Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayı 37 Temmuz 2013

Transkript

1 Dumupınr Üniversitesi Sosy Biimer Dergisi Syı 7 Temmuz 201 TÜRKİYE DE İŞSİZLİĞİ ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN KISMİ EN KÜÇÜK KARELER REGRESYON YÖNTEMİ İLE ANALİZİ: DÖNEMİ A. Öznur ÜMİT Yrd. Doç Dr., Ondouz Myıs Üniversitesi/İİBF/İtist, oumit@omu.edu.tr Eif BULUT Yrd. Doç. Dr., Ondouz Myıs Üniversitesi/İİBF/İşetme, eif@omu.edu.tr ÖZET: Bu çışmnın mcı, 200 ürese rizinden sonr Türiye de işsiziği etieyen ftöreri ısmi en üçü reer (KEKK) regresyonu yöntemiye inceemetir. Bu mç, çışmd 200:Q12010:Q dönemine it üçer yı veriere snyi verimii endesi, ree ücret endesi, büyüme ornı, Tüetici Fiytrı Endesi (TÜFE), ihrctın ree GSYH y ornı, ithtın ree GSYH y ornı değişenerinin t zmnı ve dönem gecimeeri ınmış ve ede edien yeni değişenere regresyon nizi ypır bu değişenerin işsizi ornını modeemedei tırı KEKK regresyon yöntemi yrdımıy niz edimiştir. Aniz sonuçrı çıyıcı değişenerden snyi verimiiği ve snyi ree ücret endesi için birbirine yın sonuçrı göstermiştir. İhrct/GSYİH değişeni ise birinci ve iinci çeyre dönemer dışınd tüm dönemer için işsizi ornını modeemeye tısının fz oduğu gözemenmiştir. İşsiziği etiediği düşünüen diğer bir mroeonomi gösterge on TÜFE değişeninin şimdii zmnd ve her gecime döneminde işsizi ornını modeemeye ve thminemeye on tısının nmı oduğu görümüştür. Anhtr Keimeer: İşsizi Ornı, Kısmi En Küçü Kreer. JEL Sınıfmsı: C02, C2, E24. THE ANALYSIS OF FACTORS THAT AFFECT UNEMPLOYMENT IN TURKEY WITH PARTIAL LEAST SQUARES REGRESSION:PERIOD OF ABSTRACT: The im of this study is to exmine the fctors ffecting the unempoyment with Prti Lest Squres (PLS) nysis in Turey fter the 200 Gob Finnci Crisis. In the study mcroeconomic vribes; industri productivity index, re wge index, growth rte, consumer price index, the rtio of import to Gross Ntion Product nd the rtio of export to the Gross Ntion Product re used in modeing the response vribe; the rte of unempoyment. Expntory vribes re ten for t time nd eight term gs for 200:Q12010:Q. The resuts of the nysis show tht sme resuts re obtined for industri productivty index nd re wge index. The rtio of import to Gross Ntion Product vribe hs gret contribution in modeing unempoyment rte for terms except first nd second gs. Anysis resuts show tht mcroeconomic indictor: consumer price index hs significnt contribution in terms. Keywords: Unempoyment Rte, Prti Lest Squres. JEL Cssifiction: C02, C2, E24. GİRİŞ İşsizi, Türiye eonomisinin her döneminde rşıştığı en önemi mroeonomi ve sosy sorunrındn biri om birite, Türiye de işsizi ogusunun temede eonomidei ypıs sorunr ve izenen mroeonomi poitirdn ynndığı söyenebiir. Özeie 2001 yıınd yşnn eonomi riz sonrsı dönemde Türiye eonomisi istirrı bir büyüme süreci yşmış, nc bu durum işsizi ornrının zmsınd yeterince tı sğymmıştır. Tbo 1 den de görüdüğü üzere, işsizi ornrı 2001 rizi ie birite yüsemiş ve döneminde uşın yüse büyüme ornrın rşın riz öncesi değerere inmemiştir. Bu durumu ii şeide yorumm mümündür. Bunrdn birincisi 2001 rizi sonrsı işsizi, eonomidei ypıs değişiier nedeniye düşmemiştir. Diğer bir ifdeye, trım setöründe işsiz nrın birçoğunun snyi ve hizmeter setöründe istihdm ediememesi yüse büyüme ornrın rğmen işsiziğin zmmsın neden omuştur. İşsiziğin zmmsındi iinci neden ise Türiye de 2001 rizi sonrsınd uygunn mroeonomi poitir omuştur yıınd

