T.C. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü lköretim Anabilim Dal Snf Öretmenlii Bilim Dal Hayat Bilgisi Dersi Kazanmlarnn Ortak ve Derse Özgü Becerileri Kazandrmadaki Etkililiinin Öretmen Görülerine Dayal Olarak Belirlenmesi Baar BARLAS (Yüksek Lisans Tezi) Danman Doç. Dr. Bülent Güven Çanakkale Ocak, 2015
Önsöz Günümüz toplumunda insan, bilgiyi tayan deil, hangi bilgiye ihtiyaç duyduunu ve bu bilgiyi nasl kullanabileceini bilen, yorumlayabilen ve bunun yannda yeni bilgiler üretip bunlarn yaamn temel problemlerini çözmede kullanabilen birey olmaldr. Bireyden beklenen bu nitelikler eitim programlarn da etkilemektedir. Bu hzl deiimlere paralel olarak Türkiye de de eitim programlarnda deiiklie gidilmi ve 2005 ndan itibaren yeni bir program uygulamaya konulmutur. Yeni programn amaçlarndan biri de bireye birtakm yaam becerileri kazandrmaktr. Bu becerilerin kazandrlmasnda, içerik itibarie yaam konu alan Hayat Bilgisi dersinin önemli bir yeri vardr. Birey bu derste yaam örenmekle kalmayacak, bunun yannda yaamn kolaatrabilecek birtakm beceriler de edinecektir. Bu çalma, Hayat Bilgisi dersi kazanmlarnn ortak ve derse özgü becerileri kazandrmada ne kadar etkili olduunu snf öretmenlerinin görülerine dayal olarak belirlemeyi amaçlamaktadr. Bu amaç dorultusunda, çeitli düzenlemeler yaplarak 2009 nda tekrar yaynlanan Hayat Bilgisi program, konu ile ilgili tez ve makaleler, yeni program tantan kitaplar ve sempozyum bildirileri incelenerek aratrmada yararlanlmtr. Genel tarama modeli ile yaplan bu aratrmada, veri toplama arac olarak anket kullanlmtr. Aratrmada kullanlan anket, 3 bölümden olumaktadr. Birinci bölümde aratrmaya katlan snf öretmenlerinin kiisel bilgileri yer almaktadr. kinci bölümde, Hayat Bilgisi dersinin kazandrmas beklenen ortak ve derse özgü becerilerin etkililii, 5 seçenekli ölçme arac ile belirlenmeye çallmtr. Son bölümde ise öretmenlerin, ortak ve derse özgü becerilere ait görü ve önerileri 3 adet açk uçlu soru ile belirlenmitir. Anketler, Milli Eitim Müdürlüü nden alnan izin dorultusunda il merkezi, ilçe merkezleri, belde ve köerde görev yapan öretmenlerle yüz yüze görüülüp uygulanmtr. Toplanan veriler ii
SPSS paket program ile analiz edilerek bulgulara ulalmtr. Çalma, bulgularn yorumlanmas ve sonuçlara ulalmas ile sonlandrlmtr. Aratrmamn bandan sonuna kadar öneri ve görüleri ile bana yol gösteren danman hocam sayn Doç. Dr. Bülent GÜVEN e, beni yetitiren ve desteini her zaman yanmda hissettiim rahmetli annem Beyhan BARLAS ve babam Hasan BARLAS a, aratrma süreci boyunca -elinden gelenin de fazlasa- yanmda olan deerli kardeim Gülcihan BARLAS a sonsuz teekkürlerimi iletiyorum. Veri toplama aamasnda gösterdikleri anlay ve ilgiden dolay, okul yöneticilerine ve öretmenlerine de ayrca teekkürü bir borç bilirim. Çanakkale, 2015 Baar BARLAS iii
Özet Hayat Bilgisi Dersi Kazanmlarnn Ortak ve Derse Özgü Becerileri Kazandrmadaki Etkililiinin Öretmen Görülerine Dayal Olarak Belirlenmesi Bu aratrma, ilköretim programnda yer alan 9 adet ortak becerinin ve 5 adet Hayat Bilgisi dersine özgü becerinin kazandrlmasnda, Hayat Bilgisi dersinin ne derece etkili olduunu öretmen görülerine dayal olarak belirlemeyi amaçlamaktadr. Betimsel nitelikteki bu aratrmada, genel tarama modeli kullanlmtr. Açk uçlu sorulara verilen yantlar ise nitel aratrma tekniklerinden biri olan içerik analizi teknii ile irdelenmitir. Aratrmann çalma grubunu 2012-2013 eitim öretim nda, Çanakkale ilinde 1., 2., 3. ve birletirilmi snflarda görev yapan snf öretmenleri oluturmaktadr. Katlmclarn %40,5 i (n= 117) erkek, %59,5 i (n= 172) bayan öretmenlerden olumaktadr. Aratrmada veri toplama arac olarak üç bölümden oluan bir anket kullanlmtr. Anketin birinci bölümünde öretmenlerin kiisel bilgilerine dair sorular yer almaktadr. kinci bölümde ise 9 ortak, 5 Hayat Bilgisi dersine özgü ve bunlarn da alt becerilerinin yer ald toplam 42 maddeden oluan 5 li likert tipi bir ölçek bulunmaktadr. Son bölümde ise öretmenlerin becerilere dair görülerinin alnd üç adet açk uçlu soru yer almaktadr. Aratrmadan elde edilen verilerin analizinde istatistiksel analizinde SPSS19.0 paket programndan yararlanlmtr. Katlmclarn kiisel özellikler yönüe verdikleri yantlar arasnda farkllama bulunup bulunmadn belirlemek amaca 2 li grup karlatrmalarnda Mann Whitney U testi, 3 ve daha fazla grup karlatrmalarnda Kruskal Wallis testi kullanlmtr. Öretmenlerin açk uçlu sorulara verdii yantlar ise nitel aratrma tekniklerinden olan içerik analizi teknii ile irdelenmi ve ulalan bilgiler tablolatrlarak yüzde ve frekans dalmlar hesaplanmtr. Verilerin analizinden elde edilen bulgulara göre; öretmenlerin, Hayat Bilgisi dersi kazanmlarn ortak ve derse özgü becerileri kazandrmada genel olarak ekili bulduklar sonucuna ulalmtr. Bunun yannda cinsiyet, görev yaplan yerleim türü, mesleki kdem, iv
eitim durumu ve yeni program hakknda bilgilendirilme durumlarna göre öretmen görülerinin farkllat görülmektedir. Açk uçlu sorulara verilen yantlara göre; becerilerin kazandrlmasnda, becerileri yaamla ilikilendirilmenin ve beceri kazandrmada aile ile ibirliinin önemli olduu sonucuna ulalmtr. v
Abstract Determining The Effectiveness Of Life Science Studies Course Objectives in The Attainment of Cross-Curricular and Courses-Specific Skills Based on Teachers Opinions The purpose of this study is to demonstrate, based on teacher opinions, how influential the Life Science studies class is in building 9 common skills involved in the primary education curriculum and 5 skills specific to the Life Science Studies. The general survey model was employed in this descriptive study. Answers to open-ended questions were explored by means of the content analysis method as a qualitative research method. The study population of the research is composed of form masters serving in grade 1, grade 2, grade 3 and combined classes in the province of Çanakkale during the 2012-2013 educational year. Of the participants, 40.5% (n=117) are male and 59.5% (n=172) are female. In the research, consisting of three parts questionnaire was employed as the data collection tool. The first part of the questionnaire involves questions concerning the personal details of the teachers. In the second part, a 1-5 likert scale consisting of a total of 42 items was used. Of them, 9 are common items, 5 are specific to the social sciences class, and others concern sub-skills. Finally, the last part involves three open-ended questions aimed at getting the opinions of teachers on skills. Then, the SPSS19.0 package software was used to statistically analyse the data obtained from the research. In order to assess whether the answers of participants the questions about personal details differ, the Mann Whitney U test was used for comparing of 2 groups, and the Kruskal Wallis test was employed for comparing 3 and more groups. Responses of teachers to open-ended questions were analysed by means of the content analysis method as a qualitative research method, then the findings were tabulated and finally percent and frequency distributions were calculated. vi
