Tsunaminin geçirimli kıyılardaki tırmanma yüksekliğinin deneysel incelenmesi

Transkript

1 itüergisi/ mühenislik Cilt:4, Sayı:1, 3-12 Şubat 25 Tsunaminin geçirimli kıyılaraki tırmanma yüksekliğinin eneysel incelenmesi Nuray GEDİK *1, Emel İRTEM 1, M. Seat KABDAŞLI 2 1 Balıkesir Üniversitesi, Mühenislik- Mimarlık Fakültesi, İnşaat Mühenisliği Bölümü, 1145, Çağış, Balıkesir 2 İTÜ İnşaat Fakültesi, İnşaat Mühenisliği Bölümü, 34469, Ayazağa, İstanbul Özet Tsunamiler epremlerle tetiklenebilen zemin hareketleri, heyelanlar, kayma, göçme, çökme gibi olaylar ile oluşabilmekteir. Bu algalar kıyı batimetrisineki eğişimle birlikte iç kısımlara oğru ilerleyerek büyük hasarlara neen olurlar. Tsunamiler özellikle kıyı çizgisine tırmanma bölgesine aha etkili oluğu için tırmanma yüksekliğinin önceen tahmin eilebilmesi kıyı yapılarının boyutlanırılması açısınan önemli olacaktır. Bu çalışmaa tsunaminin geçirimli yüzeylere tırmanma yüksekliği eneysel olarak incelenmiştir. 1:5 eğime geçirimsiz yüzey pürüzsüz, üz saç levha kullanılarak oluşturulmuştur. Aynı eğime geçirimli yüzey için ane çapı.35 mm ve birim hacim ağırlığı 2.63 gr/cm 3 olan oğal plaj malzemesi kullanılmıştır. Tırmanma yüksekliğine etki een parametreler alga yüksekliği, şev eğimi, su erinliği, eğimi oluşturan malzeme özellikleri olarak belirlenmiş geçirimli yüzeyler için ampirik bir ifae önerilmiştir. Anahtar Kelimeler: Tsunami, tırmanma yüksekliği, geçirimli kıyı, eney,eğimli kıyı, kum. Experimental investigations on tsunami runup height on permeable beachs Abstract Tsunamis may be generate by earthquake-triggere movement of the sea bottom, lanslies an collapses. With the change of nearshore bathymetry these waves progress towars inlan an causes large amage. Preiction of runup height will play an important role in imensioning coastal structure as tsunamis are more effective in the runup area at the shoreline. In the literature research on runup height, tsunami wave is liken to solitary wave an prouce by horizontal movement of a vertical plate, which is a propose by Goring (1978). In this stuy, for the simulation of suen motion of the ocean bottom, tsunami wave generation system is evelope by piston attache to an horizontal plate. The piston moves vertically. Experiments were carrie out in the glass-sie wall wave flume of 22.5 m length, 1 m with, an.5 m epth at the Hyraulics Laboratory, Civil Engineering Faculty, Istanbul Technical University. The beach was forme by natural beach san an ha a slope of 1 vertical to 5 horizontal. The specific gravity of san was 2.63 g/cm 3 an the iameter of san was.35 mm. In the experiments it is observe that the waves are not broken. Water surface profiles an velocity values of the waves calculate an generate are compare. Runup height of tsunami waves on permeable beach is analyse an the experimental results, for impermeable slopes are compare with the runup law an it is seen that they are in consistency. Empirical equation are propose for permeable beach by efining parameters effecting runup height, wave height, slope, water epth, an the characteristics of the material at the slopes. Keywors: Tsunami, run-up height, permeable beach, experiment, slope beach, san. * Yazışmaların yapılacağı yazar: Nuray GEDİK. ngeik@balikesir.eu.tr; Tel: (266) ahili: 164. Makale metni tarihine ergiye ulaşmış, tarihine basım kararı alınmıştır. Makale ile ilgili tartışmalar tarihine kaar ergiye gönerilmeliir.