2 Dumupınr Üniversitesi Sosy Biimer Dergisi Syı 7 Temmuz 201 yürürüğe giren Güçü Eonomiye Geçiş Progrmı ie uygunn enfsyon hedefemesi rejiminin neden oduğu uus prnın değerenmesi ree setörü ve ihrctı ith girdiere bğımı he getirmiştir. Bu durum, ith girdi unn setörerde emeğin miyetinin görei or phışmsın neden omuş ve işsiziği yüsetmiştir. Ayrıc, döviz urunun düşmesiye (uus prnın değer znmsı) ith mrının ucuzmsı, tüeticierin yurtiçinde üretien mr yerine ith mrı ime etmeerine yo çmış ve yüse büyüme ornrın rğmen işsiziğin yüsemesine neden omuştur. 12 Tbo 1: Türiye'de Dönemi İşsizi ve Büyüme Ornrı Yır İşsizi Ornrı Büyüme Ornrı Kyn: Word Deveopment Indictors (WDI), (Word Bn), Türiye İsttisti Kurumu (TUİK). 200 yıınd yşnn ürese rize birite dış piysrdi durgunu, iç piysrdi tep zmsı, döviz urrındi dgnmr işsizi ornının 2009 yıınd %10.9 seviyesine yüsemesine neden omuştur. Türiye de 2010 yıınd ürese rizin etierinin zmsın rğmen işsizi ornı % 14.1 seviyesine yüsemiştir. Bu durum özeie riz sonrsı dönemde, Türiye de eonomi büyüme ynınd işsiziği etieyen ftörerin inceenmesi geretiğini göstermetedir. Bu çışmnın mcı, Türiye de işsiziği etiediği düşünüen mroeonomi ftörerin işsiziğe on etierini 200 ürese riz dönemi ve sonrsınd KEKK regresyonu yöntemiye rştırmtır. Çışmnın geri n böümeri şu şeide orgnize edimiştir. İinci böümde itertür inceemesi ypıctır. Üçüncü böümde mode ve veri seti tnıtıctır. Dördüncü böümde isttistise nizde unıc KEKK regresyonu yöntemine iişin bigier veriece ve beşinci böümde uşıc mpiri bugur değerendiriecetir. Son böümde ise çışmnın sonuçrı özetenece ve önerierde buunuctır. LİTERATÜR İşsizi ornrını etieyen mroeonomi ftörer ço syıd rştırmcı trfındn frı mpri yöntemer unır inceenmiştir. Cscio (2001), pr poitisı ve işsizi rsındi iişiyi 11 Avrup üesi (Avustury, Beçi, Dnimr, Finndiy, Frns, Amny, İty, Hond, İspny, İsveç ve İngitere) için 1979: Q1 199:Q4 dönemine it veriere Vetör Otoregresyon (VAR) nizi ypr inceemiştir. Yzr mpri bugur göre, prs şorın üeden üeye frıı gösterme üzere işsiziği etiediği sonucun uşmıştır. Djivre ve Ribon (200), 1990 ve 1999 dönemeri için ypıs vr (SVAR) yöntemini unr İsri eonomisi için pr poitisının işsizi üzerindei etisini rştırmışr ve sıı pr poitirının işsiziği rttırdığı sonucun uşmışrdır.

3 Dumupınr Üniversitesi Sosy Biimer Dergisi Syı 7 Temmuz 201 Krnsou ve S (200), dönemine it yıı veriere Sınır Testi Yşımını (ARDL) unr İspny eonomisi için işsiziği rttırn ve ztn ftöreri rştırmışrdır. Yzrr mpri nizerini 19719, , , om üzere dört dönem için rştırmışrdır. Yzrrın dört dönem için budurı sonuç, sermye biriiminin işsiziği ztmd önemi bir ftör oduğudur. Hussin, Siddigi ve Igb (2010), Pistn için eonomi büyüme ve işsizi rsındi iişiyi yırın it verier unr Vetör Ht Düzetme Modei (VECM) yrdımıy rştırmışrdır. Yzrr Vetör Ht Düzetme Modei ie hem ıs hem de uzun dönemde işsizi ve büyüme rsınd