Dr. Yakup KÜÇÜKKALE Karadeniz Teknik Üniversitesi Ünye ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi ktisat Bölümü Ünye/ORDU

Transkript

1 BELRSZLK DURUMUNDA ÇIKTI-ENFLASYON DEKENL ÖDÜNLEMES (TRADE-OFF) VE STKRAR POLTKALARI Bu çalıma, DE statistik Aratırma Sempozyumu 2000 Ankara da tebli olarak sunulmutur. Dr. Yakup KÜÇÜKKALE Karadeniz Teknik Üniversitesi Ünye ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi ktisat Bölümü Ünye/ORDU Ar. Gör. Alparslan BAYRAKLI Karadeniz Teknik Üniversitesi Ünye ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi ktisat Bölümü Ünye/ORDU ABSTRACT The purpose of this study is to determine the macroeconomic variables which could provide a lower tradeoff between inflation and output variability when policymakers focuces on both price and output stability. Recent sudies which have examined this subject found that supply-side variables could provide a lower tradeoff between output and inflation than demand side variables do. However, the existing studies did not include the uncertainty on the policy responses. By importing the uncertainity into the model, this study finds that uncertain responses makes the tradeoff lower between inflation and output variability than certain case. 1. GR Çıktı ve/veya fiyat istikrarını salamayı hedef alan istikrar politikalarının baarısı, son yıllarda, ampirik literatürün en önemli inceleme konularından biri olmutur [Lown ve Rich (1997), McDonough (1997), Mishkin ve Posen (1997), Cecchetti (1998), Siklos (1999), Dittmar, Gavin ve Kydland (1999a, 1999b), Dittmar ve Gavin (2000), vd.]. Çalımaların genelinde, istikrar politikaları için obje niteliinde olan amaç deikenlerinden biri sabit kabul edilmekte, dier amaç deikeni balamında istikrarın salanabilmesi için nasıl bir politika izlenmesi gerektii sorusuna cevap aranmaktadır. ncelenen çalımalarda sabit olduu kabul edilen amaç deikeni genellikle çıktı istikrarı olurken, politika uygulamalarının ekillenmesi için kullanılan deiken fiyat istikrarı olmutur. Bu konu ülkemiz ekonomisi için de son günlerde tartıılmaya balanan yeni bir konudur [Küçükkale ve Zengin (2000), Yamak ve Küçükkale (1999, 2000), vd.]. Ülkemiz örneini ele alan bu çalımalardan, Yamak ve Küçükkale (1999) çalıması, deikenlikleri ele almamakla birlikte, çıktı ile enflasyon arasındaki ödünlemeyi incelemi ve talep oklarından daha çok arz oklarının etkin olduunu ortaya koymutur. Deikenlikleri de dikkate alarak yapılan daha yeni tarihli bir baka çalıma da Küçükkale ve Zengin (2000) den gelmitir. Yazarlar, deikenlik durumunun ele alınmasında sonucu deitiren herhangi bir unsurla karılamamı, deikenlik ödünlemesinin de yine talep oklarından daha çok arz oklarından etkilendiini ortaya koymutur. Deikenlii dikkate alan, Yamak ve Küçükkale (2000) imzalı bir baka çalıma ise, çıktı ve fiyat deikenlikleri arasındaki ödünlemenin daha düük düzeyde gerçekleebilmesi için, enflasyon hedeflemesi yerine fiyat düzeyi hedeflemesi yapmanın daha uygun olacaını ortaya koymutur. Ne var ki, Türkiye örnei için ele alınan daha önceki çalımaların hiç birinde belirsizlik durumu ele alınmamı, ceteris paribus varsayımı ile gelecek dönemlerin de u anki dönemlerle aynı karakteristik özellikleri taıyacakları varsayılmıtır. Oysa, gelecek dönemlere ait belirsizliin analizlere dahil edilmesi, istikrar politikalarının öngörülerini saptırmayacaı, aksine daha tutarlı hale getirecei, ya da en azından hedeflerdeki sapmayı azaltacaı, herkes tarafından kabul edilmektedir. Bu çalımada, çıktı ile fiyat deikenlii arasındaki ödünleme, belirsizlik durumu da dikkate alınarak yeniden incelenmitir. Elde edilen sonuçlar, Türkiye örneini dikkate alarak konuyu inceleyen dier çalımaların sonuçları ile karılatırılmı ve belirsizliin politika ödünlemeleri üzerinde ne gibi etkilerinin olabilecei tespit edilmeye çalıılmıtır.

