SETA Lübnan Raporu: Lübnan'da İstikrar Arayışları

Transkript

1 Istanbul Sehir University From the SelectedWorks of Talha Kose December, 2006 SETA Lübnan Raporu: Lübnan'da İstikrar Arayışları Talha Kose Available at:

2 SETALÜBNANRAPORU LÜBNAN DASTKRARARAYILARI ProjeKoordinatörü TALHAKÖSE Aralk2006

3 Talha KÖSE 2000 ylnda Boaziçi Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Bölümü'nden mezun olduktan sonra 2002 ylnda Sabanc Üniversitesi Uyumazlk Analizleri ve Çözümleri yüksek lisans programn "Islamic Mediation in Turkey: Third Party Roles of Alims in the Resolution of Communal Conflicts" balkl çalmasyla tamamlamtr. Halen George Mason Üniversitesi Institute for Conflict Analysis and Resolution da doktora aday olan Köse, Sabanc Üniversitesi ve George Mason Üniversitesi'nde aratrma görevlisi olarak çalm ve Kbrs Sorunu, Filistin-srail Sorunu ile ilgili diyalog forumlarnn düzenleme komitelerinde yer almtr. SETA ran Dosyas nn ran Nükleer Sorunu: Diplomasinin mkanlarn Yeniden Düünmek balkl bölümünü hazrlayan Talha Köse nin akademik ilgi alanlar çatma analizleri, arabuluculuk ve çatmalara alternatif çözüm yaklamlar, etnik ve dini çatmalar, kültürel ve siyasal iddet, Çeçen sorunu ve Filistin-srail anlamazldr. Selin BÖLME Hacettepe Üniversitesi Kamu Yönetimi bölümünde lisans eitimi aldktan sonra ayn okulda Uluslararas likiler yüksek lisansn Foreign Policy of Israel Under Netanyahu balkl tezle 2001 senesinde tamamlamtr. Halen Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde doktora yapmakta ve ABD nin Üs Politikas ve Türkiye: Kuruluundan Bugüne ncirlik Üssü konulu tez üzerinde çalmaktadr. Hacettepe Üniversitesi Uluslararas likiler bölümünde aratrma görevlisi olarak çalmtr. Akademik ilgi alanlar ABD d politikas, Filistin- srail Sorunu ve Kürt Sorunu dur. ProjeKoordinatörü TalhaKöse Katkdabulunan SelinBölme ProjeAsistanlar AhmetSelimTekeliolu ÜmareYazar SETA Lübnan Raporunun siyasi ve ekonomik analizlerinde katks geçen Taha Özhan, tarihi arkaplan konusunda emei geçen Dr. Abdulhamit Krmz ve aratrma aamasnda yardmc olan Sezen Ceceli ve Cemile Akda a teekkür ederiz. Buraporundahakapsamlmatbunüshasyaynaamasndadr.

4 çindekiler RAPORÖZET 1 I. GR 4 II. TARHSELARKAPLAN:LÜBNAN INSYASVESOSYALYAPISINDAK DÖNÜÜMLER 8 OsmanlDönemi 8 FranszSömürgeYönetimi 9 çsavadönemi TaifAnlamas ndan(1989)haririsuikastna 10 HaririSuikastSonras 11 III. LÜBNANSYASETNDETEMELAKTÖRLER 14 Emel 14 Hizbullah 14 Dürzîler 15 Marunîler 16 Ermeniler 17 IV. ÇATIMASÜRECVESORUNLAR 19 SonKrizdeKimKazandKimKaybetti? 20 SnrSorunlar 21 GüvenlieDairPsikolojikKayglar 22 DireniÖrgütlerininGelecei 23 Lübnan nzayfsiyasiyapsnislahetmek 24 SiyasetinYeniDili:Etnik,DinselveMezhepselAyrmlar 25 V. AKTÖRLERVEPOZSYONLARI 26 srail 27 Hizbullah 29 LübnanHükümeti 31 ran,suriyeveyamuhtemel Oyunbozanlar nkonumu 31

5 ABD 33 ArapRejimleri 33 KrizdenDolaylOlarakYaraAlanlar:ABveBM 34 VI. BARIGÜCÜVEÇATIMAÇÖZÜMÜ 36 ÇatmaÇözümümü?ÇatmaYönetimimi? 38 BM nin1701saylkararlübnan astikrargetirebilecekmi? 46 VII. TÜRKYEVEBARIGÜCÜ 49 DörtTarzSiyaset:Türkiye ninortadoupolitikasveseçenekleri 49 TürkiyeveLübnan 52 SONUÇ: TÜRKYEAÇISINDANGÖZÖNÜNDEBULUNDURULMASI GEREKENTEMELNOKTALAR 54 EK1:Kronoloji:LÜBNAN EK2:LübnanSiyasetindeGruplar EK3:TaifAnlamas nnözeti 22Ekim1989 EK4:BMGüvenlikKonseyinin1559,1680ve1701SaylKararlarnnÖzetleri EK5:BMGüvenlikKonseyinin1559,1680ve1701SaylKararlarnnOrijinalMetinleri

6 RaporÖzeti Ortadou da yaanmakta olan gerilim ve çatmalar dünya siyasetinin scak gündemini tekil etmektedir. Bu karmak denkleme Lübnan da eklenince, Ortadou da istikrar araylar içinden çklmaz bir hal almaktadr. 12 Temmuz 2006 tarihinde Hizbullah militanlarnn snr geçerek, üç srailli askeri öldürmesi ve ikisini rehin almas ve karlk olarak srail in askeri operasyon balatmas üzerine patlak veren sava, BM Güvenlik Konseyi nin 1701 sayl kararnn taraflarca onaylanmas ile son bulmutur. 14 Austos ta taraflar aras atekes yürürlüe girmesine karn, krizin tam anlamyla çözümlendiini söylemek mümkün gözükmemektedir. Geriye dönüp bakldnda, çatmann taraflar arasnda savan kazanan yoktur. 33 gün süren çatmalar sonunda taraflarn tümü ar kayplar vermiler ve bu çatmaya girerken amaçladklar hedeflerin hemen hiçbirine ulaamamlardr. Ksmi olarak daha fazla zarar gören taraflar bulunsa da bunu Hizbullah n bir zaferi olarak sunmak gerçekçi deildir. Hizbullah, Lübnanl iîler nezdinde dahi kendine tannan kredinin büyük ksmn tüketmitir. Bununla birlikte, direni örgütleri meruiyet zeminlerini salamlatrarak krizden kazançl çkmlardr. Hizbullah n snrl kaynaklaryla ABD ve srail e meydan okumas Ortadou corafyasnda dier direni örgütlerine de bir heyecan getirmitir. Hizbullah n elindeki snrl kaynaklarla srail karsnda ulat baar dier Arap halklarnca da takdir görmektedir. Fakat milis güçlerin ve silahl örgütlerin yaygnlamas Ortadou daki merkezi hükümetleri zayflatacak ve istikrarszlklara neden olacaktr. Lübnan n siyasal yaps zayf ve yapay, sosyal yaps da oldukça karmaktr. Zaman zaman birbirleriyle çatan etnik ve dini gruplar bir arada tutabilecek meru ve güçlü bir devlet çats oluturulamamtr. Lübnan zayf siyasi ve sosyal yaps ve yapay snrlarndan dolay d müdahalelere açk durumdadr. Lübnan da yaanan kaotik durum tüm müdahalelere ramen önlenememektedir ve bu durumdan tüm bölge ülkeleri zarar görmektedir. Lübnan ordusu ve devleti milis güçlerle çatarak deil, bu güçleri kendi bünyesine katarak ve merkezileerek güçlenebilir. Hizbullah ile birlikte iîliin bir direni ideolojisi haline gelerek slam dünyasnda popülerlemeye balamasnn, kendi rejimlerini de sarsabileceinin farknda olan Arap rejimleri Lübnan daki gelimelere mesafeli durmulardr. 1