bir iişi oduğu sonucun uşmışrdır. Krnsou ve S (2010), Avustry eonomisi için işsiziğe neden on ftöreri rştırmışr ve yır göre işsiziğe neden on ftörerin frı oduğu sonucun uşmıştır. Yzrr 1970 i yırd işsiziğe petro şorının neden oduğunu, yırı rsınd ise fiz ornrındi yüseişin önemi bir ftör oduğunu ieri sürmüşerdir. Ayrıc yzrr, 200 yıınd yşnn ürese riz nedeniye dış tepte yşnn drmnın işsizi ornrını rttırdığını ieri sürmüşerdir. Eonomi itertüründe işsiziği Türiye eonomisi için inceeyen çışmr omsın rğmen söz onusu çışmrd işsiziği etieyen mroeonomi ftörerin çoğu göz rdı edimiştir. Bigin (2004), yırın it veriere döviz uru ie işsizi rsındi iişiyi inceemiştir. Yzr, regresyon modeerine göre, 2001 yıı hriç ree döviz uru ie işsizi rsınd yın bir iişi oduğu sonucun uşmıştır. Diğer bir deyişe yzr, ree döviz uru endesinin yüsemesi ithtı rttırr işsizi ornını rttırdığı sonucun uşmıştır. Yımz (200), büyüme ve işsizi rsındi iişiyi Grnger nedensei testi ve Son thmin ht riteri (FPE) ie beiremişerdir. Yzrın yptığı rştım sonucun göre, büyüme ornı ie işsizi rsınd rşııı bir nedensei iişisi buunmmış, nedensei iişisinin yönünü sdece işsizi ornındn büyüme ornın doğru bumuştur. Berument vd. (200) ve Berument vd. (2009), 19: Q12004:Q4 dönemine it çeyre veriere VAR modeini unr mroeonomi poiti şorının işsizi ornı ve Türiye de frı eğitim düzeyerine göre işsizi ornı üzerindei etierini inceemişerdir. Arştırm sonuçrı, pozitif geir şorının işsizi ornını zttığını göstermiştir. 1 Atr vd. (2009), Türiye için 2001: Q12007:Q4 dönemine iişin doğrudn ybncı ytırımr, ihrct ve GSYİH değişenerine it çeyre veriere işsizi ie doğrudn ybncı ytırımr ve eonomi büyüme rsındi iişiyi inceemişerdir. Yzrr mpri bugur göre, ii eşbütüneşi seri bumrın rğmen, doğrudn ybncı sermye ytırımrının istihdmı rttırmdığı sonucun uşmışrdır. Ayrıc yzrrın uştığı sonuçr GSYİH di geişmeerin de inceeme döneminde işsiziği ztıcı bir yönde eti yrtmdığı yönündedir. Doğru ve Soytş (2010), 200:12009: dönemine it yı veriere VAR modeini unr petro fiytrı, fiz ornrı ve işsizi rsındi iişiyi inceemişerdir. Yzrr, uzun dönemde hem ree petro fiytrının hem de ree fiz ornrının işsizi ornrını etiediği sonucun uşmışrdır. Peer ve Osmn (2010), doğrudn ybncı ytırımrın işsiziğe etisini 2000:Q12009:Q4 dönemine it üçer yı veriere ARDL yöntemiye inceemişerdir. Yzrr, uzun dönemde doğrudn ybncı ytırımr ve işsizi rsınd isttistii or nmı bir iişi bummışrdır. Yzrr, ıs dönem nizde ise, cri dönem ve ii gecimei dönemde doğrudn ytırımr ie işsizi rsınd nmı bir iişi tespit etmişerdir. Doğn (2012), işsiziği etieyen mroeonomi ftörer ve işsizi rsındi iişiyi 2000:Q12010:Q1 dönemine it çeyre veriere VAR modei unr rştırmıştır. Doğn (2012) ye göre, büyümedei ve ihrctti rtış işsiziği ztıren, döviz uru şorı, fiz ornrının yüsemesi ve pr rzındi zm işsiziği rttırmtdır. Litertürde Türiye için işsiziği inceeyen bir ço çışm omsın rğmen bu çışmd ypın çışmrdn frı or ürese riz sonrsı dönemine it işsiziği etieyen; çışın st bşın snyi verimii endesi, ree ücret endesi, büyüme ornı, TÜFE, ihrctın ree GSYİH y ornı, ithtın ree GSYİH y ornı gibi

