ANALİTİK HİYERARŞİ YÖNTEMİ İLE İLKOKUL SEÇİMİ

Marmara Üiversitesi İ.İ.B.F. Dergisi YIL 2008, CİLT XXIV, SAYI 1 ANALİTİK HİYERARŞİ YÖNTEMİ İLE İLKOKUL SEÇİMİ Yrd.Doç.Dr. Üal H. ÖZDEN * ÖZET Aalitik hiyerarşi yötemi (AHY) karar almada, bir kişii veya belirli bir grubu öceliklerii icel ve itel olarak dikkate alımasıı sağlaya bir yaklaşımdır. AHY de karar problemleri, mevcut durumu daha iyi alaşılması ve problemi kolay çözülebilmesi içi problemler bir dizi basamaklara bölüür. Bu basamakları oluşturduğu yapıya hiyerarşik yapı deir. Karar verici basamaklar arası ilişkide yararlaarak problemi çözümüe gider. Diğer bir ifade ile aalitik hiyerarşi yötemi, alteratifler arasıda seçim yaparke belirlee kriterler çerçeveside karar almaya dayaır. Bu çalışmada AHY geel olarak açıklamış ve bu yötem kullaılarak belirli kriterler dikkate alıarak, alteratifler arasıda aileleri çocukları içi e iyi eğitim ve öğretim ortamıı sağlayacak ilkokul seçimie yöelik bir uygulama yapılmıştır. Aahtar Kelime: Aalitik, Hiyerarşi, Hedef, Kriter, Alteratif, Okul seçimi CHOOSING PRIMARY SCHOLL WITH ANALYTIC HIERARCHY ABSTRACT PROCESS Aalytic hierarchy process i decisio makig is a approach of providig takig cogizace of priorities of oe perso or group as a qualitative or quatitative. Decisio problems i AHP, fall ito series of grade because of uderstadig the situatio ad solvig problems easily. The structure which composed of this grades called hierarchical structure. Decisio maker make use of the relatioship betwee grades to solve the problem. Aother expressio of aalytic hierarcy process is to make decisio withi the determied acceptable margis while choosig betwee alteratives. I this study AHP is * İstabul Ticaret Üiversitesi, Fe Edebiyat Fakültesi,İstatistik Bölümü, Öğretim Üyesi, uozde@iticu.edu.tr 299

Yrd.Doç.Dr. Üal H. ÖZDEN explaied i geeral ad the research coducted with this approach to help families for choosig the best educatio ad schoolig for their childre. Key Words: Aalytic, Hierarchy, Goal,Criterio, Alterative, Choosig school Giriş İsaoğlu kedi hayatıa ilişki veya bir işletmede çalışırke işletmei faaliyetlerie ilişki olarak bir çok karar alır: Oturacağı bölge, tercih edeceği üiversite, satı alacağı araba markası veya bir şirketi fabrikasıı kuracağı il, işe alacağı kişi gibi. Karar alma bir çok kriter (faktör) göz öüe alıarak alteratif seçeekler arasıda e iyi olaı seçilmesi sürecidir. Bu kararları her biride karar vericii kafasıda belirli kriterler, ölçütler ve seçeekler vardır. Bazı kararlar tek bir kritere dayalı olarak alıabilirke bazılarıı da birde çok kritere dayalı olarak alıması gerekir. Böyle durumlarda her bir kriteri alıacak karar üzeride belirli oralarda etkileri olur. Acak uutulmamalıdır ki, karar alırke bu kriterleri etkileri kişide kişiye farklı olacaktır. Birçok kararda birde çok iteliksel ve iceliksel kriterler ve amaçlar söz kousudur: Bir ev satı alımak istediğide, bu evi büyüklüğü, ulaşım kolaylığı, okullara, kültür ve alışveriş yerlerie yakılığı, ayrıla bütçeye uyguluğu gibi. Buula birlikte karar üzeride etkili olacak bazı kriterler birbirleri ile çatışabilir. Böyle durumlarda karar almak daha da güç hale gelir. Belirsizliği olduğu, çok kriterli ve bu kriterleri birbirleriyle çeliştiği durumlarda e çok kullaıla çok kriterli karar verme yötemleride biri, aalitik hiyerarşi yötemidir (AHY) 1. AHY ile karar alırke, klasik karar verme yötemleride farklı olarak objektif ve subjektif yargılar da dikkate alıır 2. Çalışmaı uygulama kousu ola çocukları e iyi eğitim ve öğretimi alması içi değişik alteratifler arasıda yapıla ilkokul seçimide, bu seçim üzeride etkili ola icel ve itel bir çok kriter söz kousudur. Bu edele bu kriterleri etkisii de dikkate alarak okul seçim yapılabilmesi içi AHY kullaılmıştır. 1. AHY AHY, Myers ve Alpert ikilisi tarafıda ilk olarak 1968 yılıda ortaya atılmış ve 1970 lerde ise Saaty tarafıda bir model olarak geliştirilerek çok kriterli karar verme problemlerii çözümüde kullaılabilir hale getirilmiştir 3. AHY, asıl olarak kriter ve/veya alteratifleri ikili olarak karşılaştırılmasıda elde edile öcelik değerlerie dayalı bir ölçüm teorisidir 4. AHY, bileşeleri arasıda karmaşık ilişkiler bulua sistemlere ait karar problemleride; sistemi alt sistemleriyle ilişkili hiyerarşik bir yapıda oldukça basitleştirerek ifade edip, sezgisel ve matıksal düşüceyle irdeleyebile ve buları modellemelerie olaak sağlaya bir yaklaşımdır. 1 Harker, P. ad L. Vargas, [1987], The theory of ratio scale estimatio: Saaty's Aalytic Hierarchy Process, Maagemet Sciece, 33 (11) pp.1383-1403. 2 Yılmaz, E., Aalitik Hiyerarşi Süreci Kullaılarak Çok Kriterli Karar Verme Problemlerii Çözümü, DOA Dergisi, Doğu Akdeiz Ormacılık Estitüsü Yayıları, No.5, 1999, s.95-122. 3 Yaralıoğlu, K., "Aalitik Hiyerarşi Proses (AHP) Modeli ile Geel Seçim Souçlarıı Ögörülmesi", 4. Ulusal Ekoometri ve Istatistik Sempozyumu, Atalya, 1999, s. 981-997. 4 Yılmaz, E., a.g.e., s.95-122. 300

Saaty AHY i teorik alt yapısıı 4 aksiyoma dayadırmıştır 5. Aksiyom 1 (Karşılık Olma): Eğer i ici kriteri j ici kritere göre öem derecesi x ise, j ici kriteri i ici kritere göre öem derecesi 1/x olacaktır (a ij =x ise a ji =1/x). Aksiyom 2 (Homojelik): İkili karşılaştırmalarda a ve b kriterleride biri, diğerie göre kez üstü kabul edilemez. Aksiyom 3 (Bağımsızlık): Kriterler ve alteratifler kedi aralarıda birbirleride bağımsızdır. Aksiyom 4: Bir karar problemi hiyerarşik yapıda suulabilir. Karmaşık çok kriterli karar problemlerii aalizide basitlik, eseklik, kullaım kolaylığı ve rahat yorumlaması gibi özellikleri edeiyle farklı alalardaki birçok karar problemii çözümüde bu tekik yaygı bir şekilde kullaılır 6. Geliştirildiğide bu yaa ekoomi, plalama, eerji politikaları, kayak tahsisleri, sağlık, alaşmazlık çözümü, proje seçimi, pazarlama, bilgisayar tekolojisi, bütçe tahsisi, muhasebe, eğitim, sosyoloji, mimarlık ve daha birçok aladaki çeşitli karar verme problemlerie uygulamıştır 7. Ayrıca Expert Choice paket programı sayeside yötem daha karmaşık karar problemleri içi de uygulaabilir hale gelmiştir 8. Uygulamada AHY tamsayılı programlama, hedef programlama, diamik programlama gibi yöeylem araştırması tekikleriyle birlikte de kullaılmaktadır 9. 5 Saaty, T., Axiomatic foudatios of the AHP, Maagemet Sciece, 32, pp.841-855. 6 Yılmaz, a.g.e., s.95-122 7 Zahedi, F., "The Aalytical Hierarchy Process - A Survey of the Method ad Its Applicatios", Iterfaces, 16 (4), 1986, s.96-108. 8 Felek, S., Y. Yuluğkural ve Z. Aladağ, Mobil İletişim Sektörüde Pazar Paylaşımıı Tahmiide AHP ve ANP Yötemlerii Kıyaslaması, MMO, Edüstri Mühedisliği Dergisi, Cilt 18, Sayı 1, 2007, s.7. 9 Chi K.S., S. Chiu, ad V.M.R. Tummala, " A evaluatio of success factors usig the AHP to implemet ISO 14001-based EMS ", Iteratioal Joural of Quality ad Reliability Maagemet, 16 (4), 1999, s.341-361. 301