According to the findings of the data analysis, teachers believe that the Life Sciences studies is generally effective in developing common and studies-specific skills. In addition, it is observed teacher opinions vary by gender, type of the residential area to which teachers are assigned, professional seniority, educational status and knowledge on the new scheme. According to the participants to open-ended questions, it is observed that associating the skills with real life experiences and collaboration with family is important in developing the intended skills. vii
çindekiler Tez Onay Formu...i Önsöz..ii Özet iv Abstract..vi çindekiler viii Tablolar Listesi...x Ksaltmalar Listesi...xiv Bölüm I: Giri.1 Problem Durumu...1 Aratrmann Amac....5 Aratrmann Önemi...6 Varsaymlar.....8 Aratrmann Snrllklar...8 Tanmlar..8 Bölüm II: Kavramsal Çerçeve...10 Hayat Bilgisi Dersi...10 Toplu Öretim ve Hayat Bilgisi Dersi..12 Dünya da Hayat Bilgisi Dersinin Geliimi...14 Türkiye de Hayat Bilgisi Dersinin Geliimi.15 Hayat Bilgisi Programnn Vizyonu.19 Hayat Bilgisi Dersinin Temel Yaklam...19 Problem Çözme.22 birlikli Örenme.22 Aktif Örenme... 22 Çoklu Zeka 23 Örenme Stilleri.... 23 Hayat Bilgisi Programnn Temel Yaps..25 Örenme Alanlar......25 viii
Temalar..26 Kazanmlar 26 Kiisel Nitelikler...27 Kavramlar..27 Beceri Kavram ve Hayat Bilgisi Programndaki Yeri.28 Bölüm III: Yöntem.... 48 Aratrmann Modeli.48 Evren ve Örneklem...48 Evren.48 Örneklem...48 Veri Toplama Araçlar..49 Verilerin Toplanmas 49 Verilerin Analizi...50 Bölüm IV: Bulgular ve Yorumlar.....51 Hayat Bilgisi Dersi Kazanmlarnn lköretim Programnda Yer Alan Ortak Ve Derse Özgü Becerileri Kazandrma Düzeyi Anketi ne Verilen Yantlardan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar...51 Veri Toplama Aracna Yant Veren Katlmclarn Kiisel Özellikleri 51 Birinci Alt Probleme likin Bulgular...54 kinci Alt Probleme likin Bulgular.69 Üçüncü Alt Probleme likin Bulgular 111 Bölüm V: Tartma, Sonuç ve Öneriler......118 Tartma..118 Sonuç.......121 Öneriler... 122 Bölüm VI: Kaynakça ve Ekler 124 Kaynakça.124 Ekler...129 Ek A: Çanakkale l Milli Eitim Müdürlüü zni...130 Ek B: Anket Formu.132 ix
Tablolar Listesi Tablo Numaras Balk Sayfa 1 Öretmenlerin Cinsiyet, Görev Yapt Yerleim Birimi ve Mesleki Kdem Deikenine Göre Dalm... 52 2 Öretmenlerin Okuttuklar Snf, Eitim Durumu ve Yeni Program Hakknda Bilgilendirilme Durumuna Göre Dalm 53 3 Ortak ve Derse Özgü Becerileri Kazandrma Düzeyi Anketi ne yantlayan öretmenlerin, maddelere verdikleri yantlarn yüzde ve frekans dalm... 55 4 Ortak Becerilere Ait Görülerin Cinsiyet Deikeni Açsndan ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar... 70 5 Hayat Bilgisi Dersine Özgü Becerilere Ait Görülerin Cinsiyet Deikeni Açsndan ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar.. 71 6 Ortak Beceriye Ait Görülerin, Görev Yaplan Yerleim Birimi Deikeni Açsndan ncelenmesine Ait Kruskal Wallis Testi Sonuçlar... 73 7 Görev Yaplan Yer Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Bilgi Teknolojilerini Kullanma Becerisi lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar 74 8 Hayat Bilgisi Dersine Özgü Becerilere Ait Görülerin Görev Yaplan Yer Birimi Deikeni Açsndan ncelenmesinin Kruskal Wallis Testi Sonuçlar 75 9 Ortak Beceriye Ait Görülerin, Mesleki Kdem Deikeni Açsndan ncelenmesine Ait Kruskal Wallis Testi Sonuçlar 77 10 Mesleki Kdem Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Eletirel Düünme Becerisi le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar... 78 11 Mesleki Kdem Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Yaratc Düünme Becerisi le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar... 80 x
12 Mesleki Kdem Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Aratrma Becerisi le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar 81 13 Mesleki Kdem Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan letiim Becerisi le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar... 83 14 Mesleki Kdem Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Problem Çözme Becerisi le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar... 84 15 Mesleki Kdem Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Bilgi Teknolojilerini Kullanma Becerisi le lgili Maddenin ncelenmesi- Mann Whitney U Testi Sonuçlar.. 85 16 Hayat Bilgisi Dersine Özgü Becerilere Ait Görülerin Mesleki Kdem Deikeni Açsndan ncelenmesinin Kruskal Wallis Testi Sonuçlar.. 87 17 Mesleki Kdem Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Güvenlik ve Korumay Salama Becerisi le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar 88 18 Mesleki Kdem Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Öz Yönetim Becerisi le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar... 89 19 Mesleki Kdem Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Bilimin Temel Kavramlarn Tanma le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar 90 20 Mesleki Kdem Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Temalarla lgili Temel Kavramlar Tanma le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar...... 91 21 Ortak Becerilere Ait Görülerin Okutulan Snf Deikeni Açsndan ncelenmesine Ait Kruskal Wallis Testi Sonuçlar 92 22 Hayat Bilgisi Dersine Özgü Becerilere Ait Görülerin Okutulan Snf Deikeni Açsndan ncelenmesinin Kruskal Wallis Testi Sonuçlar.. 93 23 Ortak Beceriye Ait Görülerin Eitim Durumu Deikeni Açsndan ncelenmesine Ait Kruskal Wallis Testi Sonuçlar 94 xi