4 Dumupınr Üniversitesi Sosy Biimer Dergisi Syı 7 Temmuz 201 mroeonomi değişener ınr Türiye için söz onusu ftörer ve işsizi ornrı rsındi iişi KEKK regresyonu yöntemi ie niz edimiştir. MODEL VE VERİ SETİ İsttistise nizde 200:Q12010:Q dönemine it üçer yı verier yrdımıy KEKK regresyonu yöntemi unımıştır. KEKK regresyonu teme bieşener nizi ve çou doğrus regresyondn ouşn, ço değişeni isttistise bir yöntemdir. Özeie bğımı değişenerden ouşn bir veri setini geniş bir çıyıcı değişen setinden thmineme de unıbiece bir metottur (Abdi, 2007, s:1). Methodun orjini 1966 yıınd Hermn Wod trfındn eonomi nındi çışmr bşmıştır. Çışmd, işsizi ornı ie işsiziği etieyen mroeonomi değişenerden çışın st bşın snyi verimii endesi, ree ücret endesi, büyüme ornı, TÜFE, ihrctın ree GSYH y ornı, ithtın ree GSYH y ornı unımıştır. Anizde unın verier TCMB EVDS den ve Hzine Müsteşrığı nın yı eonomi göstergeerinden ede edimiştir. ABD dorı cinsinden uşın ihrct ve itht verieri ortm dor ış uru unır miyon Tür Lirsı n çevrimiştir. İSTATİSTİKSEL YÖNTEM 14 KEKK regresyonu ısmi en üçü reer ve çou doğru regresyon metotrındn ouşn ço değişeni isttistise bir yöntemdir. Kısmi en üçü reer Hermn Wod trfındn 1960 rd eonometri bir yöntem or geiştirimiştir. Ft yygın or unımın oğu Svnte Wod trfındn emometri nındi çışmr bşnmıştır. İsttisti nındi i unımın ise Hösuddson (19) ve Nes ve Mrten (199) trfındn ypın çışmr birer örne or veriebiir. Bu yöntem, çou doğrus bğntı probemini ortdn dırmd, değişenerin gözem syısındn ço oduğu vey gözemerin değişen syısındn ço oduğu durumrd unıbimete ve birden fz bğımı değişen ie çışmy imn vermetedir. KEKK nizinde, rrınd çou doğrus bğntı on çıyıcı değişener, goritmr yrdımıy hem bğımı değişendei değişimi hem de çıyıcı değişenerdei değişimi çıyc, doğrus bğntı probemi ortdn mış on çıyıcı değişen syısındn dh z syıd bieşene indirgenmetedir. Agoritmrın ort mcı ovryns mtrisini en çoyc bieşener ede etmetir. Bu çışmd NIPALS (NonLiner Itertive Prti Lest Squres; Doğrus omyn yineemei ısmi en üçü reer) goritmsı unımıştır. Agoritmnın dımrı şğıd verimetedir. NIPALS ALGORİTMASI Ksi, stndrt goritm or d niteendirien KEKK in i şeini ouşturn NIPALS goritmsı 1970 erin bşınd orty çırtımıştır. NIPALS goritmsı frı yzrr trfındn ee ınmıştır. Bu çışmd Hösudsson (19) trfındn verien goritm ee ınmıştır. Agoritmnın bşngıç notsı N K boyutu X çıyıcı değişener mtrisi ve N M boyutu Y bğımı değişener mtrisidir. Agoritmy bşmdn önce frı öçümerden ynnn çeşitiiği ortdn dırm için sıfır ortm ve birim vryns ship oc şeide mtriser stndrtştırıır. Bu goritm yineemei bir goritmdır. Agoritmd yer n indisi yineeme syısını göstermetedir. Yineemeer bütün bieşener ede ediinceye dr sürmetedir. Bir bş ifde ie A bieşen syısı om üzere, = 1, 2,, A dır. İ yineemede X 1 = X, Y 1 = Y ınr goritm şğıdi 12 dım izenere çıştırıır (Buut ve Aın, 2007: ). 1. Y mtrisinin i sütunu vey en yüse vryns ship on sütunu u vetörü or tnımnır. 2. X in Y nin igii bieşeni ( u ) üzerine regresyonundn X ve u rsınd en büyü ovrynsı sğyc w w = X u u u eşitiği ie ede ediir. ğırı vetörü ( ). w w ie w ğırı vetörü normun böünere boyu bir oc şeide öçeendiriir. w ğırı vetörü için norm w ie gösteriip w = w w ie hespnmtdır.