2 Çalımada, Türkiye örneine ilikin 1986: :06 dönemi aylık veri seti kullanılmıtır. Analiz yöntemi olarak, çıktı ile fiyat deikenlii arasındaki ödünlemeyi VAR sistemi yaklaımı ile ele alan Cecchetti (1998) yöntemi seçilmitir. Bu yöntemin alternatif yöntemlere olan üstünlüü, ekonomiyi VAR sistemi içerisinde modelleyerek karılıklı etkileimlerin daha nesnel bir ekilde yakalanmasına olanak tanımasının yanı sıra, hesaplamalarda daha az gözlem kaybına yol açan bir yaklaım izlemesinden kaynaklanmaktadır. Ayrıca VAR yöntemi, iktisadi ekollerden hiç birisine mal edilmemekte, söz konusu bu ateorik görünümüyle nesnel analizlere zemin hazırlamaktadır. 2. METODOLOJ Politika uygulayıcılarının, çıktı ve fiyatların kendi hedef patikalarından sapmalarının indirgenmi karelerini minimize etmeye çalıtıkları varsayımı ile balayan Cecchetti (1998) metodolojisi, (1) nolu kayıp fonksiyonunu kullanmaktadır. 2 2 [ p p ] + ( 1 )[ y y ], h L E i * * = t β α t + i t + i α t + i t + i (1) i= 0 burada; p t, ekonomi geneli fiyat düzeyinin logaritmasını; y t, ekonomi geneli çıktı düzeyinin logaritmasını; p* ve y*, p ve y için hedeflenen düzeyleri; β, indirgeme faktörünü; h, dönem sayısını; α, fiyat sapmaları karesinin çıktı sapmaları karesine göre nispi aırlıını; ve E t, ele alınan döneme ilikin beklentileri göstermektedir. Kayıp fonksiyonunun tam olarak formüle edilmesi için, p* ve y* deerlerinin açık bir ekilde yazılması gerekmektedir. Cecchetti (1998), y* ı ihmal ederek p* üzerinde durmutur 1. p* ın deerini de enflasyon hedeflemesi yerine fiyat düzeyi hedeflemesi eklinde belirleyen Cecchetti, p* a ilikin açık ifadeyi (2) nolu denklemde görüldüü üzere oluturmutur 2. p* t = p* t-1 + π* = π*t (2) Denklem (2) de elde edilen p* (1) nolu denklemde yerine konulursa, L kayıp fonksiyonu θ = {α, β, h, π*} parametre vektörünün bir fonksiyonu halini alacaktır. Bu vektörde, fiyat deikenliinin çıktı deikenliine göre nispi aırlıını yansıtan α nın alacaı deer, enflasyon beklentisi (π*) deerinin oluması gibi göreli bir yordam izler. Tamamen fiyat istikrarını hedef edinen bir politikada α=1 olurken, tamamen çıktı istikrarını hedef alan bir baka politikada α=0 olacaktır. Hangi patikanın seçilmesinin çıktı deikenlii ile fiyat deikenlii arasındaki ödünlemeyi minimum yapacaı sorusu, politika kontrol deikeni ile ekonomiye yön veren rastsal okların bir fonksiyonu olan çıktı ile fiyatlara ilikin dinamiklerin önsel verileri olmadan cevaplandırılamaz. Bu önsel bilgiler ekonomiyi nesnel bir ekilde ortaya koyan VAR sistemi tarafından verilir ki, bu sistem aynı zamanda optimizasyon probleminin kısıtını da oluturmaktadır. Direkt politika deikeninin faiz oranları ve dolaylı politika deikenlerinin de talep ve arz okları olduu kabul edilerek, sözü edilen sistem, (3) nolu denklem sistemi eklinde yazılabilir. yt pt ε t = A( L ), r t (3) burada; A(L), L gecikme operatörü ile ifade edilen (n+1) 2 boyutundaki gecikme polinomunu gösterirken, r t, faiz oranlarını ve ε t de talep ve arz oklarını ifade etmektedir. A(L) polinomundaki katsayılar ekonominin minyatür bir kopyası olarak kabul edilirler. Cecchetti (1998), politika 1 y* ın göz ardı edilip p* üzerinde durulması, istikrar politikasının fiyat istikrarını salamaya yönelik olarak hazırlandıını anlamına gelmektedir. 2 Fiyat istikrarını salamaya yönelik olarak hazırlanan bir istikrar politikasında, enflasyon hedeflemesi yerine fiyat düzeyi hedeflemesi yapmanın, Türkiye örnei için de daha uygun olduu, Yamak ve Küçükkale (2000) çalımasında ortaya konmutur.