2 N. Geik, E. İrtem, M. S. Kabaşlı Giriş Tsunamiler, epremler sonucu, eniz tabanınaki volkanik aktiviteler, taban çökmesi, toprak kayması veya su yüzeyine üşen göktaşı gibi şietli titreşim ya a kütle hareketine yol açan olaylarla oluşan uzun su algalarıır. Bu alganın sığ bölgelere geliğine gösteriği alga profili solitary, knoial veya N alga biçimine benzetilebilir. Tsunami ilk oluştuğuna genellikle tek bir alga biçimineir. Tsunamiler alganın altına bulunan su moleküllerinin birbirini iterek yer eğiştirmesi ile hareket eerler. Kıyılara gelen alga enizin önce geri çekilmesi veya karaya oğru ilerlemesi arınan a karaa alga tırmanması ve su taşınımı oluşturur. Bunun sonucu olarak a kıyılara şietli akıntılar ve su üzeyi eğişimleri gerçekleşir. Tsunamiler kıyıya oğru ilerlerken kıyı batimetrisineki eğişimle birlikte iç kısımlara oğru ilerleyerek can ve mal kaybına neen olurlar. Tsunami sonucuna oluşan bu hasarlar, sakin su yüzeyi ile suyun tırmanığı en yüksek nokta arasınaki üşey mesafe olarak bilinen tırmanma yüksekliğine bağlıır. Bu yüzen bir çok kıyı yapısının boyutlanırılmasına tırmanma yüksekliği en önemli parametreleren birini oluşturmaktaır. Uzun algaların tırmanma yüksekliğini belirlemek için yapılmış teorik ve eneysel çalışmalaran bazıları aşağıa özetlenmiştir. İlk eneysel çalışmayı yapan Hall ve Watts (1953) e 1:1 şev eğimine geçirimsiz yüzeyler için solitary alga tırmanmasını veren aşağıaki ampirik bağıntıyı önermişlerir: 1.15 R H = 3.1 (1) Buraa, H, alga yüksekliğini;, su erinliğini ve R, tırmanma yüksekliğini göstermekteir. Camfiel ve Street (1969) nümerik moellerin oğruluğuna ve analitik sonuçların ispatına bu çalışmayı kullanmışlarır. Kırkgöz (1983) e 1:1 eğimli kıyıa uzun periyotlu algaların tırmanmasını ve kırılmasını teorik olarak incelemiştir. Nonlineer sığ su alga enklemlerini karakteristikler metounu kullanarak çözmüştür. Kobayashi ve iğerleri (1987) pürüzlü eğimlere akım karakteristiklerini belirlemek için nümerik akım moeli geliştirmişlerir. Taban sürtünme etkileri ahil sonlu genlikli sığ su enklemlerini Lax-Wenroff sonlu fark metounu kullanarak nümerik olarak çözmüşlerir. Synolakis (1986, 1987) e üz kıyılara solitary alga tırmanmasını teorik ve eneysel olarak incelemiş ve kırılmayan algalar için bir yaklaşım teorisi sunmuştur. Asimptotik sonuçlaran ampirik tırmanma ifaesi ele eilmiştir. Düz kıyılara kırılmayan algaların tırmanma yüksekliği laboratuvar verilerini olukça iyi moelleyen, tırmanma kanunu olarak a bilinen aşağıaki (2) ifaesi ile verilmiştir: 5/4 R H = cotβ (2) Bu ifaee β, şev eğimiir. Güney Kaliforniya Üniversitesi Deniz Bilimleri Merkezi ne uzun alga tırmanması ile ilgili araştırmaları içeren bir workshop üzenlenmiştir. Bu workshopa sunulan tırmanma ile ilgili teorik, eneysel ve saha çalışmalarını kapsayan yirmi altı bilirinin özeti verilmiştir (Liu v., 1991). Kobayashi ve iğerleri (199) a üzensiz alga koşullarına 1:3 eğime sahip pürüzlü geçirimsiz yüzeye alga tırmanmasını ve yansımasını incelemişlerir. Kaistrenko ve iğerleri (1991) e geçirimsiz üz kıyılara kırılmayan uzun alga tırmanmasının analizini sunmuşlarır. Zelt (1991) tarafınan yapılan çalışmaa, geçirimsiz üz kıyılara kırılan ve kırılmayan solitary algaların tırmanması Lagrange sonlu-eleman