Eitimde Arabuluculuk Ve Okulda Arabuluculuk Sürecinin leyiine likin Bir Model

Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eitim Fakültesi Dergisi 20: 11-20 (2006) Eitimde Arabuluculuk Ve Okulda Arabuluculuk Sürecinin leyiine likin Bir Model Nermin (Öner) Koruklu* ÖZET Bu çalma, okullarda yaanan iddet olaylarn önlemede etkili olan Arabuluculuk yönteminin bizim eitim sistemimize uygulanmasna ilikin bir model önerisidir. Arabuluculuk kavram, amaçlar, yararlar ve okullarda uygulama yöntemleri tantlarak Türk eitim sistemimizdeki disiplin anlayna yeni bir bak açs salanmaya çallmtr. Arabuluculuk yöntemi, geleneksel d denetimli yani ödül ya da cezaya bal disiplin anlayndan çok bireylerin iç denetimlerini kurmalarna yardmc olacak bir disiplin anlayn benimsemektedir. Bu modelin temel felsefesinde; bireyin, ancak karsndaki bireylerin özgürlüünü ve gereksinimlerini engellemedii sürece kendini özgür hissedebileceini anlamas gerektii savunulmaktadr. Anahtar Kelimeler: Arabuluculuk, Akran Arabuluculuu, Çatma, Çatma Çözme ABSTRACT This study is to propose peer mediation model for our Turksh Education System, which model is useful to decrease violence at school. The concept of mediation, ts objectives, and its applcation methods at shools are ntroduced in order to provide the new frame of refrence to our discipline approach. Although, traditional discipline aprooach is based on reward and punishment, the methods of mediation based on otocontrol. The accepted philosophy of this model is that, the ndvudual can feel freedom, If he do not prevent others freedom and needs.that means he must understand that hs freedom depend on others freedom. Keywords: Mediation, Peer Mediation, Conflict, Conflict Resolution GR+ Son zamanlarda okullarda yaanan iddet olaylarndaki artlar, ilgilileri ve aileleri rahatsz edecek boyutlara ulamtr. Örencilerin birbirleriyle olan sorunlarn iddet içerikli yöntemlerle çözmeleri gözlerin eitim kurumlarna çevrilmesine neden olmutur. Oysa, okullarn temel ilevlerinden biri, örencilere, istenmeyen davranlardan ve modellerden arndrlm bir çevre sunarak barç bir toplumun temellerini atmaktr. Buna ramen, okullarda zaman zaman hrszlk, okula ve okulun eyalarna zarar verme, iddet ve saldrganlk gibi istenmeyen davranlar meydana gelmektedir (Öülmü, 1996). Öülmü (1996) ün liselerde yapm olduu çalmasnda gençler arasndaki ykc davranlarn boyutlarnn düünüldüünden çok daha fazla olduu ortaya konmutur. Ayn biçimde ABD deki okullarda da iddet olaylarnn 1960 lardan bu yana büyük artlar gösterdii saptanmtr (Sweeney ve Carruthers, 1996). * Nermin Öner Koruklu, Dr., Adnan Menderes Üniversitesi, 11

Okullarda yaanan iddet olaylar, d denetime dayal ceza-ödül disiplin anlay ile çözülmektedir (Öner, 1996). Örencilerin kendi çatmalarn çözmede sorumluluk almamas, onlarn sosyalleme sürecinde d denetime dayal disiplin anlayn örenmesine neden olmaktadr. Oysa hepimizin bildii gibi çocuklar insanlarla nasl iletiim kurulabileceini, sorunlarn nasl çözülebileceini ilköretimin ilk yllarnda örenmeye balamaktadrlar. Koch ve Miller (1987), Sosyalleme çandaki çocuklarn birbirleriyle rekabet etmeleri onlarn gelimelerine yardmc olmaktadr ancak, yaadklar çatmalar çözmede kullandklar yollar çocuklardan beklenen gelimenin yönünü belirlemektedir. demilerdir. Çocuklardan beklenen gelimenin salanabilmesinde, eitim kurumlarmzda verilecek çatma çözme ve iletiim becerileri eitimlerinin önemi büyüktür. Çatma olmadan gelime yaanamayacana göre, okullarmzda çatmayla baa çkmada olumlu yollarn öretilmesi bir zorunluluktur. Bu çerçevede önerilen arabuluculuk yöntemi, okullarmzda beklenen uzlama kültürünü oluturmay hedeflemektedir. Arabuluculuk, iki ya da daha fazla birey arasnda yaanan çatmalarn giderilmesinde üçüncü kiilerin çatma çözme ve iletiim becerilerini kullanarak yardmc olmalar sürecidir (Smith ve Sidwell, 1990). Bu süreç içerisinde tarafsz kalarak ve çatma çözmeiletiim becerilerini kullanarak çatmas olan taraflara yardmc olan üçüncü bireylere de arabulucular denir. Arabuluculuk programlarnn okullarda uygulanmas ile pek çok istenmedik davrann engellendii aratrmalarla saptanmtr. Johnson (1988), yapt deneysel çalmada çatma çözme eitimi alan örencilerin eitimden sonra saldrgan davranlar yerine olumlu çatma çözme