STKRAR POLTKALARININ SÜRDÜRÜLEBLRL ÜZERNE BR NOT: Tepkilerin Deiimi stikrar Politikalarının Sürdürülebilirliini Etkiler mi?

Transkript

1 VI. Ulusal Ekonometri ve statistik Sempozyumu, Mayıs Gazi Üniversitesi, Ankara STKRAR POLTKALARININ SÜRDÜRÜLEBLRL ÜZERNE BR NOT: Tepkilerin Deiimi stikrar Politikalarının Sürdürülebilirliini Etkiler mi? Yakup KÜÇÜKKALE * Abstract Stabilization programs are prepared by considering current economic conditions in order to achieve output and/or price stabilization. However, policy makers generally do not pay attention to the possible condition changes occured after application starting. But, starting conditions have changed by applying the program. How much been the validity of program affected by the responses of economic agents and the changings at these responses? In this study, it has been examined how much distort a stabilization program made to obtain output and/or price stability from its target(s) because of the response changes. Özet stikrar programları, çıktı ya da fiyat istikrarını salama amacıyla, mevcut durum göz önünde bulundurularak hazırlanır ve programın uygulanmaya balamasından sonra ortaya çıkabilecek muhtemel durum deimelerini dikkate almaksızın uygulanmaya devam edilir. Oysa, programın uygulanmaya balaması ile birlikte, balangıçta dikkate alınan durum deimitir. Ekonomik birimlerin uygulamaya konulan programa verecekleri tepkiler ve bu tepkilerdeki deiimler programın geçerliliini ne oranda etkilemektedir? Bu çalımada, çıktı ve/veya fiyat istikrarını salama amacıyla oluturulmu herhangi bir programın, tepki deimeleri karısında amacından ne oranda sapacaı aratırılmıtır. Keywords: Stabilization Program(s), Output and/or Price Stability, Response Changings, Time Inconsistency. Anahtar Kelimeler: stikrar Program(lar)ı, Çıktı ve/veya Fiyat stikrarı, Tepki Deiimi, Zaman Tutarsızlıı.. Giri stikrar programları oluturulurken, amaç her ne kadar gelecee ekil vermek olsa da, programların oluturulmasında, gayet doal olarak, yakın geçmiin ve o anın problemleri dikkate alınır. Ekonominin istikrar önlemi almayı gerektirecek konuma gelmesine neden olan etkenler tek tek belirlendikten sonra, bu etkenlerin etkilerini giderecek önlemler gelitirilir. Gelitirilen önlemler birbirleriyle çatımayacak ekilde bir ya da birkaç hedef dorultusunda bir araya getirilir ve ortaya stikrar Programları çıkar. Oluturulan bu istikrar programları, doru bir zamanlama ile uygulamaya konulursa ve hedef öncelikleri doru belirlenmise, programın baarısız olması için bir nedenin olmadıı düünülür. Ancak, orta ya da uzun vadeli bir programın uygulanmaya balamasıyla birlikte, ekonomik deikenler programa tepki vermeye balarlar ve verilen bu tepkiler programın baarısını dorudan etkiler. Balangıçta program ne kadar mükemmel hazırlanmı olsa da, ekonomik deikenler uygulamaya konulan programla birlikte deiir ve balangıç durumundan uzaklaılır. Oysa program balangıç durumu göz önüne alınarak hazırlanmıtır ve o ana uygun dümemektedir (Time Inconsistency). Dornbusch (99), bir istikrar programında iki eye dikkat edilmesi gerektiini söylemektedir: (i) Programın doru zamanda uygulamaya konulması ve (ii) programın uygulama süresi. Uygulanan programın uygulama süresi uzadıkça, balangıç artları ile o anki artlar arasındaki fark giderek açılacaı için, programın hedeflerinden sapmalar da giderek daha fazla olacaktır. stikrar programlarının baarısı, yukarıda açıklanmaya çalıılan durumsal farklılık kadar, ekonomik birimlerin beklentileri ile de ilgilidir. Programın uygulanmaya balanmasından önceki beklentiler ile programın uygulamaya konulmasından itibaren yeniden ekillenmeye balayan beklentilerin farklı olacaı su götürmez bir gerçektir. Beklentilerde meydana gelen bu deimeler, ekonomik birimlerin yeni programa verecekleri tepkilerin de farklılamasına ve dolayısıyla programın geçerliliini yitirmesine yol açacaktır. Beklentilerin gelecekte nasıl bir ekil alacaı bilinmeden hazırlanan program, beklentilerin deimesiyle birlikte doru program olmaktan çıkacaktır. Kydland ve Prescott (977) bu durumu u ekilde açıklamaktadır: Politika uygulayıcılarının gelecekte uygulayacakları politikaların ekonomik karar mekanizmaları üzerinde oluturacaı etkiyi günümüze indirgeyerek dikkate alacak hiçbir mekanizma bulunmamaktadır. Çıktı ve/veya fiyat istikrarını hedef olarak alan istikrar programlarının baarısı, son yıllarda, ampirik literatürün en önemli inceleme konularından biri olmutur [Lown ve Rich (997), McDonough (997), Mishkin ve Posen (997), Cecchetti (998), Siklos (999), Dittmar, Gavin ve Kydland (999a, 999b), Dittmar ve Gavin (), vd.]. * Doç. Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ünye BF, ktisat Bölümü