Yrd.Doç.Dr. Üal H. ÖZDEN 2. AHY i Çözüm Aşamaları Sistem aalizi çerçeveside değerledirildiğide AHY i aşamaları Şekil 1 de gösterilmiştir. Problemi Taımlaması Kriterleri Taımlaması Alteratifleri Belirlemesi Hiyerarşik Yapıı Oluşturulması Kriterleri İkili Karşılaştırılmalarıı Yapılması Görece Öem Ölçeğii Belirlemesi Kriterleri Yüzde Ağırlıklarıı Hesaplaması Karar Vericileri Tercihlerii Belirlemesi Tutarlılık Aalizii Yapılması Kriterler Açısıda Alteratifleri; İkili Karşılaştırmalarıı Yapılması, Yüzde Ağırlıklarıı Hesaplaması ve Tutarlılık Aalizlerii Yapılması Hedef İçi Alteratifleri Görece Öem Değerlerii Hesaplaması E Yüksek Görece Öeme Sahip Alteratifi Seçilmesi Şekil 1: Aalitik Hiyerarşi Yötemii Aşamaları Aşama 1- Problemi Taımlaması:.AHY i ilk aşamasıda var ola problem taımlaır. Problemi taımlamasıyla AHY ile karar verici/vericileri ulaşmak istediği hedefte (ihayi geel amaç) belirlemiş olur. Aşama 2- Kriterleri Taımlaması: Problem ile ilgili olarak seçilecek ola alteratifi sahip olması gereke kriterler (özellikler) açıklaır. Kriterleri taımlaması aşamasıda, kouyla ilgili kişileri görüşlerii alıarak bir ihtiyaç listesii oluşturulması gerekir. Kriter sayısı problemi tipie bağlı olarak değişebilir 10. Aşama 3- Alteratifleri Belirlemesi: Bu aşamada karar verilirke hedefe ulaşmak içi dikkate alıması gereke tüm alteratif seçeekler saptaır. 10 Koçak, A., Yazılım Seçimide Aalitik Hiyerarşi Yötemi Yaklaşımı ve Bir Uygulama, Cilt 3, Sayı 1-2, 2003, s.70. 302

Hedef (Birici Düzey) Hedef Kriterler (İkici Düzey) Kriter 1 Kriter 2 Kriter Alteratifler (Üçücü düzey) Alteratif 1 Alteratif 2 Alteratif m Şekil 2: Hiyerarşi Modeli Aşama 4- Hiyerarşik Yapıı Oluşturulması: Bu aşama; Şekil 2 de görüldüğü gibi araştırmaya kou ola probleme ilişki olarak sırasıyla; belirlee geel amacı ifade ede hedefte başlayarak ikici aşamada belirlee kriterlere ve so olarak üçücü aşamada belirlee alteratiflere doğru bir hiyerarşik yapıı oluşturulmasıı kapsar. Hiyerarşik yapıda öğeleri her bir kümesi (Hedef, kriter ve alteratifler vs) farklı bir hiyerarşi düzeyii oluşturur. E üst düzeyde sadece hedef buluur. Hiyerarşi oluşturulurke ayı seviyedeki öğeleri birbiride bağımsız oldukları varsayılır (AHY i bağımsızlık aksiyomu). Karar hiyerarşisii oluşturulması; hiyerarşik düzeyleri sayısıa, problemi karmaşıklığıa ve çözümlemeleri yapa kişii problemi çözmek içi ihtiyaç duyduğu ayrıtı derecesie bağlı olarak değişecektir 11. Aşama 5- Görece Öem Ölçeğii Belirlemesi: Bu aşamada yedici aşamada yapılacak ola ikili karşılaştırma matrislerii oluşturulması içi kriterleri öem derecelerii (tercih düzeylerii) ifade ede sayılarda oluşturulmuş görece öem ölçeği belirleir. Buu amacı böyle bir ölçeği, seçim kararı içi etkili olabilecek tüm kriterler üzeride ayrı ayrı yargıda bulumayı olaaklı kılmasıdır. Saaty öem derecelerii belirtmek içi 5 aa ve 4 ara değerde oluşa 1-9 ölçeğii geliştirmiştir. Ölçeği üst sıırıı 9 olmasıı edeleri Saaty tarafıda açıklamıştır 12. Bazı araştırmacılar 1-5, 1-7, 1-15 ve 1-20 gibi ölçekler de kullamışlardır. Acak bu ölçekler uygu çözümü elde etmede yetersiz kaldığıda ve Saaty i geliştirmiş olduğu 1-9 ölçeği uygulamada e iyi souçları verdiğide, araştırmacılar tarafıda kullaıla e yaygı ölçektir. Tablo 1 de Saaty tarafıda geliştirile ölçek değerleri ve bu değerleri kavramsal karşılıkları ve alamları verilmiştir 13. 11 Zahedi, F., a.g.e., s.97. 12 Saaty, T., The Aalytic Hierarchy ad Aalytic Network Processes, MCDM XV-th Iteratioal Coferece, Akara, Turkey, 2000, s.1-5. 13 Tam, MCY., Tummala, VMR., A Applicatio of The AHP i Vedor Selectio of a Telecommuicatios System, The Iteratioal Joural of Maagemet Sciece, 2001, 29(2), s.171-182. 303