24 Eitim Durumu Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Eletirel Düünme Becerisi le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar... 95 25 Eitim Durumu Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Yaratc Düünme Becerisi le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar... 96 26 Eitim Durumu Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Aratrma Becerisi le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar 97 27 Eitim Durumu Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Problem Çözme Becerisi le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar....... 98 28 Eitim Durumu Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Bilgi Teknolojilerini Kullanma Becerisi le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar.. 99 29 Eitim Durumu Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Giriimcilik Becerisi le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar 100 30 Eitim Durumu Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Karar Verme Becerisi le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar... 101 31 Hayat Bilgisi Dersine Özgü Becerilere Ait Görülerin, Eitim Durumu Deikeni Açsndan ncelenmesinin Kruskal Wallis Testi Sonuçlar.. 102 32 Eitim Durumu Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Öz Yönetim Becerisi le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar... 103 33 Eitim Durumu Deikenine Göre Anlaml Farkllk Bulunan Bilimin Temel Kavramlarn Tanma le lgili Maddenin ncelenmesinin Mann Whitney U Testi Sonuçlar 104 34 Ortak Beceriye Ait Görülerin, Yenilenen Program Hakknda Bilgilendirilme Durumu Deikeni Açsndan ncelenmesine Ait Mann Whitney U Testi Sonuçlar 105 xii
35 Hayat Bilgisi Dersine Özgü Becerilere Ait Görülerin, Yenilenen Program Hakknda Bilgilendirilme Durumu Deikeni Açsndan ncelenmesine Ait Mann Whitney U Testi Sonuçlar 109 36 Ortak Becerilerin Kazandrlmasna Dair Görüleriniz Nelerdir? fadesine Ait Öretmenlerin Verdikleri Yantlarn Yüzde ve Frekans Dalmlar. 112 37 Hayat Bilgisi Dersine Özgü Becerilerin Kazandrlmasna Dair Görüleriniz Nelerdir? fadesine Ait Öretmenlerin Verdikleri Yantlarn Yüzde ve Frekans Dalmlar... 114 xiii
Ksaltmalar Listesi Akt: Aktaran Çev: Çeviren Ed: Editör MEB: Millî Eitim Bakanl vb: Ve benzeri f: Frekans : Aritmetik Ortalama %: Yüzde p: Anlamllk düzeyi N: Birey says ss: Standart sapma SPSS: Statiscal Package For Social Sciences mdn: Medyan xiv
1 Bölüm I Giri Bu bölümde; aratrmann problemine, amacna, önemine ve aratrma ile ilgili varsaymlara, snrllklara ve tanmlara yer verilmitir. Problem Durumu Bir ülkenin gelimesindeki en önemli unsuru, o ülkede yetimi nitelikli insan gücü oluturur. Toplumdaki nitelikli bireerin saysnn artmasn da ülkelerde uygulanan eitimin kalitesi belirler. Bu amaç dorultusunda ülkeler, kendi toplumsal ihtiyaçlarna ve çan gerektirdii insan tipine uygun bireer yetitirmek amaca eitim sistemlerini düzenlemek ve gelitirmek zorundadr. Türkiye de ve dünyadaki gelimeler dorultusunda ilköretim programlarnda görülen reform ve gelitirme hareketlerinin sonucu olarak 2004-2005 eitim öretim nda pilot uygulamaa balatlan ve 2005-2006 eitim öretim nda ise ülke genelinde hayata geçirilen yeni ilköretim program ile örencilerin ya ve geliimlerine uygun olarak belirlenen temel becerilerin kazandrlmas amaçlanmtr. Temel beceriler; örencilerin, örenme alanlarndaki geliimlerie balantl olarak da beinci snfn sonuna kadar kazanacaklar ve hayat boyu kullanacaklar becerilerdir. Bu beceriler, ezbere dayal bilgilerden uzak durularak bireyin karlatklar nesneler, olaar ve materyaller hakkndaki bilgileri ilemeleri için gerekli olan ve tüm derslerin omurgasnda yer alan; eletirel düünme, yaratc düünme, iletiim becerisi, aratrma, giriimcilik, bilgi teknolojilerini kullanabilme, Türkçe yi doru, etkili ve güzel kullanabilme ve etkili karar verme gibi üst düzey beceriler olarak adlandrlmaktadr (MEB, 2010 dan akt. Turan, 2012). Sözü edilen bu becerilerin kazandrlmasnda bir yaam dersi olan, Hayat Bilgisi dersinin önemli bir yeri vardr. Hayat Bilgisi dersinden beklenen, bu temel becerilerin kazandrlmas görevinin yannda; kaynaklar
2 etkin kullanma, güvenlik ve korumay salama, öz yönetim, bilimin temel kavramlarn tanma ve derse özgü temalarla ilgili temel kavramlar tanma olmak üzere be farkl beceri alan ve bunlara ait alt becerileri de kazandrmasdr. Yeni Hayat Bilgisi programnn temel yapsn oluturan bu becerilere uygun olarak kazanmlar belirlenmi ve Hayat Bilgisi dersinin içerii, becerilerin kazandrlmasna uygun olarak düzenlenmitir. Yeni Hayat Bilgisi programnda yer alan beceri ve bu becerilere uygun olarak belirlenmi olan kazanm boyutu aratrmaclar tarafndan çeitli yönlerie incelenmitir. Uur (2006) tarafndan yaplan, 2005 lköretim 1., 2., 3., snflar Hayat Bilgisi Dersi Öretim Programna likin Öretmen Görüleri adl yüksek lisans tezinde Hayat Bilgisi programnn; genel durumuna, temalarna, etkinliklerine, ölçme-deerlendirme, beceri ve kazanm boyutuna dair öretmen görüleri çeitli deikenler açsndan incelenmitir. Aratrmada, öretmenlerin Hayat bilgisi programnn beceri ve kazanm boyutuna ilikin görülerinin olumlu yönde olduu tespit edilmitir. Tuncer (2009) tarafndan yaplan lköretim Hayat Bilgisi 3. Snf Programnn Öretmen Görülerine Göre Deerlendirilmesi adl yüksek lisans tezinde Hayat Bilgisi programnn genel durumu ile beceri ve kazanm, tema, etkinlik ve ölçme-deerlendirme öelerinin deerlendirilmesi amaçlanmtr. Öretmenler, yeni Hayat Bilgisi programnn kazandrmas beklenen becerileri; Türk Milli Eitim sisteminin amaçlar, örencilerin bilisel, duyusal ve psikomotor geliim özellikleri, Hayat Bilgisi program ile kazandrlabilir olmas ve kazanmlar ile uyumlu olmas gibi özellikler yönünden yeterli bulduklar sonucuna ulalmtr. Karaca nn (2008) lköretim Hayat Bilgisi Ders Kitaplarnn 2005 Hayat Bilgisi Programnda Yer Alan Becerileri Uygunluk Düzeyinin Öretmen Görülerine Göre Deerlendirilmesi adl yüksek lisans tez çalmas, Hayat Bilgisi ders kitaplarnn
3 programdaki becerileri kazandrmaya uygunluunu belirlemeyi amaçlamtr. Öretmen görülerine göre Hayat Bilgisi ders kitaplar, genel ve özel becerileri kazandrmada etkili bulunmutur. Turan (2012) tarafndan yaplan lköretim 3. Snf Hayat Bilgisi Dersinde Örencilere Eletirel Düünme Becerisini Kazandrmak çin Önerilen Etkinliklerin Kullanlma Sklklar adl yüksek lisans tez aratrmasnda yeni ilköretim Hayat Bilgisi ders programn uygulayan öretmenlerin eletirel düünmeyi gerçekletirmek için programda yer alan yöntemleri ne sklkta kullandklarn belirlemeyi amaçlamtr. Soru-Cevap ve Akl Yürütme ve Problemlere Çözüm Bulma yöntemlerinin, aratrmaya katlan öretmenler tarafndan sklkla kullanld belirlenmitir. Yasavur un (2013) lköretim 3. Snf Hayat Bilgisi Dersinde Örencilere Yaratc Düünme Becerisi Kazandrmak çin Önerilen Etkinliklerin Öretmenler Tarafndan Kullanlma Sklklar adl yüksek lisans tez aratrmas, Hayat Bilgisi dersi öretim programndaki, ilköretim 3. snf örencilerine yaratc düünme becerisini kazandrmak için önerilen etkinliklerin; önerilen sklkta uygulanp uygulanmad, uygulanrken ne gibi sorunlarla karlald ve uygulanamyorsa, uygulanabilemesi için neler yaplmas gerektiini belirlenmeyi amaçlamtr. Yaratc düünmeyi gelitirmek için 2005 Hayat Bilgisi programnda önerilen yöntemlerden en çok Gösterip Yaptrma yönteminin kullanld, en fazla kullanlan tekniin Soru-Cevap teknii olduu, en fazla kullanlan etkinliin Konuyu Farkl Kaynaklardan Aratrabilme ve Benim de Fikrim Var etkinlii olduu, öretmenlerin materyal olarak en çok ders ve çalma kitaplarn seçtikleri, yaratc düünme becerisinin deerlendirilmesinde en çok ksa cevapl sorularn kullanld; en seyrek olarak kullanlan yöntemin, uygulanmas srasnda snfta gürültüye sebep olmas ve snf iklimini bozmas nedenie Örnek Olay ncelemesi olduu, Alt apkal Düünme tekniinin ise ön hazrlk gerektirmesi, karmak olmas ve öretmenlerin bu teknik ile ilgili yeterli bilgiye sahip olmamas gibi nedenlerden dolay en az kullanlan teknik olduu, en seyrek olarak