7 Lübnan dastikrararaylar Hizbullah n yükselii ve Ortadou daki dier Sünni rejimlerin liderlerinin Hizbullah karsnda göstermi olduu tavr, Ortadou da ve slam dünyasnn genelinde bir süredir belirginleen iî-sünni gerginliinde katalizör rolü oynamaktadr. Hizbullah direnii Sünni Arap rejimlerince mezhepsel bir tonla alglanmaktadr. iî eksenli bir direni dalgasnn genileyerek Ortadou yu sarmas, Ortadou daki rejimlerin birçounu tedirgin etmektedir. Lübnan kriziyle Ortadou da bir süredir olumaya balayan cepheleme daha da belirgin hale gelmitir. ABD, srail ve Kuzey Irak Kürt bölgesinde oluan Yeni Ortadou Cephesi ne kar; Suriye, ran, Hizbullah ve Hamas tan oluan Direni Cephesi belirginlemitir. Burada asl önemli konu ise olumaya balayan üçüncü cephe, Ürdün, Msr, Suudi Arabistan ve Körfez Emirliklerinden müteekkil Ilml Sünni Blok tur. Türkiye nin de bu blok içinde yer almas Amerika tarafndan arzulanan bir gelimedir. Bu cephelemede görüldüü gibi Ortadou siyasi hesaplarnda temel belirleyici Ortadou nun kendi iç dinamiklerinden ziyade, Amerika nn bölgeye dair hesaplardr. srail in Güney Lübnan igalinin, ABD ile birlikte muhtemel bir ran müdahalesi öncesinde örtülü bir temizlik operasyonu olduu yönünde iddialar vardr. Amerika nn Ortadou daki operasyonlarna kukuyla bakanlar, srail in asker kaçrmaya orantsz tepki vermesinin Amerika nn bölgesel hesaplaryla ilintili olduunu iddia etmilerdir. Operasyonun en hararetli anlarnda, ABD nin atekese kar çkarak srail e mühimmat sevketmesi bu iddialar teyit eder niteliktedir. ABD ye göre Hizbullah ve Hamas terör örgütleridir ve ABD nin teröre kar küresel sava çerçevesinde bu örgütlerle mücadele etmek Amerika nn görevi ve sorumluluudur. Amerika, Lübnan da yaanan istikrarszln bölgedeki rakipleri ran ve Suriye nin iine yaramakta olduunun farkndadr. Bu nedenle bamsz ve demokratik merkezi Lübnan Hükümeti nin güçlenerek milis güçleri tasfiye etmesini istemektedir. Amerika nn bölgede daha yapc roller oynayabilmesi için srail e verdii destek politikasn gözden geçirmesi ve dier aktörlerle diplomatik seçeneklere kap aralamas gerekmektedir. Ortadou da bar ve istikrara dayanan bütüncül bir yapnn kurulmas ve cephelemelerin önüne geçilmesi Türkiye nin menfaatinedir. Bata diplomatik giriimler ve arabuluculuk olmak üzere bölgede bar ve istikrara katkda bulunacak hamleler Türkiye nin yalnzca sorumluluu deil, ayn zamanda kendi güvenlii açsndan da bir zorunluluktur. Türkiye bir süredir ön plana çkan bölgesel bar ve istikrarn salanmas açsndan yapc müdahalelerde bulunma yaklamn sürdürmelidir. TBMM 5 Eylül 2006 tarihinde Lübnan daki Bar Gücü ne katlmak üzere birlik gönderme konusunda karar alm ve Türk Birlikleri 19 Ekim 2006 da gönderilmeye balanmtr. BM Lübnan Geçici Görev Gücü (UNIFIL) misyonu birçok açdan riskler içermektedir. Bu nedenle bu konu Türk askerinin Lübnan da göreve balamasndan sonra da tartlmaya devam etmektedir. 2

8 SETALübnan Raporu Konu Türkiye de ksa vadeli bir bak açsyla ele alnmaktadr. Basit çkar maliyet hesab üzerinden Türkiye nin bu süreçten ne elde edip ne kaybedeceinin hipotetik bir dökümü yaplmaktadr. Politikay sadece stratejik ve maddi çkar hesab üzerinden anlamaya çalmak Türkiye nin tarihsel, bölgesel ve kültürel derinliini göz ard ederek ksa vadeli hesap yapmaktr. Türkiye nin daha etkin bir bölgesel aktör olmak için bu gibi durumlarda etkin rol almas gerektii konusunda bir tereddüt yoktur. Asl soru iareti bu müdahalenin Türkiye nin çkarlar açsndan olumlu sonuçlar dourabilmesi için artlarn uygun olup olmaddr. Lübnan, Türkiye nin Ortadou çkarlar açsndan göz ard edilebilir bir ülke deildir. Türkiye, Lübnan konusunda stratejik yaklamn belirlerken, Ortadou nun bütününde yaanmakta olan çatma süreçlerini ve bloklamalar dikkate almak zorundadr. Uluslararas örgütlerin ve süreçlerin dnda kalnarak sistemin olumlu yönde gelimesine katkda bulunmak mümkün deildir. Türkiye, Ortadou daki çarpklklar ve çatma süreçlerine bu süreçlerin dnda kalarak etki edemez. Bununla birlikte kendi özgün katksn ve yaklamn belirlemeden bu süreçte yer almas Türkiye ye sadece bir risk ve maliyet getirecektir. Ortadou nun genelindeki dier gelimeler Lübnan da yakndan etkileyecektir. Türkiye için cevaplandrlmas gereken soru udur: Güney Lübnan a Bar Gücü birlii yollamak, gelecee yönelik Ortadou tasarmlarnda Türkiye açsndan anlaml bir yere oturmakta mdr; yoksa Türkiye baka tasarmlarda kendisi için biçilen bir pozisyona m itilmektedir? Bu genel denklemde Türkiye nin pozisyonu netlemeden Bar Gücü ndeki rolü bir anlam ifade etmeyecektir. 3

9 Lübnan dastikrararaylar I. GR Ortadou da son yllarda yaanmakta olan gerilimler ve çatmalar uzun bir süredir dünya siyasetinin scak gündemini tekil etmektedir. Irak ta 3 yldan uzun bir süredir devam etmekte olan Amerikan igali Irak a istikrar getirememitir. Irak igali hzla bir iç savaa dönümektedir. ç sava durumunda ortaya çkabilecek ykm, hem Irak, hem de bölge açsndan u ana kadar yaanan ykmn çok daha ötesine geçecektir. Arap, Türkmen ve Kürt unsurlarndan oluan Irak, adeta Ortadou nun mikrokozmozudur. Bu nedenle Irak ta yaanmakta olan etnik ve mezhepsel çatmalarn bölgenin geneline yaylma ihtimali vardr. 1 Ortadou daki dier bir belirsizlik unsuru ran n nükleer programyla ilgili tartmalardr. ABD, srail ve Avrupa devletleri ran n nükleer teknolojiye sahip olmasn kendi çkarlar için ciddi bir tehdit olarak alglamaktadrlar. ABD ve srail ile ran arasndaki restlemenin scak bir çatmaya dönümesi, bölgede geri dönüü olmayacak gelimelere neden olabilir. ran nükleer sorununun ne ekilde seyredecei, ran n Bat ve özellikle ABD ile ilikilerinin ekillenmesinde belirleyici olacaktr. Türkiye, komularnda yaanan bu deiimleri de göz önünde bulundurarak kendi tavrn belirlemek durumunda olacaktr. 2 Filistin-srail sorunu ise artk kronikleen bir sorundur. Filistin halknn yaam olduu adaletsizlikler yalnzca Arap dünyasnda deil bütün slam aleminde srail, ABD ve Bat kart duygular beslemektedir. Filistin sorununa adil bir çözüm bulunmadkça ne medeniyetler aras diyalog çalmalar somut neticeler ortaya koyabilir, ne de slam dünyasndaki Bat kart duygular yattrlabilir. Hamas ve el-fetih arasnda yaanmakta olan gerginlikler, Filistin-srail sorununu daha karmak bir hâle getirmektedir. Tüm bu karmak denkleme Lübnan da eklenince, Ortadou da istikrar araylar içinden çklmaz bir hal almaktadr. Nüfus ve kaplad alan olarak fazla olmasa da, corafi konumu, karmak iç yaps ve d balantlaryla Lübnan daki gelimelerin bölgenin tümünü etkileyebilecei iç sava döneminde tecrübe edilmitir. Lübnan, Türkiye nin Ortadou çkarlar açsndan göz ard edilebilir bir ülke deildir. Türkiye, 1 Konunun kapsaml deerlendirmesiyle ilgili dier bir çalmamz olan SETA Irak Dosyas: Irak ta Yeni Dönem, Ortadou ve Türkiye ye baklabilir. 2 ran nükleer sorununun ve ran n Ortadou siyasetinde konumunun kapsaml analizi için SETA ran Dosyas na (I. Tarihsel Perspektifte Türkiye-ran likileri ve Nükleer Sorun, Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya; II. ran Nükleer Sorunu: Diplomasinin mkanlarn Yeniden Düünmek, Talha Köse) baklabilir. 4