2 Çalımaların genelinde, istikrar politikaları için obje niteliinde olan amaç deikenlerinden biri sabit kabul edilmekte, dier amaç deikeni balamında istikrarın salanabilmesi için nasıl bir politika izlenmesi gerektii sorusuna cevap aranmaktadır. ncelenen çalımalarda sabit olduu kabul edilen amaç deikeni genellikle çıktı istikrarı olurken, politika uygulamalarının ekillenmesi için kullanılan deiken fiyat istikrarı olmaktadır. Bu konu ülkemiz ekonomisi için de son yıllarda tartıılmaya balanan yeni bir konudur [Altınkemer (996), Yamak ve Küçükkale (999, ), Küçükkale ve Zengin (), Küçükkale ve Bayraklı (), Kunter ve Janssen (), vd.]. Altınkemer (996), çalımasında, istikrar programlarını genel hatları ile incelemi ve Türkiye örnei için karılaılması muhtemel olan problemleri ortaya koymutur. Ülkemiz örneini ele alan çalımalardan, Yamak ve Küçükkale (999) çalıması ise, çıktı ile enflasyon arasındaki ödünlemeyi incelemi ve standart Phillips erisi üzerindeki ödünlemeyi daha aza indirmede, talep oklarından daha çok arz oklarının etkin olduunu ortaya koymutur. Çıktı ve fiyat deikenliklerini de dikkate alarak yapılan daha yeni tarihli bir baka çalıma da Küçükkale ve Zengin () den gelmitir. Yazarlar, deikenlik durumunun ele alınmasında sonucu deitiren herhangi bir etkiyle karılamamı, deikenlik ödünlemesinin de yine talep oklarından daha çok arz oklarından etkilendiini ortaya koymutur. Çıktı ve fiyat deikenliini dikkate alan, Yamak ve Küçükkale () imzalı bir baka çalıma ise, çıktı ve fiyat deikenlikleri arasındaki ödünlemenin daha düük düzeyde gerçekleebilmesi için, enflasyon hedeflemesi yerine fiyat düzeyi hedeflemesi yapmanın daha uygun olacaını ortaya koymutur. Nitekim, Kunter ve Janssen () de, istikrar programlarının baarılı olmasında enflasyon hedeflemesinin etkinliini gösteren herhangi bir kanıta rastlamamılardır. Küçükkale ve Bayraklı (), politika deimelerine karı verilecek tepkilerin belirsiz olduu bir ortamda da sonucun deimediini, deikenlik ödünlemesinin, yine talep yönlü politikalardan daha çok arz yönlü politikalar ile düürülebileceini ortaya koymutur. Bu çalımada, her ne kadar, gelecekteki durum deimeleri günümüze indirgenerek analiz yapılmamı olsa da ki bunun mümkün olmadıı Kydland ve Prescott (977) da ifade edilmitir gelecekte olması muhtemel tepkiler dikkate alınarak, en optimal politikanın nasıl oluturulması gerektii sorusuna cevap aranmıtır. Balangıçta kısaca belirtilen problem, yani zamanla verilecek tepkilerin deimesi sorunu, tepkilerde deime olduu takdirde, çıktı ve fiyat deikenliklerinin bu durumdan nasıl etkileneceklerinin tespiti yoluyla incelenmitir. Elde edilen sonuçlar, Türkiye örneini dikkate alarak konuyu inceleyen dier çalımaların sonuçları ile karılatırılmı ve çıktı deikenliinin politika ödünlemeleri üzerinde ne gibi etkilerinin olabilecei tespit edilmeye çalıılmıtır. Çalımada, Türkiye örneine ilikin 986:-: dönemi aylık veri seti kullanılmıtır. Analiz yöntemi olarak, çıktı ile fiyat deikenlii arasındaki ödünlemeyi VAR sistemi yaklaımı ile ele alan Cecchetti (998) yöntemi seçilmitir. Bu yöntemin alternatif yöntemlere olan üstünlüü, ekonomiyi VAR sistemi içerisinde modelleyerek karılıklı etkileimlerin daha nesnel bir ekilde yakalanmasına olanak tanımasının yanı sıra, hesaplamalarda daha az gözlem kaybına yol açan bir yaklaım izlemesinden kaynaklanmaktadır.. Metodoloji Politika uygulayıcılarının, çıktı ve fiyatların kendi hedef patikalarından sapmalarının indirgenmi karelerini minimize etmeye çalıtıkları varsayımı ile balayan Cecchetti (998) metodolojisi, () nolu kayıp fonksiyonunu kullanmaktadır. [ p p ] + ( )[ y y ], h L E i * * = t