davrann kullandklarn ortaya koymutur. Emerson (1990), ABD deki dört ilkokulda arabuluculuk yöntemini uygulam ve bu çerçevede örencilere iletiim ve problem çözme eitimi verilmitir. Amaç, okuldaki arkada gruplar arasndaki iddeti, anti-sosyal davranlar en aza indirmektir. Elde edilen bulgulara göre, örencilerin kendi arkadalarnn çatmalarn çözümünde yardmc olabildikleri ve arabuluculuk yönteminin okul atmosferinde olumlu yönde deime salad görülmütür. Bir baka aratrmada, örenciler ile öretmenlerin arabuluculuk eitiminden sonraki çatma çözme davranlarnda bir fark olup olmad incelenmitir. Sonuçlara göre, okul içersinde iddete bal disiplin problemlerinin yüzdesinin arabuluculuk eitim programnn uygulanmasndan sonra önemli düzeyde dütüü görülmütür (Brown, 1991). Öner- Koruklu (1998), bir grup ilköretim düzeyindeki örenci üzerinde yapt deneysel çalmada, arabuluculuk eitimi alan örencilerin eitimden sonra daha barç çatma çözme davranlarn tercih ettiklerini saptamtr. Özetle, arabuluculuk yönteminin okullarda uygulanmas; iddet olaylarnda azalmalara, güvenli okul ortamnn oluturulmasna, arabuluculuk sürecinden yararlanan taraflara kiiler aras iletiim becerilerinin ve olumlu çatma çözme yollarnn öretilmesine, yönetime daha az sayda disiplin olaynn yansmasna yardmc olmaktadr (akt.day-vines ve dierleri, 1996). Arabuluculuk süreci, bütün çatmalarn çözümünde kullanlabilecek sihirli bir güce sahip deildir. Baz faktörler arabuluculuk süreci sonunda anlamaya ulamaya engel olabilmektedir. Bunlardan alts aada verilmitir (Deutsch ve Coleman, 2000). 1-Çat#$man#n Younluunun Yüksek Olmas#: Taraflar arasndaki çatmann younluk seviyesi yüksek olduunda, arabuluculuk süreci ile anlamaya varma güçlemektedir. Özellikle ideolojik ve kültürel farkllklardan dolay yaanan çatmalarda, taraflarn birbilerine duyduklar youn öfke, güvensizlik ya da iletiim kurmann imkanszl, arabuluculuk süreci ile anlama salamay olumsuz yönde etkilemektedir. 2-Anla$maya Ula$mak için Motivasyonun Yetersiz Olmas#: Taraflarn anlamak için çaba harcamada isteksiz olmas da arabuluculuk sürecinin baarsz olmasna neden olabilmektedir. 3-Arabuluculuk Sürecinin Gereklerine Bal# Kal#nmamas#: Çatmas olan taraflardan birinin arabuluculuk sürecinin sürekliliini salayc kurallarna uymamas ya da taraflarn arabulucuya güvenmemesi, anlamaya ulalmasna engel olabilmektedir. 4-Kaynaklar#n Yetersiz Olmas#: Çatmann sebebi kaynaklarn yetersizlii olduunda da arabuluculuk sürecinin baars dümektedir. Taraflarn anlama için çaba harcama istekleri azalmaktadr. 5-Çat#$ma Temel 1lkeler 1le 1lgili Olduunda: Çatma ilkeler i içine aldnda çözülmesi zorlamaktadr. Örnein; ülkeler arasndaki çatmalar, ideoloji farkllndan yaanrsa anlamaya varmak güçlemektedir. 12

6-Gücün Taraflar Aras#nda E$it Olmamas#: Taraflardan biri dierinden daha güçlü ise, kendine daha çok güveniyor ise, daha çok ekonomik özgürlüü varsa arabuluculuk süreci ile anlamaya ulama düzeyi azalmaktadr. Arabuluculuk sürecini zora sokan faktörlere ramen yaplan aratrmalar çatmas olan taraflarn ulatklar çözümden dolay memnun olduklar yöntemlerin banda arabuluculuk gelmektedir. Aada sunulan model gelitirilirken temel alnan felsefi görü varoluçuluk tur. Bu görü insan merkeze alr ve okullarn, çocuklarn kendilerini ve toplumdaki yerlerini bilmeleri için var olduunu savunur. Öretilmesi gereken bilgiler ise bireyin istek ve gereksinimlerine göre deimektedir. Örencinin rolü kendi kuraln belirleyici, aratran, sorgulayan birey olmay baarabilmektir. Okulun temel hedefi ise bireysel otonomiyi gelitiren kurum olabilmektir. (Büyükdüvenci, 1994). Varoluçuluk felsefi görüünü benimseyen insancl yaklama göre model yaplandrlmtr. Buna göre bireylerin doutan iyi olduu, olumlu bir potansiyele sahip olduu ve hzn içten alan bir varlk olduunu ve yaam boyu kendini gelitirme amacna yönelik olarak etkinlikte bulunduunu savunur (Bilge, 2003). Roger (1969), sayg, empatik anlay, güven, ödüllendirme ve özgürlüün olduu bir snf ortamnn salkl olduunu ve bu ortamn örencinin bir bütün olarak gelimesine yardmc olacan ifade etmitir (akt: Bilge, 2003). Güvenli bir ortamda; koulsuz sayg, empatik anlay ve dürüstlük ilkesi yer alr. Bu modelde önerilen arabuluculuk sürecinin temelinde de bireyin kendi davranlarnn sorumluluunu alarak ilikilerinde sayg, empati ve dürüstlüü temel alan anlayn kazandrlmas ve böylece olumlu benlik geliimine katk salanmas düünülmektedir. Bu amaçla gelitirlen arabuluculuk eitim programnn kapsamnda; çatma çözme ve iletiim becerileri-etkin dinleme, yeniden yaplandrma, ben dili, empati- farkl bak açlarn görebilme, öfke yönetimi, problem çözme stratejisi, arabuluculuk süreci ve sürecin uygulanmas yer almaktadr. 13