10 SETALübnan Raporu Lübnan konusunda stratejik yaklamn belirlerken, Ortadou nun bütününde yaanmakta olan çatma süreçlerini ve bloklamalar dikkate almak zorundadr. Birlemi Milletler (BM) Güvenlik Konseyi tarafndan 11 Austos 2006 tarihinde kabul edilen 1701 sayl karara göre Güney Lübnan a 15 bin kiilik Bar Gücü konulandrlmas öngörülmektedir. Kasm 2006 itibariyle Lübnan da bulunan asker says e ulamtr. TBMM 5 Eylül 2006 tarihinde Lübnan daki Bar Gücü ne katlmak üzere birlik gönderme konusunda karar ald ve Türk Birlikleri 19 Ekim 2006 da gönderilmeye baland. Lübnan da atekesin sürdürülebilirlii konusunda halen önemli tereddütler mevcuttur. Çünkü srail snr ötesi operasyonlarn sürdürmektedir. srail Dileri Bakan Tzipi Livni Lübnan da durumun deimemesi halinde bu ülkeye yeniden saldrabileceklerini dile getirdi. 3 Mevcut artlarda, BM nin 1701 sayl kararnn ne ölçüde istikrar getirecei belirsizdir. Ortadou nun yakn siyasi geçmii, uygulanmayan veya ihlal edilen bar planlar ve atekeslerle doludur. BM Lübnan Geçici Görev Gücü (UNIFIL) 4 misyonu birçok açdan riskler içermektedir. Bu nedenle bu konu Türk askerinin Lübnan da göreve balamasndan sonra da tartlmaya devam etmektedir. Giriimin Türkiye deki siyasi sorumluluunu alan taraflar konuyu tüm muhtemel senaryolara göre deerlendirmek zorundadrlar. Konu Türkiye de ksa vadeli bir bak açsyla ele alnmaktadr. Basit çkar maliyet hesab üzerinden Türkiye nin bu süreçten ne elde edip ne kaybedeceinin hipotetik bir dökümü yaplmaktadr. Türkiye nin Lübnan a Bar Gücü askeri gönderme karlnda Kbrs ve PKK konularnda baz kazanmlar elde edebilecei, Ortadou Dörtlüsü nün 5 beincisi olarak Ortadou sürecine daha aktif bir ekilde eklemlenebilecei öngörülmektedir. Türkiye nin Ortadou corafyasndaki stratejik avantajnn ran tarafndan ele geçirilmesini önlemek için böyle bir görevde yer almas gerektiini savunanlar da mevcuttur. Politikay sadece stratejik ve maddi çkar hesab üzerinden anlamaya çalan bu yaklam Türkiye nin tarihsel, bölgesel ve kültürel derinliini göz ard ederek ksa vadeli hesap yapmaktadr. Türkiye nin daha etkin bir bölgesel aktör olmak için bu gibi durumlarda etkin rol almas gerektii konusunda bir tereddüt yoktur. Asl soru iareti bu müdahalenin Türkiye nin çkarlar açsndan olumlu sonuçlar dourabilmesi için artlarn uygun olup olmaddr. Dier bir yaklam ise, meselenin boyutlarn yeterince tartmadan tamamen ideolojik ve hamasî bir ekilde konuyu deerlendirmektedir. Bu bak açsnda Bar Gücü misyonunun ve Türkiye nin bu konudaki muhtemel katklar ve edinebilecei olumlu deneyimler yeterince irdelenmemektedir. Türkiye nin bu güce katkda bulunmak gibi 3 Wir sind Teil des Westens, Die Zeit, 31 Austos 2006, Annan srail duvarna çarpt, Radikal, 31 Austos, UNIFIL ayrntlaryla Bölüm VI da ele alnmaktadr. 5 AB, ABD, BM ve Rusya. 5

11 Lübnan dastikrararaylar herhangi bir zorunluluu yoktur ve bu iin riski oldukça fazladr. Fakat bu ve benzeri görevler önümüzdeki dönemde de Türk kamuoyunun gündemine gelecektir. Türkiye nin Lübnan a Bar Gücü birlikleri göndermesi konusunda Lübnan içerisindeki tüm ilgili aktörlerin istekli olduu görüntüsü mevcuttur. Dilerini rahatlatan etkenlerin banda da bu gelmektedir. Türk Dileri bir süredir takip etmekte olduu etkin ve yapc d politika yaklam çerçevesinde bölgesel sorunlara önem veren bir aktör konumundadr. Bu görevler ayn zamanda Türkiye nin uluslararas kurumlara ve kamuoyuna kar olan sorumluluklar kapsamndadr. Önümüzdeki yllarda da Ortadou, Balkanlar, Kafkasya ve dünyann dier bölgelerinde Bar Gücü rolleri Türkiye nin gündemine gelecektir. Bölgesel bar ve istikrarn salanmas konusunda artlar uygunsa Türkiye nin katkda bulunmas ayn zamanda kendi menfaatinedir. ekil 1. Lübnan 6 Türkiye nin katksnn srail in snrn korumak veya Hizbullah silahszlandrmak olmamas gerektii konusunda Türk kamuoyunda görü ortakl vardr. Ancak Lübnan ve Filistin toplumlarnn haklarnn kim tarafndan ve ne ekilde korunaca belirsizdir. 6 Kaynak: 6

12 SETALübnan Raporu Dünyadaki cari sorunlar ve uluslararas sistemin adaletsizlikleri bu konuda gösterilebilecek münferit tepkilerle düzelmeyecektir. Türkiye 2009 ylnda BM Güvenlik Konseyi geçici üyeliine adaydr ve bu gibi görevlerdeki katklar Türkiye nin pozisyonunu güçlendirecektir. Uluslararas örgütlerin ve süreçlerin dnda kalnarak sistemin olumlu yönde gelimesine katkda bulunmak mümkün deildir. Türkiye, Ortadou daki çarpklklar ve çatma süreçlerine bu süreçlerin dnda kalarak etki edemez. Bununla birlikte kendi özgün katksn ve yaklamn belirlemeden bu süreçte yer almas Türkiye ye sadece bir risk ve maliyet getirecektir. Ortadou nun genelindeki dier gelimeler Lübnan da yakndan etkileyecektir. Türkiye için cevaplandrlmas gereken soru udur: Güney Lübnan a Bar Gücü birlii yollamak, gelecee yönelik Ortadou tasarmlarnda Türkiye açsndan anlaml bir yere oturmakta mdr; yoksa Türkiye baka tasarmlarda kendisi için biçilen bir pozisyona m itilmektedir? Bu genel denklemde Türkiye nin pozisyonu netlemeden Bar Gücü ndeki rolü bir anlam ifade etmeyecektir. Bu raporda Lübnan n siyasi ve sosyal yaps ksaca incelenmekte, Lübnan daki temel siyasi ve sosyal aktörlerin rolleri analiz edilmekte, krize neden olan sorunlar irdelenerek bu sorunlarn ksa, orta ve uzun vadede çözümü dorultusunda atlabilecek admlar ele alnmaktadr. Bu kapsamda Türkiye nin siyasi tercihleri aratrlmakta ve Lübnan da istikrar için tavsiyelerde bulunulmaktadr. 7

13 Lübnan dastikrararaylar II. TARHSEL ARKA PLAN: LÜBNAN IN SYAS VE SOSYALYAPISINDAKDÖNÜÜMLER OsmanlDönemi Dinlerin ve mezheplerin corafyaya oranla olaand bir çokluk arz ettii Lübnan, Ahmed Cevdet Paa tarafndan Nuh un Gemisi ne benzetilmitir. Osmanl daki adyla Cebel-i Lübnan, Yavuz un bu topraklar sulhen ald 1516 dan itibaren dört yüzyla yakn bir zamann Osmanl mparatorluunun snrlar dâhilinde geçirdi. Lübnan da oluturulan katlmc ve çok cemaatli düzen, Osmanl dönemi sonuna dein iç barn korunmasn salayabildiyse de 1839 dan itibaren balayan Tanzimat uygulamalar ve Avrupa nn Ortadou da giderek artan nüfuzu yüzünden Lübnan n parçalanmasn engelleyemedi. 19. yüzyl banda Msr Valisi Mehmet Ali Paa nn Osmanl topraklar üzerinde giritii güç mücadelesi ve Suriye Valiliini elde etme çabas Lübnan daki gelimeleri de etkiledi. Suriye yi igal eden Mehmet Ali Paa nn ilerleyii Osmanl Devleti tarafndan durdurulamad. Bölge üzerinde hesaplar bulunan ngiltere, zayf bir Osmanl nn varln korumasn çkarlarna uygun bulduundan, Osmanl ya destek vererek Mehmet Ali Paa nn igal ettii topraklardan çekilmesini salad. Ancak Avrupal Devletlerin bölgede artan etkinlii mevcut dengeyi Hristiyan aznlk lehine bozdu. Dürziler ve Marunîler arasndaki çatmalar 1860 da III.Napolyon Beyrut u igal etmek için bir ordu gönderene kadar sürdü. Fransa, ngiltere, Prusya, Avusturya ve Rusya nn katld konferanstan Lübnan yönetecek yeni bir teklif çkt ve 1861 Cebel-i Lübnan Nizamnâmesi ne göre, Cebel-i Lübnan Sayda ve am eyaletlerinden ayrlarak dorudan merkeze bal mümtaz sancak oldu. Farkl cemaatlerin varlklarn sürdürebilmelerini mümkün klacak bir ortam oluturulmasna çallrken, cemaatleri aan bir yurttalk anlay etrafnda insanlarn yaknlap kaynamas da hedeflenmiti. 7 Bu parçal yap siyasi olarak d müdahalelere ve manipülasyonlara açk bir görüntü çizmi olsa da toplumsal açdan çok kültürlülük iktisadi ve sosyal zenginliin kayna oldu. Elli üç yl kadar süren bu düzen I. Dünya Sava na girilip 1915 te idare askeri bir otoriteye devredilince sona erdi. 7 Lübnan n siyasi sosyal yaps ve tarihiyle ilgili en etkin kaynaklardan birisi: Kamal Salibi, A House of Many Mansions: The History of Lebanon Reconsidered (University of California Press, 1990). 8

