam nüfusun % 9.32 si (5.54 bin işi) tarımla uğraşmata, gayrisafi milli hasılanın % 8 i tarımdan elde edilmetedir (TÜİK, 206). Tarımın üle eonomisine yaptığı atının yanı sıra zorunlu gıda maddeleri ve sanayi için gereli hammaddeleri üretmesi, nüfusun büyü bir bölümünü istihdam etmesi strateji önemini ortaya oymatadır. Setörde yaşanan gelişmeler üretici ve tüeticileri doğrudan etilemetedir. Gıda güvencesi gibi yeri doldurulamaz rolünün yanı sıra tarım, ırsal alanda sağladığı istihdam ve yarattığı gelir ile öyden ente göçü engelleyici eti yapmatadır. Ayrıca tarım setörü, diğer setörlere göre daha az gelir getirmesi, buna arşın daha büyü bir strateji öneme sahip olması nedeniyle bu setörün destelenmesi gereli görülmetedir (Topcu, 2008). Bu eonomi ve sosyal etileri göz önünde bulundurulara geçmişten beri tarım tüm ülelerde destelenir hale gelmiştir. Ülelerin tarımı desteleme felsefesi altında yatan halı sebepler, özellile gelişmete olan ülelerde üçü aile işletmelerinden oluşan tarım işletmelerinin aleyhine olan bazı oşulların da oluşmasına sebep olmuştur. Özellile doğrudan yapılan devlet desteğini, işletmesini geliştirme ve gelirini artırma amacıyla değerlendiremeyen çoğu üçü işletme, reabet edemeyen, yo olmaya mahûm işletmeler haline dönüşmüştür. Anca, sosyal ve eonomi fatörler göz önüne alındığında, üçü tarım işletmeleri de destelenmeli ve üretimlerine devam etmeleri sağlanmalıdır (Şahin ve ar., 200). Bu destelerin etili olanı dolaylı olara yapılan desteler olup, yapısal sorunlar başta olma üzere tarımsal üretimin önündei sorunların giderilmesine yöneli destelerdir (Giray ve ar, 2004). Türiye de tarım setörünün önündei en büyü yapısal sorunlarından birisi, tarım işletmelerinin genellile üçü ölçeli işletmeler olması ve reabetten uza olara, pazar için üretimden ziyade endi tüetimini arşılayan işletmelerden oluşmasıdır. Küçü ölçeli işletmelerin gelişmesi ve nihayetinde ârlılığını artırma için örgütlenme büyü önem arz etmetedir. Böylece örgütlenme sağlanara işletmelerin girdilerini uygun mitar ve alitede sağlaması, elde ettiği ürünü ise değerinde pazarlaması mümün olabilmetedir. Valentinov (2005) a göre, üçü ölçeli tarım işletmeleri, tarımsal örgütler aracılığıyla; pazarlama, satın alma ve pazarlı gücünü artırabilmetedirler. Bu nedenle, tarımsal örgütler destelenere ve teşvi edilere yaygınlaştırılmalıdır. Böylece, tamamına yaını üçü işletme olara değerlendirilen işletmeler daha ârlı, daha üreten ve daha verimli hale getirilebilir. Tarımsal işletmelerin tarımsal örgütlere üye olmaları için etili olan, gere işletmenin gerese işletmecinin özellilerinden oluşan fatörlerin bilinmesi, tarımsal üretimde örgütlenmeyi artırma için politia yapıcıların alacağı ararlara ışı tutacatır. Bu çalışmada Erzurum ili tarım işletmelerinin örgütlenme durumuna etili olan fatörlerin belirlenmesi amaçlanmatadır. MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Yapılan bu çalışmanın ana materyalini, Aziziye, Aşale, Çat, Horasan ve İspir ilçelerinde çiftçilerle yüz yüze yapılan anet çalışmalarıyla elde edilen birincil veriler oluşturmatadır. Ayrıca Gıda, Tarım ve Hayvancılı Baanlığı Erzurum İl Müdürlüğü nden elde edilen gere anet yapılaca bölge haındai bilgiler, gerese il haındai istatistii bilgiler, FAO ve TÜİK verileri ve yapılan diğer yerli ve yabancı çalışmalar iincil veri aynağı olara ullanılmıştır. Yöntem Örne hacminin belirlenmesi Bu çalışmada veriler anet yapılara doğrudan çiftçilerden elde edilmiştir. Anetler; Aziziye, Aşale, Çat, Horasan ve İspir ilçelerinde yer alan ve her bir ilçe sınırlarında, coğrafi onumları diate alınara ve en iyi şeilde temsil edeceği düşünülen üçer tane öy gayeli olara belirlenmiştir. Toplam 5 öyde yer alan işletmelerden anet yapılaca işletme sayısı oransal örneleme metodu ullanılara aşağıdai formülle hesaplanmıştır. Formülde: n: Örne hacmini, N: Çalışma yapılan ilçelerdei toplam işletme sayısını (080), σ 2 : Varyansı, p: px 320 Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Iğdır Univ. J. Inst. Sci. & Tech.