OKULDA ARABULUCULUK SÜRECNN +LEY+NE L+KN BR MODELN GEL+TRLMES Okulda Arabuluculuk Sürecinin Temel Hedefi Bar3 Toplumunu Oluturma Okulda arabuluculuk eitimi programnn bar toplumunu oluturma sürecinde bireylere kazandraca temel özellikler unlardr: -problem çözme gücü yüksek, -iletiim becerilerini kullanabilen, -empati kurabilen, -benlik kavram gelimi, -özyeterlii gelimi, -sosyal becerileri gelimi, -ekip çalmasna açk, -farkl bak açlarna ve çevreye açk, -eletirel düünebilen, -küresel bak açsna sahip bireyleri yetitirmektir. Okul Arabuluculuk Program3n3n Yararlar3 -Arabuluculuk becerileri, bireylerin farkl ortamlarda karlaabilecekleri çatma durumlarn çözmede etkilidir. -Arabuluculuk becerileri bireyin salkl geliimini destekler ve benlik saygsn artrr. -Arabuluculuk becerileri, bireyin kendisini, kontrol yeteneklerini güçlendirir, özgüvenlerini, iletiim becerilerini artrr, böylece olaylara salkl bakmalarn salar. -Arabuluculuk becerileri güvenli bir ortam olumasn salar ve disiplin olaylarn azaltr. -Arabuluculuk becerileri bireyin özgüvenini gelitirerek okul baarsn artrr. Okul Arabuluculuk Program3n3n Yap3lanmas3 -Okul Arabuluculuk Komisyonu -Örenci Arabuluculuk Komisyonu -Okul Arabuluculuk Koordinatörü Okul Arabuluculuk Program3n3n Eitim -Tüm okulu kapsayan arabuluculuk süreci Program3yla Bütünletirilmesi -Seçmeli ders olarak arabuluculuk süreci -Kulüp çalmalar ve arabuluculuk süreci Okul Arabuluculuk Program3n3n Uygulama Süreci -Tantm basama -Eitim basama -Uygulama basama +ekil 1. Okulda Arabuluculuk Sürecinin leyiine likin Bir Model A-Okulda Arabuluculuk Sürecinin Amac3 ve Hedefleri: Bu çalmada önerilen Arabuluculuk sürecinin okullarda uygulamaya konulmasyla ulalmak istenen amaç; barç bir toplumun oluturulmasna yardmc olmaktr. Bu temel amaca ulaabilmek için gerçekletirilmesi gerekli olan hedefler aada verilmitir. Okulda arabuluculuk eitimi programnn bar toplumunu oluturma sürecinde; problem çözme gücü yüksek, iletiim becerilerini kullanabilen, empati kurabilen, benlik kavram, öz yeterlii ve sosyal becerileri gelimi, ekip çalmasna açk, farkl görülere ve çevreye açk, eletirel düünebilen, küresel bak açsna sahip bireyler kazandrmay hedeflemektedir. Okullarda uygulanacak Arabuluculuk programnn amac barç bir toplumun temellerini atabilmektir. Bu amacn gerçekletirilebilmesi için baz hedeflere ulalmas gerekmektedir. Bunlar: sorumlu vatanda yetitirmek, iddetin olmad barç bir okul ortam oluturmak, genç bireylerin sosyal ve duygusal geliimlerine destek olmak, 14

ibirlikçi eitimi salamak, örenci merkezli disiplin anlayn kullanarak etkili örenme ortamn oluturabilmek ve snf yönetimine katk salamaktr (Bodine ve Crawford, 1998). Bu hedefler çerçevesinde yaplandrlacak arabuluculuk program, okullarda daha etkili eitim öretim ortamnn oluturulmasna katk salayaca düünülmektedir. B-Okulda Arabuluculuk Sürecinin Yararlar3: 1-Arabuluculuk becerileri, bireylerin farkl# ortamlarda kar$#la$abilecekleri çat#$ma durumlar#n# çözmede etkilidir: Amerika nn krsal kesimlerindeki okullarda yaplan bir aratrmada, akran arabuluculuunun etkisi incelenmitir. Örencilerin arabuluculuk sürecini baaryla tamamladklar ve örendikleri becerileri gerçek çatma ortamlarnda kullanabildikleri gözlenmitir. Ayrca bu eitimi alan örencilerin çatmalarn daha olumlu davranlarla çözme eiliminde olduklar ve bunlarn snflarndaki iddet olaylarnda azalmalarn görüldüü saptanmtr (Sweeney ve Carruthers, 1996). 2-Arabuluculuk becerileri bireyin sal#kl# geli$imini destekler ve benlik sayg#s#n# art#r#r: Arabuluculuk eitiminin bireylerin benlik saygsn artrdna ilikin Jkram (1992) n Kuzey Texas ta yapt aratrma sonucunda, programa katlan örencilerin; çatma çözmede daha yapc tutum gelitirdii, benlik sayglarnda artn olduu ve örenciler arasnda yaanan istenmedik davranlarda azalmann görüldüü saptanmtr. 