3 deiiklii durumunda A(L) deki katsayıların da deitii gerçeini göz ardı etmi, yani bir bakıma statik karılatırmalı bir analizi tercih etmitir. Artık, politika uygulayıcısının seçimi, (4) nolu denklem sistemine balı olarak, kayıp fonksiyonunu minimize edecek olan r t patikasını seçmekten ibarettir. r t için oluturulan bu optimal patika (4) nolu denklemde görülmektedir. r t = φ(l)ε t, (4) burada; φ(l), sistemdeki gecikme polinomunu temsil etmektedir. φ(l) polinomu, θ parametresinin olduu kadar, A(L) deki katsayıların ve ok matrisini ifade eden ε t nin kovaryans matrisi Σ nın da bir fonksiyonudur. Cecchetti (1998), tek dönemlik durumu ele aldıından h=0 olmu, bu da β nın kayıp fonksiyonundan dümesine yol açmıtır. Logaritmik düzeyleri dikkate alındıında p* ve y* sıfır olarak kabul edilmitir. p ve y nin ise (5) ve (6) da görüldüü gibi ifade edilebilecei düünülmütür. y t = γr t + d t s t, γ<0 ve (5) p t = -r t + d t + s t, (6) burada; d t talep oklarını s t ise arz oklarını göstermektedir. Her iki okun birbirleriyle ilikisiz ve talep oklarının σ 2 d olduu varsayıldıında, arz okları bire normalize edilerek denklemlerden düürülür. γ parametresinin, çıktının politika uygulamalarına verdii tepkilerin, fiyatların politika uygulamalarına verdii tepkiye oranı olduu ve sıfırdan küçük olmak zorunda olduu varsayılmıtır. Bu durumda, Cecchetti (1998), politika kuralının (7) nolu denklemde görüldüü gibi olacaını ileri sürmütür. r t = ad t + bs t. (7) Denklem (7) yi de dikkate alarak, ilgili deikenlerin deikenlikleri, (8) ve (9) nolu denklemlerde görüldüü üzere türetilmitir. σ 2 y = (γa + 1) 2 σ 2 d + (γb 1) 2 ve (8) σ 2 p = (1 a) 2 σ 2 d + (1 b) 2. (9) Politika kuralının açık bir ekilde ifade edilebilmesi için, arz ve talep oklarının faiz üzerindeki etkilerini ifade eden a ve b katsayılarının da açık bir ekilde yazılması gerekmektedir. Bu katsayılar, L kayıp fonksiyonunun minimize edilmesi ile (11) ve (12) nolu denklemlerde görüldüü üzere hesaplanmıtır. L = ασ 2 p + (1 - α)σ 2 y den (10) α γ ( 1 α ) a = ve 2 α + γ (1 α ) (11) α + γ ( 1 α ) b =. 