β α t + i t + i α t + i t + i () i= burada; p t, ekonomi geneli fiyat düzeyinin logaritmasını; y t, ekonomi geneli çıktı düzeyinin logaritmasını; p* ve y*, p ve y için hedeflenen düzeyleri; β, indirgeme faktörünü; h, dönem sayısını; α, fiyat sapmaları karesinin çıktı sapmaları karesine göre nispi aırlıını; ve E t, ele alınan döneme ilikin beklentileri göstermektedir. Kayıp fonksiyonunun tam olarak formüle edilmesi için, p* ve y* deerlerinin açık bir ekilde yazılması gerekmektedir. Cecchetti (998), y* ı ihmal ederek p* üzerinde durmutur. p* ın deerini de enflasyon hedeflemesi yerine fiyat düzeyi hedeflemesi eklinde belirleyen Cecchetti, p* a ilikin açık ifadeyi () nolu denklemde görüldüü üzere oluturmutur. p* t = p* t- + π* = π*t () Denklem () de elde edilen p* () nolu denklemde yerine konulursa, L kayıp fonksiyonu θ = {α, β, h, π*} parametre vektörünün bir fonksiyonu halini alacaktır. Bu vektörde, fiyat deikenliinin çıktı deikenliine göre nispi aırlıını yansıtan α nın alacaı deer, enflasyon beklentisi (π*) deerinin oluması gibi göreli bir yordam izler. Tamamen fiyat y* ın göz ardı edilip p* üzerinde durulması, istikrar politikasının fiyat istikrarını salamaya yönelik olarak hazırlandıı anlamına gelmektedir. Fiyat istikrarını salamaya yönelik olarak hazırlanan bir istikrar politikasında, enflasyon hedeflemesi yerine fiyat düzeyi hedeflemesi yapmanın, Türkiye örnei için de daha uygun olduu, Yamak ve Küçükkale () çalımasında ortaya konmutur. Ayrıca, Kunter ve Janssen () in, istikrar programlarının baarısında enflasyon hedeflemesinin etkin olmadıını göstermeleri de bu görüü desteklemektedir.

3 istikrarını hedef edinen bir politikada α= olurken, tamamen çıktı istikrarını hedef alan bir baka politikada α= olacaktır. Hangi patikanın seçilmesinin çıktı deikenlii ile fiyat deikenlii arasındaki ödünlemeyi minimum yapacaı sorusu, politika kontrol deikeni ile ekonomiye yön veren rastsal okların bir fonksiyonu olan çıktı ile fiyatlara ilikin dinamiklerin önsel verileri olmadan cevaplandırılamaz. Bu önsel bilgiler ekonomiyi nesnel bir ekilde ortaya koyan VAR sistemi tarafından verilir ki, bu sistem aynı zamanda optimizasyon probleminin kısıtını da oluturmaktadır. Direkt politika deikeninin faiz oranları ve dolaylı politika deikenlerinin de talep ve arz okları olduu kabul edilerek, sözü edilen sistem, () nolu denklem sistemi eklinde yazılabilir. yt pt ε t = A( L ), r t () burada; A(L), L gecikme operatörü ile ifade edilen (n+) boyutundaki gecikme polinomunu gösterirken, r t, faiz oranlarını ve ε t de talep ve arz oklarını ifade etmektedir. A(L) polinomundaki katsayılar ekonominin minyatür bir kopyası olarak kabul edilirler. Cecchetti (998), politika deiiklii durumunda A(L) deki katsayıların da deitii gerçeini göz ardı etmi, yani bir bakıma statik karılatırmalı bir analizi tercih etmitir. Artık, politika uygulayıcısının seçimi, () nolu denklem sistemine balı olarak, kayıp fonksiyonunu minimize edecek olan r t patikasını seçmekten ibarettir. r t için oluturulan bu optimal patika (4) nolu denklemde görülmektedir. r t = φ(l)ε t, (4) burada; φ(l), sistemdeki gecikme polinomunu temsil etmektedir. φ(l) polinomu, θ parametresinin olduu kadar, A(L) deki katsayıların ve ok matrisini ifade eden ε t nin kovaryans matrisi Σ nın da bir fonksiyonudur. Cecchetti (998), tek dönemlik durumu ele aldıından h= olmu, bu da β nın kayıp fonksiyonundan dümesine yol açmıtır. Logaritmik düzeyleri dikkate alındıında p* ve y* sıfır olarak kabul edilmitir. p ve y nin ise (5) ve (6) da görüldüü gibi ifade edilebilecei düünülmütür. y t = γr t + d t s t, γ< ve (5) p t = -r t + d t + s t, (6) burada; d t talep oklarını s t ise arz oklarını göstermektedir. Her iki okun birbirleriyle ilikisiz ve talep oklarının σ d olduu varsayıldıında, arz okları bire normalize edilerek denklemlerden düürülür. γ parametresinin, çıktının politika uygulamalarına verdii tepkilerin, fiyatların politika uygulamalarına verdii tepkiye oranı olduu ve sıfırdan küçük olmak zorunda olduu varsayılmıtır. Bu durumda, Cecchetti (998), politika kuralının (7) nolu denklemde görüldüü gibi olacaını ileri sürmütür. r t = ad t + bs t. (7) Denklem (7) yi