İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... v SUNUŞ... vii İÇİNDEKİLER... ix ŞEKİLLER ve TABLOLAR... xx BİRİNCİ BÖLÜM YÖNETİM KAVRAMI VE YÖNETİM SÜRECİ 1.1. Yönetim Kavramı... 1 1.2. Yönetici... 3 1.3. Yönetsel Düzeyler... 5 1.4. Yönetsel Beceriler... 6 1.5. Yönetsel Roller... 8 1.6. Yönetim Süreci... 9 1.6.1. Planlama... 10 1.6.1.1. Temel Kavramlar... 10 1.6.1.2. Planlama Süreci ve Zaman Etmeni... 11 1.6.1.3. Etkili Planlamayı Engelleyen Etmenler... 13 1.6.1.4. Planlamanın Yararları ve Sakıncaları... 14 1.6.2. Örgütleme (Organizasyon)... 15 1.6.2.1. Örgütleme İlkeleri... 16 1.6.2.1.1. Örgüt Yapısı İle İlgili İlkeler... 16 1.6.2.1.2. Süreçlerle İlgili İlkeler... 17 1.6.2.1.3. Sonuçlarla İlgili İlkeler... 17 1.6.2.2. Örgüt Yapısını Etkileyen Faktörler... 18 1.6.2.3. Örgütlerde Bölümlere Ayırma... 19 1.6.2.3.1. İşlevlere Göre Bölümlendirme... 19 1.6.2.3.2. Ürüne Göre Bölümlendirme... 20 1.6.2.3.3. Sürece Göre Bölümlendirme... 20 1.6.2.3.4. Coğrafik Bölgeye Göre Bölümlendirme... 21 1.6.2.3.5. Müşteriye Göre Bölümlendirme... 21 1.6.2.3.6. Karma Bölümlendirme... 22 1.6.2.3.7. Matris ve Proje Tipi Bölümlendirme... 23 1.6.3. Eşgüdümleme... 24 1.6.3.1. Örgütlerde Eşgüdümleme Türleri... 25
x İşletmelerde Yönetim ve Organizasyon 1.6.3.2. Örgütlerde Etkin Bir Eşgüdümlemenin Sağlanması... 25 1.6.4. Görevlendirme... 26 1.6.4.1. İş Analizi, İş Tanımı ve İş Gerekleri... 26 1.6.4.2. İşgören Bulma... 27 1.6.4.3. İşgören Seçim Yöntemleri... 30 1.6.4.4. İşe Alıştırma... 32 1.6.4.5. Sosyalleşme... 33 1.6.5. Yöneltme... 34 1.6.5.1. Etkileme ve Yetki... 35 1.6.5.2. Yöneltme Açısından Ast-Üst İlişkileri... 36 1.6.5.3. Yöneltme Aracı Olarak Disiplin... 38 1.6.5.3.1. Disiplin Türleri... 39 1.6.5.3.2. Disiplin Uygulamalarında Dikkat Edilecekler... 41 1.6.6. Kontrol... 42 1.6.6.1. Kontrol Sürecinin Temel Aşamaları... 44 1.6.6.2. Örgütlerde Kullanılan Kontrol Türleri... 45 1.6.6.3. Etkili Bir Kontrol Sistemi İçin Gerekli Koşullar... 47 1.7. Örgütlerin Paydaşları... 49 1.8. Örgütlerde Karar Verme... 51 1.8.1. Karar ve Karar Verme Kavramları... 51 1.8.2. Karar Türleri... 53 1.8.3. Karar Verme Sürecinin Unsurları ve Özellikleri... 54 1.8.4. Karar Verme Süreci... 55 1.8.5. Karar Verme Tarzları, Karar Verme Koşulları ve Rasyonellik... 56 1.8.6. Karar Vermenin Etik Boyutu... 58 1.8.7. Kararsızlık... 61 1.8.8. Yönetim Bilgi Sistemi ve Karar Süreci İlişkisi... 63 Tekrar Soruları... 64 İKİNCİ BÖLÜM YÖNETİM KURAMLARININ GELİŞİMİ 2.1. Bilimsel Öncesi Dönemlerde Yönetim... 66 2.2. Geleneksel (Klasik) Yönetim Yaklaşımı... 68 2.2.1. Bilimsel Yönetim Yaklaşımı... 70 2.2.2. Yönetim Süreci Yaklaşımı... 73
