UYDU GÖRÜNTÜLERİ VE HAVA FOTOĞRAFLARINDAKİ GELİŞMELERİN HARİTA ÜRETİM SÜRECİNE YANSIMALARI

Transkript

1 TMMOB Hrit ve Kdstro Mühendisleri Odsı. Türkiye Hrit Bilimsel ve Teknik Kurultyı 2 Mrt Nisn 05, Ankr UYDU GÖRÜNTÜLERİ VE HAVA FOTOĞRAFLARINDAKİ GELİŞMELERİN HARİTA ÜRETİM SÜRECİNE YANSIMALARI H.Akdeniz, M. Erdoğn 2 Hrit Genel Komutnlığı, Fotogrmetri Diresi, Ankr, hkdeniz@hgk.mil.tr 2 Hrit Genel Komutnlığı, Fotogrmetri Diresi, Ankr, merdogn@hgk.mil.tr ÖZET Geçmişte geleneksel let ve yöntemler ile gerçekleştirilen coğrfi ürünler, bilişim teknolojilerine bğlı olrk gelişmekte ve çeşitlenmekte, emek yoğun yöntemler teknoloji yoğun yöntemler yönünde değişime zorlnmktdır. Bu doğrultud hrit üretim sürecine jeodezi, fotogrmetri, krtogrfy disiplinlerinin ktkı ornlrı ve biçimi de sürekli değişim içindedir. Kinemtik GPS yönteminin uygulnmsı ile kıymetlendirme için gereken yer kontrol noktsı syısı oldukç zlmış olup, gelişmeler GPSINS ve GPSIMU sistemlerinin uygulm lnın ktrılmsı ile, ykın gelecekte belirli ölçeklerde yer kontrol noktsın ihtiyç duyulmdn hrit üretiminin gerçekleşebileceği yönündedir. Bu çlışmd, hrit üretim sürecinde etkili oln hv fotoğrfı ve uydu teknolojisindeki gelişmeler değerlendirilerek, hrit üretim süreci üzerindeki olsı etkileri üzerinde öngörülerde bulunulmy çlışılcktır Anhtr Sözcükler : uydu görüntüleri, hv fotoğrfı, hrit, coğrfi ürün ABSTRACT EFFECT OF THE DEVELOPMENTS AT THE SATELLITE IMAGERY AND AERIAL PHOTOGRAPHY TO THE MAP PRODUCTION PROCESS With the effect of informtion technologies,geogrphic products, which were produced by clssicl instrument nd methods, re developed nd vrited. Work densed methods re forced to turn technology densed methods. Through this developments,contribution rtio nd wy of Geodesy, Pgotogrmmetry nd Crtogrphy to the mp production proces rerpidly chnging. The use of Kinemtik GPS decresed the need for ground control nd the developments t the GPSINS nd GPSIMU re expected to remove the need for ground control t the certin scles. In this pper, developments t the stellite imgery nd eril photogrphy, which re ffecting the mp production process, re evluted nd possible effects for the future re conjectured. Keywords: stellite imgery, eril photogrphy, mp, geogrphic product. GİRİŞ Bilgi çğı olrk dlndırıln günümüzde, bilişim teknolojisindeki gelişmeler, ekonomik, kültürel ve toplumsl ypılrı derinden etkilemekte, ticret, eğitim ve yönetim biçimlerini frklı boyutlr tşımktdır. Gelişmeler birey, toplum ve yönetim ypılrını değiştirmekte ve örgütleri günümüzün rekbet ortmınd, yeni teknolojileri ve yöntemleri üretim sürecine uygulmy zorlmktdır. Avrup Birliği ile bütünleşme