Boussinesq alga moeli ile araştırılmıştır. Müller (1964) e solitary alga tırmanmasını (3) ifaesi ile aşağıaki gibi vermiştir: R π H H = 1.25 (3) 2β L Buraa L, alga uzunluğunu göstermekteir. Titov ve Synolakis (1995) bir boyutlu uzun algaların tırmanması ve yayılmasını moellemek için viskozite ve sürtünme faktörünü ihmal eerek sığ su alga enklemlerinin eğişken aralıklı sonlu fark şemasını sunmuşlarır. Çalışmaa, kırılan ve kırılmayan algaların laboratuvar verileri, iğer nümerik ve analitik çözüm

3 Tsunaminin tırmanma yüksekliği sonuçları ile karşılaştırılmış, metot VTCS-2 olarak alanırılmıştır. Grilli ve iğerleri (1997) e potansiyel akım enklemlerine ayalı nonlineer alga moelinin oğrulanığı eneyleri kullanarak solitary algaların kırılmasını ve sığlaşmasını 1:1 eğimen 1:8 eğime kaar hesaplamışlarır. 12º en büyük eğimlere alganın kırılmaığı belirtilmiştir. Kırılma kriteri boyutsuz eğim parametresinin eğerine bağlı olarak hafif eğimler için çıkarılmıştır. Tüm sonuçların laboratuvar verileri ile uyumlu oluğu görülmüştür. Kanoğlu ve Synolakis (1998)'e gel-git algalarının kıyıya etkilerini anlamak amacıyla parçalı lineer bir ve iki boyutlu batimetrilereki tırmanmayı ve uzun alga eğişimini araştırmıştır. Maksimum tırmanma yükseklikleri ve zamana bağlı serbest yüzey eğişimlerine ait laboratuvar sonuçları ile kullanıkları teori uyum içineir. Maiti ve Sen (1999) a Euler-Lagrange metounu kullanarak ik ve hafif eğimlere nonlineer solitary algaların etkisini analiz etmek için zamanla eğişen bir algoritma tanımlamıştır. Tırmanma yüksekliğinin üzlem eğimine ve alga ikliğine bağlı oluğunu bulmuşlarır. Pelinovsky ve iğerleri (1999) a sığ su enklemlerini kullanarak farklı enkesitli körfeze üşey uvarlar üzerine tsunami algalarının tırmanmasını incelemiştir. Gelen alganın genliği ve üşey uvara tırmanma yüksekliği arasına (4) bağıntısını ele etmişlerir: ζ 1 ζ = 2 + (4) 2 R Buraa ζ, alga genliği ir. Teng ve iğerleri (2 a-b) yaptığı çalışmaa, hem üz hem e pürüzlü kıyılara kırılmayan solitary algaların maksimum tırmanmasını eneysel çalışmalarla incelemiştir. Düz kıyılar m lik cilalı kontrplaktan veya pleksiglas levhaan yapılmıştır. Kontrplak levhanın yüzeyi olgu macunu ile geçirimsiz hale getirilmiş ve pürüzsüzlüğü sağlamak için boyanmıştır. Bu plaka pürüzsüz eğimi simule etmek için tırmanma ölçümlerine kullanılmıştır. Pürüzlü kıyı pleksiglas levhanın yüzeyine küçük çakıllar yapıştırılarak oluşturulmuştur. Farklı eğimler ve taban pürüzlülükleri incelenmiştir. Deneysel çalışmalarına ik eğimli kıyılara (2º) viskozite ve pürüzlülüğün maksimum tırmanma üzerine etkisinin az oluğu sonucuna varmışlarır. Bu uruma viskozitenin ihmal eiliği uzun alga teorilerinin tırmanma yüksekliğini belirlemee yeterli olabileceğini belirtmişlerir. Ayrıca hafif eğimli kıyılar üzerine viskozite ve pürüzlülüğün çok etkili oluğunu ve viskozitenin ihmal eiliği urumlarla karşılaştırılığına maksimum tırmanmanın %5 en aha fazla azalığını bulmuşlarır. Melito ve Melby (22) e üzensiz alga koşullarına Core-Loc koruma tabakasına alga tırmanmasını ve ilerlemesini eneysel olarak incelemişlerir. Carrier ve iğerleri (23) e sığ su alga teorisine bağlı uniform eğimli kıyılar üzerine tsunami algasının tırmanmasını ve geri çekilmesini