4 kullanlan etkinliin ise uygulanmas srasnda snfta gürültüye sebep olmas, ev ödevi olarak verildiinde çou kez veliler tarafndan yaplmas ve materyal temin etmedeki güçlüklerinden dolay Yeni ve Farkl Nesneler Üretme etkinlii olduu, öretmenler tarafndan en az sklkla kullanlan ders materyalinin fiyatnn pahal olmas nedenie projeksiyon cihaz olduu sonucuna ulalmtr. Narin (2007) tarafndan yaplan lköretim Hayat Bilgisi Dersi Öretim Programnn Vatandalk Bilgi Beceri ve Deerlerini Kazandrmasna likin Öretmen Görüleri adl yüksek lisans tez çalmas, Hayat Bilgisi programnn vatandalk bilgi beceri ve deerlerini kazandrmada ne kadar etkili olduunu belirlemeyi amaçlamtr. Aratrmada, vatandalk becerileri olarak belirlenen, toplam 17 adet beceriye ilikin öretmen görüleri alnmtr. Aratrmaya katlan öretmenlerin; Hayat Bilgisi programn vatandalk becerilerini kazandrmada genel olarak yeterli bulmakla birlikte en fazla giriimcilik becerisini, en az ise problem çözme becerisini kazandrma konusunda yeterli bulduklar sonucuna ulalmtr. Türkmaz (2011) tarafndan yaplan, lköretim Hayat Bilgisi Ders Programnn Öretmen Görülerine Dayal Olarak Deerlendirilmesi (Balkesir ili örnei) adl yüksek lisans tez çalmas, Hayat Bilgisi programnn kazanmlarna, temalarna, etkinliklerine ve ölçme-deerlendirme durumuna ilikin öretmenlerin görülerini belirlemeyi amaçlamtr. Aratrmaya katlan öretmenlerin görülerine göre Hayat Bilgisi dersi kazanmlar; eletirel düünme, aratrma, bilgi teknolojilerini kullanma, iletiim, özsayg, temalarla ilikili temel kavramlar tanma, Türkçe yi doru, etkili ve güzel kullanma, kaynaklar etkin kullanma, öz yönetim ve bilimin temel kavramlarn tanma becerisini kazandrmada yeterli bulunmu, yaratc düünme, giriimcilik ve özgüven becerisini kazandrmada ise yetersiz bulunmutur. Demir (2007) tarafndan yaplan, lköretim Okulu Hayat Bilgisi Dersi Programnn Öretmen Görülerine Dayal Olarak Deerlendirilmesi (Kayseri li Örnei) adl doktora tez çalmasnda, Hayat Bilgisi programnn kazanmlar, temalar, örenme-öretme süreci ve
5 ölçme-deerlendirme boyutlarnn öretmen görülerine göre deerlendirilmesi amaçlanmtr. Öretmenler, Hayat Bilgisi dersi kazanmlarn programdaki becerileri kazandrmada genel olarak yeterli bulmakla birlikte, problem çözme becerisini kazandrmada yetersiz olduu konusunda görü belirtmilerdir. Kayalar n (2007) yapt lköretim 1., 2., 3. Snf Hayat Bilgisi Ders Programnn Öretmen Görülerine Dayal Olarak Deerlendirilmesi adl yüksek lisans tez çalmasnda, Hayat Bilgisi programnn kazanm, içerii, eitim durumlar ve deerlendirme boyutunun deerlendirilmesini amaçlamtr. Çalmann kazanm balnda, kazanmlarn; eletirel düünme, yaratc düünme, problem çözme, giriimcilik ve öz yönetim becerisini kazandrmadaki etkililiini belirlemeye yönelik ölçek maddeleri yer almtr. Öretmenler, Hayat Bilgisi dersi kazanmlarnn, ilgili becerileri kazandrmada etkili olduu konusunda görü belirtmilerdir. Gülener (2010) tarafndan yaplan, Hayat Bilgisi Dersi Öretim Program na likin Öretmen Görülerinin Deerlendirilmesi (anlurfa li Örnei) adl yüksek lisans tez çalmasnda, Hayat Bilgisi dersi kazanmlarnn beceriler ile örtütüü ve becerileri gelitirilebilir nitelikte olduu sonucuna ulalmtr. Yaplan aratrmalarda, genel olarak Hayat Bilgisi programnn öelerinin deerlendirildii, bunlarn içinde beceri ve kazanm boyutuna da yer verildii görülmektedir. Sonuçlar genel olarak incelendiinde; Hayat Bilgisi dersi programnn, becerileri kazandrmada yeterli bulunduu görülmektedir. Aratrmalarda, tüm becerilere ilikin görü belirlenmedii; yaplan aratrmalarn, Hayat Bilgisi dersine özgü becerilerin tümünü kapsamad görülmektedir. Bu görüler çerçevesinde, aratrmann hareket noktas olumutur. Arat rman n!amac! Bu aratrma, 2005-2006 eitim öretim ndan itibaren uygulamaya konan yeni Hayat Bilgisi programnda yer alan kazanmlarn, ilköretim programndaki ortak ve Hayat
6 Bilgisi dersine özgü becerileri kazandrmadaki etkililiini öretmen görülerine dayal olarak belirleyebilmek temel amac çerçevesinde yaplmtr. Bu temel amaca bal olarak aadaki sorulara yant aranacaktr: 1 ) Yenilenen Hayat Bilgisi dersi kazanmlarnn, ilköretim programndaki ortak ve Hayat Bilgisi dersine özgü becerileri kazandrmadaki etkililii hakknda öretmen görüleri nelerdir? 2 ) Yenilenen Hayat Bilgisi dersi program kazanmlarnn, ilköretim programndaki ortak ve Hayat Bilgisi dersine özgü becerileri kazandrmadaki etkililii hakkndaki öretmen görüleri, aratrmaya katlan öretmenlerin; a) Cinsiyet b) Görev yaptklar yerleim türü c) Mesleki kdem durumlar d) Okuttuklar snf düzeyi e) Eitim durumlar f) Yenilenen program hakknda bilgilendirilme durumlarna göre farkllk göstermekte midir? 3 ) Yenilenen Hayat Bilgisi dersi programnn, ilköretim programndaki ortak ve Hayat Bilgisi dersine özgü becerileri kazandrma konusunda öretmenlerin görüleri nelerdir? Arat rman n!önemi! nsanln var olduu tarihten beri ortaya çkan örenme ihtiyac, günümüzde de bireyin ve toplumun ihtiyaçlarnn farkllamasna, toplum kültüründeki hzl deiime, siyasi ve ekonomik dengelerin deimesine, bilim ve teknolojideki hzl ilerlemelere bal olarak artarak devam etmektedir. Bilgiye ulamann, hiç olmad kadar, kolay olduu günümüzde,