14 SETALübnan Raporu FranszSömürgeYönetimi I. Dünya Sava sonunda yaplan düzenlemeler kapsamnda, 24 Nisan 1920 de San Remo da toplanan konferansta Suriye, Fransz manda yönetimine brakld. Fransa 1920 den 1925 e uzanan dönem içinde Suriye yi be ayr siyasal birime ayrd. 1 Eylül 1920 de kuruluu ilan edilen Büyük Lübnan, 1861 de snrlar çizilen Cebel-i Lübnan sancan, Beyrut u ve dier ky ehirlerini ve Bekaa y kapsamaktayd ye kadar yürürlükte kalacak olan ve bu döneme kadar pek çok kez deiiklie urayan ilk Lübnan anayasas 23 Mays 1926 da kabul edildi. Fransa nn 3. Cumhuriyetini model alan bu anayasa, tek kamaral bir parlamento, Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulundan oluan yönetim modelini öngörmekteydi de temel siyasi görevlilerin belirlenmesine ilikin anayasada deiiklik yaplarak, Cumhurbakannn bir Marunî, Babakann bir Sünni, Meclis Bakannn bir iî olmas karara baland. II. Dünya Sava srasnda önce Vichy sonra Özgür Fransa birliklerinin kontrolüne geçen Lübnan 26 Kasm 1941 de bamszln ilan etti. Ancak Fransa bamszla ramen fiili olarak manda yetkilerini kullanmaya ve Lübnan Yönetimine bask yapmaya devam etti. Bu durum, Lübnan da Hristiyan ve Müslüman liderleri bir araya getirerek önemli bir iç bask oluturmalarna yol açt. D baskdan da ylan Fransa, 22 Kasm 1943 te Cumhurbakann da aralarnda bulunduu siyasi tutuklular serbest brakt. Bu tarih Lübnan da Bamszlk Günü olarak kabul edildi. Cemaatler arasndaki dini çekimeleri sona erdirmek ve yeni devletin kurumlarn ina etmek için 1943 te en önemli Hristiyan ve Müslüman iki lider, Huri ve Sulh bir araya gelerek Ulusal Pakt olarak da bilinen yazl olmayan bir anlamaya vard. Lübnan n kendi kurumlarn oluturmas ile birlikte, II. Dünya Savandan ar bir ykmla çkan Fransa, kontrolü daha fazla elinde tutamayacan anlayarak ülkeden birliklerini çekmek zorunda kald. Lübnan 22 Mart 1945 te Arap Ligi ne üye oldu. Ayn sene BM ye kabul edildi. 31 Aralk 1946 da Fransz-Lübnan anlamasnn imzalanmas ile Fransz birlikleri tamamen çekildiler. çsavadönemi Fransz birliklerinin Lübnan dan çekilmesi ülkeyi beklenen istikrara kavuturmad. Bunun bir nedeni, Müslüman nüfusun, Hristiyan nüfusa oranla daha hzl artmasyd. Müslüman cemaat liderleri Cumhurbakanlnn ve dolaysyla nihai iktidarn Hristiyanlarn elinde olduu bir sisteme kar çkmaya baladlar. Bir baka sorun ise, 1948 de srail in kurulmasyla ortaya çkan Filistin Sorunu nun Lübnan etkilemesiydi arasnda 100 binden fazla Filistinli Lübnan topraklarna snd. FKÖ nün Lübnan içindeki artan gücü, Hristiyanlar ve Müslümanlar arasndaki ilikileri 8 Konuyla ilgili ayrntl bilgi için: Elizabeth Picard, Lebanon: A Shattered Country: Myths and Realities of the Wars in Lebanon (Holmes & Meier Publishers, 2002). 9

15 Lübnan dastikrararaylar gerginletirdi. Bu, sadece dini gruplar arasnda bir bölünmeye deil, ayn zamanda siyasi anlamda cephelemelere de neden oldu. 13 Nisan 1975 te Falanjistler ile FKÖ militanlar arasnda balayan çatmalar tüm ülkeye yayld. Çatmalar durdurmak için, 1976'da Suriye'nin öncülüünde oluturulan Arap Caydrc Gücü Lübnan a girdi. Hükümetin otoritesinin ortadan kalkt bu ortamda, Güney Lübnan da FKÖ ile srail arasnda çatmalar iddetlendi de Lübnan srail birliklerince igal edildi. srail bir süre sonra çekilse de gerilim dinmedi. 6 Haziran 1982 de FKÖ yü bölgeden çkarmak için Lübnan snrn geçerek Galile ye Bar Operasyonu nu balatt. Varlan anlamann uygulanmas ve FKÖ nün bölgeyi boaltmasn gözlemlemek için BM karar uyarnca kurulan Bar Gücü (MNF) Beyrut a gönderildi. 17 Mays 1983 te Lübnan devleti, srail ve ABD arasnda imzalanan antlamayla (17 Mays Antlamas) srail birliklerini Lübnan dan çekti. Ancak anlama Lübnan a istikrar getirmedi ve içerideki karmaa devam etti. Suriye nin desteini alan Dürzî militanlar Hristiyanlarla ve Lübnan ordusu ile çatmalara girerlerken; Müslümanlardan oluan askeri birliklerin hükümete kar savamaya balamas ile 1984 ubat nda Lübnan ordusu tamamen dald. Lübnan daki iç sava, deien ittifaklar ve gruplar arasnda 1989 da Taif Anlamas imzalanana kadar sürdü. TaifAnlamas ndan(1989)haririsuikastna 22 Ekim 1989 tarihinde imzalanan Taif Anlamas, Lübnan parlamentosunun Hristiyan ve Müslüman üyeleri arasnda Suudilerin himayesinde müzakere edildi. Anlama, siyasi reform, Lübnan daki iç savan sona ermesi, Lübnan ve Suriye arasnda yakn ilikilerin kurulmas ve Suriye nin Lübnan dan tümüyle çekilmesi için bir çerçeve oluturulmas balklarn kapsamaktayd. Austos 1990 da Taif Anlamas Lübnan parlamentosunda yasalat ve 1943 teki bamszlktan sonra ülke anayasasnda ilk temel deiiklik yaplarak Lübnan n yeni anayasas haline geldi. Ancak Taif Anlamasnn hükümleri bütünüyle uygulanamad. Anlama uyarnca, Mays 1991 de Lübnan ordusu kurularak militan gruplar datld. Lübnan ordusu sekteryen yapya göre oluturulmayan tek ulusal kurumdu. Silah brakmay reddeden Hizbullah bunun en büyük istisnas olarak kald. 22 Mays 1991 de Suriye ile Lübnan arasnda imzalanan Kardelik, Koordinasyon ve birlii Anlamas ile Suriye, 1943 ylnda bamszln kazanmasndan sonra ilk defa Lübnan ayr ve bamsz bir devlet olarak tanm oldu. Ama daha önemlisi bu anlama ile iki ülkenin askeri ve iktisadi çkarlar birbirlerinden ayrlmaz olarak kabul edildi. Bu, Suriye ye her konuda Lübnan a müdahale edebilme gücü salad. Taif Anlamas, Suriye ile Lübnan arasnda Suriye nin askerlerini Bekaa Vadisinden çekmesi için Eylül 1992 ye kadar bir anlamaya varlmasn öngörmesine ramen, bu anlama yaplmad ve Suriye askeri varln devam ettirdi. 10