sürecinde, kurum ve kuruluşlrın ulusl ve uluslr rsı lnd rekbet edebilmesi de, sürekli değişim ve gelişme ile olsı görülmektedir. Gelişmeler emek yoğundn teknoloji yoğun yönünde olmkt, hrit üretim süreci de bun prlel olrk, rzi çlışmlrı ile zmn ve mliyet gerektiren diğer şmlrı zltm ve/vey ortdn kldırmy yönelik olrk değişmektedir. Uydu teknolojilerindeki gelişmeler hrit üretim sürecinin iki şmsın ynsımktdır. Bir yndn üretim sürecinin ilk şmsı oln jeodezik çlışmlrın niteliğini ve kimi sınırlılıklrını ortdn kldırmkt, öte yndn lgıldıklrı görüntüler ile hv fotoğrfçılığın seçenek oluşturmy çlışmktdır. GPSINS ve GPSIMU sistemlerinin uygulm lnın ynsımsı ile ykın gelecekte yer kontrol noktsı, dolyısıyl jeodezik çlışmlr oln ihtiyç tmmen ortdn klkbilecektir. Hv fotoğrfçılığı lımındki gelişmelerin bir yönü de syısl kmerlr olup, film, bnyo ve krt bskı gibi fotolbortur süreç ile trm işlemleri tmmen ortdn klkbilecektir. Fotogrmetrik veri toplm çlışmlrınd detylrın otomtik y d yrı otomtik olrk çıkrımı için rştırmlr sürmekte olup, kıs dönemde uygulm lnın ynsımsı olsı görünmemektedir. Bu çlışmd hv fotoğrflrı ve lım yöntemleri ile uydu görüntülerindeki gelişmeler ile bu gelişmelerin hrit üretim sürecindeki ynsımlrı üzerinde durulmktdır. 2. HAVA FOTOĞRAFLARI VE ALIM YÖNTEMLERINDEKI GELIŞMELER:

2 Uydu Görüntüleri Ve Hv Fotoğrflrındki Gelişmelerin Hrit Üretim Sürecine Ynsımlrı Ölçeğe göre değişmekle birlikte genel olrk hrit üretim sürecinin şmlrı;. Yer kontrol noktlrının tesisi ve konumlrının belirlenmesini içeren jeodezik çlışmlr, b. Hv fotoğrfı çekimi, bnyosu ve krt bskı işlemleri, c. Fotogrmetrik veri toplm fliyetleri, d. Veri ypılndırm ve sunum işlemleri biçiminde sırlnbilir. Hrit üretim sürecinin zmn ve mliyet gerektiren şmlrının bşınd, hv fotoğrflrının kıymetlendirilebilmesi için gereken yer kontrol noktlrının rzide tesisi ve konumlrının belirlenmesi için gereken jeodezik fliyetler ile hv fotoğrfı çekimi ve fotogrmetrik veri toplm süreci olduğu söylenebilir. Toplm 27 poligon ve 9 lplce den oluşn Türkiye Ulusl Yty Kontrol (Nirengi) Ağı nın güncel tutulmmsı bir yn, tektonik plk hreketleri ve depremler nedeniyle 23 metreye vrn bozulmlr uğrdığı ve ihtiycı krşılymdığı tespit edilmiştir (Lenk, Demir, 04). Bu ihtiycı krşılmk mcıyl Türkiye Ulusl Temel GPS Ağı (TUTGA99 ve TUTGA99A) oluşturulrk dört boyutlu (üç koordint ve bir zmn) konum belirleme uygulmlrın bşlnmıştır. Jeodezik lndki bu gelişmelere krşın, büyük ve ort ölçekli hrit üretimi için, mevcut yer kontrol nokt syısını rtırmk ve/vey thrip olnlrı yenilemek gerekmektedir. Yer kontrol noktlrının tesis ve ölçüm işlemleri rzide ypılmkt olup, hv koşullrının kısıtlmsı ltınd