Yrd.Doç.Dr. Üal H. ÖZDEN Tablo 1: AHY de Kullaıla Görece Öem Ölçeği ve Taımları [32] Öem Kavramsal Açıklama Derecesi Karşılığı 1 Eşit derecede İki seçeek eşit derecede öemli öemli 3 Biraz daha fazla Bir seçeek diğerie göre biraz daha öemli öemli 5 Kuvvetli derecede Bir seçeek diğerie göre oldukça öemli öemli 7 Çok kuvvetli Bir seçeek diğerie göre çok öemli derecede öemli 9 Kesi öemli Bir seçeeği diğeride öemli olduğuu göstere kaıt çok büyük güveilirliğe sahiptir 2, 4, 6, 8 Ara değerler Yakı cevaplar uzlaşma gerektiğide kullaılmak üzere iki ardışık yargı arasıdaki değerler Adım 6- Karar Vericileri Tercihlerii Belirlemesi: AHY i uygulaması esasıda, ilgileile kouyla ilgili kişi veya kişileri tercih ettikleri kriterleri (2 ici aşamada belirlee) öem dereceleri bir aketle veya mülakatla Tablo 1 deki ölçek doğrultusuda saptaır. Burada kriterleri her biri ikili karşılaştırmalara tabi tutulur. Souçları tutarlı olması ve AHY ile alıacak kararı tamame bu kişileri vereceği ikili kriter karşılaştırmalarıa bağlı olacağıda, görüşlerie başvurulacak kişileri karar verilecek kou hakkıda uzma veya yeterli düzeyde bilgiye sahip olmaları gerekir 14. Karar verici tek bir kişi olduğuda AHY de tercihleri ortaya koulup karar alıması daha kolaydır. AHY uygulamalarıda kararları birde fazla kişi tarafıda verildiği durumlarda birde çok kişii tercihleri dikkate alıarak tek bir hüküm çıkarmak gerekmektedir. Bu kouda bazı araştırmacılar kişileri tercihlerii aritmetik ortalamalarıı kullamaktadırlar. Acak tutarlılık açısıda buu sakıcaları vardır 15. Bu sakıcaları ortada kaldırmak içi geometrik ortalamaı kullaılması daha uygudur 16. Aşama 7- Kriterleri İkili Karşılaştırmalarıı Yapılması: Bu aşamada karar vericileri görece öem ölçeğii kullaarak kriterler arasıda ikili karşılaştırmalar yapıp belirledikleri öem derecelerii göstere sayılarla ikili karşılaştırmalar matrisi oluşturulur. Kriter sayısı ola bir karar sürecide (+1)/2 adet karşılaştırma yapılır 17. Dolayısıyla ikili karşılaştırmalar matrisi de x boyutlu olur. Baze ikili karşılaştırmalar matrisi oluşturulurke uzaklık ve ağırlık gibi ölçümlerle elde edilmiş değerlerle ifade edile mutlak ölçekler de kullaılır. Mutlak ölçekleri kullaıldığı durumlarda ikili karşılaştırmalar matrisi doğruda ölçüm değerleri ile oluşturulur. Göreceli veya mutlak ölçümlerle elde edile bilgilere göre öem dereceleri 14 Saaty, T., a.g.e., 2000, s.1-5. 15 Saaty, T., a.g.e., 2000, s.1-5. 16 Saaty, T., a.g.e., 2000, s.1-5. 17 Kuruüzüm, A. ve N. Atsa, Aalitik Hiyerarşi Yötemi ve İşletmecilik Alaıdaki Uygulamaları, Akdeiz İİBF Dergisi (1), 2001, s.86. 304

9 Kesi öemli 7 Çok kuvvetli derecede öemli 5 Kuvvetli derecede öemli 3 Biraz daha fazla öemli 1 Eşit derecede Öemli 3 Biraz daha fazla öemli 5 Kuvvetli derecede öemli 7 Çok kuvvetli derecede öemli 9 Kesi öemli (tercihler) bir matrise döüştürülür. i ici kriter ile j ici kriteri öem derecesi a ij ile gösterildiğide, geel olarak ikili karşılaştırma matrisi aşağıdaki gibi yazılır 18. a a A. a 11 21 1 a a a 12 22. 2........ a1 a 2. a İkili karşılaştırmaları öem derecelerii göstere A matrisi, tüm değerleri pozitif (a ij >0, i,j=1,2,...,) ve köşegedeki değerleri 1 ola bir matristir. İkili karşılaştırmalar (A matrisi) tam tutarlı ise a ij. a jk = (w i /w j ). (w j /w k )= w i /w k =a ik i,j,k=1,2,..., eşitliği sağlaır 19. Tablo 2: Kriterleri İkili Karşılaştırmaları i. Kriter Öem Dercesi j. Kriter (1) Kriter1 Kriter1 Kriter1 Kriter2 Kriter1 Kriter() Kriter2 Kriter2 Kriter2 Kriter3 Kriter(-1) Kriter() Kriter() Kriter() Buu yaı sıra eğer i ici kriter j ici kriter ile karşılaştırıldığıda Tablo 2 de bulua değerlerde birii alıyorsa (a ij ), j ici kriteri i ici kritere göre karşılaştırma değeri (öem derecesi), i ici kriteri j ici kritere göre öem derecesii çarpmaya göre tersidir (karşılık olma aksiyomu). Karşılık olma kısaca, a ji =1/a ij şeklide gösterilir. Tablo 2 de kriterleri ikili karşılaştırmalarıa ilişki bir örek verilmiştir. Burada kriter 1, kriter 1 le karşılaştırıldığıda ikisii ayı kriter olması dolayısıyla bir öcelik veya üstülük söz kousu olamayacağıda değeri 1 dir (eşit derecede öemli). Ayrıca kriter 1, kriter () e göre biraz daha öemli olduğuda a 1 i değeri 3 tür (2 olu matris). Buu yaı sıra 18 Oğuzlar, A., Aalitik Hiyerarşi Süreci ile Müşteri Şikayetlerii Aalizi, Akdeiz İİBF Dergisi (1), 2007, s.126, s.83-105..2007:126. 19 Saaty, T., The Aalytic Hierarchy Process, McGraw-Hill Iteratioal Book Campay, USA, 1980, s.212. 305

Yrd.Doç.Dr. Üal H. ÖZDEN kriter () i kriter 1 e göre öem derecesi karşılık (ters) olma aksiyomu edeiyle 1/3 olacaktır. Tablo 3: İkili Karşılaştırma Matrisii Tablo Şeklide Gösterimi Kriter 1 Kriter 2 Kriter (-1) Kriter () Kriter 1 a 11 = 1 a 12 =1/3 a 1 =3 Kriter 2 a 21 =3 a 22 =1 Kriter (-1) Kriter () a 1 =1/3 1/9 a =1 Aşama 8- Kriterleri Yüzde Ağırlıklarıı Hesaplaması (Öcelik Vektörlerii Hesaplaması): İkili karşılaştırmaları öem dereceleride oluşa A matrisi geliştirildikte sora, A matris değerlerii (a ij ) ormalleştirilmesi gerekir. Bu amaçla kullaıla çeşitli yötemler mevcuttur 20. Acak uygulamada e yaygı olarak kullaıla ormalleştirme yötemide, her bir sütu elemaı, buluduğu sütuu toplamıa bölüür. b j j ici sütuu toplam değerii göstermek üzere, sütuları toplam değeri, b1 a i 1 (1) i1 formülüyle kolayca elde edilebilir. Daha sora ikili karşılaştırma matrisii elemaları kedi buludukları sütuu toplam değerie, aij cij (2) b i formülü kullaılarak bölüür. Bu şekilde c ij elemalarıda oluşa ve ikili karşılaştırmaları ormalleştirilmiş halii göstere x boyutlu C matrisi eşitlik 3 deki gibi oluşturulmuş olur. c c C. c 11 21 1 c c c 12 22. 2............ c1 c 2. c C matriside yararlaarak, kriterleri birbirlerie göre yüzde ağırlık (öem) değerleri elde edilir. Buu içi (3) w i j1 c ij (4) 20 Ayrıtı içi bkz. Kücü, H., Promethee Sıralam Yötemi İle Persoel Seçimi ve İşletmede Uygulaması Yayılamamış Yüksek Lisas Tezi, Gazi Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü, Akara, 2007, s.42-44. 306