3-Arabuluculuk becerileri, bireyin kendisini, kontrol yeteneklerini güçlendirir, özgüvenlerini, ileti$im becerilerini art#r#r, böylece olaylara sal#kl# bakmalar#n# salar: Johnson (1988) n ortaokul 6. snf örencileri ile yapt çalmada arabuluculuk eitim programna katlan örencilerin iletiim becerileri ve sosyal problem çözme becerileri kazandklar görülmütür. Baka bir aratrmada deney grubu örencilerine arabuluculuk eitimi çerçevesinde iletiim ve problem çözme becerileri verilmitir. Çalmada temel amaç, okulda yaanan iddet olaylarnda ve antisosyal davranlarda azalma salayabilmektir. Veriler; arabulucularn gözlemlerinden, öretmenlerden, örenci arabuluculardan, anlamazlk yaayanlardan ve ailelerden elde edilmitir. Sonuç olarak, örencilerin kendi arkadalarnn çatmalarnn çözümünde yardmc olabildikleri ve ayrca okul ortamnda da olumlu yönde deime saladklar saptanmtr (Emerson, 1990) 4-Arabuluculuk becerileri güvenli bir ortam olu$mas#n# salar ve disiplin olaylar#n# azalt#r: Bu konuda yaplan pek çok çalma vardr. Bunlardan birisi Brown (1991) tarafndan yaplmtr. Bu çalmada bir grup öretmen ve örenciye arabuluculuk eitimi verilmitir ve eitiminin okuldaki disiplin olaylarnda azalp azalmayacan saptamaktr. Sonuçlara göre, okul içersinde iddete bal disiplin problemlerinin yüzdesinde önemli düzeyde dümenin olduu görülmütür. 5-Arabuluculuk becerileri bireyin özgüvenini geli$tirerek okul ba$ar#s#n# art#r#r: Stevahn ve dierleri (2002) yüksekokulda çatma çözme ve arabuluculuk eitiminin etkililii incelenmitir. Çalmann iki denencesi vardr: Birincisi, eitim alan örenciler almayanlara göre arabuluculuk sürecini uygulamada daha baarl olmaktadrlar, çatma çözmede daha olumlu tutum gelitirmektedirler. Jkincisi, eitim alan örencilerin akademik baarlar almayanlara göre daha yüksek olmaktadr. Analiz sonucunda, eitim alan örencilerin arabuluculuk sürecini uygulamada daha baarl olduklar ve akademik baarlarnn dierlerine göre daha yüksek olduu ve okula kar daha olumlu tutum gelitirdikleri görülmütür. C-Okulda Arabuluculuk Program3n3n Yap3lanmas3: Okul ortamnda arabuluculuk sürecinin salkl yürütülebilmesini salayacak baz komisyonlarn ve oluturulmas ve kimlerin hangi snrlar içerisinde görev alacann belirlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla aada arabuluculuun etkili yürütülmesini salayc birimler ve görevleri verilmitir. 1-Okul Arabuluculuk Komisyonu: Arabuluculuk programnn uygulanmas için okul yöneticilerinden, çalanlardan, ailelerden, örencilerden destek alnmaya çallr. Destei salamann en kolay yolu yukarda saylan gruplardan temsilciler seçilerek okulda arabuluculuk sürecini yürütme komisyonu oluturmaktr. Bu komisyonun görevi, arabuluculuu tantmak, eitimi yaptrmak ve programn uygulanmasn salamaktr. Genellikle komisyon; bir yönetici, okul danman, öretmen, ailelerden seçilen üyelerden oluturulur. Programn etkililii ile komisyona seçilen üyeler arasnda doru orant vardr. Özellikle yöneticilerin destei, verimin artmasna neden olmaktadr (Lupton-Smith ve dierleri, 1996). 15

Programn iyi uygulanabilmesi ve geni katlmn salanabilmesi için Okul Arabuluculuk Komisyonu nda: Müdür, psikolojik danman, öretmenlerden bir temsilci, okul aile birliinden bir temsilci,örenci temsilcisi yer almas aratrmac tarafndan önerilmektedir. Okul Arabuluculuk Komisyonunun Görevleri: 1-Programn yürütülebilmesi için plan oluturma, 2-Programn uygulama yönergesini belirleme, 3-Arabuluculuun okulda var olan disiplin politikasyla nasl bütünletirileceini belirleme, 4-Program çalanlara ve örencilere tantma, 5-Örenci program için gerekli koordinatörleri belirleme (Smith ve Sidwell, 1990). 2-Örenci Arabuluculuk Komisyonu: Okulda arabulucu olarak görev yapan örencilerin koordinasyonunu ve arabuluculuk sürecinin düzenli yürütülmesini salamak amac ile örenci arabuluculardan oluan bir komisyon kurulur. Bu komisyonun üyelerinin okulun benimsedii uzmanlarn verdii arabuluculuk eitim programna katlm olmas gerekmektedir. Arabuluculuk eitimi alm örencilerdir. Örenci Arabuluculuk Komisyonu nun Görevleri: 1-Örenci arabulucular ile iletiimi salamak, 2-Örenci arabulucularn haftalk arabuluculuk programn düzenlemek, 3- Örencilere arabuluculuk sürecini tantmak, 4- Baka okullarda bulunan arabulucular ile iletiim kurmak, 5-Örencilerle sosyo-kültürel etkinlikler düzenlemek. 