ve mliyeti yüksek çlışmlrdır. Bu nedenle hv fotoğrfı çekimi ve kullnm yöntemlerindeki gelişmeler de, gerekli yer kontrol noktsı syısını zltmk yönünde olmktdır. Trihsel gelişime göre nokt sıklştırm yöntemleri; Hvuz Yöntemi, Dizi Yöntemi, Fotogrmetrik Nirengi Yöntemi ve Kinemtik GPS Destekli Fotogrmetrik Nirengi Yöntemi biçiminde sırlnbilir (HGK, 03). Hvuz Yöntemi : Resimler hngi yönde çekilirse çekilsin, bu yöntemde her durumd model içerisine en z 3 noktnın girmesi gerekir. Bu durumd, rdışık bir çift resimden oluşn stereo modelin mutlk yöneltmesini ypbilmek için minimum nokt syısı sğlnmış olur. Bu mc yönelik olrk izlenmesi gereken en uygun yöntem, rzinin eşkenr üçgenlere bölünmesi ve bu üçgenlerin köşelerine ykın yerlerde birer nirengi noktsı tesis etmektir (Atk, 04). Dizi Yöntemi : Dizi yönteminde, modelin yklşık köşelerinde birer nokt bulunck şekilde nirengi noktsı plnlmsı ve tesisi ypılır. Tüm nirengi ve uçuş plnlrı bun göre düzenlenir. Böylece kontrollü bir şekilde mutlk yöneltme sğlnbilir. Bunun sğlnmsı için; önce uçuş yönü, resim ölçeği ve ileri bindirme ornı dikkte lınrk fydlı model lnı hesplnır. Dh sonr bu değerler dikkte lınrk X ve Y yönlerinde hngi rlıklrl ve kç nokt tesis edileceği bulunur. Bunun için modelin X yönündeki uzunluğu yklşık model bzı kdr lınırs, nirengi noktsı tesisi bz mesfesi (B) rlığınd ypılır (HGK, 03).. Fotogrmetrik Nirengi Yöntemi : Hvuz ve dizi yönteminde oluşn skınclrı gidermek üzere 970 li yıllrd geliştirilen ve rzide tesis edilmesi gereken nirengi nokt syısını zltn bir yöntemdir. Yöntemin temel mcı; rzide minimum syıd nirengi noktsı tesis etmek ve stereo modellerin mutlk yöneltmeleri ile kıymetlendirme işlemlerinin ypılbilmesi için, her modelde bulunmsı gereken yeterli syıdki kontrol noktsının fotogrmetrik yöntemlerle belirlenmesidir. Bu yöntemde kolon bşınd ve sonund mutlk nirengi noktsı olmlıdır. Yöntemin uygulnmsınd; kıymetlendirilecek pftlrı, uçuş htlrını ve mevcut nirengi noktlrını içeren bir uçuş plnı hzırlnır. Bu pln dhilinde, iş bölgesinin dış çerçevelerinde resim lnın girecek şekilde rlrındki uzklık 2B kdr oln nirengi noktlrı seçimi ypılır. Her kolonun bş ve sonlrınd, kolon httının üst ve ltınd olmk üzere en z 2 nokt seçilir. Bu noktlrın ynı modele düşmesi sğlnmlıdır. Bloğun içerisinde ise, her kolonun üst ve lt trfınd yklşık 4B rlığınd tm kontrol (X, Y, Z) vey sdece yükseklik kontrol noktlrı (Z) seçimi ypılır (Atk, 04). Kinemtik GPS Destekli Fotogrmetrik Nirengi Yöntemi : Fotogrmetrik nirengi yöntemi; rzide tesis edilen nirengi noktsı syısını minimum indirerek nirengi noktsı syısınd yklşık % 9095 lik bir tsrruf sğlyn, resim uçuşu sırsınd resim çekim