5 Dumupınr Üniversitesi Sosy Biimer Dergisi Syı 7 Temmuz 201 t = X w eşitiği ie w ğırırı ve X mtrisinin doğrus 4. Y değişenini thminemede unın ve bireşiminden ouşn t bieşen vetörü tnımnır.. Y nin X in igii bieşeni ( t ) üzerine regresyonundn Y mtrisi için ğırırı verece on c vetörü c = Y t t t eşitiği ie ede ediir. ( ) 6. c c ie c ğırı vetörü normun böünere boyu bir oc şeide öçeendiriir. c nin normu c = c c ie hespnır. 7. Öncei dımd hespnn c ğırı vetörü c ( c c ) Y böümüye u yeni bieşen vetörünü tnımmt unımtdır. Ede edien değerer Y mtrisinin c ğırı vetör değereri ie doğrus bir ombinsyonudur.. Yedinci dımd ede edien u yeni bieşen vetörü ie i dımd unın u vetörü rsınd bir yınsm 6 sğnıp sğnmdığın bıır. Eğer bu ii değer rsındi frın normu 10 gibi bir değere yınsıyors goritm sonri dımr devm ediere bitiriir. Asi tdirde yedinci dımd ede edien u vetörü, iinci dımd yerine oyur terr dım dım goritmy devm ediir. 9. X t ( t t ) ie X değişen mtrisinin igii bieşeni üzerine regresyonundn p yü vetörü ede ediir. Bu değerer igii teme bieşenin X değişen mtrisini ne dr çıdığını beiremete unıır. Yni, X i, i = 1, 2,,K değişeninin igii bieşen üzerindei yüünü göstermetedir. 10. Y u ( u u ) ie Y değişen mtrisinin igii bieşeni üzerine regresyonundn q yü vetörü ede ediir. Bu değerer igii teme bieşenin Y değişen mtrisini ne dr çıdığını beiremete unıır. Yni, değişeninin igii bieşen üzerindei yüünü göstermetedir. b u t t t 11. Bieşener rsınd içse bir iişi tnımyn b tsyısı ( ) yeni = ie u nun t üzerine regresyonundn thmin ediir. Bu sbit bir değerdir ve thmineme de önem tşımtdır. 12. Son dımd ise ( + 1) inci yineemede unıc on rtı vetörer çıyıcı değişener için X ( +1) ve X X t p Y Y bt c bğımı değişener için Y ( +1) sırsıy +1 ve +1 eşitieri ie ede ediir. Bu mtriser inci yineemede unın mtriserin çıymdığı değişimerden ouşn mtriserdir. Y 1 Yni; X ( + 1 ) X 1 t p Xˆ (goritmdn ede edien değerere thminenen ısım) Agoritmnın inci yineemesinde unın mtris Yeni mtris (rtı değer) Aynı işem Y değişen mtrisi içinde tnımnmtdır. Agoritmy X değişen mtrisi sıfır mtrisi ouncy dr bş bir deyişe çıyıcı değişenerinin büyü bir ısmı çınıncy dr devm ediir. Agoritmnın yineeme syısı ihtiyç duyun bieşen syısını vermetedir. AMPİRİK BULGULAR Bu çışmd KEKK unmmızdi en büyü eten, çıyıcı değişen syısının ço omsı, rrındi oresyonun yüse çımsı ve değişen syısının gözem syısındn ço omsı nedeniye en üçü reer metodunun çışmmsıdır. Çışmmızd te bir bğımı değişen oup 4 tne çıyıcı değişen mevcuttur. Gözem birim syısı ise 1 dir. Değişen syısının ço omsının nedeni her bir çıyıcı değişen için dh ço

6 Dumupınr Üniversitesi Sosy Biimer Dergisi Syı 7 Temmuz 201 gecime r dönem etierinin rştırımsı ve doyısıy gecime ınr regresyon nizinin ypımsıdır. Anizer Minitb ve SAS progrmrınd ypımıştır. Tbo 2: KEKK Regresyon Anizi Sonucu Bieşen syısı: 10 İşsizi ornı için vryns nizi Kyn SD KT KO F P Regresyon 10 1,9997 1, ,7 0,000 Ht 4 0,000 0,0000 Gene 14 14,0000 İşsizi ornı için mode seçme ve geçerii 16 Bieşener X Vryns Ht KT R^2 1 0,649,491 0, ,20 1,7096 0,727 0, ,697 0, ,7449 0,242 0,9244 0, ,11 0, ,1666 0,099 0, , ,0114 0, ,9447 0, , ,9649 0,0004 0, ,9706 0,0000 0, Tbo 2, 10 bieşenin çıyıcı değişenerdei değişimin %97 sini ve bğımı değişendei değişimin ise tmmını çıdığını göstermiştir. Açıyıcı değişener w ğırırı ie bu bieşenerde yer mtdır. KEKK nizinde bir değişenin modee tısını özetemede unın Wod (1994) trfındn geiştirien VIP (vribe importnce in the projection) or biinen bir isttisti unımtdır. VIP değereri, her bir çıyıcı değişenin KEKK regresyon modeinin hem bğımı hem de çıyıcı değişener için uyum sğmdi değerini vermetedir. VIP için 0. değeri ise eşi değer or verimetedir. 