de dikkate alarak, ilgili deikenlerin deikenlikleri, (8) ve (9) nolu denklemlerde görüldüü üzere türetilmitir. σ y = (γa + ) σ d + (γb ) ve (8) σ p = ( a) σ d + ( b). (9) Politika kuralının açık bir ekilde ifade edilebilmesi için, arz ve talep oklarının faiz üzerindeki etkilerini ifade eden a ve b katsayılarının da açık bir ekilde yazılması gerekmektedir. Bu katsayılar, L kayıp fonksiyonunun minimize edilmesi ile () ve () nolu denklemlerde görüldüü üzere hesaplanmıtır. L = ασ p + ( - α)σ y den () α γ ( α ) a = ve α + γ ( α ) () α + γ ( α ) b =. α + γ ( α ) () () ve () de elde edilen a ve b ifadeleri, (8) ve (9) da yerine konulursa, σ p ve σ y deikenleri, α, γ ve σ d nin bir fonksiyonu olarak ifade edilebilirler. Bu durumda, Cecchetti (998) ye göre, çıktı ve enflasyon deikenliklerinin hesaplanabilmesi için gerekli olan son bulgu γ katsayısıdır ki, bu katsayının da çıktının politika uygulamalarına verdii

4 tepkilerin ortalamasının fiyatların politika uygulamalarına verdii tepkilerin ortalamasına bölmek yoluyla elde edilebilecei açıktır. Burada, γ ile ilgili bazı açıklamalar yapmakta yarar olacaı düüncesindeyiz. lk olarak, γ nın negatif olma koulunun, Ödünleme nin doasından kaynaklandıını söylemek gerekmektedir. Çıktı deikenlii artarken (azalırken) fiyat deikenlii azalmalı (artmalı) ki, uygulanan politika geçerli bir sonuç üretebilsin. Söz konusu parametre pozitif ise, bu durum, çıktı deikenlii azalırken (artarken) fiyat deikenliinin de azaldıını (arttıını) ifade eder ki, o zaman, isizlik ve enflasyon konusunda politika uygulayıcısı için herhangi bir tercih yapma zorunluluu bulunmamakta, sadece artı ya da azalı yönünde bir eilim belirlemek yeterli olmaktadır. Oysa, gerçek hayatta durum biraz daha karmaıktır. Politika uygulayıcısı, biraz da tecrübeye dayalı olarak, isizlii azaltmak için fiyat istikrarından ne oranda Ödün vereceini, ya da enflasyonu azaltmak için istihdam politikasından ne oranda Ödün vereceini belirlemek zorundadır. Neticede, her iki deikenlik arasında ters yönlü bir ilikinin olduu yaygın bir ekilde bilinmektedir. Verilecek ödün ne oranda küçük ise, istikrar politikası da o oranda baarılı olarak kabul edilecektir. Dolayısıyla, bu ve buna benzer çalımalarda, istikrar programlarının baarısı tartıılırken, ödünleme katsayısının negatif olduu dönemlerde, minimum ödünlemenin salanıp salanamadıına bakılır. Nitekim, bu çalımada da, γ nın pozitif olduu dönemler dikkate alınmamıtır. Cecchetti (998), γ parametresinin, çıktının politika uygulamalarına verdii tepkinin ortalamasının fiyatların politika uygulamalarına verdii tepkilerin ortalamasına bölmek yoluyla hesaplanabileceini göstermitir. Bu durumda, söz konusu parametre, ele alınan dönem boyunca sabit kabul edilmektedir. Oysa, çalımanın giri bölümünde de ifade edildii üzere, programın uygulanmaya baladıı ilk günden itibaren, durumsal deiiklik süreci balamakta ve hem çıktının hem de fiyatların verdii tepkiler deimektedir. Çıktı ve fiyatların tepkilerini ortalama bir ölçü olarak alıp, bulunan sonuçlar üzerine politika gelitirmek, o anki durumun deimeden kalacaı statik bir ortamı dikkate almakla, ya da ekonomik birimlerin ekonomideki gelimeleri kesinlikle takip etmedikleri veya takip etseler bile tepki vermedikleri eklindeki statik bir yapıyı göz önüne almakla e anlamlıdır. Bu statik yaklaımın, modelin güvenilirliine gölge düürdüü apaçık ortadadır. Dolayısıyla, model sonuçlarının daha rasyonel olması için, ekonomik birimlerin veya ekonomik birimlere balı olarak çıktı ve fiyatlar genel düzeyi gibi ekonomik deikenlerin tepkisel deiimlerinin de dikkate alınması gerekmektedir. Bu çalımada, ele alınan dönem içerisinde meydana gelen tepkisel deiimlerin, çıktı ile fiyat deikenlii arasındaki ödünlemeyi ne ekilde etkiledii aratırılmı, elde edilen sonuçlar mevcut çalımaların sonuçları ile karılatırılmıtır.. Bulgular Çalıma, özü itibariyle, çıktı ve fiyatların politika uygulamalarına verdikleri tepkilerin deitii bir ortamda, ödünlemenin ne ekilde etkileneceini aratırmak üzerine kurulu olduundan, çalımaya ilk olarak, çıktı ve fiyatların, sırasıyla; arz, talep ve faiz oklarına ne ekilde tepki verdiklerinin tespiti ile