3-Okul Arabuluculuk Koordinatörü: Komisyonlar belirlendikten sonra bu komisyonlarn iini kolaylatracak koordinatörler seçilir. Koordinatörlerin seçilirken, istekli olmasna, bu konuda çalmaya hazr olmasna, okul içersinde bulunan dier bireylerle iletiim kurabilme yeteneine sahip olmasna önem verilmelidir. Okulun büyüklüüne göre koordinatör says ayarlanmas gerekir. Koordinatörlerden birinin Psikolojik Danmann olmas önerilmektedir. Program Koordinatörünün Görevleri: 1- Program yürüten komisyonun hazrlad uygulama plannn gelitirilmesine yardmc olmak, 2-Çalacak olan grubun planlanmas, toparlanmas, örencilerin oryantasyonu ve eitimini salamak, 3-Vakalarn bavurusundan balayarak çözümüne kadar izlemek, 4- Program öretim elemanlarna ve dier bireylere tantmak, 5-Arabuluculuk sürecinden nasl yararlanlacan belirlemek, 6-Program için gerekli kaytlar tutmak ve korumak, 7- Arabuluculuk yürütme komisyonu ve yöneticilerle kesintisiz olarak iletiimi sürdürmek, 8-Öretim elemanlarnn ve örencilerin eitimlerini aralksz sürdürmek, 9- Ailelerin ve dier toplum örgütlerinin katlmn salamak, 10-Program gerekli disiplin anlay içerisinde yürütmek, 11-Gelecek için koordinatörler ve arabuluculuk eitimcilerinin eitimini planlamak (Smith ve Sidwell, 1990). D- Okul Arabuluculuk Program3n3n Eitim Program3yla Bütünletirilmesi: Okulda arabuluculuk sürecinin uygulanmas kademelere göre farkllk göstermektedir. Bu nedenle aada farkl kademelerde uygulanmasnn daha etkili olaca göz önünde bulundurularak baz arabuluculuk uygulamalar önerilmitir. 1-Tüm okulu kapsayan arabuluculuk süreci : Tüm okulu kapsayan arabuluculuk sürecinin, ilköretim kademesinde uygulama kolayl nedeniyle daha etkili olaca düünülmektedir. Tüm örencilere arabuluculuk ve çatma çözme eitimi verilerek, temel eitimden itibaren olumlu çatma çözme ve iletiim becerileri kazandrlm olacaktr. Johnson ve Johnson(1994) a göre tüm okulu kapsayan arabuluculuun en belirgin avantaj, bütün örencilerin arabuluculuk eitimini almas ve hepsinin de arabulucu olarak çalabilme anslarnn olmasdr. Böylece örencilerin hepsi çatmalarn yapc yollarla çözmeyi örenmektedir ve arabulucu olarak çaltklar için de çatma yönetimi ve iletiim becerileri konusunda yeterlilik kazanmaktadrlar. Sonuçta, okul ortamndaki iddet olaylarnda ve disiplin olaylarnn saysnda azalmalar yaanmaktadr. Bu modelin dezavantaj ise; bu program uygulamann zaman almas ve tüm yönetimin katlmnn zorunlu olmasdr. Bu durum, maliyetlerin artmasna neden olmaktadr (akt.lupton-smith ve dierleri, 1996). 2-Kulüp çal#$mas# ve arabuluculuk süreci : Bu modelde okulun tüm birimlerinden gönüllü olarak katlan örencilerle okul ders program dnda bir araya gelinerek eitim yaplr. Genellikle de tercih edilen, ders bitii ya da hafta sonu toplantlardr. Baz durumlarda çalmalar öle aralarnda ya da younlatrlm iki günlük programlarla uygulanabilir. Bu model içersinde arabuluculuk; okuldan önce, öle aras, okul çk planlanr. Bu modelin en önemli avantaj arabulucu olarak seçilen örencilerin tüm okul evrenini temsil etme düzeyinin yüksek olmasdr. Modele özgü bir dier avantaj, okul içersinde dlanm, grup 16

arkadal yapamayan, okulun sosyal faaliyetlerine katlamayan örencilere bir frsat yaratmasdr. Kulüp modelinin dezavantaj ise, arabuluculuk eitiminin istenilen ölçüde derinletirilememesidir (Lupton-Smith ve dierleri, 1996). Bu model ortaöretim ve yükseköretim için önerilmektedir. Örencilerin hem bo zamanlarn deerlendirme ve hem de farkl arkada gruplaryla etkileimde bulunma olana salamas anlaml bir kazanç olarak görülmektedir. 3-Seçmeli ders olarak arabuluculuk süreci: Graham ve Cline (1989) a göre arabuluculuk için ksa süreli kurslar ya da dersler düzenlenebilir. Baz Amerikan okullarnda arabuluculuk eitimi seçmeli ders olarak okutulmaktadr. Bu dersler Akran Buluu ad altnda verilebilmektedir. Bu dersleri veren öretim elemanlar koordinatör olarak uygulamalarda görev almaktadrlar. Derse katlan örencilerden de arabulucu olarak görev yapmas istenmektedir. Bu model yüksekokullar için en etkin olandr (akt.lupton Smith ve dierleri, 1996). Bu modelin baz avantajlar vardr. Bunlar; dersler örencilerin arabulucu olarak eitilmesine olanak salar ve arabuluculuun uygulanmasna ortam hazrlar. Ayrca bireylerin birbiriyle iletiimleri ders aracl ile kolay olduundan arabuluculuk için yaplacak zaman