16 SETALübnan Raporu HaririSuikastSonras 1991 de iç savan sona ermesinin ardndan göreceli olarak bir istikrara kavumu olan Lübnan, 14 ubat 2005 te eski Babakan Refik Hariri ye düzenlenen suikast ile bir kez daha kendini karmaann içinde buldu. Muhalefet, Hariri nin Suriye nin ülkedeki askeri ve siyasi varlna muhalif politikalarndan dolay öldürüldüünü ve Suriye nin olaylarn asl sorumlusu olduunu ileri sürdü. Uluslararas camiadan da Suriye nin balantsna yönelik benzer üpheler tayan açklamalar geldi. Özellikle ABD bu konuda net tavr taknarak, Suriye nin Birlemi Milletler in 1559 sayl kararna uymasn ve Lübnan daki igali derhal sona erdirmesini istedi. Suikastn ülkeyi kaosa sürükleyerek Lübnan-Suriye gerilimini çatmaya dönütürme ihtimali üzerine, BM Güvenlik Konseyi 1595 sayl karar alarak Alman Savc Detlev Mehlis in bakanlnda bir soruturma heyeti oluturuldu ve Lübnan a gönderdi Suriye yanls Babakan Ömer Karami, suikastn aydnlatlmasn isteyen Dürzîler, Sünni Müslümanlar ve Hristiyanlarn Suriye kart protestolar karsnda direnemedi ve 28 ubat 2005 te istifa etti. 9 Hizbullah lideri Nasrallah n çars üzerine toplanan on binlerce ii 13 Mart ta bir araya gelerek Suriye ye destek gösterilerinde bulundular. Buna cevaben, 14 Mart ta bir milyondan fazla Lübnanl toplanarak Suriye ye tepkilerini gösterdiler. 10 Bu gösteriler Suriye kartlarn daha organize hale getirdi. Bu siyasi gruplar 14 Mart Hareketi ad altnda Suriye kart bir ittifak oluturdular. Suriye kartlar ise Hizbullah ve ii Emel örgütü liderliinde örgütlendiler. Bu cephe, aslnda kar görüleri savunan Hizbullah ve Suriye yanls Marunî Hristiyanlar bir araya getirmesi bakmndan ilginç bir görünüm sergilemekteydi. Daha önce Hizbullah a verdii destek ile bilinen Velid Canbolad ise bu sefer kar tarafta yer ald. Bu durum aslnda Lübnan da ittifaklarn ne kadar deiken olduunu da gösteriyordu. Lübnan Suriye kartlar ve Suriye yanllar olarak ikiye bölen, sekteryen ayrmlar derinletiren bu protestolar dizisi, ABD tarafndan Lübnan daki dini gruplarn görülmemi bir birliktelik gösterdii bir demokratikleme ve özgürlük hareketi olarak sunuldu ve bu harekete protestocularn elindeki Lübnan bayraklarna atfla Sedir Devrimi ad verildi. 11 Aslnda gösteriler bir devrim nitelii tamaktan ve ulusal bir hareket olmaktan uzakt. Hareket sadece yönetime muhalif gruplar bir araya getirmiti. am yönetimi, bandan beri suikasta ilikin suçlamalar reddetmesine ramen, sonunda Lübnan'daki gösteriler ve uluslararas basklara dayanamayarak, askerlerini çekeceini açklad. Suriye birliklerinin çekilmesi Nisan 2005 sonunda tamamland. 9 Lebanon's pro-syrian PM resigns, CNN, 28 ubat 2005, 10 Up To One Million Lebanese Protesters Mark Hariri Killing, Fox News, 14 Mart 2005, 11 Paula Dobriansky and Michael Kozak, On the-record Briefing on the Release of the 2004 Annual Report on Human Rights, 28 ubat 2005, 11

17 Lübnan dastikrararaylar 29 Mays 2005 te Suriye nin siyasi ve askeri denetimi olmadan düzenlenen Lübnan genel seçimleri 20 Haziran 2005 te sonuçland. Seçimleri 14 Mart Hareketi ad altnda birleen Suriye kart koalisyon kazanrken, Saad Hariri nin bakan olduu Gelecek Hareketi Partisi 36 sandalye ile seçimlerin galibi oldu. 19 Temmuz da Saad Hariri nin önerdii isimlerden Fuad Sinyora liderliinde Lübnan n yeni hükümeti kuruldu. Sinyora, yars Müslüman yars Hristiyan olan 24 bakanl kabinesinde Hizbullah n bir vekiline de görev verdi. Tablo 1. Lübnan 29 Mays 20 Haziran 2005 Seçim Sonuçlar 12 Blok Say Partiler Lider(ler) Say Gelecek Hareketi (el-müstakbel) Saad Hariri 36 lerici Sosyalist Partisi Velid Canbolad 16 Lübnan Güçleri Samir Caca 5 14 Mart Hareketi 72 Karnetu ehvan Birlii Falanjist Partisi (Ketaib Partisi) Ulusal Liberal Parti Bamszlar - 6 Trablus Blou - 3 Demokratik Yenilenme Nasib Lahud 1 Demokratik Sol Ilyas Atallah 1 Bamszlar - 4 Direni ve Kalknma Blou 35 Emel Örgütü Nebih Berri 15 Hizbullah eyh Hasan Nasrallah Suriye Milliyetçi Sosyal Partisi Ali Kansu 2 14 Dierleri - 4 Ulusal Özgürlük Hareketi Miel Aun 14 Aun ttifak 21 Skaff Blou 5 Murr Blou Miel Murr 2 Toplam 128 Hariri suikastn soruturmakla görevli BM Komisyonu nun çalmalar ilerledikçe, suikastn Lübnan da üst düzey devlet görevlileri ile balantlar ortaya çkmaya balad. 20 Ekim 2005 te Komisyon bakan Detlev Mehlis, soruturmaya ilikin ilk raporunu açklad. 13 Raporda Suriye devletinin en üst düzey yetkililerinin ve Suriye yanls Lübnanl 12 European Union Election Observation Mission, Parliamentary Elections Lebanon 2005, Final Report; 13 Komisyon Raporu, Eylül 2005, 12

18 SETALübnan Raporu yetkililerin suikastn sorumlusu olduu belirtiliyordu. Komisyonun son raporu Detlev Mehlis in görevini devralan Belçikal savc Serge Brammertz tarafndan Mart 2006 da açkland sayfalk raporun, önceki raporlardan en büyük fark suikast düzenleyenler ile ilgili her hangi bir ayrntya yer vermemesidir. Komisyonun çalmalar halen sürmekle birlikte, suikasta ilikin kesin bir sonuca ulalamamtr. Bu ksa tarihi arkaplan Lübnan n siyasi yapsnn ne kadar karmak ve krlgan olduunu göstermektedir. Lübnan daki hassas ve deiken dengelerin dinamiklerini anlamadan bu ülkenin geleceine dair öngörülerde bulunmak mümkün deildir. zleyen ksmda Lübnan n karmak siyasi yaps ve iç aktörleri analiz edilecektir. 14 Komisyon Raporu, Mart 2006, 13