0. den dh z bir VIP değerine ship değişen modeden çırtıır. VIP değereri (1) numrı formü yrdımıy hespnbimetedir; VIP j = K w 2 j b t t 2 2 Burd K, çıyıcı değişen syısını ve w ise j nci çıyıcı değişenin nıncı bieşene on ğırığını göstermetedir Burd b değeri bieşener rsındi içse iişiyi tnımmt ve bet tsyı mtrisinde yer mtdır. KEKK regresyon nizi sonucund ede edien bet tsyırı ve VIP değereri şğıdi tbod verimetedir. b t t (1)

7 Dumupınr Üniversitesi Sosy Biimer Dergisi Syı 7 Temmuz Tbo : Bet Ktsyırı ve VIP Değereri Not: Koyu ren değerer VIP>0. i göstermetedir. Değişen t zmnı 1.çeyre 2.çeyre.çeyre 4.çeyre.çeyre 6.çeyre 7.çeyre.çeyre Snyi verimiiği Bet tsyı sı 0, ,0167 0, ,06 4 0, , , , ,0 66 VIP Snyi ree ücret endesi Bet tsyı sı 0, , , ,06 4 0, ,0 00 0, , , VIP Büyüme ornı Bet tsyı sı 0, , , , , , , , , VIP Tüfe Bet tsyı sı 0, , , ,07 6 0, ,0400 0, , ,042 4 VIP İhrct/GS YİH Bet tsyı sı 0, , , , , , ,0 4 0, , VIP İtht/GSY İH Bet tsyı sı 0, ,1467 0, , , , , , ,019 0 VIP

8 Dumupınr Üniversitesi Sosy Biimer Dergisi Syı 7 Temmuz 201 Türiye için inceeme döneminde işsiziği etieyen mroeonomi değişenerin KEKK regresyonu yöntemi ie nizi ypıdığınd uşın sonuçr Tbo e göre şu şeide özetenebiir. Snyi verimii endesinin işsizi ornını t zmnınd ve 2., 4.,6. ve çeyre dönem öncesinde negtif yönde etiediği görümetedir. Diğer bir ifdeye snyi verimiiğindei rtış işsizi ornını ztmtdır. Anizde uşın bu sonuç, snyi verimii endesi ve işsizi rsındi negtif yöndei iişinin beentiere uygun oduğunu göstermetedir. Snyi ree ücret endesi ie işsizi ornı rsındi iişi inceendiğinde, snyi ree ücret endesi değişeninin işsizi ornını 1, 2,, 6 ve 7 çeyre dönemeri öncesinde pozitif yönde etiediği görümetedir. Diğer bir ifdeye, snyi ree ücret endesindei rtış işsizi ornını söz onusu dönemerde rttırmtdır. İsttistise nizde uşın bu sonuç, snyi ree ücret endesi ie işsizi ornı rsındi iişinin beentiere uygun oduğu nmın gemetedir. İşsizi ornı ie büyüme ornı rsındi iişinin t zmnınd ve 1,2,4,,6 ve 7 çeyre dönem öncesinde negtif, ve çeyre dönem önceerinde ise pozitif yönde oduğu sonucun uşımıştır. Ampri bugurd uşın sonuçr, Türiye de büyüme ornındi rtışın t zmnınd ve 1,2,4,,6 ve 7 çeyre dönem öncesinde işsiziği ztm berber beentiere uygun oduğunu göstermetedir. Anc nizde ve çeyre dönem öncesinde büyüme ornrındi rtışın işsiziği rttırdığı sonucun uşımıştır. 1 İşsizi ornı ie TÜFE rsındi iişinin t zmnı ve tüm çeyre dönem önceerinde de pozitif yönde oduğu sonucun uşımıştır. Bu sonuç Türiye de enfsyondi rtışın işsiziği rttırdığını göstermetedir. Anizde uşın bu sonuç inceeme döneminde modee dhi edimeyen rz şorı, işenmemiş gıd fiytrındi rtış, petro fiytrının yüsemesi ve tın fiytrının yüsemesinden ynndığı söyenebiir. İşsizi ornı ie ihrct rsındi iişi inceendiğinde 1, 2, ve 6 çeyre dönem öncesinde ihrct değişeninin işsizi ornını negtif yönde etiediği sonucun uşımıştır. Anizde uşın sonuçr, söz onusu dönemerde ihrctti rtışın işsizi ornını zttığını ve beentiere uygun oduğunu göstermetedir. Ayrıc mpri nizde, ihrct ve işsizi rsındi iişinin t zmnı ve,4, ve çeyre dönem önceerinde pozitif oduğu sonucun uşımıştır. Doyısıy mpiri nizde uşın bu sonuç işsizi ornı ve ihrct rsındi pozitif yöndei