formülüde gösterildiği gibi C matrisii oluştura satır bileşelerii aritmetik ortalaması alıır 21. Böylece C matrisii satır ortalamalarıda oluşa ve kriterleri yüzde ağırlıklarıı göstere W sütu vektörü eşitlik 5 de faydalaarak, c11 c12... c w1 c21 c22... c W w2......... c1 c2... c w 1 2 w w. w şeklide elde edilir. Normalleştirme ve kriterleri yüzdesel ağırlıklarıa ilişki yapıla işlemler Tablo 4 de özetlemiştir. Aşama 9- Tutarlılık Aalizi Yapılması: AHY kedi içide e kadar tutarlı bir sistematiğe sahip olursa olsu, souçları gerçekçiliği doğal olarak, karar vericileri kriterler arasıda yaptığı ikili karşılaştırmalardaki tutarlılığıa bağlı olacaktır 22. Buu içi tutarlılık aalizi yapılarak ikili karşılaştırmaları tutarlılık oraı (CR) hesaplaır. Bu ölçü, karar vericileri ikili karşılaştırmalardaki yalış değerledirmelerii tespit etmekte ve dikkatsizce yapıla hataları azaltılabilmesie sağlamakla kalmaz ayı zamada abartılı değerledirmeleri de gösterir 23. Tablo 4: Kriterleri Yüzde Ağırlıklarıı Hesaplaması Kriter 1 Kriter 2 Kriter Kriter Yüzde Ağırlıkları Kriter 1 a11 a 12 a1 c11 c12... c1 c11 c12 c1 w1 b1 b2 b Kriter 2 a21 a 22 a2 c21 c22... c2 c21 c22 c2 w2 b1 b2 b... Kriter a1 a 2 a c1 c2... c c1 c2 c w b1 b2 b Toplam c i 1 1 c i 2 1 c i 1 w i 1 i1 i1 i1 i CR hesaplamasıı özü, kriter sayısı () ile temel değer adı verile () bir katsayıı karşılaştırılmasıa dayamaktadır. ı hesaplaması içi öcelikle A ikili karşılaştırma matrisi ile kriterleri yüzde ağırlıklarıı göstere W sütu vektörüü matris çarpımıda D sütu vektörü elde edilir. 1 2 (5) 21 Evre, R. ve Ülegi F. (1992) Yöetimde Karar Verme, İstabul Tekik Üiversitesi Yayıı, Sayı: 1478, İstabul, s.59. 22 Yaralıoğlu, K., www.deu.edu.tr/userweb/k.yaralioglu/dosyalar/ Aalitik_Hiyerarsi_Proses.doc, 15.07.2008, s.4. 23 Koçak, A., a.g.e., s.76 307

Yrd.Doç.Dr. Üal H. ÖZDEN a11 a21 D. a1 a a a 12 22. 2........ a1 w1 a 2 w2 x.. a w d d. d Bulua D sütu vektörü ile W sütu vektörüü karşılıklı elemalarıı bölümüde her bir değerledirme kriterlerie ilişki e i değerleri d i ei ( i 1,2,..., ) (7) w i formülü ile hesaplaır. Eşitlik 8 kullaılarak e i değerlerii aritmetik ortalaması ile temel değer () buluur. ei i1 (8) Daha sora, CI 1 formülüde yararlaarak tutarlılık göstergesi (CI) hesaplaır. So olarak da CI tutarlılık göstergesi, RI (Saaty ve arkadaşları tarafıda tutarlılık oraıı hesaplayabilmek içi stadart düzeltme değeri olarak oluşturdukları rasgele ideks) değerlerie bölüerek tutarlılık oraı CR elde edilir 24. RI de yararlaırke, kriter sayısı olduğuda Tablo 5 de e karşılık gele değer RI değeridir. Tablo 5: Rasgele Ideks Değerleri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 RI 0 0 0,58 0,90 1,12 1,24 1,32 1,41 1,45 1,49 1,51 1,48 1,56 1,57 1,59 CI CR (10) RI Tutarlılık oraı içi kabul edilebilir üst sıır 0,10 dur. Bu ora kriterleri tutarsız olarak tamame rassal bir şekilde karşılaştırılmış olma olasılığıı %10 olduğuu ifade etmektedir. Diğer bir ifade ile karar vericii ikili karşılaştırmalarıı tutarlı yaptığı alamıa gelir. Tutarlılık oraı 0,10 da büyükse karar vericiye karşılaştırmalarıı tekrar gözde geçirmesi tavsiye edilir. Yukarıda belirtile her düzey karşılaştırmaları içi tutarlılık aalizi yapılmalıdır 25. 1 2 (6) (9) 24 Saaty, T., "The Aalytic Hierarchy Process", McGraw-Hill Iteratioal Book Campay, USA, 1980, s.21. 25 Koçak, A., a..g.e. s.76. 308

Aşama 10- Kriterler Açısıda Alteratifleri; İkili Karşılaştırmalarıı Yapılması, Yüzde Ağırlıkları Hesaplaması ve Tutarlılık Aalizlerii Yapılması: Bu aşamada alteratifler, her bir kriter açısıda Tablo 1 deki öem dereceleri kullaılarak ikili karşılaştırmalara tabi tutulur. Dolayısıyla tae kriter ve m tae alteratif varsa m adet alteratif içi (kriter sayısı) tae ikili karşılaştırma yapılır. Daha sora kriterler içi yapıldığı gibi, alteratifleri kriterler açısıda yapılmış ikili karşılaştırma sütu değerleri (s ij ) sütu toplamıa (t i ) bölüerek ormalleştirilmiş değerler (u ij ) buluur. Tablo 6: Kriterler Açısıda Alteratifleri Karşılaştırılması Alteratifleri i. Kriter Açısıda Alteratifleri i. Kriter Açısıda İkili Karşılaştırmaları İkili Karşılaştırmalarıı Normalleştirilmiş Hali Alt. 1 Alt. Alt. m Alt. 1 Alt. Alt. m 2 2 Alt. 1 s 11 s 12 s 1m s 11 s1m u11 u1m t1 tm Alt. 2 s 21 s 22 s 2m s u 21 21 2m u2m t1 t m Alt. m s m1 s m2 s mm sm1 um1 smm umm t1 tm v Toplam t 1 m i1 s i 1 m t m s im i1 1 1 1 1 s Alteratifleri i. Kriter Açısıda Yüzde Ağırlığı Her kritere göre, her bir alteratif içi ormalleştirilmiş bu değerleri satır ortalamaları alıarak ilgili kritere göre alteratifleri yüzde ağırlıkları (v ij ) hesaplaır. Bu ifade i ici kriter açısıda j ici alteratifi yüzde ağırlığıı gösterir. Ardıda kriterler içi yapıldığı gibi, her bir kritere göre hesaplamış yüzde ağırlıklar dikkate alıarak alteratifler içi de tutarlılık oraları hesaplaır. i ici (i= 1,2, ) kriter açısıda alteratifleri tutarlılık oraları CR<0,10 ise, i ici kritere göre alteratifleri ikili karşılaştırmalarıda karar vericii/vericileri tutarlı davradığı söyleir. Aksi takdirde i ici kriter açısıda alteratifleri ikili karşılaştırma öem derecelerii gözde geçirilmesi gerekir. Aşama 11- Hedef (Geel Amaç) İçi Alteratifleri Görece Öem Değerlerii Hesaplaması: AHY de karar verirke so olarak problemi çözüm aşamalarıda elde v ij v v i1 i2 im m j1 m u m j1 m m j1 1 j u m 2 j u mj 309