balanmıtır. Çıktı ve fiyatların tepkilerinin hesaplanmasında kullanılan () nolu VAR sisteminin oluturulmasında be deiken kullanılmıtır. Bunlar: Sanayi Üretim Endeksi (SUE), Toptan Eya Fiyat Endeksi (TEFE), Talep oku, Arz oku ve Faiz Oranlarıdır. Türkiye örnei için aylık GSMH rakamları bulunmadıından, aylık çıktının yakınsak (proxy) bir göstergesi olarak Sanayi Üretim Endeksi kullanılmıtır. Enflasyon rakamları ise logaritmik TEFE serisinin birinci devresel farkları kullanılarak hesaplanmıtır. VAR sisteminde yer alan Talep oku deikeni, logaritmik M serisinin Hodrick-Prescott Filtresi (997) ile tahmin edilmesinden sonra, gerçek deerler ile tahmin deerleri arasındaki farkların bulunması ile elde edilmitir. Arz oku deikeni de, Varil Baına Petrol Fiyatları nın aynı prosedüre tabi tutulması yoluyla türetilmitir. Faiz deikeni olarak, TC Merkez Bankası nın uygulamakta olduu Reeskont ve Avans Faiz Oranları ndan yararlanılmıtır. Çalımada, Türkiye örneine ilikin 986:-: dönemi aylık veri seti kullanılmıtır. Bütün deikenler sisteme logaritmik düzeylerinde dahil edilmilerdir. VAR sisteminin optimal gecikme uzunluu Akaike Bilgi Kriteri (969) yardımıyla (bir) olarak belirlenmitir. Çıktı ve fiyatların politika oklarına verdikleri tepkilerin grafikleri ekil - de gösterilmitir. SEKiL : ARZ SOKUNA VERiLEN TEPKiLER,4,, ÇIKTI FIYAT -, -,4 -,

5 ,5,,5, -,5 -, -,5 -, SEKIL : TALEP SOKUNA VERILEN TEPKILER ÇIKTI FIYAT ,4,, -, -,4 -,6 -,8 SEKiL : FAiZ SOKUNA VERiLEN TEPKiLER ÇIKTI FYAT ekil- den de görülecei üzere, çıktı arz oklarına önce artan sonra da azalan yönde bir tepki vermektedir. Fiyatların arz oklarına verdii tepki ise önce azalan sonra da artan yönde olmaktadır. Talep okları için de durumun deimedii, tepkilerin yönünün aynı olduu ekil- den görülebilir. Faiz oklarında ise durum biraz daha farklıdır. ekil- ten de görülebilecei gibi, bu farklılık fiyatların faiz oklarına verdii tepkiden kaynaklanmaktadır. Aslında, çıktının faiz oklarına verdii tepki, arz ve talep oklarına verdii tepkiden pek de farklı görülmemektedir. Ne var ki, fiyatlar genel düzeyinin faiz oklarına verdii tepki, azalı yönünde bir farklılık göstermezken, artı yönünde dier durumlara göre çok büyük miktarda olmaktadır. Daha önceki çalımaların bazılarında [Küçükkale ve Zengin () ve Küçükkale ve Bayraklı ()], faiz okları için hesaplanan γ katsayısının pozitif bulunma nedeninin bu olduu düünülebilir. Elde edilen tepki sonuçları yardımıyla Cecchetti (998) metodolojisi uygulanırken, γ parametresinin deeri, her bir dönem için, çıktının tepkisi bölü fiyatların tepkisi eklinde hesaplanmıtır. Söz konusu katsayı, her bir dönem için ayrı ayrı hesaplandıından, tepkisel deiimlerin yakalanması olası olmu ve böylece statik analizden kaçınılmıtır. Cecchetti (998) metodolojisinde, tepkilerin ortalamaları birbirlerine oranlandıı için tek bir γ deeri bulunmakta, ve dolayısıyla tepkisel deiimler dikkate alınmayarak tek bir ödünleme erisi elde edilmekteydi. Arz okları durumu için oluturulan ve tepkisel deiimlerin de dikkate alındıı deikenlik erileri ekil 4 ve 5 te sunulmutur. ekil 4: Arz oku Durumunda Çıktı Deikenlii 5 4 Deikenlik,,5,4 Alfa,55,7,85 -,7 -,45 Gamma

6 ekil 5: Arz oku Durumunda Fiyat Deikenlii 8 Deikenlik 6 4,,5 Alfa,4,55,7,85 -,7 -,45 Gamma ekil-4 te, tepkisel deiimlerin dikkate alınması ile oluturulan çıktı deikenlii grafii görülmektedir. Grafikten de görülecei üzere, γ katsayısının deeri büyüdükçe, çıktı deikenlii, çıktı istikrarı için oluturulan programlarda, önce artmakta daha sonra da azalma eilimine girmektedir. Fiyat istikrarını salamak için oluturulan programlarda ise programa verilen tepkilerin bir önemi bulunmamakta, çıktı deikenlii zaten minimum düzeyde gerçeklemektedir. ekil-5 te ise fiyat deikenliinin arz oklarına verdii tepkisel deiimler görülmektedir. Fiyat istikrarını salamak için oluturulan programlarda γ nın artıı, fiyat deikenliini sonsuza yönelen bir artı eilimine yönlendirirken, çıktı istikrarını salamayı amaç edinen programlarda fiyat deikenlii uygulanan politikalara tepki vermemektedir. Bu noktada γ artıının ne anlama geldii sorgulanmaksızın yapılan yorumların bir anlamı olmayacaktır. Söz konusu katsayı, çıktının