7 artk bilgiyi tayan bireere deil, sahip olduu bilgiyi beceriye dönütürebilen ve gerçek hayat problemlerinin çözümünde kullanabilen bireere ihtiyaç vardr. Çan gerektirdii bilgi, beceri ve donanma sahip bireerin yetitirilmesinde ise uygulanan eitimin nitelii önemlidir. Bu amaç dorultusunda, eitim faaliyetlerinin düzenli yürütülmesini salayan eitim programlarnn, sürekli gelitirilmesi gereklilii ortaya çkmaktadr. Türkiye de de 2004 nda pilot uygulamas yaplan, 2005 nda uygulamaya konan yeni ilköretim programnda, Hayat Bilgisi dersini de kapsayacak ekilde, köklü deiikliklere gidilmitir. Yeni Hayat Bilgisi programnn temeli, yaplandrmac yaklama dayanmaktadr. Buna göre, derste öretmenin sözel açklamalar yaparak ya da ilemleri veya davran örencilere göstererek onlara bilgi ve beceri öretmeye çalmasn içeren yaklam yerine yaplandrmac anlaa çeitli etkinlikler üzerinde düünmeleri, öretmenlerin de bu süreçte örencilere yardmc olmalar amaçlanmaktadr (Karabyk, 2006). 2005 ndan beri uygulanan, 2009 nda birtakm düzenlemeler yaplan yeni Hayat Bilgisi programnda beceriler, kiisel nitelikler, ara disiplinler gibi yeni kavramlar yer almtr. Amaçlarn yerini kazanmlarn ald yeni programda; kazanmlar kapsamnda yer alan beceriler, ara disiplinler ve kiisel niteliklerin programda son derece önemli görülen örenme-öretme etkinliklerie, yaplandrmac kuram anlay ile kazandrlmas gerektii vurgulanmaktadr (Güven, Ik ve Apaydn, 2005). 2005 nda uygulamaya konulan Hayat Bilgisi Program nda, örencinin bir bütün olarak gelimesine ve okul dndaki yaam ile uyum içinde olmasn salayacak yaam becerilerine sahip olmasna öncelik verilmitir. Bu programn yapsn beceriler oluturmaktr. Kazanmlarn srasn belirlemede bir becerinin alt boyutlarnn kendi içindeki hiyerarisi dikkate alnmtr. çerik, becerileri kazandrmada araç olmutur. Örencinin temalar ve temalarn birbirie ilikisini bir bütün olarak anlamlandrlmasn salayan becerilerdir. Becerileri kazandrmada aktif örenme önemlidir. Bu yüzden 2005 programnda, her bir
8 becerinin aamalarna uygun ve örencilerin aktif katlmn gerektiren etkinlikler yer almtr (Karaba, 2006). Bu aratrma, Hayat Bilgisi dersi kazanmlarnn, programda yer alan ortak ve derse özgü becerileri kazandrmada ne kadar etkili olduunu, öretmen görülerinden ve kuramsal temellerden hareketle ortak bir anlay çerçevesinde belirlemeyi amaçlamaktadr. Varsaymlar 1. Aratrmaya katlan öretmenler, veri toplama aracndaki kavramlar tam ve doru anlamlardr. 2. Aratrmada kullanlan veri toplama arac, aratrmann amacna uygun verilerin elde edilmesini salamaktadr. 3. Aratrmann örneklemi, evreni temsil edebilecek nitelik ve niceliktedir. Aratrmann Snrllklar Aratrma; 1. 2012-2013 eitim öretim nda Çanakkale ilinde Milli Eitim Müdürlüü ne bal resmi okullarda görev yapan ve aratrmaya gönüllü olarak katlan 289 snf öretmeni, 2. lköretim Hayat Bilgisi programnda yer alan ortak ve derse özgü beceriler, 3. Öretmenlerin, Hayat Bilgisi Dersi Kazanmlarnn lköretim Programnda Yer Alan Ortak Ve Derse Özgü Becerileri Kazandrma Düzeyi Anketi ne verdikleri yantlar ile snrldr. Tanmlar Ortak Beceri: Eletirel düünme, yaratc düünme, aratrma, iletiim, problem çözme, bilgi teknolojilerini kullanma, giriimcilik, Türkçe yi doru, etkili ve güzel kullanma
9 ile karar verme becerisi olmak üzere ilköretim programndaki tüm derslerin kazandrmas beklenen beceriler (MEB, 2009). Derse Özgü Beceri: Kaynaklar etkin kullanma, güvenlik ve korumay salama, öz yönetim, bilimin temel kavramlarn tanma, temalarla ilgili temel kavramlar tanma ve bunlarn alt basamaklar olmak üzere, Hayat Bilgisi dersi ile kazandrlmas beklenen becerilerin ad (MEB, 2009). Snf Öretmeni: lkokulda görev yapan öretmen. Yeni Hayat Bilgisi Program: 2005-2006 eitim-öretim ndan beri uygulanan, 2009 nda tekrar düzenlenen ve uygulanmaya devam edilen Hayat Bilgisi program (MEB, 2009).
10 Bölüm II Kavramsal Çerçeve Bu bölümde; Hayat Bilgisi dersinin tanm, temel yaps ve yaklam, Hayat Bilgisi programnn vizyonu, Dünya da ve Türkiye de Hayat Bilgisi dersinin oluumu ve Hayat Bilgisi programndaki becerilere dair bölümlere yer verilmitir. Hayat Bilgisi Dersi Okula balamadan önce çocuklarn dünyas, ailelerie ve ailelerin çocuklara salayabildii olanaklarla snrldr. Okul, çocuklara yeni frsatlar sunarak daha geni bir dünyaya açlmalarn salar. Çocuklar da okulla birlikte yeni insanlar tanmaya ve yeni deneyimler edinmeye balarlar (MEB, 2009). Bireyin en üst düzeyde bamllk ile balad bu hayat serüvenin de mümkün olabilecek en üst bamszlk düzeyine en uygun ve en ksa yollardan tanmas amaçlanmaldr. Birey doduunda her eyi ile bakma muhtaç bir varlktr. Zamanla beslenme, korunma ve temel ihtiyaçlarn giderme konularnda daha az baml hale gelir. Hayat Bilgisi dersi bu gittikçe daha az baml hale gelme sürecinin 7-9 ya aralndaki resmi addr (Bekta, 2009). lkokul 1., 2. ve 3. snfta okutulan bu ders toplulatrma ilkesine bal olarak mihver ders özellii tamaktadr. Örencilerin aile, okul ve çevresini tanmas bu dersin amaçlarndandr. Özdemir (2011), Hayat Bilgisi dersinin temel amacnn; bireerin iyi bir insan, iyi vatanda, Atatürk lke ve nklaplarn kavrayan, gelitiren ve vatann milletini seven bireer olarak yetimelerini salamak olduunu belirtmitir. Örenci, kendini ve çevresini tanma, kendini gelitirerek çevresine uyum gösterme, çok yönlü ve yaratc düünme, problem çözme gibi özelliklerin temellerini Hayat Bilgisi
11 dersinde atmaktadr. Böece insann çevresi ve yaam ile ilgili ilk düünceleri, duygular ve hareketleri biçimlendirilir (Özden, 2005 den akt. Uur, 2006). Binbaolu na (2003) göre Hayat Bilgisi dersinin asl konusunu çocuun içinde bulunduu çevredeki nesne ve olaar oluturmaktadr. Bundan dolay, bu dersin her çevreye uygun bir konusu ve kitab olamaz. Ancak genel nitelikteki kimi konular kapsayan araç-gereç ve materyal hazrlanabilir. Yine, konularn ilenmesi srasn ve zamann güncellik ilkesine göre, öretimin yapld koullar belirler. Çevredeki nesne ve olaarn yannda, çevrede beklenmedik bir ekilde zamanda ortaya çkan bir yangn veya bir büyüün çevreyi ziyaret etmesi gibi konular da frsat eitimi, olarak incelenir ve Hayat Bilgisi dersinin konular arasna girebilir. Güngördü ye (2002) göre Hayat Bilgisi gerçein öretimidir. Gerçee uymayan ve gerçek olmayan bilgiler bu dersin konusunu oluturamaz. Hayat Bilgisi Dersi bireyin karlaabilecei çeitli sorunlara kar en uygun seçenekleri ortaya koyabilmesi için onu hayata hazrlamay amaçlar. Yaanlan hayatn içinden olaar ele alarak çocuklara, bu olaardan hangi sonuçlar çkarmas gerektiini, sosyal insan ve vatanda olarak görevlerini, sorumluluklarn hatrlatr ve öretir. Böece küçük yalarda çocuun, hazrbulunuluk düzeyine uygun olarak öretilen bilgi ve becerileri, içinde bulunduu zamana ve daha sonraki yaam sürecine transfer edip kullanaca düünülmektedir (Aknolu, 2004 den akt. Çetin, 2011). Hayat Bilgisi dersi örencilere yaamn çeitli alanlara ilgili temel bilgi, beceri, deneyim ve tutumlar kazandrmay amaçladndan, dier dersler için temel odak oluturmaktadr. Bunun yannda bireerin problem çözme, bilimsel, yaratc ve eletirel düünme becerileri, toplumsal deerleri özümsemelerie toplumsallamalar, salkl yaam ilkeleri ve bilinçli tüketicilik tutum ve davranlarn kazanma gibi birçok davran Hayat Bilgisi dersi için kaynak oluturmaktadr (Özdemir, 2011).