planlamasnda sorun yaanmaz. Arabulucularn yapt uygulamalar sürekli deerlendirildii için modelin etkililii artmaktadr. Bu modelin dezavantajlar ise, arabulucu olarak görevlendirilecek bireylerin sadece dersi alan bireylerden seçilme zorunluluudur. Bu da ders alan örencilerin genel örenci kitlesini tam olarak temsil etme düzeyini düürmektedir. Dier bir zayf yönü ise arabuluculuk zaman dersin olduu saatlerle snrl olmasdr (Lupton-Smith ve dierleri, 1996). Aratrmac Adnan Menderes Üniversitesi Eitim Fakültesi Snf Öretmenlii Bölümü örencilerine 2003-2004 Eitim Öretim ylnda seçmeli ders olarak Jlköretimde Arabulucuk ve Jletiim Becerileri dersi vermitir ve örencilerden alnan geri dönütlere göre çok yararl olduu söylenmitir. E- Okul Arabuluculuk Program3n3n Uygulama Süreci : Arabuluculuk sürecinin okullarda uygulanabilmesi için belirli aamalarn srasyla yerine getirilmesi gerekmektedir. Jstenilen süreçlerin atlanmas durumunda beklenen etkinin salanmas mümkün olamayacaktr. Bu basamaklar tantm, eitim ve uygulama olmak üzere üç grupta incelenecektir. Tan#t#m Basama#: Birinci basamak; Arabuluculuun tantm, genel olarak okulun tamam program hakknda bilinçlendirilmelidir. Bilinçlenme çalmas okulun yapsna, nüfusuna göre planlanmaldr. Yüksekokullarda ise okul çalanlarnn tamamn kapsayan eitim ve tantma toplantlarna yer verilmelidir. Tantmlar yaplrken farkl araçlar kullanlabilir. Örenciler için panolar hazrlanabilir, video gösterileri yaplabilir, küçük grup çalmalar yaptrlabilir. Ders programlar içersinde belirli saatler programn tantmna ayrlabilir. Velilerle toplantlar düzenlenebilir, gazete yaynlanabilir, farkl etkinlikler(çay, piknik vs.) düzenlenebilir (Lupton-Smith ve dierleri, 1996). Eitim Basama#: Jkinci basamak; arabulucularn seçimi, eitimin yaplmas ve programn yürütülebilmesine engel olan problemlerin çözümünü kapsamaktadr. Eitime balanmadan önce baz sorularn yantlanmas gerekmektedir. Bunlar: Kimler arabulucu olarak eitilecek? Hangi konularda arabuluculuk sürecinden faydalanlacak? Arabuluculuk oturumlarnn zamanlamas nasl düzenlenecek? Programn deerlendirilmesi nasl yaplacak? sorulardr. Arabulucu olabilme yann da önemli olduunu söyleyen Deutsch (1993), bir arabulucunun en az 10 yalarnda olmasnn uygun olacan söylemitir. Fakat, Helen ve arkadalar ilkokul dördüncü snftan itibaren arabulucu olarak çalabileceklerini ifade etmilerdir. Özellikle ilkokul düzeyinde snfta çatma çözmeyi içeren ibirlikli örenme, grup çalmalar ve grup oyunlar ile programn içerisinde çatma çözmenin öretilmesi daha uygun olduu saptanmtr (akt.lupton-smith ve dierleri, 1996). Arabulucu seçimi üç ekilde yaplabilir; kendi istei ile aday olma, akranlar tarafndan aday gösterilme, öretmenleri tarafndan aday gösterilme. Seçimlerde akademik baar öncelikli koul deildir. Uzmanlara göre örencinin; duyarll, olgunluu, güvenir olmas, dier örenciler tarafndan sayg duyulmas daha öncelikle kiilik özellikleridir (Lupton-Smith ve dierleri, 1996). Ayrca bireylerin liderlik özelliinin olmas, konuma becerisinin gelimi olmas, arabuluculuk sürecine yl içersinde katlmaya istekli olmas da önemlidir (Smith, Sidwell, 1990). 17

Etkili Arabulucu Özellikleri: Arabulucunun süreç içersindeki rolü ve önemi, örenciler tarafndan bilinmesi gerekmektedir. Etkili bir arabulucunun temel özellii, kendi ile bark olmas ve bakalarna yardmc olmaktan mutlu olmas olarak özetlenebilir (Gilhooley ve Scheuch, 2000). Aada etkili arabulucularn sahip olmas gereken baz özelliklere yer verilmitir: 1-Etkili bir arabulucu, okulunu sahiplenen ve daha barç ve düzenli bir ortam oluturmada istekli olan bireydir. 2-Etkili bir arabulucu, sorumluluklarnn bilincinde, verilen görevleri zamannda yerine getiren bireydir. Reref listesinde yer almak zorunda deildir, sadece sorumluluk sahibi olmas gerekmektedir. 3-Etkili bir arabulucu, gizlilik ilkesi ile çalabilecek sorumlulua sahip bireylerdir. 