politikaya verdii tepkinin fiyatların politikaya verdii tepkiye bölünmesi yoluyla hesaplandıına göre, γ nın artıı, ya çıktının politikaya verdii tepkinin nispi olarak artması ya da fiyatların politikaya verdii tepkilerin nispi olarak azalması ile mümkündür. Bu durumda, fiyat istikrarını salamak için oluturulan bir programda, fiyatlar genel düzeyi uygulamaya konulan programa karı tepkisiz kalıyorsa, programın balangıcına göre verdii tepki azalmısa, ya da çıktının verdii tepki programın balangıcına göre artmısa, fiyat deikenlii çok yüksek düzeylere ulaabilecektir eklinde bir sonuç üretilebilir. ekil 6: Talep oku Durumunda Çıktı Deikenlii 4,5 4,5,5 Deikenlik,5,5,,,,4,5,6,7,8 Alfa,9 -,9 -,67 -,5 -,8 Gamma ekil 7: Talep oku Durumunda Fiyat Deikenlii 4,5 4,5,5 Deikenlik,5,5,,,,4 Alfa,5,6,7,8,9 -,8 -,5 -,67 Gamma -,9

7 ekil-6 da, çıktının talep oklarına verdii tepkinin deiimi görülmektedir. Talep okları için verilen tepkilerin deiimi, arz okları için verilen tepkilerin deiiminden pek de farklı deildir. Çıktı istikrarını hedef alan programlarda γ nın artıı, çıktı deikenliini önce artırmakta sonra da azaltmaktadır. Fiyat istikrarını hedef alan programlarda ise çıktı deikenlii herhangi bir tepki vermemektedir. ekil-7, fiyatlar genel düzeyinin talep oklarına verdii tepkinin deiimini göstermektedir. Fiyat istikrarını salamak için oluturulan programlarda, γ nın artıı, fiyat deikenliini sonsuza yönelen bir artı eilimine sürüklerken, çıktı istikrarını hedef alan programlarda, söz konusu katsayının artıı fiyat deikenliini azalma yönünde bir trende sürüklemektedir. Arz okları için elde edilen sonucun bir benzeri de burada elde edilebilir görünmektedir: Fiyat istikrarı için oluturulan programlarda fiyatlar genel düzeyinin politikaya verdii tepki programın balangıç anına göre azalmısa, fiyat deikenlii çok büyük oranda artmaktadır. Çıktı ve fiyatlar genel düzeyinin faiz oklarına verdikleri tepkiler, aırlıklı olarak pozitif olduu için analizin a priori artlarını salamamı, bu nedenle de inceleme dıı bırakılmıtır. Deikenlik deiim grafiklerinden elde edilen sonuçlar u ekilde özetlenebilir:. Arz ve talep okları dikkate alındıında, fiyat deikenliinin nispi olarak düük tepki vermesi durumunda (yani γ yükseldiinde), fiyat istikrarını salamak için oluturulan politikalarda bile fiyat deikenliinin çok yüksek düzeylere ulaabilecei göz önüne alınmalıdır. Bu durumda, yani fiyatların göreli olarak yapıkan olduu ve fiyat istikrarını salamak için oluturulan programlara tepki vermedii durumlarda, fiyatlar genel düzeyinin arz ve talep yanlı politikalar ile düürülmeye çalıılması anlamsız bir çaba olacaktır.. Çıktı istikrarını salamak için oluturulan programlarda, γ nın artıı, fiyat deikenliini etkilemezken, uzun dönemde çıktı istikrarını salayarak çıktı deikenliini azaltmaktadır.. Gerek çıktı istikrarını salamak ve gerekse fiyat istikrarını salamak amacıyla oluturulmu olsun, istikrar programlarında faiz politikasını kullanmak, her iki deikenlii de (muhtemelen) olumsuz yönde etkilemektedir. Çünkü bu durumda ödünleme pozitif olmaktadır. Faiz okları durumunda çıktı deikenlii mutlak surette artarken, fiyat deikenliinin azalacaını ya da baka bir ifadeyle fiyat istikrarının salanacaını gösteren herhangi bir bulguya rastlanmamıtır. Deikenliklerdeki deiimler bu ekilde incelendikten sonra, imdi de deikenliklerdeki bu deiimlerin ödünleme erilerini nasıl etkiledii üzerinde durmakta yarar vardır. ekil 8: Arz ve Talep okları Durumunda γ nın Artıı Çıktı Deikenlii Çıktı stikrarını Hedef Alan Program Fiyat stikrarını Hedef Alan Program Fiyat Deikenlii ekil-8 de, arz ve talep okları durumunda, fiyat istikrarını ve çıktı istikrarını salamak için oluturulan programların, çıktı ve fiyat deikenliklerini ve dolayısıyla da ödünleme erilerini ne yönde etkiledii simule edilmeye çalıılmıtır. stikrar programı fiyat istikrarını salamak için oluturulmusa, γ nın artıı, fiyat deikenliini aırı oranda artırmakta ve dolayısıyla ödünleme erisini orijinden uzaklatırarak, politikanın alternatif maliyetini yükseltmektedir. Çıktı istikrarını salama amacıyla oluturulan programlarda ise, γ nın artıı, uzun dönemde çıktı deikenliini azaltmakta, fiyat deikenliini etkilememektedir. Faiz oklarının çıktı deikenliini mutlak surette artıracaı, fiyat deikenlii üzerindeki etkilerinin ise tartımaya açık olduu bilindiinden, faiz oklarının ödünleme erisi üzerindeki etkileri tartıma dıı bırakılmıtır 4. Bunun tersinin de mümkün olduu hatırlanmalıdır. Yani γ nın azalması durumunda, çıktı deikenlii bir miktar artacak ancak fiyat deikenlii deimeyecektir. 4 Bu sonuç, Küçükkale ve Zengin () ve Küçükkale ve Bayraklı () nın bulguları ile uyumludur.