12 Çocuklar yaama hazrlamay amaç edinen Hayat Bilgisi dersi, konusunu da çocuun yakn çevresinde karlat nesne, olgu ve olaardan alr. lkokulun ilk üç nda okutulan bu ders, çocuklarn; olgu, olay ve nesneler arasndaki ilikiyi kurmalarn kolaatrmak amaca Toplu Öretim sistemine uygun olarak, bütüncül bir bak açsa oluturulmu bir derstir. Toplu Öretim ve Hayat Bilgisi Toplu öretim birer bütün olan hayat konularnn, bütünlüklerini bozmadan, örencilerin duyu organlara doal ya da fiziksel ve toplumsal çevrelerini inceleyerek, gözlem, yaama, i ve deney yöntemlerie, bilgi, beceri ve daha çok alkanlk kazanmalarn salayan bir öretim sistemidir (Binbaolu, 2003). Hayat Bilgisi dersi, Gestalt Psikolojisi olarak ifade edilen yaklam temelinde oluturulmutur. Bu anlaya göre, ilköretimin ilk üç snfndaki çocuklar, ya ve geliim durumu gerei dünyay bir bütün olarak alglar. Olgular Sosyal ve Fen olarak ayrt edemezler. Bir konu sunulurken bütün olarak sunulmaldr. Sözgelimi mevsimler ile ilgili bir konu ilenirken, çocua mevsimler ve özellikleri tantlrken ayn zamanda bu mevsimde nasl giyinilecei, neler yenilmesi gerektii, hangi hastalklara yakalanlabilecei ve önlem alnmas için ne yaplmas gerektii gibi hem sosyal hem fen bilimlerine ilikin konu ve kavramlar bir arada verilmektedir. Bu yaklam temel edinmi Hayat Bilgisi dersi birçok ülkenin ders programlarnda yer almaktadr (Kabapnar, 2009). Toplu Öretim, çocuk psikolojisine dayanan bir öretim sistemidir. Her ülkede farkl toplu öretim anlaar gelimitir (Binbaolu, 2003). Türkiye ve Almanya Hayat Bilgisi dersi gibi bir kapsama sahip ülkelerdendir. Dier ülkeler, bu ya kua çocuklar için farkl yaklamlar tercih etmektedir. Amerika, ilk lardan itibaren Sosyal Bilgiler temelli bir dersi tercih etmi, Fen Bilgisi de ayr bir ders olarak okul programlarnda yer almtr. ngiltere ise,
13 Tarih, Corafya ve Vatandalk gibi dersler ile ilkokul çocuuna ho geldin demektedir (Kabapnar, 2009, s. 2). Konularn ayr ayr öretimi, geleneksel bir öretim yöntemidir. Bunda daha çok çocua bilgi kazandrmak esastr. Bunun sonucu olarak, çocukta birtakm olumsuz duygularn geliimi söz konusudur: Bilgiçlik, kskançlk, bencillik gibi. Bunlar ise eitim deeri olmayan birer davrantr. Sonra, böe bir öretim yalnzca zihne yöneliktir. Oysa, çocuun zihni bu yalarda henüz gelime halindedir; geliimini tamamlamamtr. Bunun için çocuk bu geliimini tamamlamaya yardm edecek bir eitime muhtaçtr. Bunu salayacak olan toplu öretim sistemi ve bunun özünü oluturan ders, Hayat Bilgisi dersidir (Binbaolu, 2003). Toplu öretim, çocuun örenecei her kavram, duyu organlar yolua, birbirlerie ilikili olarak kavratmaya yöneliktir. Böe bir öretimde örencinin örenecei her ey daha çok kalclk kazanaca gibi, ömür boyu örenecei dier eerin de temelini oluturur (Binbaolu, 2003). Hayat Bilgisi dersie toplumsal, doal, kültürel ve düünsel tüm deerler bir araya getirilmitir. Çocuklarn yaam bütün olarak alglamalar nedenie programdaki kazanmlar bu amaçlar dorultusunda düzenlenmitir. Yaama uyum salam bireer yetitirmek Hayat Bilgisi dersinin amaçlar arasndadr. Bu amaçlara göre Hayat Bilgisi dersi, ilköretim 1., 2. ve 3. snflarda çocuklarn yaama uyum salamalar ve yaam alglamalar sürecinde önemli bir mihver derstir (imek, 2005). Toplu öretim, birçok disiplinin bir arada olduu, organize edilmi ve gerçek hayat ihtiyaçlarna yönelik bir sistemdir. Bu sistem ile çocuklar birbirinden bamsz gibi görünen bilgileri daha iyi organize edip, anlaml hale getirebileceklerdir. Hayat Bilgisi dersi de bu toplu öretimin eitim programlarnda yer alan eklidir. Yaam bir bütün olarak ele alan bu ders, okutulduu ya grubunun örenme sürecine en uygun derstir.
14 Dünyada Hayat Bilgisi Dersinin Tarihsel Geliimi Hayat Bilgisi eitiminin ne zaman ve nerede baladn kesin olarak belirlemek mümkün olmamakla birlikte bu dersin düünsel temelleri Platon (Eflatun) a kadar dayanmaktadr. Eflatun örenen kiinin eyaya yaklatrlmas, eyann gösterilmesi ve kullanmas gerektiini belirtmitir. Ayn ekilde Aristo da genel bilgiye varmak için, gerçek hayattan balamak gerektiini ifade etmitir (Bekta, 2009). nsanln var oluundan beri hem fen hem sosyal bilimler eitiminin balad varsamaktadr. Doal ve toplumsal bir ortamda doan, büyüyen ve gelien insann süreç içinde yemek, içmek, giyinmek, beslenmek, korunmak vb. etkinliklerle ilgili bilgi, beceri ve duygu kazanma gereklilii domutur. Bunlar kazanamayan bir insann yaamn devam ettirmesi mümkün deildir. nsan yaamak için hem doann hem toplumun ilkelerini örenmek zorundadr. te bu yüzden fen ve sosyal bilimlerin insann yaam kadar eski olduu ileri sürülebilir (Sönmez, 1999). Johann Amos Comenius (1592-1670), eitimde esasl olarak Hayat Bilgisi konularna yer veren ve Hayat Bilgisi dersinin kurucusu olarak bilinen ilk kiidir. 1658 nda yaynlanan Orbis Sensualium Pictus adl eserinde hayat bilgisi konularna ilk snflar için en uygun eklini vermitir (Baymur, 1937 den akt. Baysal, 2006, s. 6). Comenius, Hayat Bilgisi dersini ilk snflar için en uygun ekle getiren kii olmutur. Ancak, Comenius, eserinin eitimde uygulann görememitir. lk olarak kendisinin ortaya att hayat bir bütün olarak ele alma fikri ancak yakn dönemde uygulanabilmitir (Karaba, 2009). 18. yy düünürü Jean Jaques Rousseau, Emile adl eserinde, eitimin çocuun doas ve geliimie ekillendirilmesi fikrini ortaya atmtr (Baymur, 1937 den akt. Karaba, 2009, s. 10). Rousseau; insann örenmesinde iki temel kaynan doa ve toplum olduunu belirtmektedir. nsann yaradl gerei zayf olduunu, doadan örenerek, örendiklerini