noktlrının 3 boyutlu koordintlrını (X o, Y o, Z o) GPS uydulrın ypıln gözlemlerle tespit etmeye yryn, böylece mutlk yöneltme ve dengelemede bilinmeyenlerin büyük bir kısmının çözümlenebildiği bir yöntem olrk orty çıkmıştır. Yöntemin uygulnmsınd; hzırlnn uçuş plnlrın bğlı olrk, düzgün bloklrd en z 4, ideli 2 şer noktdn yer kontrol noktsının blok köşelerinde seçimi ve tesisi gerçekleştirilir. Bu noktlr jeodezik yöntemler ile konumlndırılır(atk, 997). Süreç içinde fotoğrflrın yöneltmesi için rzide tesis edilmesi gereken yer kontrol noktsı syısı oldukç zlmkl birlikte, hiç kontrol noktsı tesis etmeden vey dh z kontrol noktsı ile fotoğrflrın yöneltilmesi mcıyl çlışmlr ypılmış ve GPSIMU sistemi geliştirilmiştir. İnersiyl Ölçme Ünitesi (Inertil Mesurement UnitIMU), jiroskop ve ivme ölçme sistemlerinin bir ry getirilmesiyle oluşturulmuş bir sistemdir. IMU, INS sisteminin n prçsıdır ve izdüşüm merkezi koordintlrı ile üç dönüklük prmetresini 500 Hz. freknsınd belirleyerek, bu bilgileri nvigsyon mçlı olrk kullnır. Atlet verisi kuvvetli sürüklenmeler nedeni ile ylnızc kıs süreli boyutlrd yeterli doğruluğ ship olur. Bu Syf

3 Akdeniz ve Erdoğn nedenle mutlk doğruluğ ship bir GPS ile kombinsyonu gereklidir. Yygın olrk kullnıln İtertif Klmn Filtreleme yöntemi ile her iki sistemin vntjlrı birleştirilebilir ve böylece GPSINS Doğrudn Algılyıcı Yöneltmesi (Direct Sensor Orienttion DSO) için kullnılbilir (ESB, 02). Şu n için yygınlşmsını engelleyen kimi hususlr buluns d, ykın gelecekte bu sorunlrın şılcğı ve yer kontrol noktlrın ihtiyç duyulmdn fotogrmetrik kıymetlendirmenin ypılbileceği günlerin uzk olmdığı söylenebilir. Hv fotoğrflrındn üretilen hritlrın rzide bütünlenmesi y d güncellenmesi zmn ve mliyet gerektiren bir fliyettir. Pftd değişen detylrın yoğunluğun bğlı olrk, klsik yöntemlerle rzide güncelleştirme ypılbileceği gibi kimi zmn d yeniden üretim gerekebilmektedir. Jeodezik fliyetleri de içeren ve uzun zmn ln yeniden üretim yerine, pftlrın syısl yöntemlerle güncellenmesi, uygun bir çözüm olbilecektir. Bu mçl Hrit Genel Komutnlığı trfındn bütünleme çlışmlrı için geliştirilen Topoğrfik Veri Toplm Sistemi bir çözüm olbilir. GPS, lzer mesfe ölçer ve el bilgisyrındn oluşn bu sistemler syesinde hritlrdki eksik veriler, doğrudn dety üzerine gidilerek y d kutupsl yöntemle, tmmıyl syısl ortmd ve yüksek doğrulukt toplnbilmektedir. 