3 Tarım İşletmelerinde Örgütlenme Durumuna Eti Eden Fatörlerin Belirlenmesi: Erzurum İli Örneği Kooperatif veya birli üyesi işletmelerin oranını (Masimum örne hacmine ulaşma için p=0,5 olara alınmıştır) göstermetedir. Bu yöntemle örneleme yapılara, % 8 güven aralığında ve % 95 önem seviyesinde, örne hacmi 39 olara bulunmuştur. Veri analiz yöntemi Çalışmada elde edilen verilerin ışığında çiftçilerin tarımsal örgütlere üye olma durumlarına eti eden sosyo-eonomi fatörlerin belirlenmesi amaçlanmatadır. Bu yüzden tarımsal örgütlere üye olma durumu bağımsız değişen olup hiçbir tarımsal örgüte üye olmayan, bir tarımsal örgüte üye olan ve 2 ve daha fazla tarımsal örgüte üye olanlar olma üzere tarımsal örgütlenme durumu 3 ategoriye ayrılmıştır. Bağımlı değişenler ise çiftçi ve işletmeye ait sosyoeonomi fatörlerden oluşmatadır. Bağımlı değişen, (0,,2,..j) olara sıralı ve değişen değerlere sahip olacatır. Normal regresyonun böyle bir modelde yanlı sonuçlar verebileceği düşünülmetedir (Asoy ve ar., 20). Bağımlı değişenin iiden fazla olduğu ve bu değişenler arasında doğal bir sıralamanın mevcut olduğu durumlarda sıralı probit ve sıralı logit modellerinin ullanılması uygundur (Abdel and Mohamed, 200). Bu yüzden çalışmada lojisti dağılım diate alınara, sıralı logit model ullanılmış ve veri analizleri yapılmıştır. Sıralı logit modelinde, gözlenebilen değerlerin yanı sıra gözlenemeyen, süreli bir gizli değişen vardır (Gündüz ve Emir, 200). Gizli değişen, açılayıcı değişen ve hata terimi ile açılanmatadır. Kooperatif ve birlilere üye olma durumuna ve üye olunan ooperatif, birli sayılarına göre belirlenen bağımlı değişen (0,, 2) şelinde gösterilmetedir: 0: Kooperatif ve birli üyesi olmayan işletmeler : Yalnızca bir ooperatif veya birli üyesi olan işletmeler 2:İi ya da daha fazla ooperatif ve/veya birli üyesi olan işletmeler y ve gizli bağımlı değişen y arasındai ilişi şöyledir; Eğer y 0 ise y = 0 Eğer 0 < y μ ise y = Eğer < y μ 2 ise y = 2 Sıralı logit modelinde, 3 farlı bağımlı değişenin seçilme olasılığı aşağıdai formüllerde verilmiştir. μ değerleri 0< μ < μ 2 şelinde sıralanır ve Φ ümülatif normal dağılım fonsiyonunu ifade etmetedir. Sıralı logit modelindei değişenlerin, masimum olabilirli yöntemiyle doğrudan yorumlanması doğru olmayacatır (Abay ve ar., 2007). Olasılılar üzerindei marjinal etilerin belirlenmesi geremetedir. Olasılılar üzerindei marjinal etilerin belirlenebilmesi için aşağıdai formül ullanılacatır (Greene, 997). τ [ ] { } τ ( P(y = ))/ ( x) = Φ( β x Φ( m β x) β P(y = )) x τ =Φ( m β x) β (Hosmer et al., 2000). Sıralı logit modelin formülü aşağıdai gibidir; y* = β x + ε = Cilt / Volume: 7, Sayı / Issue:,