15 paaarak ve büyüterek, sürekli gelitirerek ayakta kalmay baarabildiini ifade etmektedir (Güleryüz, 2008). Türkiye de kabul gören toplu öretim sisteminin oluturucusu Herbart tr (Baysal, 2006). Friedrich Herbat, Çocuun ilgisinin öretim sürecinde önemli olduunu belirtmitir. lginin çocuu etkinlikte bulunmaya yönlendirdiini belirtmitir. Örenilen konularn birbirie ilikilendirilmesinin önemli olduunu belirtmitir (Binbaolu, 2003). Türkiye de Hayat Bilgisi Dersinin Geliimi Hayat Bilgisi dersinin okullarda yer almaya balamas, Osmanlda kitle eitiminin zorunlu olduu tarih olan 1824 nda yani II. Mahmut zamannda balamasna ramen yeterli derecede yol katedilemedi. Bu dersin ilk izlerini 1869 nda yaplan eitimdeki düzenlemelerle balad söenebilir (Güleryüz, 2008). Avrupa daki ilerlemeleri yakndan inceleyen Saffet Paa 1869 nda genel eitim yasas denilebilecek Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ni hazrlamtr (Akyüz, 2006 dan akt. Karaba, 2009, s. 12). Bu yasa, Fransz eitim sisteminden ülkemiz koullarna uyarlanmtr (Binbaolu, 2009 dan akt. Karaba, 2009). Bu Nizamname de Tabiat Bilgileri ad verilen bir ders de bulunmaktadr (Atuf, 1930; Gelili, 2005; Kodaman, 1991 den akt. Karaba, 2009, s. 12). II. Merutiyet döneminde Fransz ilkokul programndan yola çklarak hazrlanm Tedrisat- ptidaiyye Kanunu (1913) ve Mekteb-i ptidaiyye Umumiyye Talimatnames nde, Hayat Bilgisi dersinin temeli olarak kabul edilebilecek eya dersleri, ziraat ad altnda yer almtr (Karagülle, 1988 den akt. Karaba, 2009, s. 12-13). Cumhuriyet döneminin ilk program; ilk mektep Müfredat Program dr. 1924 nda yaynlanan bu programn dier programlardan farkl olan taraf birkaç dersin eklenmesi ve
16 baz derslerin Cumhuriyet yönetimine uygun hale getirilmesidir. Toplu öretim anlay benimsenmeden önce 1924 programnda Hayat Bilgisi dersinin içerii, Tabiat Tetkiki, Hfzshha (Salk Koruma Bilgisi), Tarih Balangc, Corafya, Muhasebat- Ahlakiye (Ahlak Söeileri) ve Malumat- Vataniye (Yurt Bilgisi) dersleri ile ayr ayr dersler olarak verilmeye çallmtr (Akbaba, 2004 den akt. Bekta, 2009, s. 20). 1924 program alelacele yaplm olduu ve pek fazla deiiklik içermedii için sadece iki sene uygulamada kalm ve 1926 nda önemli deiikliklere gidilerek yeni bir ilkokul program hazrlanmtr (Dündar, 2002; Gelili, 2005 den akt. Karaba, 2009). Hayat Bilgisi dersi, Cumhuriyet döneminde ilk kez 1926 tarihinde kabul edilen programla eitim bilimleri literatürümüze girmitir. Daha önce ayr ayr okutulan ve Hayat Bilgisi dersinin temeli saabilecek dersler, toplu öretim anlaynn benimsenmesie Hayat Bilgisi dersi ad altnda birlemitir (Binbaolu, 2005). 1926 lkokul programnda, 1924 te Türkiye ye gelerek Türk Eitim sistemini inceleyen Amerikal Eitimci John Dewey in de üzerinde durduu hayat bilgisi, toplu tedris, i okulu gibi kavramlara yer verilmitir (Baöz, 1995 den akt. Karaba, 2009, s. 13). Ayrca yeni programda çocuun geliim dönemleri dikkate alnarak 5 lk süre iki devreye ayrlm, birinci devrede tek kitap, ikinci devrede çok kitap esas getirilmitir (Ciciolu, 1983 den akt. Dündar, 2002). 1936 program, örencilerin geliim özellikleri daha fazla göz önünde bulundurularak düzenlenmitir. yakn çevreden hareketle uzak çevreyi kavratma ilkesi programda yer almtr (Akbaba, 2004 den akt. Bekta, 2009, s. 21). 1948 program esas olarak ayn kalmakla birlikte toplu öretimi açklayc ifadeler bulunmutur. Bu amaçla organik bir bütün ve aralarndaki tabii ilikileri ile birlikte ibareleri, bu programa girmitir (Binbaolu, 2003).
17 1968 tarihli lkokul Program, 1965 Program Tasla nn 14 ilimizdeki pek çok okulda uygulanmas ile ortaya çkmtr. imdiye kadar yalnz birinci devrede, Hayat Bilgisi etrafnda toplulatrlan derslerin, ikinci devrede de Sosyal Bilgiler, Fen ve Tabiat Bilgileri etrafnda toplulatrlmas zorunlu görülmütür (Binbaolu, 2003). 1998 ilköretim Hayat Bilgisi programnda amaçlar Genel Hedefler eklinde belirtilmi, ayrca her snf için de özel hedefler konulmutur (Binbaolu, 2003). Bu programda; örenme-öretme etkinlikleri, yöntemler, kaynaklar, öretim materyalleri ve ölçme deerlendirme bölümlerine yer verilmitir (Karaba, 2009, s. 14). 1926, 1963, 1948, 1968 ve 1998 Hayat Bilgisi dersi programlarnn ileni yönünden, mihver ders olmas, ünitelerin ileniinde sraya uyma zorunluluunun olmay ve ünitelerin yaanlan yerin özelliklerine göre belirlenmesi ksmlarnda benzerlikler vardr. Bu zamana kadar uygulanan programlarn tümünde toplu öretimin yeterince göz önünde bulundurulup bulundurulmad da tartlmtr (Baysal, 2006). Örencinin daha fazla aktif olaca bir program gelitirmek amaca çalmalar sürdürülmü ve 2005 Hayat Bilgisi program ortaya çkmtr (Bekta, 2009). Yeni Hayat Bilgisi dersi programnn yaps dört öeden olumaktadr. Bunlar; hedefler, içerik, örenme-öretme süreci ve deerlendirmedir. Yeni programda; amaç/hedef ifadesi, kazanm olarak yer almtr. Amaçlar, herhangi bir konuda yaplacak iin nedenini açklayan, yön ve derinlik ifade eden sözcüklerdir. Amaçlar, bir toplumun gidi yönünü, dorultusunu gösteren direktifler olarak ifade edilebilir (Güleryüz, 2008). Yeni Hayat Bilgisi Dersi Program nda içerii belirlemede öncelikle, birey, toplum ve doa olmak üzere üç ana örenme alan belirlenmi, deiim de bütün bu örenme alanlarn kapsayan genel bir boyut olarak düünülmütür. Hayat Bilgisi dersi için
18 özellikle benimsenen toplu öretim yaklamnn da bir gerei olarak, bu üç örenme alann da kapsayan 3 adet tema belirlenmitir. Bu temalar : Okul Heyecanm, Benim Esiz Yuvam ve Dün, Bugün, Yarn olarak oluturulmutur (MEB, 2009). Yeni Hayat Bilgisi programnn amaçlara ulaabilmesi için örenme-öretme sürecinin üzerinde önemle durulmutur. Bu amaç dorultusunda kazanmlar ile ilgili etkinliklere ve süreç ile ilgili açklamalara yer verilmitir. Bu etkinliklerin çevresel koullar ve bireysel farkllklar dikkate alnarak esnek olmas gerei üzerinde durulmutur. Örenme-öretme sürecinin düzenlenmesinde kazanmlarn ve kavramlarn kuramsal olarak etkinliklerle ilikisi gösterilmi; etkinliklerde iletiim, örenme stilleri, öretme ve örenme stratejileri, zeka alanlar, yaplandrmac yaklamn gerei olan ilkeler, bireye sorumluluk verme ve etkili örenme üzerinde durulmutur (Özden, 2006). Yeni Hayat Bilgisi dersi öretim programndaki deerlendirme öesi, geleneksel ölçme deerlendirme anlayndan daha çok, örenmede bireysel farkllklar dikkate alan, örencilerin bilgi, beceri ve tutumlarn sergileyebilecekleri alternatif teknikler ile birbirine bal ve iyi yaplanm bilgileri deerlendirmektedir. Alternatif ölçme ve deerlendirme, tek bir doru cevab olan çoktan seçmeli testlerin de içinde bulunduu geleneksel deerlendirme dairesinin dnda kalan tüm deerlendirmeleri kapsamaktadr. Sadece, geleneksel ölçme ve deerlendirmedeki gibi örenme ürünü yerine, örenme sürecini de deerlendirir (Gülener, 2010). 2005 nda uygulamaya konan yeni Hayat Bilgisi program ile ilgili yaplan çaltay, öretmenlerin deerlendirmeleri, uzman görüleri, bilimsel kongrelerdeki sunular, makaleler, yüksek lisans ve doktora tezleri sonucunda birtakm eksiklikler belirlenmitir. Bunun sonucunda; MEB Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl nda gelitirilmekte olan dier derslerin programlara Hayat Bilgisi dersi programnn bütünletirilmesi için çalmalar yaplmtr. Atatürkçülük ve ara disiplinlerle (psikolojik danma ve rehberlik, spor kültürü ve olimpik