eğerlenirmişlerir. Bu çalışmaa ise tsunaminin tırmanma yüksekliğini belirlemek için geçirimli kıyılara eneysel çalışmalar yapılmıştır. Şev eğimi 1:5 olan geçirimli yüzey, ane çapı.35 mm ve birim hacim ağırlığı 2.63 gr/cm 3 olan oğal plaj malzemesi kullanılarak oluşturulmuştur. Ayrıca geçirimsiz yüzey için ele eilen eney sonuçları tırmanma kanunu ile karşılaştırılmış ve uyum içine oluğu görülmüştür. Tırmanma yüksekliğine etki een parametreler alga yüksekliği, şev eğimi, su erinliği, plaj malzeme özellikleri belirlenerek geçirimli yüzeyler için ampirik bir ifae önerilmiştir. Teorik yaklaşım Açık enizen sabit erinlikteki uniform eğimli kıyı üzerine gelen iki boyutlu uzun alga tırmanması göz önüne alınığına (Şekil 1) klasik nonlineer sığ su enklemleri aşağıaki gibi yazılabilir: η t + (u(h+η)) x = (5) u t + uu x + gη x = (6) Buraa η alga genliği, u ortalama erinlikteki hız ve g yerçekimi ivmesiir. Carrier ve Greenspan (1958), Keller ve Keller (1964), Synolakis (1986) bu enklemlerin çözümü için çalışmışlarır. Kıyı çizgisineki hız sıfır

4 N. Geik, E. İrtem, M. S. Kabaşlı oluğu zaman maksimum tırmanma noktasına ulaşılmıştır. t= iken x=x 1 urumuna solitary alga kullanılarak yüzey profili (7) bağıntısı ile tanımlanır: H 2 3 H η(x,) = sech (x - X1) 4 (7) Buraa, H sabit su erinliğineki (h=) alga yüksekliği, X 1 eğimin ucunan enize oğru olan mesafe (X 1 = L/2) ir. Çok sığ su şartlarına solitary algalar uzun yatay alga çukuru ve çok ik tepeli bir görünüm alırlar. Bu uruma arışık algalar birbirlerinen bağımsız olarak göz önüne alınabilirler ve alga periyou artık alga özelliklerinin gelişimine etkin parametre olmaktan çıkar. H/ nin birinci mertebeen ikkate alınığı enklemler aşağıaki gibi verilmiştir (Yüksel v., 1998): 2 3 H η= Hsech 3 (x - ct) 4 ( ) (8) c = g 1+,5(H / ) (9) η u = g (1) c, alga yayılma hızını ifae etmekteir. Tırmanma yüksekliğine etki een parametreler, konu ile ilgili eğişkenler, aha önce yapılan çalışmalar ve konunun özellikleri ikkate alınarak aşağıa verilmiştir: Dalga yüksekliğineki artış ile tırmanma yüksekliği artmaktaır. Yapılan çalışmalar eğimeki artışın tırmanma yüksekliğini azalttığını göstermiştir. Bu çalışmaa kırılma için sınır eğer olan 1:5 eğim seçilmiştir. Çalışmaa oğal plaj kumu kullanılmıştır. Yapılan eneyler, kum birim hacim ağırlığınaki azalmanın tırmanma yüksekliğini azalttığını göstermiştir. Yapı önüneki su erinliği arttıkça tırmanma yüksekliği azalmaktaır. Deneyler Deney üzeneği Deneyler İTÜ İnşaat Fakültesi Hirolik Laboratuvarı na bulunan boyu 22.5 m, genişliği 1. m ve yüksekliği.5 m olan alga kanalına yapılmıştır. Dalga kanalının yan uvarları eneylerin aha iyi gözlenebilmesi için caman yapılmıştır. 1:5 eğimli kıyı, ane çapı.35 mm ve birim hacim ağırlığı 2.63 gr/cm 3 olan oğal plaj malzemesinen oluşmuştur. Şekil 2 e eney üzeneği görülmekteir. Tsunamiler eniz tabanınaki ani üşey hareketle oluşmaktaır (Guesmia v., 1998). Bunu laboratuvar koşullarına sağlayabilmek için aşağıaki alga üretim sistemi geliştirilmiştir. Dalga kanalına yerleştirilen m boyutunaki yatay bir levha PHS16B mafsalı ile pnömatik silinire bağlanarak tsunami alga üretim sistemi oluşturulmuştur. Düşey olarak yerleştirilen NS8-5 pnömatik silinirin harekete başlayıp-urması için el kumanalı sürgülü tip valf kullanılmıştır. y R x h(x) η(x,t) H β X X 1 Şekil 1. Solitary alga tırmanması