19 Lübnan dastikrararaylar III. LÜBNANSYASETNDETEMELAKTÖRLER Emel Emel Hareketi 15, ran daki medreselerde eitim görmü bir din adam olan Musa Sadr tarafndan 1974 ylnda kuruldu. srail in 1978 igali karsnda direni Emel in etkinliini artrrken; 1979 da gerçekleen ran slam Devrimi ideolojik ve psikolojik destek salayarak Emel i güçlendirdi. 80 lerin bana dek Emel çats altnda toplanan iî muhalefet, Emel in Lübnan içindeki siyasi yapya entegre olmas, iyi organize olamamas, yolsuzluklar ve bu sorunlar aamamas nedeniyle daha sonra Hizbullah a dönüecek slami Emel e yöneldi. Emel ile slami Emel i ayran temel özelliklerden birisi Filistin davas konusundaki tutumlardr. ki örgüt de Lübnan daki srail igalini sona erdirmeyi hedeflerler; ancak, Emel in Filistin bamszln salamak gibi bir amac yoktur. Hatta Emel 80 li yllarn banda Filistinli mültecilerle çatmalara girmi ve mülteci kamplarn ablukaya almtr. slami Emel ve Hizbullah için ise Filistin in bamszl ve Kudüs, merkezî önemde olmutur. Emel bugün Lübnan Meclis Bakan olan Nebih Berri bakanlnda varln sürdürmekte ve kstl silahl gücü ile yer yer Hizbullah militanlaryla ortak eylemler düzenlemektedir. Hizbullah Hizbullah n kurulu çats 1982 srail igali srasnda ekillenmeye balamakla birlikte, kurulu tarihi tam olarak bilinmemektedir tarihleri arasnda pek çok küçük grup Hizbullah adn kullanarak eylemler yapmtr. Bununla birlikte örgütün çekirdei Hüseyin Musavi nin liderliinde kurulan slami Emel e dayanmaktadr. Örgüt sözcüsü eyh brahim el-emin in Hizbullah Program n okuduu 16 ubat 1985 tarihinden sonra tek ve organize bir Hizbullah hareketinden söz etmek mümkündür. Hizbullah 1985 ten itibaren Lübnan siyaset sahnesinde etkin olarak yer almtr. deolojisi Ayetullah Humeyni nin söylemleri ile çizilen Hizbullah n, kuruluundan bugüne daha katlmc bir siyasi çizgiye kayd söylenebilir. Örgütün Lübnan iç siyasetine yönelik yaklamnda önemli deiimler yaanmtr. Lübnan n mevcut yönetim yapsna muhalif olan Hizbullah, 1990 larn bandan itibaren gerek seçimlere katlarak, gerek dönemsel 15 Konuyla ilgili ayrntl bilgi için, Augustus R. Norton, Amal and the Shi'a: Struggle for the Soul of Lebanon (Austin and London: University of Texas Press, 1987). 14

20 SETALübnan Raporu koalisyonlar yoluyla ve gerekse sonradan meclis ve hükümetlerde yer alarak bu konudaki tavrn yumuatarak sistem içinde yer almaya balamtr. Örgüt, kuruluundan bu yana sürdürdüü sosyal destek hizmetleri sayesinde tabann geniletmi ve halkn gözünde örgüte duyulan sayg ve sempatinin artmasn salamtr. Hüseyin Musavi den sonraki Hizbullah lideri Abbas Musavi nin 1992 ylnda srail in suikast sonucu hayatn kaybetmesi örgütü yeni bir dönemin içine sokmutur. Musavi den sonra örgütün Genel Sekreteri seçilen ve bu görevi halen sürdüren Hasan Nasrallah, Hizbullah siyasi ve askeri açdan dönütürerek örgütün bugünkü güçlü konumuna gelmesinde önemli rol oynamtr ylnda srail in Güney Lübnan dan çekilmesi Hizbullah n baars olarak görülmü, gerek Lübnan da gerekse Arap ve slam dünyasnda Hizbullah a ilikin alglarn deimesine neden olmutur. Örgüte saygnlk kazandrrken, meruiyet zeminini kuvvetlendirmitir. Suriye ve ran ile yakn ilikisini eskiden bu yana sürdüren örgüt, uluslararas arenada ABD- srail eksenine karlk Avrupa ülkeleri ile iyi ilikiler gelitirmeye özen göstermitir. Dürzîler 16 smaili mezhebinin bir kolu olan Dürzî inanc, Msr n Fatmi halifesi Hakim e ( ) dayanmaktadr. Bu inanç dier dinlerden ve Yunan felsefesinden etkilenmitir. Müslümanlar çounlukla, Dürzîleri Müslüman olarak görmezler. Dürzîler ise kendilerini Muvahhidin (Tanr'nn birliine inananlar) olarak adlandrlrlar. Çounluu Lübnan da bulunan Dürzîlerin bir ksm Filistin, srail, Suriye ve Ürdün de yerlemitir. Lübnan daki Dürzî topluluk Bat Beyrut ve Lübnan n dalk bölgelerinde yaamaktadr. Esasen güçlü bir grup olmalarna karn saylar bugün Lübnan nüfusunun %8 i kadardr. Dürzî liderler ülkeleri dnda baka Dürzî müttefikleri olmamasnn ve saylarnn azalmasnn eksikliini akllca bir diplomasiyle ve daha güçlü topluluklarla ittifak kurarak kapatmaya çalmlardr. Lübnan da Dürzî topluluun liderlii geleneksel olarak iki aile tarafndan paylalmaktadr: Canbolad ve Yazbak aileleri. Bugün Dürzî topluluunun önde gelen lideri Velid Canbolad Lübnan daki lerici Sosyalist Parti nin de bandadr. Canbolad, Hariri suikastndan Suriye yi sorumlu tutmaktadr. Hizbullah n Lübnan adna deil Suriye ve ran adna savamakta olduunu savunan Canbolad, Hizbullah n silahszlandrlmasn desteklemektedir. 16 Konuyla ilgili ayrntl bilgi için: Robert Brenton Betts, The Druze (Yale University Press, 2003); Nissim Dana, The Druze in the Middle East: Their Faith, Leadership, Identity and Status (Sussex Academic Press, 2003). 15

21 Lübnan dastikrararaylar ekil 2. Lübnan da etnik/dini gruplarn dalm (2002) Marunîler Lübnan daki en büyük ve etkin Hristiyan grup olan Marunîlerin, Bat dünyas ve özellikle Fransa ve Vatikan la iyi ilikileri vardr. Geleneksel olarak Lübnan hükümetinde hâkim güç Marunîler olmutur. ç sava öncesinde Lübnan daki önemli görevlerin %20 si Marunîlere ait olup, cumhurbakan Marunîler arasndan seçilmektedir. Son yllarda saylarndaki azalma ve Suriye nin Lübnan daki varlnn iî ve dier Müslüman gruplara avantaj salamas ve Marunîlerin bu varla kar çkmas nedeniyle etkileri azalmtr. Bugün nüfusun yaklak %20 sini oluturan Marunîler youn olarak Cebel-i Lübnan ve Beyrut ta yaamaktadr. Marunîler Lübnan n ticari ve kültürel hayatnda da oldukça etkilidirler ve uluslararas balantlar güçlüdür. Marunîleri çats 16

22 SETALübnan Raporu altnda toplayan en büyük siyasi partilerden biri 1936 da Pierre Cemayel tarafndan kurulan milliyetçi Ketaib (Falanjist) Partisidir. Falanjistlerin askeri kanad olan Lübnan Güçleri, Lübnan 1975 ten 1990 a kadar kasp kavuran iç savata bir direni örgütü olarak büyük rol oynamtr. Bugün Samir Caca liderliindeki Lübnan Güçleri, Sünni Müslüman, Dürzî ve Hristiyan partilerden oluan ve parlamentoda ve kabinede çounluu oluturan bir koalisyonun üyesidir. Tablo 2. Lübnan Dini Gruplar 17 Grup Say Yüzde iî 1,192,000 % 34 Sünni 701,000 % 20 Marunî 666,000 % 19 Dürzî 280,000 % 8 Rum Ortodoks 210,000 % 6 Ermeni 210,000 % 6 Rum Katolik 175,000 % 5 Dier 70,000 % 2 Toplam 3,506,000 % 100 Lübnan daki ikinci büyük Hristiyan grup, nüfusun yaklak %5 ini oluturan Rum Ortodokslardr. Pan-Arap eilimleri olan Rum Ortodoks Hristiyanlarn Bat ülkeleriyle ilikileri Marunîlere göre daha zayftr. Marunî ve Rum Ortodokslarn dndaki dier Hristiyan gruplar ise nüfusun toplam %10 unu oluturmaktadrlar. Ermeniler Ermeni Diasporasnn kalbi olarak adlandrlan Lübnan Ermenileri, Lübnan nüfusunun %6 sn oluturmaktadrlar. Youn olarak Beyrut un Burc Hammud, Antelias mahallelerinde ve Suriye snrndaki Anjar da yaayan Ermeniler siyasi, ekonomik ve kültürel hayatta etkin ve güçlü konumdadrlar. Ermeni gruplar Lübnan siyasetinde lml bir çizgi izlerken, genel olarak iktidardaki partiye destek vermiler ve Lübnan n iç meselelerinden ziyade, dünyadaki Ermeni toplumunun meselelerine ilgi göstermilerdir. Dünyadaki Ermeni diasporas ile güçlü balar mevcuttur. Ermeni soykrmn kabul ettirmek için terörist faaliyetler düzenleyen 17 Alfred B. Prados, CRS Report RL33509, Lebanon, 15 Austos,