19 eitim, afetten korunma ve güvenli yaam, kariyer bilinci gelitirme, insan haklar ve vatandalk, salk kültürü, giriimcilik, özel eitim) program arasndaki balantlar kurulmu, programn bütünlüü gözden geçirilmitir. Bu nedenle yukarda ifade edilen deerlendirme çalmalarndaki verilerden hareketle, Hayat Bilgisi dersi program yeniden gözden geçirilerek Talim ve Terbiye Kurulu nun 14/05/2009 tarih ve 70 sa karar ile lköretim Hayat Bilgisi Dersi (1-3) Öretim Program kabul edilmitir (MEB, 2009). Hayat Bilgisi Programnn Vizyonu Bu programn vizyonu, Hayat Bilgisi dersine ayrlan zamann büyük bir bölümünde örencilerin kendi giriimlerie gerçekletirecekleri ve öretmenlerin örencilere dorudan bilgi aktarmak yerine sadece ve sadece yol gösterecei etkinlikler aracla, Örenmekten keyif alan, Kendisie, toplumsal çevresie ve doa ile bark, Kendini, milletini, vatann ve doay tanyan, koruyan ve gelitiren, Gündelik yaamda gereksinim duyulan temel bilgilere, yaam becerilerine ve çan gerektirdii donanma sahip, Deiikliklere dinamik bir biçimde uyum salayabilecek kadar esnek, Mutlu bireer yetitirmektir (MEB, 2009). Hayat Bilgisi Programnn Temel Yaklam Hayat Bilgisi dersi doal ve toplumsal gerçeklerle kantlanmaya dayal ba kurma süreci ve bu sürecin sonunda elde edilen dirik bilgiler olarak tanmlanmaktadr (Sönmez, 2005). Bu tanmdan yola çkarak Hayat Bilgisi dersinin kapsamnn doa bilimleri, toplumsal bilimler, sanat, düünce ve deerler olduunu söemek mümkündür. lkokulun ilk üç nda yer alan Hayat Bilgisi dersinin genel amac; çocuun içinde yaad doal ve toplumsal çevreye en iyi ekilde uyumunu salamak için gerekli bilgi, beceri, deer ve tutumlarla
20 donanm bir birey olmasn salamaktr. Bu amaca ulamak için 2005 nda uygulamaya konulan ve 2009 nda tekrar gelitirilen Hayat Bilgisi programnn yaplandrmac anlay temel alnarak uygulanmas gerekmektedir (Tay, 2009). Buradan anlalaca gibi yeni Hayat Bilgisi programnn temelini yaplandrmac anlay oluturmaktadr. Yaplandrmaclk ya da bilgiyi yaplandrma, bilginin doas ile ilgili bir kavram olarak ortaya çkmtr. Yaplandrmaclk öretimle ilgili bir kuram deil; bilgi ve örenme ile ilgili bir kuramdr ve bu kuram, bilgiyi temelden oluturmaya dayanr. Balangçta örenenlerin bilgiyi nasl örendiklerine ilikin bir kuram olarak gelimi ve zaman içinde örenenlerin bilgiyi nasl yaplandrdklarn ele alan bir kuram olarak ortaya çkmtr (Demirel, 2011). Yaplandrmac kurama göre, örencilerin, bilgiyi yaplandrrken hem eletirel hem de yaratc düünmeleri ve kendi örenmelerini yanstmalar beklenir (Savery ve Duffy, 1995). Güleryüz e (2008) göre her bireyin, duyu organlara alglad belirli nesne, olay, olgu ya da kavrama ilikin gerçekleri, kendinin anlamas, yorumlamas ve yaplandrmas gerekir. Birey; aile, okul ve arkada çevresinden örendii bilgi ve becerilerle örenme ortamna girer ve yeni bilgilerle eski bilgileri kaynatrmaya çalmaktadr. Bunun için yeni çözüm yollar gelitirmekte yeni bilgileri eski bilgilerle ilikilendirerek yeni bir yap oluturmaktadr. Yaplandrmac yaklam ile örencilerin, evreni farkl açlardan yorumlayarak kendi dünya görülerini de oluturduklar da belirtilmektedir (Jonassen, 1991 den akt. Binbaolu, 2009). Demirel e (2011) göre yaplandrmaclk yaklamnda örenen, örenme sürecinde etkin role sahiptir. Snf ortam da bilginin aktarld yer deil; örencinin etkin katlmnn saland, sorgulama ve aratrma yaplan ve problemlerin çözüldüü bir yer olmaldr. Snf
21 içi etkinlikler de örencilere zengin örenme yaantlar geçirmelerine olanak salayacak ekilde düzenlenmelidir. Bu program anlay ile önceki program anlay arasndaki temel fark u oluturmaktadr: Önceki programda içerik düzenlemesi ve öretim yöntemleri, yaplanm bilgiyi esas alrken yeni programda bilginin yaplanmam oluu ve örencinin kendi çabasa bilgiyi yaplandrmas esas temel alnmtr. Bu amaç dorultusunda da eitim etkinlikleri kavrama, uygulama, analiz, sentez basamaklarna ulalacak ekilde tasarlanmtr. Kullanlacak yöntemler de gösterip yaptrma, bulua, aratrma ve inceleme, beyin frtnas, çözümleme ve bireim (sentez) düzei çalmalara dayanr (Güleryüz, 2008). Geleneksel eitim sisteminde örencilerin ulamas beklenen hedefler öretmen ve örencilerin dnda bir organ tarafndan belirlenir ve hiçbir ekilde örenciler arasndaki fark gözetilmeksizin ayn örenme ürünlerine ulalmas beklenir. Yaplandrmaclkta ise hedefler kurumlarca belirlenmitir. Örenenlerin kazanmlar önceden bellidir. Öretmen hedeflere ve kazanmlara yenilerini örencileri ile birlikte yenilerini oluturabilir. çerik ana çizgilerie hedeflerle tutarl olarak örenciler tarafndan oluturulur. Öretmen yol gösterir ve ortak örenendir. Etkinlikleri örenenler gerçekletirir. Deerlendirme performans temellidir ve geleneksel kat-kalem testlerinin yannda örencilerin kendi kendilerini veya birbirlerini ve öretmenin çok yönlü deerlendirmelerini içerir. Aktif örenmeyi gerçekletirmek için öretmenler bu yaklam bilmeli ve uygulamaldr. Bu ekilde planlanan dersler uzun zaman alabilir. Ancak zaman deil kalite daha ön planda olmaldr. Bu yaklamla örenciler daha kalc örenebilirler (Yanpar, 2006). 2005-2006 öretim nda Türkiye genelinde uygulanmaya balanan öretim Hayat Bilgisi dersi öretim programnda Problem Çözme, birlikli Örenme, Aktif Örenme,