4- Etkili bir arabulucu, arabuluculuk eitimine katlmaya ve arabuluculuk becerilerini gelitirmeye istekli olan bireylerdir (Gilhooley ve Scheuch, 2000). Okulun kapasitesine, düzeyine ve seçilen modele göre belirlenen arabulucularn eitimi için okulun ve kamunun kaynaklar kullanlabilir. Eer tüm okul modeli benimsenmi ise bütün örencilerin bir arabulucu gibi çalabilecek becerileri kazanmas istenir. Fakat seçmeli ders ile örenci kulüp modelinde ortalama 15-50 aras örenci eitilir. Önerilen say ise az örenci ile balamak ve daha sonra geniletmektir (Lupton- Smith ve dierleri, 1996). Arabuluculuk eitiminin ne kadar sürecei de baz deikenlerle ilikilidir. Bunlar; yeterli yer ve zamann olmasna, eiticilerin yeterli olmasna, eiticilerin younluuna göre deimektedir. Araki (1990) 20 saatlik bir eitim programnn yeterli olacan, Johnson ve Johnson, Dudley ve Burnett (1992) 15 saatlik programn 30 günde ve her gün 30 dakika olarak verilmesini ; Schrumpf, Crawford ve Usadel (1991) ise 15 saatlik eitim program önermilerdir ve yüksekokullar için bu saatin artrlmasnn daha uygun olacan açklamlardr. Çünkü yüksekokul örencilerinin yaadklar çatmalar daha karmaktr ve bu bireylerin çatma çözme yöntemleri kalplamaya balamtr (akt.lupton-smith ve dierleri, 1996) Uygulama Basama#: Bu basaman içeriinde, arabuluculuk programnn tantm, desteklenmesi, okul çalanlarnn, örencilerin ve arabulucularn eitimi ve programn etkililiinin deerlendirilmesi yer alr. Bu basamakta program koordinatörünün görevi; arabuluculuun zaman planlamasnn yaplmas, arabuluculuk sürecinden elde edilen verilerin kayt edilmesi ve saklanmas, süreç sonunda alnan kararlarn ie yarayp yaramadnn deerlendirilmesi ve takip edilmesidir (Lupton- Smith ve dierleri, 1996). Arabuluculuk çalmalar hafta içinde, belirlenen zaman ve yerde yürütülmelidir. Baz durumlarda öle aralar, okul saati dnda belirlenen çalma saatlerinde yürütülebilir. Seçmeli ders modeli ya da kulüp modelinde ders dnda ya da seçmeli ders saatinde yürütülebilir. Arabuluculua duyulan gereksinim, okulun büyüklüüne, arabuluculua bavuru saysna ve arabulucularn saysna baldr (Smith ve Sidwell, 1990). Arabulucuk sürecinden yararlanacak olan bir öretim eleman ise bu süreçte bir öretim eleman arabulucu ile örenci arabulucu olmak zorundadr. Arabuluculuk sonucunda örenci arabulucular öretim eleman arabuluculardan geri bildirimi alarak geliim salayabilirler (Smith ve Sidwell, 1990). Yaplan aratrmalar, kiiler aras çatmalarn çözümünde kullanlan en popüler programn arabuluculuk olduunu göstermitir. Arabuluculuk programlarnn gerçekletirmeyi planlad çeitli hedefleri vardr: Sorumlu vatanda yetitirmek, iddetin olmad barç bir okul ortam oluturmak, genç bireylerin sosyal ve duygusal geliimlerine destek olmak, ibirlikçi eitimi salamak, örenci merkezli disiplin anlayn kullanarak etkili örenme ortamn oluturabilmek ve snf yönetimine katk salamaktr (Bodine ve Crawford, 1998). Arabuluculuk eitimi alan bireylerin, kazandklar iletiim ve çatma çözme becerilerini okul dnda da kullanabildikleri görülmütür. Ayrca bu eitimin, bireylerin kendi iç denetimlerini kazanabilmelerinde ve kendilerine güven duygusunu gelitirmede etkili olduu saptanmtr (Dykeman ve ark., 1996). Örencilerin arabuluculuk eitiminden kazandklar becerileri evlerinde, kardeleri ile olan çatmalarn çözümünde kullandklar gözlenmitir. Eitimin etkililik düzeyi ise %58 ile %93 arasnda deimektedir. Örenci arabulucular eitimden sonra etkili dinleme, özetleme, eletirel düünme, problem çözme becerilerini kullanabilmektedirler (Johnson, Johnson ve Dudley, 1992). Arabuluculuk ve çatma çözme programnn uyguland okullardaki disiplin anlaynda da olumlu deimelerin yaand aratrmalarla ortaya konmutur. Geleneksel d denetimli ceza-ödül anlay yerine, iç denetimi salayc anlayn yerlemesine olanak salad görülmütür 18

(Carruthers ve ark.,1996). Jlköretimden balayarak arabuluculuk ve çatma çözme eitiminin uygulamaya balanmas ile okullardaki iddet olaylarnda azalmalar görülmesi, okul ortamnda olumlu deimeler yaanmas, öretmenlerin örencilerin çatmalaryla daha az uramak zorunda kalmalar eitimin kalitesinin artmasna yardmc olmakta bu durumda öretmenlerin i doyumlarnda artlara neden olmaktadr (Thorsen-Spano, 1996). Sonuç olarak, bireyin bireysel geliimine, eitim-öretime ve daha barç bir toplumun oluturulmasna katk salad aratrmalarla desteklenmi olan arabuluculuk sürecinin bizim okullarmzda da uygulanmaya balanmas önerilmektedir. Genel çerçevesinin oluturulduu Okulda Arabuluculuk Sürecinin Jleyiine Jlikin Model in, farkl okullarda ve farkl kademelerde uygulanarak gelitirilebilecei düünülmektedir. KAYNAKLAR 1. BJLGE, F. (2003). Geliim ve Örenme Psikolojisi. (Ed: Binnur Yeilyaprak). PegemA Yaynclk, Ankara. 