2 α + γ ( 1 α ) (12) (11) ve (12) de elde edilen a ve b ifadeleri, (8) ve (9) da yerine konulursa, σ 2 p ve σ 2 y deikenleri, α, γ ve σ 2 d nin bir fonksiyonu olarak ifade edilebilirler. Bu durumda, Cecchetti (1998) ye göre, çıktı ve enflasyon deikenliklerinin hesaplanabilmesi için gerekli olan son bulgu γ katsayısıdır ki, bu katsayının da çıktının politika uygulamalarına verdii tepkilerin ortalamasının fiyatların politika uygulamalarına verdii tepkilerin ortalamasına bölmek yoluyla elde edilebilecei açıktır. Metodolojisinin bu bölümüne kadar belirsizlie yer vermeyen Cecchetti (1998), Brainard (1967) ın da ifade ettii belirsizlik durumunu ele alarak, belirsizliin olduu bir ortamda, politika deimelerine verilen tepkilerin daha düük düzeyde olacaını kabul etmi ve deikenlik

4 denklemlerine etki eden a ve b nin açık ifadelerini (13) ve (14) de görüldüü üzere yeniden düzenlemitir. α ˆ(1 γ α) a = ve ( ˆ 2 2 α + γ + σ ˆ )(1 α) γ (13) α + ˆ(1 γ α) b = ( ˆ 2 2 α + γ + σ ˆ )(1 α) γ (14) 3. AMPRK BULGULAR Optimizasyon probleminin kısıtını oluturan (3) nolu VAR sisteminin oluturulmasında be deiken kullanılmıtır. Bunlar: Sanayi Üretim Endeksi (SUE), Toptan Eya Fiyat Endeksi (TEFE), Talep oku, Arz oku ve Faiz Oranlarıdır. Türkiye örnei için aylık GSMH rakamları bulunmadıından, aylık çıktının yakınsak (proxy) bir göstergesi olarak Sanayi Üretim Endeksi kullanılmıtır. Enflasyon rakamlarının türetilmesinde ise logaritmik TEFE serisinin birinci devresel farklarını bulma prosedüründen yararlanılmıtır. VAR sisteminde yer alan Talep oku deikeni, logaritmik M2 serisinin Hodrick-Prescott Filtresi (1997) ile tahmin edilmesinden sonra, gerçek deerler ile tahmin deerleri arasındaki farkların bulunması ile elde edilmitir. Arz oku deikeni de, Varil Baına Petrol Fiyatları nın aynı prosedüre tabi tutulması yoluyla türetilmitir. Faiz deikeni olarak, TC Merkez Bankası nın uygulamakta olduu Reeskont ve Avans Faiz Oranları ndan yararlanılmıtır. Bütün deikenler sisteme logaritmik düzeylerinde dahil edilmilerdir. VAR sisteminin optimal gecikme uzunluu Akaike Bilgi Kriteri (1969) yardımıyla 1 (bir) olarak belirlenmitir. Çıktı ve fiyatların politika oklarına verdikleri tepkilerin grafikleri ekil 1-3 de gösterilmitir. SEKiL 1: ARZ SOKUNA VERiLEN TEPKiLER 0,004 0,003 0,002 0,001 0,000-0,001-0,002-0,003-0,004-0,005-0,006 ÇIKTI FÝYAT Cecchetti (1998), γ nın, çıktının politika oklarına verdii tepkilerin ortalamasının, fiyatların politika oklarına verdii tepkilerin ortalamasına bölünmesi yoluyla bulunabileceini göstermitir. Buna göre; arz, talep ve faiz okları için çıktının ve fiyatların verdikleri tepkiler kullanılarak, her üç ok durumunda γ nın aldıı deerler Tablo-1 de gösterilmitir.