3. UYDU GÖRÜNTÜLERİNDEKİ GELİŞMELER Coğrfi bilgi ve ürün üretimi ile, veri toplm, yönetme ve sunumund kullnıln rç ve yöntemler sürekli gelişme hlindedir. Düny çevresinde değişik kullnım mçlrın yönelik olrk fliyet gösteren, teknik özellikleri ve çözünürlükleri frklı uydu sistemleri bulunmktdır. Veri toplm lnınd d, uçktn fotoğrf lımın seçenek olrk uydu sistemleri gelişmekte ve çeşitlenmektedir. Günümüzde hritcılık ve uzktn lgılm lnınd yoğun olrk kullnıln uydu sistemleri ve özellikleri özet olrk Tblo de sunulmuştur. Bu uydu sistemlerinin konumsl çözünürlükleri çoğunlukl km ile metre, rdyometrik çözünürlükleri 3 bit ile 2 bit ve zmnsl çözünürlükleri gün ile 40 gün rsınd değişmektedir. Eski uydulr genellikle 6 il rsı rdyometrik çözünürlüklerde görüntü lmktyken yeni uydulrd bu değer ve üzerine çıkmıştır. Yüksek rdyometrik çözünürlük görüntü yorumlmyı kolylştırmktdır. Yine bu özellik otomtik dety teşhisi, otomtik eşleme gibi lgoritmlrdn dh bşrılı sonuçlr elde edilmesini sğlmktdır. Eski uydu sistemleriyle çok syıd bntt düşük çözünürlüklerde görüntü lınırken, yeni uydulrd genelde görünür ve infrred bntlrd yüksek çözünürlüklerde görüntü lınmktdır. Yeni uydu sistemlerinde dikkt çeken diğer bir özellik de, ship olduklrı yıldız gözlemcileri ile GPS ve INS sistemeleri yrdımıyl, yörünge ve dönüklük bilgilerinin dh hsss hesplnbilmesidir. Eski uydulr yer kontrol noktsız yklşık 0500 metre doğruluklrl yöneltilebilirken, yeni uydulr yer kontrol noktsın ihtiyç duymdn metre doğruluklrl yöneltilebilmektedir. Gelecekte uydu görüntülerinin yygın olrk kullnılcğı, rtn uydu syısı ile birlikte fiytlrının ucuzlycğı, konumsl çözünürlüğün 0.5 m ve ltın inebileceği değerlendirilmektedir. Uydu görüntü çözünürlüğünün 0.5 m y d m olmsı, bu boyutlrdki her türlü detyın teşhis edilebilmesi nlmın gelmemekte, görüntü üzerinde okunbilecek koordint doğruluğu d yer kontrol noktsı syısı ve doğruluğun bğlı olmktdır. Uydu görüntülerinden üretilecek hritlrın doğruluğu ise; görüntünün kpsdığı lndki yer kontrol noktlrının konum doğruluğun ve uygun doğrulukt syısl rzi yükseklik verisinin bulunmsın bğlıdır. Dh çık bir deyişle, uydu görüntüsünün büyük ölçekli olmsı, ynı ölçekte ve doğrulukt hrit üretilebileceği nlmını tşımmktdır. Günümüz koşullrınd hrit üretim sürecinde hv fotoğrflrı ve uydu görüntüleri birbirileriyle krşılştırıldığınd ; Yüksek çözünürlüklü uydu görüntülerinin km 2 birim fiytının hl çok phlı olmsı, Uydu görüntülerinin işlenebilmesi için ek yzılım ve bilgilere gereksinim duyulmsı, Uydu görüntülerinin çekim süreleri ve isteklerin krşılnmsı için gereken sürelerin fzl olmsı, Uydu görüntülerinin kullnılmsınd hv fotoğrflrın ornl dh fzl yer kontrol noktsın gereksinim duyulmsı ve büyük ölçekli çlışmlrd bu gereksinimin dh d rtmsı, Hv kmerlrın GPSIMU sisteminin bütünleşmesi ile yer kontrol noktsı gereksiniminin tmmen ortdn klkck olmsı gibi nedenlerden dolyı, hrit üretiminde hv fotoğrfı vey uydu görüntüsü ikileminde; yurt içi