23 Lübnan dastikrararaylar ASALA 1975 ylnda Lübnan Ermenileri tarafndan Beyrut ta kurulmutur. Ermenilerin etkinlii ile Lübnan parlamentosu, 3 Nisan 1997 tarihinde her sene 24 Nisan gününün Ermenilere kar yaplan katliamlar (massacre) anma günü olmasn kabul etmitir. Tanak Partisi, Hnçak Partisi ve Ramgavar Partisi Lübnan daki en önemli üç Ermeni partisidir. çlerinde en etkin konumda olan Lübnan Ermeni Devrimci Federasyonunun (Tanak Partisi) 128 kiilik parlamentoda 6 temsilcisi bulunmaktadr. Türkiye nin Lübnan a asker göndermesine en sert ekilde muhalefet eden Tanak Partisi Merkez Komitesi 16 Austos'ta ald bir kararla Lübnan'a gönderilecek bir uluslararas güce dier ülkelerden katlacak askerlerin Lübnan'daki tüm siyasi güçler tarafndan kabul edilmesi gerektiini; Lübnan'daki Ermeni Cemaatinin Türk askerlerinin Güney Lübnan'a konulandrlmasna kar olduunu; Lübnan Hükümeti nin Türk askerlerinin ülkeye gelmesine direneceini ümit ettiklerini bildirmitir. 18

24 SETALübnan Raporu IV. ÇATIMASÜRECVESORUNLAR srail ile Hizbullah arasnda Lübnan topraklarnda ve srail in kuzeyinde cereyan eden silahl çatmalar, 12 Temmuz 2006 tarihinde Hizbullah militanlarnn snr geçerek, üç srailli askeri öldürmesi ve ikisini rehin almas üzerine patlak verdi. Hizbullah, Gerçek Vaat Operasyonu (Operation Truthful Promise) adn verdii saldrnn ardndan yapt açklamada srail hapishanelerinde tutuklu bulunan Filistinlilerin serbest braklmas karlnda rehinelerin iade edileceini belirtti. srail in buna yant sert oldu. Babakan Ehud Olmert, bu eylemin sava sebebi olduunu söylerken 18, ayn gün srail askerlerinin kaçrld bölgeye srail birliklerince snrl bir operasyon düzenlendi. Bu saldr srasnda Hizbullah n bir srail tankn imha etmesi ve be srail askerinin ölmesi üzerine srail hükümeti 13 Temmuz da Lübnan a yönelik stikamet Deiimi Operasyonu nu (Operation Change of Direction) balatt. "srail le Lübnan arasnda statükoya dönülecekse, diplomatik çaba harcamaya demez. Lübnan da ahit olduumuz ey yeni bir Ortadou nun doum sanclardr. Ne yaparsak yapalm eski Ortadou ya dönmeyeceimizden emin olmalyz, amacmz bu Yeni Ortadou olmal." ABD Dileri Bakan Rice / Savaa ilikin hedeflerini çizen Olmert, 17 Temmuz da Knesset te yapt konumada operasyonun srail ehirlerine yönelik roket saldrlar sona erene, kaçrlan askerler serbest braklana ve Lübnan Hizbullah n silahszlandrlmasn öngören 1559 sayl BM Güvenlik konseyi kararnn yükümlülüklerini yerine getirene kadar devam edeceini duyurdu. 19 Hizbullah roketlerinin önce srail in Tiberias ehrini sonra Hayfa y vurmas, srail saldrlarn daha da trmandrd. srail i hakl bir savunma içinde olduu gerekçesi ile destekleyen ve atekes çarlarna kar çkan ABD, Dileri Bakan Condoleezza Rice bölgeye gönderme yönünde karar ald. Rice n yapt açklamada Lübnan daki sava Yeni Ortadou nun doum sanclar olarak tasvir etmesi 20 tepki ile karlanrken, savan arkasnda ABD nin Ortadou yu ekillendirme çabalar olduu yorumlar yapld. 26 Temmuz da Amerika ve talya'nn ortak bakanlnda, sava sona erdirmek için düzenlenen ve Türkiye nin de aralarnda bulunduu on sekiz ülkenin ve uluslararas kurulularn üst düzeydeki temsilcilerinin katld bir günlük Roma toplantsndan bir sonuç çkmad. BM nin atekes giriimi çabalar neticesinde 11 Austos ta Güvenlik Konseyi çatmalarn sona erdirilmesine ilikin 1701 sayl karar oy birliiyle kabul etti. Karar 12 Austos ta Lübnan Kabinesi tarafndan onayland. 13 Austos ta da srail 18 Eight IDF soldiers killed, 2 kidnapped on northern frontier,the Jerusalem Post, 12 Temmuz Address by Prime Minister Ehud Olmert - The Knesset, Prime Minister s Office, 17 Temmuz 2006, 20 Special Briefing on Travel to the Middle East and Europe What the Secretary Has Been Saying, U.S. Department of State, 21 Temmuz 2006, 19

25 Lübnan dastikrararaylar Kabinesinin karar oy birliiyle onamas üzerine 14 Austos ta taraflar aras atekes yürürlüe girdi. Atekesin ardndan Lübnanl mülteciler evlerine dönmeye baladlar. Lübnan ordusu Güney Lübnan a yerletikçe srail birlikleri bölgeyi kademeli olarak terk ettiler. Bununla birlikte, srail Hizbullah a silah sevkiyatn önleyecek bir mekanizma kurulana kadar ambargoyu kaldrmayacan açklad. 21 srail deniz ablukasnn +kaldrlmas için art kotuu uluslararas deniz gücünün bölgeye ulamaya balamas ve BM Bar Gücü nün konulanmas ile birlikte hava ve deniz ablukasn 8 Eylül de kaldrd. 22 SonKrizdeKimKazandKimKaybetti? Geriye dönüp bakldnda, Hizbullah-srail gerginliinin Ortadou da önümüzdeki dönemde yaanabileceklerin bir göstergesi olduu söylenebilir. Çatmann taraflar arasnda savan kazanan yoktur. 33 gün süren çatmalar sonunda taraflarn tümü ar kayplar vermiler ve bu çatmaya girerken amaçladklar hedeflerin hemen hiçbirine ulaamamlardr. Ksmi olarak daha fazla zarar gören taraflar bulunsa da bunu Hizbullah n bir zaferi olarak sunmak gerçekçi deildir. lk bakta öyle bir tablo gözümüze çarpmaktadr: srail BM Güvenlik Konseyi nin 1701 sayl kararyla belli kazanmlar elde etmitir deolojik açdan Hizbullah Lübnan halk nezdinde meruiyetini ve Ortadou halklar arasndaki popülaritesini artrmtr. Bu açdan kazançl görünmektedir. Ekonomik açdan sava taraflarn tümü için bir ykm olmutur. Taraflarn güvenlik konusundaki kayglar artarak devam etmektedir. ki taraf da hedeflerine sadece askeri yöntemlerle ulaamayacaklarn bir kez daha anlamlardr. Taraflar en azndan yakn gelecekte kapsaml bir silahl çatma konusunda daha dikkatli davranacaklardr. Uluslararas kamuoyu ve büyük güçler bu krizde iyi bir snav verememiler, Beyrut un yerle bir edilmesine seyirci kalmlardr. srailli askerleri kaçrmann, o dönemde, bu ölçüde bir savaa yol açabileceine yüzde bir bile ihtimal vermemitik. Bana, Bunun savaa neden olacan bilseydiniz yine de o emri verir miydiniz diye sorsanz, cevabm Kesinlikle hayr olurdu. Hizbullah Lideri Hasan Nasrallah, srail halk ise uzun süredir hissetmedii düzeyde kendisini tehdit altnda hissetmitir. Kriz Hizbullah, Suriye ve ran n iine yaram gibi gösterilmektedir. Ancak bu gerçekçi bir yaklam deildir. Krizin insani boyutu, sivil halkn gördüü zarar ve altyapya vurulan darbe ayn zamanda Lübnan n geleceine vurulan bir darbedir. Hizbullah, Lübnanl iîler nezdinde dahi kendine tannan kredinin büyük ksmn tüketmitir. Ac bilanço incelendiinde ortaya iç açc bir tablo çkmamaktadr Cease-fire begins; Israel says air, sea embargo still in place, CNN, 14 Austos Lebanon blockade to be lifted at 6 P.M. despite IDF objection, Haaretz, 07 Eylül BM verilerine göre Lübnan nüfusunun yaklak %20 si igal esnasnda Lübnan terketti. 3 bin civarnda evin de tahrip olduu tahmin edilmekte, Lucy Fielder, 700,000 displaced, Al-Ahram Weekly, 05 Austos