4 Mehmet Muhammed SARI ve Murat KÜLEKÇİ Burada xi bağımsız değişenler vetörüdür ve ε hata terimidir. y* ise gizli y dir. y = m ise rm y* < rm m=... j (r ler eşi değerleridir) Gözlenen y değeri ve y* değeri arasındai ilişi aşağıdai gibidir; 0 Eğer r0 = yi* < r y = Eğer r = r0 y* < r 2 Eğer r2 = r y * < r2 0 Sıralı logit modelinde j tane ategori olduğunda, olasılı denlemleri aşağıdai gibidir; Pr ob ( y = 0) = L X = 0 Pr ob ( y = ) = L r2 X β L X β = 0 = 0 Pr οβ( y = j) = L r X = 0 β β j BULGULAR VE TARTIŞMA İncelenen işletmelerde örgütlenmeye eti eden fatörleri belirleme amacıyla urulaca olan modelde (sıralı logit modeli) bağımlı değişen olara modele dahil edilen tarımsal örgütlere üyeli durumu 3 ategori altında incelenmiştir. Y 0, hiçbir tarımsal örgüte üye olmayanları gösteriren, Y, tarımsal örgüte üye olanları ve Y 2, 2 ve daha fazla tarımsal örgüte üye olanları göstermetedir (Çizelge ). Çizelge. Bağımlı değişen dağılımı Bağımlı Değişen Sayı % Y=0 Herhangi bir örgüte üye değil Y= Bir örgüte üye Y=2 İi ya da daha fazla örgüte üye Toplam Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Iğdır Univ. J. Inst. Sci. & Tech.

5 Tarım İşletmelerinde Örgütlenme Durumuna Eti Eden Fatörlerin Belirlenmesi: Erzurum İli Örneği İşletmelerin % sı herhangi bir tarımsal örgüte üye olmadığı, % inin bir tarımsal örgüte üye olduğu ve % sının ise 2 ve daha fazla tarımsal örgüte üye olduları belirlenmiştir. İncelenen işletmelere ait değişenlerin istatistii özetleri Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelgede bağımsız değişenler arasındai çolu eş doğrusallı probleminin olup olmadığını görebilme için Varyans Şişirme Fatörü (VIF) değerleri de gösterilmiştir. Bu değerin 0 dan üçü olması bağımsız değişenleri arasında bu sorunun olmadığını göstermetedir (Neter et al., 990). Bu durumda, modelde ullanılan bağımsız değişenler arasında çolu doğrusal bağlantı sorununun olmadığı görülmetedir. Çizelge 2. İncelenen işletmelere ait tanımlayıcı istatisti özetleri Değişen Değişen Açılaması Ortalama Y Bağımlı Değişen(0= Hiç = Bir Kooperatif veya Birli Üyeliği 2= İi veya Daha Fazla Kooperatif ve/veya Birli Üyeliği) Standart Sapma VIF Değeri İLÇU İLUZ EĞT İlçe Merezine Uzalı (0= İlçe Merezine Uzalı 5 m, = İlçe Merezine Uzalı>5 m) İl Merezine Uzalı (0= İl Merezine Uzalı 65 m, = İl Merezine Uzalı>65 m) Eğitim Durumu (0= Eğitim Durumu Ortaoul, = Eğitim Durumu> Ortaoul) ANUF Aile Nüfusu (0= Aile Nüfusu 4, = Aile Nüfusu>4) İLÇGİT İLGİT İlçeye Gidiş Sılığı (0= İlçe Merezine Gidiş Sılığı 0/ ay, = İlçe Merezine Gidiş Sılığı>0/ay) İl Merezine Gidiş Sılığı (0= İl Merezine Gidiş Sılığı 3/ay, = İl Merezine Gidiş>3) İNT İnternet Kullanımı (0= Kullanmıyor, = Kullanıyor) DES Destelemelerden Faydalanma (0= Faydalanmıyor, =Faydalanıyor) TDG Tarım Dışı Gelir (Tarım dışı gelir yo ise 0, var ise ) TG Tarımsal Gelir (Tarımsal Gelir TL/yıl, = Toplam Gelir > TL/yıl) HV Hayvan Varlığı (BBHB) TEC Tecrübe (0= Tecrübe 20 yıl, = Tecrübe>20 yıl) GAZ Gazete Ouma Durumu (0= Oumuyor, = Ouyor) Çalışmada sıralı probit ve sıralı logit modeller bizim amacımıza ulaşabilmemiz için ullanabileceğimiz ve literatürde de rastlanan ii alternatif yöntem olara arşımıza çımatadır. Sıralı logit yöntemini bağımlı ve bağımsız değişenlerimize uyguladığımızda elde ettiğimiz sonuçlar Çizelge 3 te görülmetedir. Sıralı logit modelin determinasyon atsayısına (R 2 ) batığımızda (0.33) olduğu görülmetedir. Bu atsayı bağımsız değişenlerin bağımlı değişeni % 3.3 oranında açıladığını göstermetedir. Her ne adar determinasyon atsayısı düşü olara görülse de yatay esit verileri için atsayı büyülüğünün bu seviyelerde olması normal olara görülmetedir. Cilt / Volume: 7, Sayı / Issue:,

6 Mehmet Muhammed SARI ve Murat KÜLEKÇİ Çizelge 3. Sıralı logit modeli Model Sıralı Logit Değişenler Katsayı Standart hata Sabit -3.80*** İLÇU İLU.286** EĞT.362*** ANUF İLÇGİT İLGİT İNT DES 0.86* TDG TG HV 0.075*** 0.08 TEC 0.837* GAZ 0.900** 0.43 Μ 2.582*** Loglielihood (χ 2 ) 9.4*** R *, ** ve *** istatistisel olara sırasıyla % 0,% 5 ve % düzeylerinde anlamlıdır Lielihood Oranı testine baıldığında modelin % düzeyinde anlamlı olduğunu ve bağımsız değişenlerin bağımlı değişeni açılamada urulan modelin uygun olduğu anlamı çımatadır. Parametrelerin önem seviyeleri ve işaretlerinin anlamlılığına baıldığında istatistisel olara anlamlı bulunan parametrelerin değerlerinin işaretleri belenen yöndedir. Kurulan modelde R 2 değeri ve anlamlı değişenler ile bu değişenlerin önem seviyesinin yanı sıra bağımsız değişenlerin birim etileri, sıralı logit modeline göre hesaplanmış ve değerlendirilmiştir. Aşağıdai çizelgede, sıralı logit modelinin birim etileri verilmiştir. Birim etiler bağımlı değişenin; Y=0, Y= ve Y=2 olduğu durumlara göre hesaplanmıştır. Modelde anlamlı olan değişenlerin, birim etilerine baıldığında İl merezine olan uzalı birim arttığında hiçbir örgüte üye olmama ihtimali % 29.7 azalıren, bir ve birden fazla örgüte üye olma durumu sırasıyla % 7.2 ve % 2.5 oranında artmatadır. Eğitim durumu, modelde ula değişeni olara yer almıştır ve ilöğretim ve daha düşü eğitim seviyesi 0 ien, ortaoul ve üzeri eğitim seviyesi olara yer almıştır. Ortaoul ve üzeri eğitim seviyesine sahip olan işletmecilerin hiçbir örgüte üye olmama durumu, diğerlerine göre % 3.5 daha azen, bir örgüte üye olma durumu % 8.3, ii ya da daha fazla örgüte üye olma durumu ise % 3.2 oranında daha fazladır. Destelemelerden faydalanan çiftçilerin hiçbir örgüte üye olmama durumu faydalanmayanlara göre % 9.4 daha azen, bir örgüte üye olma durumu %.8 oranında, ii ya da daha fazla örgüte üye olma durumu % 7.5 oranında daha fazladır. Hayvan varlığının bir birim artması, hiçbir örgüte üye olmama durumunu %.8 azaltıren, bir örgüte üye olma durumunu % 324 Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Iğdır Univ. J. Inst. Sci. & Tech.