bölgeler için hlihzırd hv fotoğrfı üstünlüğünü korumktdır. Anck, küçük lnlrd, ysl y d fiziksel olrk uçuş ypılmyn bölgelerde, yer kontrol noktsı ihtiycı fzl ols d, uydu görüntülerinin kullnımı dh uygun olmktdır (Akdeniz, Erdoğn, 04). UYDU TARİH ALGILAYICI TİPİ Konumsl (metre) ÇÖZÜNÜRLÜK Rdyometrik (bit) Zmnsl (gün) ŞERİT GENİŞLİĞİ ** (km) Uydunun fliyette bulunduğu yıllr (Örnek; 9727: 972 yılınd fliyete geçmiş ve 97 yılınd kullnım dışı klmış; 999 : 999 yılınd fliyete geçmiş ve hlen fl) ** Uydu görüntüsünün geçiş izine dik yönde yeryüzünde kpsdığı ln Syf

4 Uydu Görüntüleri Ve Hv Fotoğrflrındki Gelişmelerin Hrit Üretim Sürecine Ynsımlrı ASTER/ TERRA (METI& NASA) MODIS/ TERRA (METI&NASA) BİLSAT (TÜBİTAK BİLTEN) EROSA (Imge St) ERS/2 (ESA) IKONOS (Spce Imging) IRSC/D (ISRO Hint.) IRSP6 (ISRO Hint.) LANDSAT / 2/3 (NASAEOSAT) LANDSAT4/5 (Spce Imging) LANDSAT 7 (NASA) ORBVIEW 3 (ORBIMAGE) RADARSAT /2 (CSAMDA) SPIN2 ve Mekikler (Rusy) SPOT/2/3 (CNES/ SPOT) SPOT4 (CNES/ SPOT) SPOT5 (CNES/ SPOT) QUICKBIRD2 (Digitl Globe) 999 ASTER 999 MODIS / 97 90/ / 9752/ / 03 /95 Periyodik 96 / 990 / / Multispektrl SAR Imge Mode SAR Multispektrl LISSIII LISSIII WIFS LISSIII LISSIV WIFS bit 4 () 4 () 4 () () 4 (52) /0.9 bit.4 2.5/ bit 6 bit 7 bit 7 bit 7 bit 7bit 7bit bit /70 mono 740 MSS 0 TM TM TM ETM ETM Multispektrl SAR SAR MK4 KVR00/DKI TK350 HRVPAN HRV HRVPAN HRVIR HRVIR Vegettion HRSPAN HRGPAN HRG HRG Vegettion Multispektrl ,, / 4/ 335 (24) 335 (24) Tblo : Uydu Sistemleri ve Özellikleri 4. SAYISAL KAMERALAR Hrit üretim sürecinde önemli bir yeri oln Fotogrmetri lnınd syısl uygulmlrın her geçen gün birz dh rttığı görülmektedir. Yzılım ve donnımlr, teknolojik gelişmelere prlel yenilenmekte ve çok çeşitli seçenekler sunulmktdır. Öte yndn, coğrfi bilgi sistemleri ile yerel, bölgesel ve ulusl plnlm ve hzırlnn bu plnlrın mekn uygulnmsı için, çok mçlı syısl görüntülere gereksinim giderek rtmktdır. Bu süreçte syısl kmerlr, frklı disiplinlere ynı nd dh ekonomik ve çok işlevli çözümler sunbilmektedir. Syf

5 Akdeniz ve Erdoğn Günümüzde syısl görüntüler, temel olrk klsik hv fotoğrflrının hsss fotoğrf tryıcılr ile trnrk syısl form dönüştürülmesine dynır. Üretimin ikinci şmsı oln hv fotoğrfı çekimi ve sonrsınd syısl görüntünün elde edilmesinin, mliyeti en yüksek şm olduğu söylenebilir. Öte yndn, Türkiye koşullrınd fotoğrf lım süresinin MyısEkim ylrı rsınd ypılmsı zorunluluğu ve klsik hv kmerlrının ypısı gereği; frklı her görev için frklı film ve kmer kullnılmsı zorunluluğu sonucu her çlışm için ynı bölgede tekrrlı uçuş ypıldığı düşünüldüğünde, hrcnn zmn, işgücü ve uçuş mliyeti dh fzl olmktdır. Özellikle kriz yönetim merkezleri