5 Tsunaminin tırmanma yüksekliği Dalga elektrou Boyut: m R Kıyı α H Levha 22.5 m Şekil 2. Deney üzeneği Deneyler sırasına piston mevcut su kütlesini ani bir şekile hareket ettiremeiği için pistonun giriş ve çıkışına çabuklaştırıcı egzost yerleştirilmiştir. Daha sonra yine pistonun hareket hızını ayarlamak için bu egzostlara hız ayar valfi yerleştirilmiştir. Deniz tabanınaki ani hareketi simule etmek için yatay levhaya bağlı pistonun üşey yöne hareket ettirilmesi sonucuna su kütlesi yereğiştirir ve böylece tsunami algası oluşur (Geik, 24). Deneyler sırasına üretilen algaların oluşturuğu su yüzeyi eplasmanlarının kayıt aşamasına HRLM Cle3 C3 tipi alga amplifikatörü ve buna bağlı toplam 6 aet rezistans tip alga elektrotu kullanılmıştır (Şekil 2). Elektrot, pirinçten imal eilmiş olup sistemin çalışması alga probunun çubukları arasınaki suyun evreyi tamamlaması ve su yüzeyinin alçalıp yükselmesi sırasına irencin eğişmesi prensibine ayanarak çalışmaktaır. Amplifikatören çıkan bağlantı PCLD-78 tipi bir pasif kart üzerine toplanmaktaır. Pasif kart üzerinen gelen sürekli analog sinyaller aha sonra PCL-812-Pg tip analog-ijital (A/D) önüştürücü kart ile kesikli ijital volt eğerlerine çevrilmekteir. Elektronik sistemen alınan ijital sinyallerin anlamlı parametrelere çevrilmesi Kabaşlı ve Ünal (1996) tarafınan hazırlanan bilgisayar programı yarımı ile yapılmıştır. Tüm alga elektrotları oğru ölçüm alabilmek için her eneyen önce kalibre eilmiştir. Su hızlarını ölçmee akustik hız ölçüm cihazı (ADV) kullanılmıştır. ADV su hareketlerinin hızını ses algaları yarımı ile ve noktasal hız ölçümlemesi yöntemi ile 3 boyutlu olarak ölçen cihazır. ADV ile yapılan ölçümler CollectV alı bilgisayar yazılımı ile anına bilgisayara aktarılarak hız eğerleri ele eilmiştir. Bu cihaz kullanıman sonra yenien kalibrasyon gerektirmemekteir. Üretilen algaların analizi.33 m su erinliğine alga yüksekliği.12 m ile.11 m aralığına eğişen solitary algalar üretilmiştir. Üretilen alga (H/ =.233) iken (8) bağıntısınan ele eilen solitary alganın serbest yüzey eğişimleri Şekil 3 te karşılaştırılmış ve uyum içine oluğu görülmüştür. Deneyler sırasına ölçülen hız verilerinin zamanla eğişimi Şekil 4 te görülmekteir. Dalga kayıtlarınan ele eilen serbest yüzey eğişimleri (1) enklemine yerine konularak ele eilen hız verileri ile ölçülen hız verileri Şekil 5 te karşılaştırılmış ve uyum içine olukları görülmüştür. Grilli ve iğerleri (1997) e solitary algalar için boyutsuz eğim parametresini (kırılma kriteri) aşağıaki gibi ifae etmiştir: s S = 1,521. (11) H / s şev eğimini, (H/) boyutsuz alga yüksekliğini ifae etmekteir. Grilli ve iğerleri S >.37 ise solitary algalarının kırılmaığını hem hesaplarla hem e eneylerle göstermişlerir. Bu çalışmaaki tüm eneylere e S ın.37 en büyük oluğu ve algaların kırılmaığı görülmüştür. Tırmanma yüksekliğinin analizi Geçirimsiz yüzeylere-1:5 eğime geçirimsiz yüzey pürüzsüz ve üz saç levha kullanılarak oluşturulmuştur. Pistonun üşey yöne hareket ettirilmesiyle eğim üzerineki tırmanma mesafeleri ölçülmüştür. Geçirimsiz yüzeylere alga yüksekliğineki artışın tırmanma yüksekliğini arttırığı Şekil 6 a görülmekteir.