8 4. Sonuç stikrar programlarının oluturulmasında mevcut artlar dikkate alınmakta, oluturulan programların belirli bir süre boyunca uygulanmasında artların deimeyecei varsayılmaktadır. Oysa, oluturulan programların uygulamaya konulması ile birlikte artlar deimeye balamakta ve programın oluturulduu artlardan uzaklaılmaktadır. Program balangıç artları için oluturulmutur ve programın uygulanmaya balanması ile birlikte artlar deimitir. Program artık ne kadar gerçekçidir ya da mevcut artlara ne oranda uyum salamaktadır. Deien artlar programın uygulanabilirliini ne yönde etkilemitir? stikrar Programlarında Zaman Tutarsızlıı (Time Inconsistency) olarak adlandırılan bu durum ülkemiz örnei için inceleme konusu yapılmamıtır. Bu çalımada, istikrar programlarının uygulanmaya balaması ile birlikte, ekonomik birimlerin programa verdikleri tepkilerin deimeye balamasının ne gibi sonuçlar douracaı aratırılmıtır. Elde edilen sonuçlar, muhtemel durumlar için farklılıklar göstermektedir. Sonuçlar u ekilde özetlenebilir:. Çıktı istikrarını salamak için oluturulan bir program uygulanmaya baladıında, çıktının programa verdii tepki fiyatların programa verdii tepkiye oranla artı yönünde bir eilim sergilerse, çıktı deikenlii azalmakta, yani çıktı istikrarı salanmakta, fiyat deikenlii ise deimemektedir. Çıktı istikrarı için oluturulan bir programa, fiyatlar genel düzeyi göreli olarak daha fazla tepki vermeye baladıında ise, çıktı deikenlii bir miktar artmakta, fiyat deikenlii yine deimemektedir. Ülkemiz ekonomisinde öncelikli problemin fiyat istikrarını salamak olduu düünülürse, çıktı istikrarı amacıyla oluturulan programların, amaca ulamada yetersiz kalacaını söylemek mümkündür.. Fiyat istikrarını salamak için oluturulan bir programın uygulamaya konulması ile birlikte, çıktının programa verdii tepkinin göreli olarak artması ya da fiyatlar genel düzeyinin programa verdii tepkinin göreli olarak azalması durumlarında, çıktı deikenlii deimemekte, fiyat deikenlii ise çok büyük oranda artmaktadır. Bu durumda, fiyat istikrarını salama amacıyla oluturulan, ancak amacına ulaamayan bir istikrar programının yarardan çok zarar getirecei açıktır. Tersi düünüldüünde, yani fiyat istikrarını salama amacı güden bir programın uygulanmaya balaması ile birlikte, fiyatlar genel düzeyinin programa verdii tepkinin göreli olarak artması durumunda, çıktı deikenlii yine deimemekte, fiyat deikenlii ise azalmaktadır. O halde, fiyat istikrarını salamayı amaç edinen bir programın baarısı, programın uygulamaya konulmasından sonra, fiyatlar genel düzeyinin programa verecei tepkileri artırıcı yönde gelitirecek olan ilave tedbirlerle desteklenmesinden geçmektedir. Tepkiyi artırıcı ilave tedbirler uygulanmadıkça, fiyat istikrarını salamayı amaç edinen programlar baarısız olacaktır. Özetle, fiyat istikrarını salamayı hedef seçen programlar, oluturulduu gibi kalmamalı, sürekli güncellenmelidir. Aksi takdirde, fiyat istikrarını salamak olası deildir.. Gerek çıktı istikrarını ve gerekse fiyat istikrarını hedef alsın, oluturulan bir program faiz politikasına dayandırılmamalıdır. Faiz politikası temelinde oluturulan bir program, γ artsa da azalsa da, çıktı deikenliini artırmakta, yani istikrarsız hale getirmekte, fiyatlar genel düzeyi üzerinde de belirsiz bir etkiye yol açmaktadır. Politika uygulayıcılarının ülkemiz ekonomisinde reel ekonomiyi canlandırmak adına ok faiz politikaları uygulamaları, bu balamda istenmeyen sonuçlar dourabilecektir. Reel ekonominin canlanması için faiz oranlarının dümesi gerektii tartıma götürmez bir gerçektir. Ancak faiz oranları düürülürken, ok politikalar yerine daha ılımlı politikaların uygulanması makul görünmektedir.