Yrd.Doç.Dr. Üal H. ÖZDEN edile ağırlıklarda hareket edilerek, geel amaç (hedef) açısıda alteratifleri görece öem değerleri belirleir 26. Tablo 7: Alteratifleri Geel Görece Öem Değerleri Alteratifler Alteratif 1 i i. Kriter Açısıda Yüzde Ağırlığı Alteratif 2 i i. Kriter Açısıda Yüzde Ağırlığı Alteratif m i i. Kriter Açısıda Yüzde Ağırlığı Kriterler Kriter 1 v 11 v 12 v 1m w 1 Kriter 2 v 21 v 22 v 2m w 2. Kriter v 1 v 2 v m w Alteratifleri Görece Öem Değerleri (Z j ) (j=1,2,,m) i1 v i 1. w i v i 2. w i v im. w i i1 i1 Kriter Yüzde Ağırlığı Burada her bir alteratif içi her bir kriter açısıda yüzde ağırlıklar (v ij i=1,2,, ; j=1,2,.., m) ile kriterleri ikili karşılaştırmalarıda elde edile yüzde ağırlıklar (w i i=1,2,, ) bire bir olmak kaydı ile çarpılır 27. Daha sora Tablo 7 de görüldüğü gibi her alteratife ait bu çarpım değerleri toplaarak, alteratifleri görece öem değerleri (Z j ) elde edilmiş olur. Aşama 12:E Yüksek Görece Öeme Sahip Alteratifi Seçilmesi: Bu aşama karar aşamasıdır. Her bir alteratife ait görece öem değerleri gözde geçirilerek hedefe ulaşmak içi dikkate alıa kriterler çerçeveside e büyük Z değerie sahip ola alteratifi seçilmesie karar verilir. 3. Aalitik Hiyerarşi Modeli Kullaılarak Okul Seçimi Aileleri ilkokul seçimie yöelik kararlarıda etki ola 2 boyut vardır. Bularda ilki çocuk, diğeri ise aile boyutudur. Çocuğa ilişki boyutta ilkokulu yapısıı çocuğu özelliklerie ve ihtiyaçlarıa cevap verip veremeyeceğie, diğeride ise ailei bekletilerii karşılaıp karşılaamayacağıa yöelik araştırmalar yapılır. Her aile çok doğal olarak, çocuğuu e itelikli ve e ideal okul imkalarıda yararlamasıı ister. Acak her aile içi e ideal kavramıyla algılaa özellikler farklılık gösterir. Burada aile içi ideal ola bir okul çocuk içi pek uygu olmayabilir. Eğer aileleri idealleri uğrua çocuğu yapısıa uygu olmaya okul seçilirse hem çocuk hem de aile içi hayal kırıklıkları yaşaabilir. 26 Elere, A., Markaları Tüketici Tercih Kriterlerie Göre Aalitik Hiyerarşi Süreci Yötemi ile Değerledirilmesi: Beyaz Eşya Sektörüde Bir Uygulama, Yöetim ve Ekoomi, Celal Bayar Üiversitesi İİBF Dergisi, Cilt 14, Sayı 2, 2007, s.60. 27 Yaralıoğlu, K., www.deu.edu.tr/userweb/k.yaralioglu/dosyalar/ Aalitik_Hiyerarsi_Proses.doc, 15.07.2008, s.4. 310

Gelişimi bireysel ve her isaı gelişimii kedie özgü olması edeiyle, kurumda eğitim göre diğer çocuklar dikkate alıarak kararlar verilmemelidir 28. Gelişim (zihisel,duygusal,sosyal ve bedesel olmak üzere) bir bütü olduğuda, okul seçerke çocukları gelişimlerii her yöde destekleyecek eğitim kurumlarıı ve ortamlarıı seçilmesi gerekir 29. 3.1. Metodoloji Çalışmada belirli kriterler çerçeveside çocuğu özelliklerie uygu e iyi ilkokulu seçilmesi hedeflemiştir. ilkokul seçerke, eğitim ortamıı hagi özellikleri taşıması gerektiği yöüde bir araştırma yapılmıştır. Yapıla bu araştırmaı souda alteratifleri sayısıı azaltmak içi bazı kısıtlar koulmuştur. olmalıdır. Okulu eve uzaklığı 10 kilometrede daha fazla olmamalıdır. Ae baba çalıştığı içi tam gü eğitim vere bir okul olmalıdır. Sııf mevcudu 30 u üstüde olmamalıdır. Okul ücreti 2007-2008 öğretim yılı itibari ile 15.000YTL de daha az Tek kurumda devam edebilmesi içi lisesi de bulumalıdır. Yabacı dil İgilizce olmalıdır. Bu kısıtlar doğrultusuda okul alteratifleri üçe idirilmiştir. Daha sora aile fertleri (ae-baba) ile yapıla mülakat soucu çocuğu özellikleri doğrultusuda okul seçimide etkili olacak 8 kriter (özellikleri) belirlemiştir. Belirlee bu 8 kriter aşağıda açıklamıştır. Sııf Mevcudu: Sııflardaki öğreci mevcudu eğitim açısıda öemli bir kriterdir. Sııf mevcudu e kadar düşük olursa öğretmei öğreicilerle ilgileme süresi artar. Ders programıı içeriği: Programı, çocuğu bütü gelişimlerii (zihisel, duygusal, sosyal, fiziksel) destekliyor ve çocukları değişik ilgi alalarıa hitap edebilecek şekilde dizay edilmiş olması, çocuğu bilgi seviyesi ve sosyal gelişimi açısıda öem arz eder. Mesafe (Eve ola uzaklık): : Okulu eve ola uzaklığı okul seçimide dikkate alıması gereke diğer bir kriterdir. Çükü çocuk okula gitmek içi çok erke saatlerde kalkmak zoruda kalabilir, bu durum ou uykusuz kalmasıa ve gelişimi içi gerekli ola uykuyu alamamasıa yol açabilir. Bu tip sorularla karşılaşmamak içi yol ve yolda geçirile zama kısaltılmaya çalışılmalıdır. Okulu fiziki yapısı: İlk olarak mekaı ferah, temiz, gösterişsiz, bahçeli ve bol güeş ışığı ala bir yer olması gerekir. Mobilyaları ve biaı ergoomik olmasıa, rafları çocukları boyua uygu olup olmadığıa dikkat edilmelidir. Ayrıca malzemeleri yerleşimide çocukları güveliğii tehlikeye atacak usurları olup olmadığı, biaı çevre güveliğii sağlaıp sağlamadığı, fiziki yapıda ayrı bölümler ayrılıp ayrılmadığı 28 Şeel, G.H., Eyvah!Çocuğum Okula Başlıyor, İstabul:Özgür Yayıları, 2005, s.21 29 Çevrimiçi: http://www.gukti.com/okul-secerke-elere-dikkat-edilmeli-t-6186.html, 15.07.2008 311