5 Tablo 1: γ nın Aldıı Deerler ok Türü γ nın Deeri Arz oku Talep oku Faiz oku EKL 2: TALEP OKUNA VERLEN TEPKLER 0,015 0,010 0,005 0,000 ÇIKTI FYAT -0, ,010-0,015-0,020 EKL 3: FAZ OKUNA VERLEN TEPKLER 0,003 0,002 ÇIKTI FYAT 0,001 0,000-0, ,002-0,003-0,004-0,005-0,006-0,007-0,008 Modelin öngörülerinden biri de, denklem (5) den hatırlanacaı üzere, γ<0 olma artıdır. Bu art arz ve talep okları için salanmı olmakla birlikte (talep okları için ve arz okları için 0.114), faiz okları durumunda bu art salanamamaktadır (γ=0.156). Bu durumda, faiz okları için

6 yapılacak yorumların herhangi bir geçerlilii olmayacaktır. Modelin gerek artını salamayan faiz okları durumu, bu nedenle, analiz kapsamı dıında bırakılmıtır. σ 2 d, veri seti kullanılarak olarak bulunmutur. Tablo-1 de elde edilen γ parametrelerinin belirsizlik durumu için (13) ve (14) deki, belirlilik durumu için de (11) ve (12) deki a ve b formüllerinde yerine konulması ve α nın 0 ile 1 arasında farklı deerler almasını salayacak bir döngünün kurulması, çıktı (σ 2 y) ve fiyat (σ 2 p) deikenliklerinin elde edilmesi için yeterli olacaktır. Elde edilen deikenliklerin ödünleme grafikleri ekil 4 ve ekil 5 de verilmitir. EKL 4: ARZ OKU DURUMUNDA DEKENLK ÖDÜNLEMES 1,3 1,25 Belirsizlik Durumunda Deikenlik Ödünlemesi Çıktı Deikenlii 1,2 1,15 1,1 1, ,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 Fiyat Deikenlii EKL 5: TALEP OKU DURUMUNDA DEKENLK ÖDÜNLEMES 1,16 1,14 1,12 Belirsizlik Durumunda Deikenlik Ödünlemesi Çıktı Deikenlii 1,1 1,08 1,06 1,04 1, ,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 Fiyat Deikenlii

7 4. SONUÇ Son yıllarda, ampirik literatürde en çok tartıılan konulardan biri de, çıktı ve fiyat istikrarını salamayı amaç edinmi istikrar programlarının baarısı olmutur. Çıktı ve/veya fiyat deikenliinin azaltılmasının baarı kriteri olarak kabul edildii bu çalımalarda, deikenliin azaltılmasının ne ekilde mümkün olacaı da youn bir ekilde tartıılmıtır. Türkiye örnei için yapılan çalımalarda, deikenlii dikkate almamakla birlikte, Yamak ve Küçükkale (1999), politika ödünlemesinin daha düük düzeyde gerçeklemesini salamak için arz yönlü politikaların kullanılması gereini vurgulamılardır. Küçükkale ve Zengin (2000), deikenlii de dikkate alarak, çıktı ve fiyat deikenlikleri arasındaki ödünlemenin azaltılması için, yine arz yönlü politikaların uygulanması gerektiini vurgulamılardır. Ancak, bu çalımalarda, politika oklarına verilecek tepkilerin tek düze olduu, yani deimedii varsayılmıtır. Bu çalımaların bulgularının teyit edilebilmesi, oklara verilecek olan tepkilerin tek düze olduu varsayımının yumuatılması, ya da daha açık bir deyile, tepkilerde belirsizliin de dikkate alındıı analizlerin sonuçları ile tutarlılık göstermesine balıdır. Nitekim, bu çalımada, politika oklarına verilen tepkilerin belirsiz olduu durum ele alınmı ve çıktı ve fiyat deikenlikleri arasındaki ödünleme bu açıdan incelenmitir. Sonuçlar, önceki çalımalarda da olduu gibi [Yamak ve Küçükkale (1999, 2000) Küçükkale ve Zengin (2000)], faiz politikasının politika uygulayıcıları tarafından kullanılamayacaını, çünkü faiz politikasının ödünlemeyi pozitif hale getirdiini göstermektedir. Talep yönlü politikaların kullanılması durumunda, fiyat deikenliini %172 gibi çok büyük bir deer olarak bulan önceki çalımalara karılık [Küçükkale ve Zengin (2000)], politika belirsizliinin dikkate alındıı bu çalımada fiyat deikenliinin en yüksek düzeyi %1.5 olarak belirlenmitir. Aynı durum çıktı deikenlii için söz konusu olmamı, Küçükkale ve Zengin (2000) in bulguları ile çok yakın deerler elde edilmitir. Arz okları dikkate alındıında ise, Küçükkale ve Zengin (2000) in bulguları çıktı deikenliinin %4-5 ve fiyat deikenliinin ise %2.5-3 olduuna iaret ederken, bu çalımadan elde edilen bulgular çıktı ve fiyat deikenliklerinin %1.5 düzeyinde olduunu göstermitir. Sonuç olarak, bu konuda Türkiye örneini dikkate alarak yapılan daha önceki ampirik çalımaların elde ettii bulgular teyit edilmi olmakla birlikte, politikalara verilecek olan tepkilerin belirsizlii durumunda, hem talep hem de arz yönlü politikaların kullanılmasının, çıktı ve fiyat deikenlii arasındaki ödünlemeyi daha da düük düzeyde gerçekletirecei gösterilmitir. stikrar programlarında, ekonomik birimlerin arz ve talep oklarına verecekleri tepkilerin tekdüze ya da belirli (certain case) oldukları varsayımının terk edilip, verilecek tepkilerde belirsizliin (uncertain case) de olabilecei dikkate alınmalıdır. Bu durumun dikkate alınması, politika uygulamaları neticesinde karılaılacak olan alternatif politika maliyetlerinin minimum olmasını salayacaktır. Son dönemlerde, oldukça sık aralıklarla yaamaya baladıımız kriz dönemlerinden çıkabilmek için, istikrar programlarında, sadece para ve faiz politikası gibi talep yönlü politikaların kullanılması yeterli olmayacak, aynı zamanda reel ekonomiyi de dikkate alan döviz kuru, vergi oranları ve girdi fiyatları gibi arz yönlü politikaları da gündeme getirmek gerekecektir.