7 Tarım İşletmelerinde Örgütlenme Durumuna Eti Eden Fatörlerin Belirlenmesi: Erzurum İli Örneği. oranında, ii ya da daha fazla örgüte üye olma durumunu ise % 0.7 oranında artırmatadır. Tecrübe değişeni modelde ula değişen olara yer almıştır ve 20 yıl üzeri değeri alıren, 20 yıl ve altı 0 değeri almıştır. 20 yıl üzeri tecrübeye sahip olan çiftçilerin hiçbir örgüte üye olmama durumu % 20.2 daha azen, bir örgüte üye olma durumu % 2.9, ii ya da daha ço örgüte üye olma durumu % 7.2 daha fazla bulunmuştur. Gazete ouma durumu da modelde anlamlı bulunmuştur. Gazete ouyan çiftçilerin hiçbir örgüte üye olmama durumu diğerlerine göre % 2.5 daha azen, bir ve birden fazla örgüte üye olma durumu sırasıyla % 3.5 ve % 8 daha fazladır. Çizelge 4. Sıralı logit modelinde örgütlenmeye etili fatörlerin marjinal etileri Değişenler Prob a (Y=0) Prob b (Y=) Prob c (Y=2) İLÇU İLU ** 0.72** 0.25** EĞT -0.35*** 0.83*** 0.32** ANUF İLÇGİT İLGİT İNT DES -0.94* 0.8* TDG TG HV -0.08*** 0.0*** 0.007*** TEC * 0.29* 0.072* GAZ -0.25** 0.35** 0.080** a Y=0 en düşü örgüt üyeliğini (hiç), b Y= az örgüt üyeliği, c Y=2 yüse düzeyde örgüte üyeliği ifade etmetedir SONUÇ Araştırma bölgesindei çiftçilerin tarımsal örgütlere üye olmalarına eti eden fatörler, urulan sıralı logit model ile belirlenmiş olup model sonucunda elde edilen bulgulara göre istatistisel olara önemli bulunan değişenlere göre yapılan çıarımlar aşağıda yer almatadır. Buna göre: İl merezine uzalığın, örgütlenmeye etisinin olduğu bulunmuştur. Bu eti pozitif olmala birlite, il merezine uzalı arttıça örgütlenme eğiliminin arttığı sonucuna varılmıştır. İl merezine daha uza yerlerde yaşayanların, bilgi ve yardım alma, ooperatif ve birlilerin vermete olduğu diğer hizmetlerden faydalanma, girdi temin etme gibi nedenlerden dolayı ooperatif ve birlilere, il merezine yaın olan çiftçilerden daha ço ihtiyaç duyduları düşünülmetedir. Özellile, şehir merezine uza yerlerde ooperatif ve birlilerin urulması teşvi edilmeli, böylece tarımsal örgütlere olan ilgi artırılmalıdır. Eğitim seviyesi, çiftçilerin tarımsal örgütlere üye olmasını etileyen en önemli fatörlerden birisi olara bulunmuştur. Eğitim seviyesi yüseldiçe, çiftçilerin Cilt / Volume: 7, Sayı / Issue:,

8 Mehmet Muhammed SARI ve Murat KÜLEKÇİ örgütlenme eğilimleri artmatadır (Terin ve Çeli, 200). Bir başa çalışmada, Wang et al. (20) de eğitim seviyesinin, örgütlere üye olmada en önemli fatörlerin başında geldiğini belirtmiştir. Kırsal alanda eğitime verilen önem artırılmalıdır. Böylece, çiftçilerin örgütlenme düzeylerinin de artacağı düşünülmetedir. Ayrıca, yapılaca yayım çalışmaları ile tarım setörünün yapısal sorunları da çözüme avuşacatır (Gül ve Tatlıdil, 202). Tarımsal desteleme politiaları hemen tüm dünya üleleri tarafından, tarım setörünün süreliliğini sağlama, ırsal alanları ve çiftçileri oruma amacıyla uygulanmatadır. Özellile 