Sııf Mevcudu Ders Programı İçeriği Mesafe Okulu Fiziki Yapısı Disipli Psikolojik Rehberlik Maliyet Kültürel Faaliyetler Yrd.Doç.Dr. Üal H. ÖZDEN (yemekhae, kütüphae gibi), biaı depreme dayaıklı olup olmadığı araştırılıp değerledirmeler yapılmalıdır. Disipli: İlköğretim eğitim ve öğretim bir arada yapıldığı bir kurum olması edeiyle, bu kurumda faaliyetler gerçekleştirilirke uyulması gereke kurallara ilişki geliştirile disipli öemlidir. Çocuklar üzeride çok katı disiplii uygulaması ve hiç disiplii olmaması istemeye durumlardır. Psikolojik rehberlik: Okulda sürekli bir pedagog, psikolog ya da rehber daışmaı buluması çocukları gelişimi ve yöledirilmesi açısıda faydalı olacaktır. Kültürel etkilikler: Belirli aralıklarla siema, tiyatro, müze, sergi vs. gezileri düzelemesi çocukları sosyal ve kültürel gelişimleri içi gereklidir. Ayrıca çocukları farklı saat dallarıı okulda taımaları, uygulamaları ve kedilerii geliştirebilmeleri içi bu saat dallarıda öğretmeleri buluması olumlu bir göstergedir. Maliyet: Eğitim ve öğretim maliyeti ae-babaı karşılayabileceği düzeyde olmalıdır. Çok iyi bir okulu maliyeti yüksekse buu aile karşılayamayabilir. Uygulamada AHY kullaılarak 8 kriter doğrultusuda, 3 alteratif ilkokul arasıda e iyi eğitim ve öğretim ortamıı sağlaya ilkokulu seçimi hedeflemiştir. Ayrıca AHY i çözümüde matematiksel işlemler MS Excel paket programıda yapılmıştır. Hesaplamalarda yuvarlama kullaılmamış acak makalede sayılar virgülde sora ilk üç basamağa yuvarlayarak verilmiştir. 3.2. Bulgular İlkokul seçimide etkili ola kriterleri ikili karşılaştırma değerleri, ae ve babaı Tablo 1 de yararlaarak kriterlere verdikleri öem derecelerii geometrik ortalamaları alıarak hesaplaıp Tablo 8 de verilmiştir. Tablo 8: Okulları Kültürel Faaliyetler Açısıda İkili Karşılaştırmaları Kriterler Sııf Mevcudu 1,000 0,378 5,916 1,000 1,291 3,873 0,333 3 Ders Programı İçeriği 2,646 1,000 7,937 3,000 1,732 6,708 3,000 4,583 Mesafe 0,169 0,126 1,000 0,218 0,192 0,258 0,192 0,333 Okulu Fiziki Yapısı 1,000 0,333 4,583 1,000 1,732 1,291 1,732 3 Disipli 0,775 0,577 5,196 0,577 1,000 5,196 0,577 1 Psikolojik Rehberlik 0,258 0,149 3,873 0,775 0,192 1,000 0,192 0,218 Maliyet 3,000 0,333 5,196 0,577 1,732 5,196 1,000 3,873 Kültürel Faaliyetler 0,333 0,218 3,000 0,333 1,000 4,583 0,258 1 Toplam 9,181 3,115 36,701 7,481 8,872 28,105 7,286 17,007 312

Sııf Mevcudu Ders Programı İçeriği Mesafe Okulu Fiziki Yapısı Disipli Psikolojik Rehberlik Maliyet Kültürel Faaliyetler (wi ) Kriterleri Yüzde Ağırlığı 3.2.1. Okul Seçimide Etkili ola Kriterleri ikili Karşılaştırmaları ve Yüzde Ağırlıkları Kriterleri ikili karşılaştırmalarıı öem dereceleri eşitlik 2 de yararlaarak ormalleştirilmiştir. Bu ormalleştirile değerlerde hareket ederek eşitlik 4 kullaılarak her bir kriteri yüzde ağırlıkları bulumuştur. Tablo 9 da görüldüğü gibi seçimde yüzde ağırlığı e yüksek olacak kriter %29,3 ile Ders Programı İçeriği kriteri ike, yüzde ağırlığı e düşük olacak kriter %2,4 ile Mesafe kriteridir. Mesafei yüzde ağırlığıı düşük çıkmasıda problem taımlaırke mesafei 10 km de uzu olmaması kısıtı etkili olmuştur. Tablo 9: Normalleştirme ve Kriteleri Yüzde Ağırlıkları Kriterler d i e i Sııf Mevcudu 0,109 0,121 0,161 0,134 0,146 0,138 0,046 0,176 0,129 1,141 8,856 Ders Programı İçeriği 0,288 0,321 0,216 0,401 0,195 0,239 0,412 0,269 0,293 2,637 9,010 Mesafe 0,018 0,040 0,027 0,029 0,022 0,009 0,026 0,020 0,024 0,207 8,608 Okulu Fiziki Yapısı 0,109 0,107 0,125 0,134 0,195 0,046 0,238 0,176 0,141 1,268 8,978 Disipli 0,084 0,185 0,142 0,077 0,113 0,185 0,079 0,059 0,116 1,015 8,784 Psikolojik Rehberlik 0,028 0,048 0,106 0,104 0,022 0,036 0,026 0,013 0,048 0,399 8,372 Maliyet 0,327 0,107 0,142 0,077 0,195 0,185 0,137 0,228 0,175 1,605 9,186 Kültürel Faaliyetler 0,036 0,070 0,082 0,045 0,113 0,163 0,035 0,059 0,075 0,680 9,033 Toplam 1 1 1 1 1 1 1 1 1 =8; =8,853; RI=1,41; CI=1,121; CR=0,086 (CR=0,0 olduğuda karar vericileri karşılaştırmaları tutarlıdır) Tutarlılık aalizi yapılırke sırasıyla eşitlik 6-7-8-9 ve 10 da faydalaılarak tutarlılık oraı CR = 0,086 bulumuştur. CR<0,10 olduğu içi karar vericileri (ae-baba) ikili kriter karşılaştırmalarıı tutarlı yaptıkları söyleir. 3.2.3. Okulları Kriterler Açısıda İkili Karşılaştırmaları Birbirie bezer kurallarla yöetilmesie rağme, her okulu kedie özgü eğitsel ve fiziki ortamı vardır 30. Bu edele çalışmaı bu aşamasıda, her bir kritere göre ayrı ayrı okullar ikili karşılaştırmalara tabi tutulmuştur. Burada 8 kriter olduğuda her bir kriter açısıda okulları ikili karşılaştırması içi 8 tablo düzelemiştir (Tablo 10, Tablo 11,,Tablo 17). Bütü karşılaştırma tabloları bezer şekilde yorumlaır. Bu edele tekrarda kaçımak içi yalızca okulları Sııf Mevcudu kriteri açısıda ikili karşılaştırmaları açıklaacaktır. Tablo 10 da okulları sııf mevcudu kriteri açısıda ikili karşılaştırma değerleri (karar vericileri tercihlerii geometrik ortalaması ile hesaplamıştır), eşitlik 2 de yararlaarak hesaplamış ormalleştirilmiş değerler ve okulları sııf mevcudu kriteri açısıda yüzde ağırlıkları verilmiştir. 30 Çevrimiçi: http://www.yuvarehberim.com/makaleoku.php?id=139, 15.07.2008 313

Yrd.Doç.Dr. Üal H. ÖZDEN Tablo 10: Okulları Sııf Mevcudu Kriteri Açısıda İkili Karşılaştırmaları Okulları Sııf Mevcudu Kriteri Açısıda İkili Okulları Sııf Mevcudu Kriteri Karşılaştırmalarıı Açısıda İkili Karşılaştırmaları Normalleştirilmiş Hali Okul A Okul B Okul C Okul A Okul B Okul C Okulları Sııf Mevcudu Kriteri Açısıda Yüzde Ağırlığı d i e i Alteratifler Okul A 1,000 1,000 3,873 0,443 0,443 0,443 0,443 1,328 3,000 Okul B 1,000 1,000 3,873 0,443 0,443 0,443 0,443 1,328 3,000 Okul C 0,258 0,258 1,000 0,114 0,114 0,114 0,114 0,343 3,000 Toplam 2,258 2,258 8,746 1,000 1,000 1,000 1,000 =3; =3; RI=0,58; CI=0; CR=0 (CR=0,0 olduğuda karar vericileri karşılaştırmaları tam tutarlıdır) Sııf mevcudu kriteri açısıda yüzde ağılığı e düşük ola alteratif Okul C dir. Buu yaı sıra sııf mevcudu kriterie göre Okul A ve Okul B i yüzde ağırlıkları ayıdır. Ayrıca tutarlılık oraı CR=0 olduğu içi, okulları sııf mevcudu kriteri açısıda ikili karşılaştırmaları karar vericiler tarafıda tam tutarlı yapılmıştır. Tablo 11: Okulları Ders Programı İçeriği Açısıda İkili Karşılaştırmaları Okulları Ders Programı İçeriği Kriteri Açısıda Okulları Ders Programı İçeriği Kriteri Açısıda İkili Karşılaştırmaları İkili Karşılaştırmalarıı Normalleştirilmiş Hali Okul Okul B Okul C Okul A Okul B Okul C A Alteratifler Okulları Ders Programı Kriteri Açısıda Yüzde Ağırlığı d i e i Okul A 1,000 1,000 3,000 0,429 0,429 0,429 0,429 1,286 3,000 Okul B 1,000 1,000 3,000 0,429 0,429 0,429 0,429 1,286 3,000 Okul C 0,333 0,333 1,000 0,143 0,143 0,143 0,143 0,429 3,000 Toplam 2,333 2,333 7,000 1,000 1,000 1,000 1,000 =3; =3; RI=0,58; CI=0; CR=0 (CR=0,0 olduğuda karar vericileri karşılaştırmaları tam tutarlıdır) 314