26 SETALübnan Raporu Tablo 3. Savan Bilançosu 24 Ölü says Yaral Says Sivil Asker Sivil Asker srail Lübnan 1187 Lübnan ordusu: 46 Hizbullah: 74 (Hizbullah a göre) 500+(srail e göre) Emel: 17, FHKC: 2 BM Yerlerinden Edilenler 800 bin kii snaklara ve dier bölgelere kaydrld 1 milyon kiiden bir ksm evlerinden olurken dier bölgelere göçenler oldu Hizbullah a bir daha toparlanamayacak ekilde bir darbe vurmak ve askeri kaynaklarn tahrip etmek ve olas bir ran operasyonu öncesi Hizbullah tehdidini ortadan kaldrmak srail in öncelikli hedefleri arasndayd. Geni kapsaml deerlendirilirse bu, Ortadou yu etnik, dinsel ve mezhepsel açdan bölerek yeniden ekillendirme giriimine yönelik somut bir adm olarak görülebilir. Tüm bu amaçlara karn gerginliin sonuçlar srail açsndan hiç de hesaplanan gibi olmamtr. Hizbullah karsnda bu derece bir direnile karlaan srail ve ABD, muhtemel bir ran operasyonu için bundan sonra daha ihtiyatl davranacaktr. BM Güvenlik Konseyi 'ölü bir kurum' haline gelmitir. ran Dileri Bakanl Sözcüsü Hamid Rza Asefi, Operasyonun hedeflerinden biri de Hizbullah Lübnan halkndan koparmakt. Bu nedenle vurulan hedeflerde sivil askeri hedef ayrm gözetilmedi. srail in planlarnn tersine Hizbullah, Lübnan halk nezdinde toplumsal meruiyetini ve güvenilirliini artrd. 25 Yapm olduu saldrlar srail in uluslararas arenadaki imajna da önemli ölçüde zarar verdi. slam dünyasndaki etnik ve mezhepsel çatma tehlikesi önemli bir tehdit olarak var olmaya devam etmektedir. Bu operasyondan uluslararas normlar ve kurumlar da önemli ölçüde yara alarak çkmtr. BM, kendi personelinin srail tarafndan aleni olarak hedef alnmas karsnda somut bir yaptrm uygulayamamtr. SnrSorunlar srail 2000 ylnda Güney Lübnan dan askerlerini çekti ve BM Genel Sekreteri srail in Güvenlik Konseyi nin 425 sayl kararna uyarak Lübnan topraklarndan çekilmesini tamamladn söyledi. Ancak bu çekilme Lübnan ile srail arasndaki snr sorunlarn tamamen çözmedi. ebaa Çiftliklerinin tartmal durumu devam etmektedir. Lübnan bu topraklarn kendisine ait olduunu dolaysyla srail in Lübnan topraklarnda halen igalci konumunda olduunu iddia etmektedir. srail, alann 425 sayl kararda kapsanmadn 24 Timeline of the July War 2006, The Daily Star, Mideast War, by the numbers, Guardian Unlimited, 18 Austos 2006, Crisis in Middle East, The Washington Post, Casualties of War, The Jerusalem Post, 25 Kevin Peraino, Winning Hearts and Minds; The new war in Lebanon is a propaganda battle- and Hizbullah is coming out on top. Some tips from a master, Newsweek, October 2,

27 Lübnan dastikrararaylar ve bu nedenle Çiftliin Lübnan snrlarna girmediini ileri sürmektedir. srail e göre Alt Gün savanda srail bölgeyi ele geçirmeden önce, ebaa Çiftlii Suriye ye aitti. ebaa kaplad alan olarak küçük bir bölgedir; ancak, srail in bölgedeki su kaynaklarn denetleyip kullanabilmesi açsndan stratejik öneme sahiptir 26. Son krizde Suriye bu bölgenin Lübnan a ait olduunu öne sürmütür. Suriye Bakan Bear Esad bu sorunu çözmek için iki yasal admn atlmas gerektiini söylemektedir. 27 Buna göre ilk olarak ikayet BM tarafndan tescil edilmeli ve daha sonra mühendisler tam olarak snr belirlemelidir. Hizbullah, Lübnan topraklarnda srail in igali devam ettii sürece direnie devam edeceini söylemekte ve Lübnan daki dier gruplar bu konuda Hizbullah a dorudan ve dolayl destek vermektedirler. Hizbullah srail in Lübnan topraklarnda halen igalci konumunda olduunu, dolaysyla kendilerine de meru müdafaa hakk doduunu savunmaktadr. 28 ebaa Çiftliklerinin durumu, muhtemel bir bar için önemli bir belirsizlik unsuru olarak varln korumaktadr. ekil 3. ebaa Çiftlikleri bölgesi GüvenlieDairPsikolojikKayglar srail 1948 senesinden bu yana Araplara kar yapm olduu be savan beini de kazanarak; Suriye, Msr, Ürdün ve Filistinlilere kar önemli bir psikolojik üstünlük salamtr. Bu yenilmezlik alglamas, kendini Araplarca çevrelenmi hisseden srail için 26 Engin Deniz Akarl, Lübnan n açmazlar, Birikim, 209, s.9, President Assad's speech before the Arab Lawyers Union Conference, 23 Ocak 2006, 28 Craig S. Smith, Lebanon s Three-Sided Postwar Game: Who Gets Shabaa Farms?, New York Times, September 24,

28 SETALübnan Raporu vazgeçilmez bir güvenlik hissi yaratmaktadr. srail in 2000 ylnda Güney Lübnan dan çekilmesi ve Gazze deki yerleimlerden çekilmeye karar vermesi srail kamuoyunda bir yenilgi olarak alglanmtr. Bu nedenle srail yenilgi psikolojisini bertaraf etmek için Hizbullah ve Hamas a ar bir darbe vurmak istemektedir. Güvenliiyle ilgili yaam olduu psikolojik gerilim srail in er ya da geç Hizbullah aleyhinde açk ya da gizli yeni hamlelerde bulunmasna neden olacaktr. Hizbullah n Araplarca bu denli destek görmesinin arkasnda yatan neden ise, srail e kar zafer kazanm olmasa da, bir yenilgi veya baarszlk hissi yaratm olmasdr. Bölgede kolektif bir güvenlik hissi olumad sürece, bu görece güvenlik ve üstünlük arzusu gerilimleri körüklemeye devam edecektir. DireniÖrgütlerininGelecei Direni örgütleri meruiyet zeminlerini salamlatrarak krizden kazançl çkmlardr. Hizbullah n snrl kaynaklaryla ABD ve srail e meydan okumas Ortadou corafyasnda dier direni örgütlerine de bir heyecan getirmitir. Bir iî örgüt olmasna ramen Hizbullah n direni konusunda baarl görünmesi, dier baka giriimlere de örnek tekil edecektir. srail in 2000 ylnda Güney Lübnan dan çekilmesinin Hizbullah n silahl direnii ve yldrmas sonucu olduu genel olarak kabul görmektedir. Bu da Hizbullah n etkinliini artrmtr. Bölgede dier Arap devletlerinin srail i igal ettii topraklardan kmldatamad gerçei gözönünde bulundurulduunda, Hizbullah n elindeki snrl kaynaklarla srail karsnda ulat baar dier Arap halklarnca da takdir görmektedir. Fakat son tahlilde milis güçlerin ve silahl örgütlerin yaygnlamas Ortadou daki merkezi hükümetleri zayflatacak ve istikrarszlklara neden olacaktr. Nasrallah, yalnzca iîler arasnda deil, Ortadou nun bütününde efsanevi bir direni figürü haline gelmektedir. Hizbullah ve Hamas ile birlikte ortaya çkan direni biçimi Ortadou toplumlarnn siyasi muhayyilesinde yeni imkanlar çartrmaktadr. Devlet yaplarnn giremedii alanlara bu direni örgütleri nüfuz etmekte ve daha sonra toplum içinde meru siyasal ve sosyal hareket haline gelmektedirler. Terörist örgüt adlandrmas artk bu örgütleri tanmlama açsndan gerçekçi ve yeterli deildir. Hizbullah n kendine ait televizyonu, gazetesi, sosyal yardm kurulular, bayra, marlar, liderleri, ideolojisi ve silahl güçleri bulunmaktadr. Hizbullah bu faaliyetlerini özellikle Lübnan n en fakir ve srail saldrlarna açk olan güney bölgesinde yürütmektedir. Lübnan devletinin salayamad güvenlik, salk, i, barnma gibi temel ihtiyaçlar ve her eyden önce toplumsal aidiyet hissini Hizbullah karlamaktadr. Hizbullah, Güney Lübnan da bu ihtiyaçlar karlayan tek merci olmaya devam ettii sürece toplumsal meruiyetini de sürdürecektir. 23