için gereken hızlı ve doğruluğu yüksek ltlık görüntülerin sğlnbilmesinin sosyl boyutu, ekonomik bedellerden çok dh önde gelmektedir. Syısl kmerlr; Film kullnımı ve bun bğlı olrk foto lbortur ve hsss trm işlemlerini ortdn kldırmktdır. Özellikle film bnyosu ve trm sonrsınd orty çıkbilecek görüntü klitesindeki zlm syısl kmerlr ile önlenebilmektedir. Çekim nınd eş zmnlı olrk pnkromtik, renkli ve kızılötesi görüntülerin elde edilmesi sonucu geniş bir ürün yelpzesine ship olunbilmektedir. Aynı bölgeye it elde edilen değişik özellikli görüntüler, ortofoto hritlrın üretilmesinden, bitki örtüsü, rekolte thmini, yüzey sulrı bilgisi gibi çok değişik mçlrl kullnılbilmektedir. Syısl kmerlr, üretim süreçlerini değiştirerek fotogrmetrik işlemleri yönlendirmeye dy olduğu için, bu lndki çlışmlr giderek yoğunlşmkt ve uygulm lnın sokulmsı zorunlu olmktdır. Film bnyosu, syısllştırm gibi işlem dımlrını ortdn kldırrk hrit üretim sürecini yeniden belirleyen ve üretim birimlerinin yeniden ypılnmsın neden olbilecek olup;film rşivi gibi meknlr gereksinimi ortdn kldırmkt, lbortuvr işlemlerini ortdn kldırrk, let, mlzeme, personel, zmn ve mliyetten tsrruf sğlmktdır. 3. SONUÇLAR Uydu sistemlerinin syısı, çeşitliliği ve bu sistemlerden elde edilen verilerin ulşılbilirliği son dönemlerde oldukç rtmıştır. Bu rtış ve gelişen teknoloji uydu sistemlerinin konumsl, zmnsl, spektrl ve rdyometrik çözünürlüklerinde de iyileşme sğlmıştır. Uydu pltformlrınd ypıln bzı eklemelerle görüntülerin dh doğrulukl yöneltilebilmesi vey yer kontrol noktsız d belli bir doğruluğ kdr yöneltilebilmesi sğlnmıştır. Uydu görüntüleri kullnımının ve kullnım lnlrının her geçen gün rtmsı, rtn uydu syısıyl birlikte fiytlrının d ucuzlmsı, konumsl çözünürlüğün 0.5 m ve dh ltın inmesi beklenmektedir. Mevcut uydu görüntülerinin, özellikle büyük ölçekli çlışmlrd konumsl çözünürlükleri en fzl :5.000 ölçekli çlışmlr için yeterli olmkl birlikte, bu ölçeğin gerektirdiği doğruluğ ulşbilmek için çok syıd yer kontrol noktsın ihtiyç duyulmktdır. Dh büyük ölçekli çlışmlr için ise şu n veri kynğı olrk hv fotoğrflrının üstünlüğünü sürdürdüğü söylenebilir. Uydu sistemlerinde yşnn tüm bu gelişmelere prlel olrk, uçklr tkılı kmer sistemleri de geliştirilmektedir. Son yıllrd syısl kmer çeşitleri rtmış ve bu sistemlerin teknik özellikleri geliştirilmiştir. Yine uçğ tkılı kmer sistemlerine GPSIMU (inertil mesurement unit) sisteminin yerleştirilmesi ile bu görüntülerin yer kontrol noktsız vey z syıd yer kontrol noktsıyl yöneltilebilmesi sğlnmıştır. Hv fotoğrflrıyl krşılştırıldığınd; çok syıd yer kontrol noktsın ihtiyç duyulmsı, konumsl çözünürlüklerinin düşük olmsı ve büyük çplı üretimlerde