9 Kaynakça Akaike H., (969), Fitting Autoregressions for Predictions, Annals of the Institute Statistical Mathematics,, pp: Altınkemer, M., (996), Problems with Stabilization Programs and an Outline for a Turkish Stabilization, The Central Bank of the Republic of Turkey, Discussion Paper No: 964. Cecchetti S. G., (998), Policy Rules And Targets: Framing The Central Bank s Problem, FRB of New York Economic Policy Review, Vol. 4, Iss., pp: -4. Dittmar R., Gavin W. T. And Kydland F. E., (999), The Inflation-Output Variability Tradeoff And Price-Level Targets, FRB of St. Louis Review, Vol. 8, Iss., pp: -., (999), Price Level Uncertainity and Inflation Targeting, FRB of St. Louis Review, Vol. 8, Iss. 4, pp: -. Dittmar R., ve Gavin W. T. (), What Do New Keynesian Phillips Curves Imply for Price Level Targeting, FRB of St. Louis Review, Vol. 8, Iss., pp: -. Dornbusch R. (99), "Credibility and Stabilization", Quarterly Journal of Economics. Hodrick R. J. And Prescott E. C., (997), Postwar US Business Cycles: An Empirical Investigation, Journal of Money, Credit and Banking, Vol. 9, pp: -6. Kunter K., ve Janssen N., Credibility of Monetary Regimes: Is Inflation Targeting Different, The Central Bank of the Republic of Turkey Discussion Paper No: /. Küçükkale Y., ve Zengin A., Output-Inflation Variability Tradeoff and Stabilization Policies, Proceding Paper, First International Joint Symposium on Bussiness Administration, - Temmuz, Gökçeada, Çanakkale. Küçükkale Y., ve Bayraklı A., Belirsizlik Durumunda Çıktı-Enflasyon Deikenlii Ödünlemesi ve stikrar Politikaları, Bildiri, statistik Aratırma Sempozyumu, 7-9 Kasım, Ankara, ss: 9-4. Lown C. S. And Rich R. W., (997), Is There An Inflation Puzzle?, FRB of New York Economic Policy Review, Vol., Iss. 4, pp: McDonough W. J., (997), A Framework For The Pursuit Of Price Stability, FRB of New York Economic Policy Review, Vol., Iss., pp: -8. Mishkin F. S. And Posen A. S., (997), Inflation Targeting: Lessons From Four Countries, FRB of New York Economic Policy Review, Vol., Iss., pp: 9-. Siklos P. L., (999), Inflation-Target Design: Changing Inflation Performance And Persistence In Industrial Countries, FRB of St. Louis Review, Vol. 8, Iss., pp: Svensson L. E. O., (997a), Optimal Inflation Targets, Conservative Central Banks, And Linear Inflation Contracts, American Economic Review, Vol. 87, pp: Svensson L. E. O., (997b), Price Level Targeting vs. Inflation Targeting: A Free Lunch?, NBER Working Paper 579. Taylor J. B., (979), Estimation And Control Of A Macroeconomic Model With Rational Expectations, Econometrica, Vol. 47, pp: Yamak R. And Küçükkale Y., (999), Çıktı-Enflasyon Deikenlii Ödünlemesi ve Hedef Belirleme, Bildiri, DE Aratırma Sempozyumu, 7-9 Kasım, Ankara. Rasyonel Beklentiler Doal Oran Hipotezi: Türkiye çin Zaman Serisi Bulguları , Bildiri, IV. Ulusal Ekonometri ve statistik Sempozyumu, 4-6 Mayıs 999, Belek, Antalya.