8 KAYNAKLAR Akaike H., (1969), Fitting Autoregressions for Predictions, Annals of the Institute Statistical Mathematics, 21, pp: Cecchetti S. G., (1998), Policy Rules And Targets: Framing The Central Bank s Problem, FRB of New York Economic Policy Review, Vol. 4, Iss. 2, pp: Dittmar R., Gavin W. T. And Kydland F. E., (1999), The Inflation-Output Variability Tradeoff And Price-Level Targets, FRB of St. Louis Review, Vol. 81, Iss. 1, pp: , (1999), Price Level Uncertainity and Inflation Targeting, FRB of St. Louis Review, Vol. 81, Iss. 4, pp: Dittmar R., ve Gavin W. T., What Do New Keynesian Phillips Curves Imply for Price Level Targeting, FRB of St. Louis Review, Vol. 82, Iss. 2, pp: Hodrick R. J. And Prescott E. C., (1997), Postwar US Business Cycles: An Empirical Investigation, Journal of Money, Credit and Banking, Vol. 29, pp: Küçükkale Y., ve Zengin A., Output-Inflation Variability Tradeoff and Stabilization Policies, Proceding Paper, First International Joint Symposium on Bussiness Administration, 1-3 Temmuz 2000, Gökçeada, Çanakkale. Lown C. S. And Rich R. W., (1997), Is There An Inflation Puzzle?, FRB of New York Economic Policy Review, Vol. 3, Iss. 4, pp: McDonough W. J., (1997), A Framework For The Pursuit Of Price Stability, FRB of New York Economic Policy Review, Vol. 3, Iss. 3, pp: 1-8. Mishkin F. S. And Posen A. S., (1997), Inflation Targeting: Lessons From Four Countries, FRB of New York Economic Policy Review, Vol. 3, Iss. 3, pp: Siklos P. L., (1999), Inflation-Target Design: Changing Inflation Performance And Persistence In Industrial Countries, FRB of St. Louis Review, Vol. 81, Iss. 2, pp: Svensson L. E. O., (1997a), Optimal Inflation Targets, Conservative Central Banks, And Linear Inflation Contracts, American Economic Review, Vol. 87, pp: Svensson L. E. O., (1997b), Price Level Targeting vs. Inflation Targeting: A Free Lunch?, NBER Working Paper Taylor J. B., (1979), Estimation And Control Of A Macroeconomic Model With Rational Expectations, Econometrica, Vol. 47, pp: Yamak R. And Küçükkale Y., (1999), Çıktı-Enflasyon Deikenlii Ödünlemesi ve Hedef Belirleme, Bildiri, DE Aratırma Sempozyumu 2000, Kasım 2000, Ankara. Rasyonel Beklentiler Doal Oran Hipotezi: Türkiye çin Zaman Serisi Bulguları , Bildiri, IV. Ulusal Ekonometri ve statistik Sempozyumu, Mayıs 1999, Belek, Antalya.