mliyetinin yüksek olmsı gibi sebeplerle, uydu görüntülerinin ykın gelecekte hv fotoğrflrının yerini lmycğı değerlendirilmektedir. Anck, uydu görüntülerinin dr kpsmlı üretimler ve fiziksel olrk uçklrl ulşılmyn bölgelerde ypılck oln çlışmlrd kullnımı uygundur. Hrit üretim sürecinde, kinemtik GPS tekniğinin uygulnmsı ile ihtiyç duyuln yer kontrol nokt syısı %95 ornınd zlmıştır. Anck, yer kontrol noktsı tesisi için rzi çlışmsı gereksinimini tmmen ortdn kldırck GPSINS ve GPSIMU sistemlerinde önemli şmlr kydedildiği gözlenmektedir. Söz konusu sistemlerin, foto lbortur ihtiycını ortdn kldırck oln syısl kmerlr ile birlikte sorunsuz olrk kullnılmsı, ulusl boyutt ihtiyç duyuln güncel syısl coğrfi veri ihtiycını kıs sürede krşılybilecektir. Bununl birlikte, veri ypılndırm ve sunum çlışmlrı, ulusl bilgi sisteminin ltypısını oluşturcğı için, giderek dh fzl önem kznmktdır. Böylece, etürkiye ye geçiş sürecinde oluşturulmsı hedeflenen Türkiye Ulusl Coğrfi Bilgi Sistemi (TUCBS) Altypısı dh kıs sürede kurulrk, hrit üretim mcı dışınd; trım, ormncılık, kriz yönetimi, çevre yönetimi ve plnlm gibi birçok lnd syısl coğrfi veriler kullnılbilecektir. KAYNAKLAR Syf

6 Uydu Görüntüleri Ve Hv Fotoğrflrındki Gelişmelerin Hrit Üretim Sürecine Ynsımlrı Akdeniz H., Aksu O., 04. Xx nci Uluslrrsı Fotogrmetri ve Uzktn Algılm Birliği Kongresinden İzlenimler, Hrit Dergisi, Syı: 32, Syf: Atk V.O., Klsik ve GPS Destekli Fotogrmetrik Nirengi Yöntemlerinin Krşılştırılmsı, Hrit Yüksek Teknik Okulu, Bitirme Tezi, 997 Atk V.O., Aksu O., 04. Algılyıcı Yöneltme Sistemleri, Hrit Dergisi, syı: 32, syf: 2637 Eduction Seminr Book (ESB) Course A, 02. Integrted Sensor Orienttion, First OEEPE Eduction Seminr, Alborg University, Denmrk Erdoğn M., Akdeniz H., 04. Uzktn Algılm Amçlı Uydu Sitemlerindeki Son Gelişmeler, Hrit Dergisi, syı: 32, syf: 25 Hrit Genel Komutnlığı (HGK) Yyınlrı, 03. Fotogrmetri Ders Kitbı, Hrit Yüksek Teknik Okulu, Hrit Genel Komutnlığı, Ankr Hung G.M., Guo J.K., Lv J.G., Xio Z., Zho, Z., Qiu C.P.,04. Algorithms nd Experiment on SAR Imge Orthorectifiction Bsed on Polynomil Rectifiction nd Height Displcement Correction, XX th ISPRS Congress, 223 July 04, İstnbulTurkey Lenk O., Demir C., 04. Ülke Temel Jeodezik Ağlr ve Kullnımı, Coğrfi Bilgi Sistemleri ve Jeodezik Ağlr Çlıştyı, Eylül 03, Kony, TUJJB, Syf:2 Özblmumcu M., Erdoğn M., 0. Uzktn Algılm Amçlı Uydu Görüntüleme Sistemleri, Hrit Dergisi, Syı: 25 Sndu R., 04. High Resolution Mpping with Smll Stellites, XX th ISPRS Congress, 223 July 04, İstnbul Turkey Şirinyıldız T., 04. Chnge Detection Anlysis by Using IKONOS Imgery, XX th ISPRS Congress, 223 July 04, İstnbulTurkey Syf