2000 li yıllardan sonra, çeşitli tarımsal desteler ooperatif ve birliler aracılığıyla üreticilere dağıtılmaya başlamıştır (Çamoğlu ve ar., 202). Bu da ooperatif ve birlilerin yaygınlaşması ve üye sayılarının artmasına yardımcı olmuştur. Destelemeler artırılara ve birliler ve ooperatifler aracılığıyla üreticilere dağıtılara, tarımsal örgütlenme yaygınlaştırılabilir. Böylece çiftçilerin alınması ivme azanabilir. Hayvancılı, özellile büyübaş hayvancılı Erzurum tarımında önemli bir yere sahiptir. Bölgenin ilim ve topoğrafyası diate alındığında, hayvancılı alternatifi olmayan bir gelir aynağıdır (Günlü ve ar., 2006). Bu nedenle, işletme sermayesinin önemli bir ısmı da hayvan varlığından oluşmatadır. Hayvan varlığının önemli olmasının yanı sıra, örgütlenme durumunu da pozitif olara etilediği modelde bulunmuştur. Başa bir ifadeyle, hayvan sayısı ço olan işletmelerin örgütlenme eğilimi daha fazladır. Karaturhan ve ar. (204) de çalışmalarında hayvan varlığı daha ço olan işletmelerin, birlilerden daha fazla yararlandığı ve daha faydalı bulduğu sonucuna varmıştır. Tarım işletmelerinin örgütlenmesi ve örgütlerden daha iyi yararlanması için işletmelerin büyümesinin faydalı olacağı düşünülmetedir. Erzurum ili daha ço hayvancılığın ön plana çıtığı bir il olması nedeniyle hayvan sayısının artması örgütlenmeyi artırmatadır. Bitisel üretimin ön plana çıtığı başa bir ilde yapılaca böyle bir çalışmada işlenen alan mitarı örgütlenmeye eti edecetir. Bu nedenle hayvan sayısının artmasının örgütlenme üzerine olan olumlu etisini değerlendiriren. Genel olara büyü işletmelerin örgütlenmeye daha meyilli olduğunu bu yüzden de büyü ve ticari araterde işletmelerin urulmasının teşvi edilmesi önerilebilir. Tecrübe, beşeri sermaye unsurlarından biri olara bilinmetedir. Bilgi, beceri ve dinamizm gibi diğer beşeri unsurlar ile birlite eonomi alınmaya atı sağlamatadır (Eser ve Gömen, 2009). Eonomi alınma için pozitif etisinin olduğu düşünülen örgütlenme faaliyetlerinde de tecrübenin önemli bir yere sahip olduğunu söyleme mümündür. Bu nedenle, çiftçilerin beşeri sermaye unsurlarını artırmaya yöneli çeşitli yayım çalışmaları, urslar, özellile de örgütlenmenin faydalarını görebileceleri gezi programları düzenlemenin faydalı olacağı düşünülmetedir. Gazete ouma, gündem ve gelişmelerden haberdar olmanın, eğitim durumunun, iletişim durumunun bir göstergesidir. Gazete oumanın, örgütlenme üzerinde etili olduğu ve bu etinin pozitif olduğu ortaya onulmuştur. Başa bir ifadeyle, gazete ouyan çiftçiler, örgütlenmeye daha meyillidir. Bu bağlamda, ırsal alanlara sadece eonomi olara değil sosyal ve ültürel olara da hizmetler götürülmelidir. Kırsal alanlarda yosulluğun en önemli sebeplerinden birisi eğitim esiliği olmala birlite, sosyal ve ültürel hizmetler götürülere yosulluğun önüne geçileceği düşünülmetedir (Yaışı ve Zülifar, 203). Tarımsal