iişinin söz onusu dönemerde beentiere uygun omdığı nmın gemetedir. İşsizi ornı ie itht rsındi iişinin t zmnınd ve 1, 4 ve çeyre dönemeri öncesinde negtif yönde, 2,,, 6 ve 7 çeyre dönem öncesinde ise pozitif yönde oduğu görümetedir. İthtti rtışın 2,,, 6 ve 7 çeyre dönem önceerinde işsizi ornını rttırmsı beentiere uygundur. Ayrıc uşın bu sonuçr, Türiye nin itht dyı eonomi büyüme modeini benimsemesinin işsizi ornını düşürme yönündei etierinin özeie t zmnınd ve 1, 4 ve çeyre dönem önceerinde oduğunu göstermetedir. Öte yndn bütün çıyıcı değişenere it VIP değereri inceendiğinde VIP>=0. değerine ship on çıyıcı değişen syısının oduç fz oduğu görümetedir. Bu değişenerden özeie snyi verimiiğinin ve snyi ree ücret endesinin t zmnı ve, 6, 7 ve çeyre dönem önceerinde modee on tırı fzdır. İtist teorisinde TÜFE değişeninin regresyon tsyı değererinin negtif omsı beeniren isttistise or pozitif çımıştır nc bu sonuc rğmen bu değişenin VIP değererine bıdığınd t zmnı ve her bir çeyre gecime için modee on tısının fz oduğu görümetedir. Büyüme ornı değişeni inceendiğinde ise t zmnı ve yın çeyre dönem gecimeerdei etisinin işsizi ornını modeemeye on tısının fz oduğu söyenebimetedir. İhrct/GSYİH değişeni için VIP değereri 1 ve 2 çeyre dönem önceeri dışınd tüm dönemer için 0. den büyü çımıştır. Benzer bir yorum itht/gsyih değişeni inceendiğinde, 4, 6 ve 7 çeyre dönem önceeri için de ypıbiir. SONUÇ Eonomi itertüründe Türiye için işsiziği inceeyen çışmrd işsiziği etiediği düşünüen birço mroeonomi ftör göz rdı edidiği için bu çışmd, Türiye de işsiziği etiediği düşünüen snyi verimii endesi, ree ücret endesi, eonomi büyüme ornı, TÜFE, İhrct/GSYİH ve İtht/GSYİH gibi mroeonomi

9 Dumupınr Üniversitesi Sosy Biimer Dergisi Syı 7 Temmuz 201 değişener unır söz onusu değişenerin işsizi üzerindei etisi 200:Q12010:Q dönemer için KEKK regresyon yöntemi ie rştırımıştır. Bu çışmnın mcı, değişenerin t zmnı ve dönem gecimeeri ınr ede edien yeni değişenere regresyon nizi ypımsı ve bu değişenerden hngierinin işsizi ornını modeemedei tırının z y d fz oduğunun gösterimesidir. Ede edien mpiri bugur, snyi verimiiğinin ve snyi ree ücret endesinin 1, 2, ve 4 çeyre dönem önceerinde işsizi ornı değişenini modeemede i tısının z oduğunu göstermiştir. Açıyıcı değişenerden TÜFE değişeninin ise t zmnı ve her bir çeyre gecime için modee on tısının fz oduğu görümüştür. Büyüme ornı değişeni inceendiğinde t zmnı ve yın çeyre dönem gecimeerindei etisinin işsizi ornını modeemeye on tısının fz oduğu söyenebimetedir. İhrct/GSYİH değişeni için 1 ve 2 çeyre dönem önceeri dışınd tüm dönemer için tısının fz oduğu görümüştür. İtht/GSYİH değişeni inceendiğinde ise, 4, 6 ve 7 çeyre dönem önceeri için modee on tısının fz oduğu isttistise or söyenebiir. Türiye de inceeme dönemi için ypın niz sonuçrı işsiziğin özeie büyüme, ihrct, itht gibi ftörerden etiendiğini göstermiştir. Bu nedene Türiye de işsiziği ztm için; üretimin sürdürümesi, özeie de itht yönei büyüme modei yerine ihrct yönei büyüme modeinin benimsenmesi geremetedir. Ayrıc yurtiçinde üretien ürünere yönei tebin rtırımsı, ytırımrın rttırımsı ve yeni iş nrının yrtımsının işsiziği ztbieceği söyenebimetedir. Türiye de işsiziği ztmd üretimi teşvi edebime mcıy ytırımrdn ınn vergierin indirimesi gibi rz yönü poitirın ynınd genişetici miye poitirının işsizi ornrının mevcut seviyesini sürdürmesinde etii oduğu söyenebiir. Bunun ynınd ücreterin düşürümesi gibi firm miyeterinin ztımsı youy d işsizi ornrı düşürüebiir. KAYNAKÇA Adet, M. ve Öz, S. (2009). Kriz Sonrsı Krşıştırmı İşsizi Ornrı, Koç Üniversitesi Eonomi ve Arştırm Forumu, ( ). 