6 N. Geik, E. İrtem, M. S. Kabaşlı Teori Deney η/ x/ 2 1 Şekil 3. Serbest yüzey eğişimi u (cm/s) t (s) Şekil 4. Yatay hızın zamanla eğişimi u!cm/s Ölçülen (1) enklemi ile bulunan -5 t (s) Şekil 5. Ölçülen ve (1) enkleminen hesaplanan hız verilerinin karşılaştırılması R (cm) H (cm) Şekil 6. Geçirimsiz yüzeylere alga yüksekliği ile tırmanma yüksekliği ilişkisi Geçirimli yüzeylere-1:5 eğimli kıyı, ane çapı.35 mm ve birim hacim ağırlığı 2.63 gr/cm 3 olan oğal plaj malzemesinen oluşmuştur. Dalga kanalı 33 cm yüksekliğe kaar su ile olurulmuştur. Pistonun üşey yöne hareket ettirilmesiyle oluşan uzun alganın kıyıa tırmanığı noktalar ölçülmüş ve vieo kamera ile kayeilmiştir. Şekil 7 e geçirimli yüzeylere alga yüksekliğineki artışın a tırmanma yüksekliğini arttırığı görülmekteir.

7 Tsunaminin tırmanma yüksekliği R (cm) H (cm) Şekil 7. Geçirimli yüzeylere alga yüksekliği ile tırmanma yüksekliği ilişkisi Deney sonuçlarının eğerlenirilmesi Boyutsuz parametreler Deneysel eğerlenirmeler sonucuna geçirimli yüzeye tırmanma yüksekliğine etki een parametreler, f (H,D,, γ w, γ sp, β, R,g) = olarak belirlenmiştir. Bu parametreler π teoremi kullanılarak boyutsuz büyüklükler haline aşağıaki gibi ifae eilebilir. R : boyutsuz tırmanma yüksekliği parametresi H : boyutsuz alga yüksekliği parametresi γ γ sp w =G sp : boyutsuz plaj malzemesi spesifik gravite parametresi D : boyutsuz plaj malzemesi çapı parametresi cotβ : boyutsuz eğim açısı Yukarıaki boyutsuz parametrelerin tırmanma yüksekliği ile ilişkileri aşağıaki enklemle ifae eilebilir: G H sp cotβ = par1 (12) D Şekil 8 e geçirimli urum için tırmanma yüksekliğine etki een boyutsuz parametrelerin (par 1) artması ile birlikte, tırmanma yüksekliği parametresinin e belirgin bir şekile arttığı görülmekteir. İki parametre arasınaki korelasyon katsayısı.95 ir. Bu ilişkien fayalanarak nonlineer regresyon metouyla boyutsuz tırmanma yüksekliği (R/) için aşağıaki enklem önerilir (Geik, 24): R R/ = G 4 sp cot (13) H D β par1 Şekil 8. Geçirimli yüzeye tırmanma yüksekliğine etki een parametreler ile boyutsuz tırmanma yüksekliği parametresinin ilişkisi Tartışma ve sonuçlar İlk olarak geçirimsiz üz levhaan oluşan eğim üzerineki tırmanma yükseklikleri ölçülmüş, R/ ler oluşturulmuş ve bunların tırmanma kanunu olarak bilinen (2) enkleminen ele eilen boyutsuz tırmanma yüksekliği parametreleri ile karşılaştırılması Şekil 9 a yapılmıştır. Deney sonuçlarının uyum içine oluğu görülmüştür. Hall ve Watts (1953) e eneysel araştırmalar sonucuna boyutsuz tırmanma yüksekliğinin (R/) boyutsuz alga yüksekliği (H/) eğişimini geçirimsiz yüzey için incelemişlerir (Synolakis, 1986). Aynı eğişimi Titov ve Synolakis (1995) e ikinci ereceen sonlu fark şemasının kullanılığı VTCS-2 olarak alanırılan programla incelemişlerir. Bu çalışmaa eneysel verileren ele eilen tırmanma yükseklikleri ve alga yükseklikleri boyutsuz hale getirilerek sonuçlar iğer araştırmacıların sonuçları ile Şekil 1 a karşılaştırılmıştır. Laboratuar verilerinen ele eilen H/ eğerleri tırmanma kanunu olarak bilinen (2) enklemine, aha sonra geçirimli yüzeyler için önerilen (13) enklemine yerine konarak boyutsuz tırmanma yüksekliği eğerleri ele eilmiştir (Şekil 11).