Tablo 12: Okulları Mesafe (Eve Uzaklık) Açısıda İkili Karşılaştırmaları Okulları Mesafe (Eve Uzaklık) Açısıda İkili Okulları Mesafe (Eve Uzaklık) Açısıda Karşılaştırmalarıı Okulları Mesafe Kriteri İkili Karşılaştırmaları Normalleştirilmiş Hali Açısıda Okul A Okul B Okul C Okul A Okul B Okul C Yüzde Alteratifler Ağırlığı d i e i Okul A 1,000 1,000 0,333 0,200 0,200 0,200 0,200 0,600 3,000 Okul B 1,000 1,000 0,333 0,200 0,200 0,200 0,200 0,600 3,000 Okul C 3,000 3,000 1,000 0,600 0,600 0,600 0,600 1,800 3,000 Toplam 5,000 5,000 1,667 1,000 1,000 1,000 1,000 =3; =3; RI=0,58; CI=0; CR=0 (CR=0,0 olduğuda karar vericileri karşılaştırmaları tam tutarlıdır) Tablo 13: Okulları Fiziki Yapısı Açısıda İkili Karşılaştırmaları Okulları Fiziki Yapısı Açısıda İkili Okulları Fiziki Yapısı Açısıda İkili Karşılaştırmalarıı Karşılaştırmaları Normalleştirilmiş Hali Okul Okul B Okul C Okul A Okul B Okul C Alteratifler A Okulları Fiziki Yapı Kriteri Açısıda Yüzde Ağırlığı d i e i Okul A 1,000 3,000 5,000 0,652 0,692 0,556 0,633 1,946 3,072 Okul B 0,333 1,000 3,000 0,217 0,231 0,333 0,260 0,790 3,033 Okul C 0,200 0,333 1,000 0,130 0,077 0,111 0,106 0,320 3,011 Toplam 1,533 4,333 9,000 1,000 1,000 1,000 1,000 =3; =3,039; RI=0,58; CI=0,019; CR=0,033 (CR<0,10 olduğuda karar vericileri karşılaştırmaları tutarlıdır) Tablo 14: Okulları Disipli Açısıda İkili Karşılaştırmaları Okulları Disipli Açısıda Okulları Disipli Açısıda İkili Karşılaştırmaları İkili Karşılaştırmalarıı Normalleştirilmiş Hali Okul A Okul B Okul C Okul A Okul B Okul C Okulları Disipli Kriteri Açısıda Yüzde Ağırlığı d i e i Alteratifler Okul A 1,000 1,000 1,732 0,388 0,388 0,388 0,388 1,164 3,000 Okul B 1,000 1,000 1,732 0,388 0,388 0,388 0,388 1,164 3,000 Okul C 0,577 0,577 1,000 0,224 0,224 0,224 0,224 0,672 3,000 Toplam 2,577 2,577 4,464 1,000 1,000 1,000 1,000 =3; =3; RI=0,58; CI=0; CR=0 (CR=0,0 olduğuda karar vericileri karşılaştırmaları tam tutarlıdır) 315

Yrd.Doç.Dr. Üal H. ÖZDEN Tablo 15: Okulları Psikolojik Rehberlik Açısıda İkili Karşılaştırmaları Okulları Psikolojik Rehberlik Açısıda İkili Okulları Psikolojik Rehberlik Karşılaştırmalarıı Açısıda İkili Karşılaştırmaları Normalleştirilmiş Hali Okul Okul B Okul C Okul A Okul B Okul C Alteratifler A Okulları Psikolojik Rehberlik Kriteri Açısıda Yüzde Ağırlığı d i e i Okul A 1,000 0,447 1,000 0,236 0,251 0,200 0,229 0,689 3,006 Okul B 2,236 1,000 3,000 0,528 0,562 0,600 0,563 1,699 3,016 Okul C 1,000 0,333 1,000 0,236 0,187 0,200 0,208 0,625 3,006 Toplam 4,236 1,781 5,000 1,000 1,000 1,000 1,000 =3; =3,010; RI=0,58; CI=0,05; CR=0,008 (CR<0,10 olduğuda olduğuda karar vericileri karşılaştırmaları tutarlıdır) Tablo 16: Okulları Maliyet Açısıda İkili Karşılaştırmaları Okulları Maliyet Açısıda İkili Okulları Maliyet Açısıda İkili Karşılaştırmaları Karşılaştırmalarıı Normalleştirilmiş Hali Alteratifler Okul A Okul B Okul C Okul A Okul B Okul C Okulları Maliyet Kriteri Açısıda Yüzde Ağırlığı d i Okul A 1,000 0,218 0,218 0,098 0,122 0,074 0,098 0,295 3,009 Okul B 4,583 1,000 1,732 0,451 0,557 0,587 0,532 1,622 3,051 Okul C 4,583 0,577 1,000 0,451 0,322 0,339 0,370 1,126 3,040 Toplam 10,165 1,796 2,950 1,000 1,000 1,000 1,000 =3; =3,034; RI=0,58; CI=0,017; CR=0,029 (CR<0,10 olduğuda karar vericileri karşılaştırmaları tutarlıdır) e i Tablo 17: Okulları Kültürel Faaliyetler Açısıda İkili Karşılaştırmaları Okulları Kültürel Faaliyetler Açısıda İkili Okulları Kültürel Faaliyetler Karşılaştırmalarıı Açısıda İkili Karşılaştırmaları Normalleştirilmiş Hali Okul Okul B Okul C Okul A Okul B Okul C Alteratifler A Okulları Kültürel Faaliyetler Kriteri Açısıda Yüzde Ağırlığı d i e i Okul A 1,000 1,000 1,732 0,388 0,388 0,388 0,388 1,164 3,000 Okul B 1,000 1,000 1,732 0,388 0,388 0,388 0,388 1,164 3,000 Okul C 0,577 0,577 1,000 0,224 0,224 0,224 0,224 0,672 3,000 Toplam 2,577 2,577 4,464 1,000 1,000 1,000 1,000 =3; =3; RI=0,58; CI=0; CR=0 (CR=0,0 olduğuda bu karar vericileri karşılaştırmaları tam tutarlıdır) 316