19 Abdi, H. (2007). Prti Lest Squres (PLS) Regression, ( ). Atr, I. ve Oztur, L. (2009). Cn Unempoyment be Cured by Economic Growth nd Foreign Direct Investment in Turey, Interntion Reserch Journ of Finnce nd Economics, 27: Berument, H., Doğn, N. ve Tnse, A (200). Economic Performnce nd Unempoyment: Evidence from n Emerging Economy Turey, IZA (1614): 124. Berument, M.H., Dogn, N. ve Tnse, A. (2009). Mcroeconomic Poicy nd Unempoyment by Economic Activity: Evidence from Turey, Emerging Mrets Finnce nd Trde, 4(): 214. Bigin, H. (2004). Döviz Kuru ve İşsizi İişisi: Türiye Üzerine Bir İnceeme, Kocei Üniversitesi Sosy Biimer Enstitüsü Dergisi, (2): 11. Buut, E. ve Aın, A. (2007). Kısmi En Küçü Kreer Agoritmrındn NIPALS ie SIMPLS in Tnıtımı ve Bir Uygum, İsttisti Arştırm Dergisi, (2). Cscio, Iond Lo. (2001). Do Lbour Mrets Rey Mtter? Monetry Shocs nd Asymmetric Effects cross Europe, ( ) Devet Pnm Teşitı. Eonomi Geişmeer, Eim 2010, Djıvre, J ve Ribon, S. (200). Inftion, Unempoyment. The Exhnge Rte, nd Monetry Poicy In Isre, : A SVAR Approch,Isre Economic Review 2: 129.

10 Dumupınr Üniversitesi Sosy Biimer Dergisi Syı 7 Temmuz 201 Doğn, T.T.(2012). Mcroeconomic Vribes nd Unempoyment: The Cse of Turey, Interntion Journ of Economics nd Finnci Issues, Vo.2, No.1:717. Doğru, H.G., Soyts, U. (2010). Retionship between Oi Prices, Interest Rte, nd Unempoyment: Evidence from n Emerging Mret, Energy Economics, 2: Hösudson, A. (19). PLS Regression Methods. Journ of Chemometrics, 2: Hussin, T., Siddiqi, M.W.ve Igb, A. (2010). A Coherent Retionship between Economic Growth nd Unempoyment: An Empric Evidence from Pistn, Word Acdemy of Science, Enginerring nd Technoogy 9: 1. Krnssou, M. ve S, H. (200). The Rise nd F of Spnish Unempoyment: A Chin Rection Theory Perspective, IZA Discussion, 712:142. Mrten, H. ve Nes, T. (199). Mutivrite Cibrtion. John Wiey & Sons. Peer, O. ve Göçer, İ. (2010). Ybncı Ytırımrın Türiye dei Etisi: Sınır Testi Yşımı, Ege Ademi Bış, 10(4): Susm, N. ve B, U. (200). Kriz Süreci Mro Değişeneri ve 2009 Bütçe Büyüüerini Nsı Etieyece?, Miye Dergisi, S. 1: 72. TÜİK, Türiye İsttisti Kurumu, Yımz, Ö. (200). Türiye Eonomisinde Büyüme ie İşsizi Ornrı Arsındi Nedensei İişisi, İstnbu Üniversitesi İtist Fütesi Eonometri ve İsttisti Dergisi, S.2: Yüseer, Z. (2009). Türiye de Kriz Dönemerinde Eonomi Değişener ve Ödemeer Dengesi Uyumu. Erişim Trihi Oc 2011, Wod, S. (1994). PLS for Mutivrite Liner Modeing, QSAR: Chemometric Metods in Moecur Design, Methods nd principes in medicin chemistry. (Ed. H. Vn de Wterbeemd), Weinheim, Germny: Verg Chemie. Word Deveopment Indictors (Düny Kınm Göstergeeri), Düny Bnsı,

11 Dumupınr Üniversitesi Sosy Biimer Dergisi Syı 7 Temmuz 201 Açım: Tbod, çışmd teme ınn mro eonomi göstergeere it oresyon değereri verimiştir. p değeri değişener rsındi oresyonun nmıığı hınd bigi vermetedir. p<0.0 değişener rsınd E 1: Koresyon Mtrisi İşsizi ornı Snyi verimiiği Snyi ree ücret endesi Büyüme ornı Snyi verimiiği 0.21 p değeri 0,00 Snyi ree ücret endesi p değeri Büyüme ornı p değeri Tüfe p değeri İhrct/GSYİH p değeri İtht/GSYİH p değeri nmı bir oresyon oduğunu göstermetedir. Tüfe İhrct/GSYİH İtht/GSYİH 141

12 142 Dumupınr Üniversitesi Sosy Biimer Dergisi Syı 7 Temmuz 201