8 N. Geik, E. İrtem, M. S. Kabaşlı R/ Deney verileri Tırmanma Kanunu (Synolakis) H/ Şekil 9. Deney verilerinen ve tırmanma kanununan (2) ele eilen boyutsuz tırmanma yüksekliği parametrelerinin karşılaştırılması 1 R/ H/ Geçirimli yüzey VTCS-2 programı Hall & Watts Şekil 1. Çalışmaaki geçirimli yüzey verilerinin VTCS-2 (Titov ve Synolakis, 1995) ve Hall & Watts (1953) ile karşılaştırılması R/ Tırmanma Kanunu (Synolakis).1 Önerilen Denklem (Kaplamasız) H/ Şekil 11. Kaplamasız urum için önerilen enklemen (13) ve tırmanma kanununan (2) ele eilen boyutsuz tırmanma yüksekliği parametresinin karşılaştırılması

9 Tsunaminin tırmanma yüksekliği Şekil 1 a bu çalışmaaki geçirimli yüzey urumuna ait veriler geçirimsiz yüzey urumuna ait verilerle karşılaştırılmıştır. Şekil 11 e e geçirimli yüzey için önerilen enklem geçirimsiz yüzey için verilen (tırmanma kanunu) enklemle karşılaştırılmıştır. Her iki uruma a geçirimli yüzeye ait verilerin aha küçük boyutsuz tırmanma yüksekliği eğerleri vermesi beklenen bir sonuçtur. Bu sonuç mevcut eney koşullarına önerilen enklemin oğruluğunu göstermekteir. Kaynaklar Camfiel, F.E. ve Street, R.L., (1969). Shoaling of solitary waves on small slopes, Journal of Waterway an Harbour Division, 1, Carrier, G.F. ve Greenspan, H.P., (1958). Water waves of finite Amplitue on a sloping beach, Journal of Flui Mechanics, 17, Carrier, G.F, Wu, T.T. ve Yeh, H., (23). Tsunami run-up an raw-own on a plane beach, Journal of Flui Mechanics, 475, Fritz, H.M., Hager, W.H. ve Minor, H.E., (21). Lituya Bay case: Rockslie impact an wave runup, Science of Tsunami Hazars, 19, 1, Geik, N., (24). Uzun algaların tırmanma yüksekliğinin eneysel incelemesi, Doktora Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir. Grilli, S.T., Svensen I.A. ve Subramanya, R., (1997).Breaking criterion an characteristics for solitary waves on slopes, Journal of Waterway, Port, Coastal, an Ocean Engineering, 123, 3, Guesmia, M., Heinrich P. H. ve Mariotti, C., (1998). Numerical simulation of the 1969 Portuguese Tsunami by a finite element metho, Natural Hazars, 17, Hall, J.V. ve Watts, J.W. (1953). Laboratory ınvestigation of the vertical rise of solitary waves on ımpermeable slopes, Tech. Memo.33, Beach Erosion Boar, U.S. Army Corps of Engineers. Kaistrenko, V.M., Mazova, R. Kh, Pelinovsky, E.N. ve Simonov, K.V., (1991). Analytical theory for tsunami runup on a smooth slope, Science of Tsunami Hazars, 9, 2, Kanoglu,U., Synolakis, C.E., (1998). Long