2. BODINE, R. J.; CRAWFORD, D. K. (1998). The Handbook of Conflict Resolution Education- A Guide to Building Quality Programs in Schools. National Insttute for Dispute Resolution, 3. BROWN, R.B. (1991). Conflict Resolution: A Strategy For Reducing Physical Confrantation In Public Schools. Dissertation Abstracts International. 53, 995-A. 4. BÜYÜKDÜVENCJ, S. (1994). Varoluçuluk ve Eitim. Form Ofset, Ankara. 5. CARRUTHERS, W.L.; SCHULMAN, H. & SWEENEY, B. (1994). Adlerian Psychology and Peer Mediation: A Side By Side Comparison. Paper Presented At The South Carolina Annual Conference Of Adlerian Psychology, Myrtle Beach. 6. CARRUTHERS,W.L.; SWEENEY,B.; KMITTA,D. & HARRIS,G. (1996). Conflict Resolution: An Examination Of The Research Literature And A Model For Program Evaluation. The School Counselor, Vol.44, 5-17. 7. DAY-VINES, N.L.; DAY-HAIRSTON, B.O.; CARRUTHERS, W.L.; WALL, J.A. & LUTON-SMITH, H.A. (1996). Conflict Resolution: The Value of Diversity in the Reccruitment, Selection, and Training of Peer Mediators. The School Counselor, Vol: 43, 392-409. 8. DEUTSCH, M. & COLEMAN, P. T. (2000). The Handbook of Conflict Resolution Theory and Practice. San Francisco: Jossey-Bass Publishers. 9. DYKEMAN,C.; DAEHLIN,W.; DOYLE,S. & FLAMER, H.S. (1996). Psychological Predictors of School-Based Violence: Implications for School Counselors. The School Counselor, Vol.44, 35. 10. EMERSON, J.M. (1990) Conflict Resolution For Students: A Study Of Problem Solving And Peer Conflict Management. Dissertation Abstracts International. 53, 995-A. 11. GILHOOLEY, J. VE SCHEUCH, N. S. (2000). Using Peer Mediation in Classrooms and Schools- Strategies for Teachers, Counselors, and Administrators. California: Corwin Press, Inc. 12. IKRAM, M. (1992). The Impact Of A Peer-Based Student Conflict Management Training Program In A Middle School. Dissertation Abstracts International. 53, 3753-A. 13. JOHNSON, D. W.; JOHSON, R.T. & DUDLEY, B. (1992). Effects of Peer Mediation Training on Elementary School Students. Mediation Quarterly, 10, 89. 14. JOHSON, K.K. (1988). The Impact Of Conflict Management Training On Behavior And Self-Esteem Of Middle School Students. Dissertation Abstracts International. 50, 2432-2433-A. 15. LUPTON-SMITH,H. S.; CARRUTHERS, W.L.; FLYTE, R.; GOETTEE, E. & MODEST, K., H. (1996). Conflict Resolution as Peer Mediation: Programs for Elementary, Middle,and High School Students. School Counselor, Vol:43, Issue:5, 374-392. 16. MAXWELL, J.P. (1989). Mediation In The Schools: Self Regulation, Self Esteem, And Self Discipline. Mediation Qarterly, 7(2), 149-155. 17. ÖXÜLMÜR, S. (1996). Okullarda +iddet ve Sald3rganl3k. Ankara. 19

18. ÖNER-KORUKLU, N. (1998). Arabuluculuk Eitiminin Bir Grup lköretim Düzeyindeki Örencinin Çat3ma Çözme Davran33na Etkisinin ncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. 19. ÖNER, U. (1996). Farkl3 Okullarda Görev Yapan Öretmenlerin Çocuk stismar3 Potansiyelinin ncelenmesi. 72 Tasarm Dizgi Fotokopi Ofset Bilgisayar Yaynclk. Ankara. 20. SCHRUMPF, F.; CRAWFORD, D. & USADEL, H.C., (1991a). Peer Mediation Conflict Resolution in Schools, Student Manual. Illnois: Research Press Company. 21. SCHRUMPF, F.; CRAWFORD, D. & USADEL, H.C., (1991b). Peer Mediation Conflict Resolution in Schools, Program Guide. Illnois: Research Press Company. 22. SMITH, M. VE SIDWELL, J. (1990). Trainning And Implemantation Guide For Student Mediation n Secondary Schools. New Mexico Center For Dispute Resolution. 23. STEVAHN, L.; JOHNSON, D.W.; JOHNSON, R.T. & SCHULTZ, R. (2002). Effects Of Conflict Resolution Trainning Integrated Into a High School Social Studies Curriculum. The Journal of Social Psychology, 14(3), 305-331. 24. SWEENEY, B. & CARRUTHERS, W. L. (1996). Conflict Resolution: History, Philosopy, Theory, and Educational Applications. The School Counselor. Vol:43, 327. 25. THORSEN-SPANO, L. (1996). A School Conflict Resolution Program: Relationships Among Teacher Attitude, Program Implementation, and Job Satisfaction. The School Counselor, Vol.44, 19-26. 26. WAYSON, W. W. & PINNELL, G. S. (1985). Discipline And Conduct In Schools. The International Encyclopedia Of Education Research And Studies. Oxford-England: Vol.D-E, 1405-1408. 20