örgütlerin, işlerinde uzman işiler tarafından profesyonelce yönetilmesinin örgütleri başarıya ulaştıracağı ve üyelerini daha ço memnun edeceği aşiârdır (Golovnia and Nilsson, 2009; Alan ve Demir, 203). Ayrıca, pazarlama ve finansman sorunları da tarımsal örgütlerin temel sorunları olduğu için bu onularda da örgütlerin finansman sorunlarını aşması geretiği ve pazarlama anallarını artırması geretiği savunulmatadır (Can ve Saarya, 202). Kooperatifçili ilelerinin uygulanması ve üst örgütlenmenin sağlanması da tarımsal örgütleri başarıya taşıyaca önemli fatörlerdir (Terin ve Çeli, 200). Kooperatif ve birlilerin, üyelerine yayım hizmeti sağlamaları geremetedir (Sayılı ve Adıgüzel, 203). Bu sayede, üreticiler gere tarımsal örgütlerin fonsiyonlarını ve faydalarını öğrenme onusunda gerese diğer tarımsal onularda yeterli bilgiye sahip olaca, tarımsal örgütleri endi işletmeleri gibi benimseyece ve bağlılıları artacatır. Ayrıca, tarımsal ooperatif ve birlilerin özendirilmesi için amu spotları düzenlenere örgütlenmenin faydaları onusunda çiftçiler bilinçlendirilebilir. 326 Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Iğdır Univ. J. Inst. Sci. & Tech.

9 Tarım İşletmelerinde Örgütlenme Durumuna Eti Eden Fatörlerin Belirlenmesi: Erzurum İli Örneği Sonuç olara, tarımsal örgütlerin başarıya ulaşması ve üle eonomisine atı sağlaması için ço yönlü çaba sarf edilmesi gereli görülmetedir. Devlet tarafından uygulanan ve uygulanaca olan politialar, mutlaa tarımsal örgütleri diate almalıdır. Böylece tarımsal örgütlerin çiftçilerin ve ırsal alanların alınmasını hızlandıracağı öngörülmetedir. KAYNAKLAR Abdel-Aty MA, 200. Using ordered probit modeling to study the effect of ATIS on transit ridership. Transportation Research Part C: Emerging Technologies, 9(4), Abay C, Tiryai GY, Gul A, Consumer characteristics influencing fast food consumption in Turey. Food Control, 8(8), Asoy A, Kuleci M, Yavuz F, 20. Analysis of the actors affecting the adoption of innovations in dairy farms in Erzurum Province, Turey. African. Journal of Agricultureal Research, 6(3), Alan H, Demir E, 203. Orman öylerinde ooperatifçiliğin gelişimine eti eden etmenler. Turish Journal of Forestry Türiye Ormancılı Dergisi,4(), -9. Can MF, Saarya E, 202. Dünya ve Türiye de tarım ve hayvancılı ooperatiflerinin tarihsel gelişimi, itisadi önemi ve mevcut durumu. Vet Heim Der Derg, 83, Chow GC, 988. Econometrics. McGraw-Hill Boo Company, 4th Printing, Singapore. Çamoğlu M, Yılmaz H, Gül A, Görgülü M, 202. Kooperatifler Aracılığıyla Hayvan Dağıtımı Kapsamında Destelenen Süt Sığırcılığı İşletmelerinde Pazara Katılım Düzeyini Etileyen Fatörlerin (Üreticiye ve İşletmeye Ait) Analizi: Adana İli Örneği. Tarım Eonomisi Dergisi, 8(), Eser K, Gömen ÇE, Beşeri sermaye nin eonomi gelişme üzerindei etileri: Dünya deneyimi ve Türiye üzerine gözlemler. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, (2), Giray F H, Aın A, Gün S, Kırsal Kalınmada Yeni Perspetifler. Türiye VI. Tarım Eonomisi Kongresi, Golovina S, Nilsson J, Difficulties for the development of agricultural cooperatives in Russia: the case of the Kurgan region. Journal of Rural Cooperation, 37(), 52. Greene WH, 997. Econometric Analysis. New Yor University. Gül U, Tatlıdil H, 202. Hayvancılığa Yöneli Yürütülen Yayım ve Eğitim Faaliyetlerinde Damızlı Sığır YetiĢtiricileri Birliğinin Rolü. Tür Bilimsel Derlemeler Dergisi, 5(2), Gündüz O, Emir M, 200. Dondurulmuş gıda tüetimini etileyen fatörlerin analizi: Samsun ili örneği. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 4(3), Günlü A, Atasever M, Karaaya Y, Erzurum ili hayvancılığının yapısal özellileri ve yaın gelecetei durumu üzerine genel değerlendirme. Atatür Üniversitesi Veteriner Bilimleri Dergisi, (3), Hosmer DW, Lemeshow S, Introduction to the logistic regression model. Applied Logistic Regression, Second Edition, -30. Karaturhan B, Şevi T, Yıldız Ö, 204. Yetiştirici birlilerinin tarımsal alınmaya etileri üzerine bir araştırma: Edirne damızlı sığır yetiştiricileri birliği örne olayı. Ege Üniversitesi Ziraat Faültesi Dergisi,5(2), Neter J, Wasserman W, Kutner MH, 990. Applied statistical models. Richard D. Irwin, Inc., Burr Ridge, IL. Sayılı M, Adıgüzel F, 203. Toat İli Merez İlçede Tarım Kredi Kooperatiflerine Orta Tarım İşletmelerinin Eonomi Analizi.Tarım Eonomisi Dergisi, 9(), Selim S, yılında Avrupa Birliği ne aday olan ülelerdei eğitim sisteminden duyulan memnuniyet üzerine bir araştırma. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 0(2), Şahin K, Gül A, Koç B, Dağıstan E, 200. Adana ilinde entansif süt sığırcılığı üretim eonomisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Faültesi, Tarım Bilimleri Dergisi (J. Agric. Sci.), (2), Terin M, Ateş HÇ, 200. Çiftçilerin örgütlenme düzeyi ve örgütlerden belentileri üzerine bir araştırma: Van ili örneği. Ege Üniversitesi Ziraat Faültesi Dergisi, 47(3), Topcu Y, Çiftçilerin tarımsal desteleme politialarından faydalanma isteliliğinde etili fatörlerin analizi: Erzurum ili örneği. Adeniz Üniversitesi Ziraat Faültesi Dergisi, 2(2), TÜİK, 206. Ulusal Hesaplar. http: UstMenu.do?metod=temelist (Erişim Tarihi: 30 Mart, 206). Valentinov VL, The organizational nature of agricultural cooperatives: a perspective from the farm problem theory. Journal of Rural Cooperation,33(2), Wang GT, Hu S, Kang KL, Wen YL, 20. Analysis on the factors influencing farmers participate in forestry cooperation based on an empirical analysis of farmers in Beijing [J]. Issues of Forestry Economics,2, 006. Yaışı H, Zülfiar BŞ, sonrası Türiye de ırsal ve entsel yosullu: Kırsal yosullula mücadele uygulama örneleri. Çuurova Üniversitesi İtisadi ve İdari Bilimler Faültesi Dergisi, 7(2). Cilt / Volume: 7, Sayı / Issue:,