wave runup on piecewise linear topographies, Journal of Flui Mechanics, 374, Keller, J.B. ve Keller, H.B., (1964). Water wave runup on a beach, ONR Research. Rep. Contract No. NONR-3828(), Department of Navy, Washington, D.C. Kırkgöz, M.S., (1983). Breaking an run-up of long wave, Tsunamis, Their Science an Engineering, Kobayashi, N., Otta A.K. ve Roy, I., (1987). Wave reflection an runup on rough slopes, Journal of Waterway, Port, Coastal, an Ocean Engineering, 113, 3, Kobayashi, N., Cox, D.T. ve Wurjanto, A., (199). Irregular wave reflection an run-up on rough impermeable slopes. Journal of Waterway, Port, Coastal, an Ocean Engineering, 116, 6, Li, Y., Raichlen, F., (21). Solitary wave runup on plane slopes, Journal of Waterway, Port, Coastal, an Ocean Engineering, 127, 1, Liu, P.L., Synolakis, C.E. ve Yeh H. H., (1991). Report on the international workshop on long wave run-up, Journal of Flui Mechanics, 229, Maiti, S., Sen, D., (1999). Computation of solitary waves uring propagation an runup on a slope, Ocean Engineering, 26, Melito, I., Melby J. A., (22). Wave runup, transmission, an reflection for structures Armore with CORE-LOC, Coastal Engineering, 45, Müller, L., (1964). The rock slie in the Vajont Valley, Rock Mechanics an Engineering Geology, 2, (3-4), Pelinovsky, E., Troshina, E., Golinko, V., Osipenko, N. ve Petrukhin, N., (1999). Runup of tsunami waves on a vertical wall in a basin of complex topography, Physics, Chemistry an Earth Sciences (B), 24, 5, Svensen, Ib., A., Hansen, J.B., (1978). On the eformation of perioic long waves over a gently sloping bottom, Journal of Flui Mechanics, 3, Synolakis, C.E., (1986). The runup of long waves, Doktora Tezi, California Institute of Technology. Synolakis, C.E., (1987). The runup of solitary waves, Journal of Flui Mechanics, 185, Teng, M.H., Feng, K. ve Liao, T.I., (2). Experimental stuy of long wave run-up on plane beaches, Proceeings of the Tenth İnternational Offshore an Polar Engineering Conference, Seattle, USA, Titov, V.V., (1997). Numerical moeling of long wave runup, Doktora Tezi, Faculty of Brauate School, University of Southern California.

10 N. Geik, E. İrtem, M. S. Kabaşlı Titov, V., Synolakis, C.E., (1995). Moelling of breaking an nonbreaking long-wave evolution an runup using VTCS-2, Journal of Waterway, Port, Coastal, an Ocean Engineering, 121, 6, Yüksel, Y., Çevik, E., ve Çelikoğlu, Y., (1998). Kıyı ve liman mühenisliği, Türkiye Mühenisler Mimarlar Oası Birliği, Ankara Şubesi. Zelt, J.A., Raichlen, F., (199). A lagrangian moel for wave-ınuce harbour oscillations, Journal of Flui Mechanics, 213, Zelt, J.A., (1991). The run-up of nonbreaking an breaking solitary waves, Coastal Engineering, 15, Teng, M.H., ve Feng, K., (2). Long wave runup on sloping beaches. papers/mhteng.pf