3.2.4. Hedef (Geel Amaç) İçi Alteratifleri Görece Öem Değerle-rii Hesaplaması Alteratifleri kriterler açısıda ikili karşılaştırmalarıı ağırlıkları hesaplaıp tutarlılık aalizi yapıldıkta sora aşama 11 deki işlemler gerçekleştirilerek okullar içi görece öem değerleri bulumuştur. Tablo 18 de görüldüğü gibi birici alteratifi yai Okul A ı görece öem değeri 0,379, Okul B i 0,418 ve Okul C i 0,203 tür. Tablo 18: Alteratifleri Görece Öem Değerleri Kriterler Alteratifler Okul A Okul B Okul C Kriter Ağırlığı Sııf Mevcudu 0,443 0,443 0,114 0,129 Ders Programı İçeriği 0,429 0,429 0,143 0,293 Mesafe 0,200 0,200 0,600 0,024 Okulu Fiziki Yapısı 0,633 0,260 0,106 0,141 Disipli 0,388 0,388 0,224 0,116 Psikolojik Rehberlik 0,229 0,563 0,208 0,048 Maliyet 0,098 0,532 0,370 0,175 Kültürel Faaliyetler 0,388 0,388 0,224 0,075 Alteratifleri Görece Öem Değerleri (Z j ) 0,379 0,418 0,203 AHY ile e iyi eğitim ve öğretim ortamıı sağlaya ilkokulu belirlemesi hedefie yöelik olarak yapılmış araştırmaı soucuda, bu ailei e yüksek görece öeme sahip ola Okul B ye çocuğuu kaydıı yaptırması e iyi karar olacaktır. Souç AHY i teorik alt yapısıı ve çözüm aşamalarıı ayrıtılı olarak alatıldığı bu çalışmada, çocuğu ilkokul çağıa gelmiş bir aile içi çocukları ve kedileri açısıda e iyi eğitim ve öğretim ortamıa sahip okulu seçilmesi hedefi yöelik bir uygulama yapılmıştır. Araştırmada belirli kısıtlar çerçeveside alteratifleri sayısı üçe idirilmiştir. Buu yaı sıra aile ve çocuk içi e uygu okulu seçilmeside kullaılmak üzere 8 adet kriter kullaılmıştır. Ailei tercihleri doğrultusuda hesaplaa kriter ağırlıkları dikkate alıdığıda alteratifleri görece öem değeri (Z j ) ye e çok etki ede kriter %29,3 ile Ders Programı İçeriği olmuştur. Bua karşılık okulu eve ola uzaklığı ile ilgili ola Mesafe kriteri, Z j ye e az etki ede kriter olmuştur. AHY ye göre yapıla hesaplamalar soucuda Okul A ı görece öem değeri 0,379, Okul B i 0,418 ve Okul C i 0,203 olarak bulumuştur. Bu bulgular doğrultusuda e büyük Z değerie sahip ola Okul B i çocuğu kaydıı yapılması gereke e uygu seçeek olduğua karar verilmiştir. Geel olarak her ailei tercihleri ve çocuğu özellikleri farklıdır. Her aile içi kriterleri öcelikleri ve öemleri arasıda fark vardır. Bu edele bu çalışmada kullaıla kriterler ve bu kriterleri ağırlıkları çerçeveside alıa karar, çalışmada görüşüe başvurula ailei tercihlerie göre oluşturulmuştur. Farklı aileler içi farklı kriterler ve farklı kararlar söz kousu olabilir. Souç olarak çocuk içi okul seçmek, her aile içi zor bir aşamadır. Bu seçim kararı, birçok açıda değerledirilmelidir. AHY ile karar alırke gerekirse bir uzma 317

Yrd.Doç.Dr. Üal H. ÖZDEN desteği ile, çocuğu özellikleri de dikkate alıarak kriterler oluşturulup alteratifler arasıda seçim yapılmalıdır. Bu edele okul seçimide olabildiğice çok yölü düşüülmeli ve e vazgeçilmez usuru çocuğu sağlıklı ve mutlu gelişim göstereceği bir okulda okuması olmalıdır. 318

KAYNAKÇA Chi K.S., S. Chiu, ad V.M.R. Tummala, " A evaluatio of success factors usig the AHP to implemet ISO 14001-based EMS ", Iteratioal Joural of Quality ad Reliability Maagemet, 16 (4), 1999, s.341-361. Elere, A., Markaları Tüketici Tercih Kriterlerie Göre Aalitik Hiyerarşi Süreci Yötemi ile Değerledirilmesi: Beyaz Eşya Sektörüde Bir Uygulama, Yöetim ve Ekoomi, Celal Bayar Üiversitesi İİBF Dergisi, Cilt 14, Sayı 2, 2007, s.60. Evre, R. ve Ülegi F. (1992) Yöetimde Karar Verme, İstabul Tekik Üiversitesi Yayıı, Sayı: 1478, İstabul, s.59. Felek, S., Y. Yuluğkural ve Z. Aladağ, Mobil İletişim Sektörüde Pazar Paylaşımıı Tahmiide AHP ve ANP Yötemlerii Kıyaslaması, MMO, Edüstri Mühedisliği Dergisi, Cilt 18, Sayı 1, 2007, s.7. Harker, P. ad L. Vargas, [1987], The theory of ratio scale estimatio: Saaty's Aalytic Hierarchy Process, Maagemet Sciece, 33 (11) pp.1383-1403. Koçak, A., Yazılım Seçimide Aalitik Hiyerarşi Yötemi Yaklaşımı ve Bir Uygulama, Cilt 3, Sayı 1-2, 2003, s.70. Kuruüzüm, A. ve N. Atsa, Aalitik Hiyerarşi Yötemi ve İşletmecilik Alaıdaki Uygulamaları, Akdeiz İİBF Dergisi (1), 2001, s.86. Kücü, H., Promethee Sıralam Yötemi İle Persoel Seçimi ve İşletmede Uygulaması, Yayılamamış Yüksek Lisas Tezi, Gazi Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü, Akara, 2007, s.42-44. Oğuzlar, A., Aalitik Hiyerarşi Süreci ile Müşteri Şikayetlerii Aalizi, Akdeiz İİBF Dergisi (1), 2007, s.126, s.83-105..2007:126. Saaty, T., "The Aalytic Hierarchy Process", McGraw-Hill Iteratioal Book Campay, USA, 1980, s.21. Saaty, T., Axiomatic foudatios of the AHP, Maagemet Sciece, 32, s..841-855. Saaty, T., The Aalytic Hierarchy ad Aalytic Network Processes, MCDM XV-th Iteratioal Coferece, Akara, Turkey, 2000, s.1-5. Saaty, T., The Aalytic Hierarchy Process, McGraw-Hill Iteratioal Book Campay, USA, 1980, s.212. Şeel, G.H., Eyvah!Çocuğum Okula Başlıyor, İstabul:Özgür Yayıları, 2005, s.21 Tam, MCY., Tummala, VMR., A Applicatio of The AHP i Vedor Selectio of a Telecommuicatios System, The Iteratioal Joural of Maagemet Sciece, 2001, 29(2), s.171-182. 319

Yrd.Doç.Dr. Üal H. ÖZDEN Yaralıoğlu, K., "Aalitik Hiyerarşi Proses (AHP) Modeli ile Geel Seçim Souçlarıı Ögörülmesi", 4. Ulusal Ekoometri ve Istatistik Sempozyumu, Atalya, 1999, s. 981-997. Yaralıoğlu, K., www.deu.edu.tr/userweb/k.yaralioglu/dosyalar/ Aalitik_Hiyerarsi_Proses.doc, 15.07.2008, s.4. Yılmaz, E., Aalitik Hiyerarşi Süreci Kullaılarak Çok Kriterli Karar Verme Problemlerii Çözümü, DOA Dergisi, Doğu Akdeiz Ormacılık Estitüsü Yayıları, No.5, 1999, s.95-122. Zahedi, F., "The Aalytical Hierarchy Process - A Survey of the Method ad Its Applicatios", Iterfaces, 16 (4), 1986, s.96-108. Çevrimiçi: 15.07.2008 http://www.gukti.com/okul-secerke-elere-dikkat-edilmeli-t-6186.html, Çevrimiçi: http://www.yuvarehberim.com/makaleoku.php?id=139, 15.07.2008 320