İçindekiler xi 2.2.3. Bürokrasi Yaklaşımı... 76 2.2.4. Geleneksel Yönetim Yaklaşımına Katkıda Bulunan Diğer Düşünürler... 77 2.3. Neo-Klasik (İnsan İlişkileri/Davranışsal) Yönetim Yaklaşımı... 80 2.3.1. Hawthorne Araştırmaları... 83 2.3.2. Yankee City Araştırmaları... 85 2.3.3. Mary Parker Follett ve Hugo Münsterberg in Araştırmaları... 85 2.3.4. Kurt Lewin in Araştırmaları... 86 2.3.5. Chris Argyris in Olgunluk Modeli... 86 2.3.6. Neo-Klasik Yaklaşımının Yönetim Kuramına Katkı ve Sınırlılıkları... 87 2.4. Modern Yönetim Yaklaşımı... 90 2.4.1. Sistem Yaklaşımı... 90 2.4.1.1. Sistemlerin Sınıflandırılması... 92 2.4.1.2. Sistemle İlgili Temel Kavramlar... 94 2.4.1.3. İşletme Üst Sistemi ve Dış Uyum... 99 2.4.2. Durumsallık Yaklaşımı... 102 2.4.2.1. Durumsallık Yaklaşımında Örgüt ve Teknoloji... 104 2.4.2.2. Durumsallık Yaklaşımında Örgüt ve Çevre... 109 2.4.2.3. Durumsallık Yaklaşımının Genel Olarak Değerlendirilmesi... 116 2.5. Modern Sonrası Yaklaşımlar... 118 2.5.1. İşlem Maliyeti Kuramı... 118 2.5.2. Örgütsel Ekoloji (Popülâsyon Ekolojisi) Kuramı... 119 2.5.3. Koşul Bağımlılık Kuramı... 119 2.5.4. Vekâlet Kuramı... 120 2.5.5. Kurumsal Kuram ve Makrokurumsal Kuram... 121 2.5.6. Kaynak Bağımlılığı Kuramı... 121 Tekrar Soruları... 123 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÖNDERLİK KAVRAMI VE KURAMLARI 3.1. Önderlik Kavramı... 125 3.2. Önderin Güç Kaynakları... 127 3.2.1. Yasal Güç... 127 3.2.2. Ödüllendirme Gücü... 128 3.2.3. Cezalandırma Gücü... 128 3.2.4. Beğeni Gücü... 128
xii İşletmelerde Yönetim ve Organizasyon 3.2.5. Uzmanlık Gücü... 129 3.3. Önderlik Türleri... 129 3.3.1. Grup Büyüklüğüne Göre Önderler... 130 3.3.2. Durumlarına Göre Önderler... 130 3.3.3. Anlayış ve Davranışlarına Göre Önderler... 131 3.4. Yönetici ve Önderlik Kavramları Arasındaki Farklar... 132 3.5. Örgütlerde Önderliğin Önemi ve Önderlik Fonksiyonları... 133 3.6. Önderlik Kuramları... 136 3.6.1. Özellik Kuramları... 136 3.6.2. Davranış Kuramları... 139 3.6.2.1. Ohio Eyalet Üniversitesi Çalışmaları... 139 3.6.2.2. Michigan Üniversitesi Çalışmaları... 142 3.6.2.3. Yönetim Ölçeği Kuramı... 145 3.6.2.4. Önderlik Doğrusu Kuramı... 147 3.6.2.5. X ve Y Kuramı... 148 3.6.2.6. Kurt Lewin ve Arkadaşlarının Önderlik Araştırması... 149 3.6.2.7. Davranışçı Kuramların Değerlendirilmesi... 150 3.6.3. Durumsallık Kuramları... 150 3.6.3.1. Durumsal Önder Etkililiği Kuramı... 151 3.6.3.2. Vroom-Yetton Normatif Önderlik Kuramı... 153 3.6.3.3. Yol Amaç Kuramı... 154 3.6.3.4. Reddin in Üç Boyutlu Önderlik Kuramı... 157 3.6.3.5. Hersey ve Blanchard ın Olgunluk Modeli... 159 3.6.3.6. Yukl un Önderlik Davranış Modeli... 161 3.6.3.7. Durumsallık Kuramlarının Değerlendirilmesi... 164 3.6.4. Önderlik Kuramlarında Yeni Yaklaşımlar... 164 3.6.4.1. Etkileşimsel Önderlik... 165 3.6.4.2. Karizmatik Önderlik Kuramları... 167 3.6.4.3. Dönüşümsel Önderlik... 171 3.6.4.4. Sosyal Öğrenme Yaklaşımı... 175 3.6.4.5. E-Önderlik... 176 3.7. Önderlik Geliştirme ve Önderlik Öğretimi... 176 Tekrar Soruları... 178
İçindekiler xiii DÖRDÜNCÜ BÖLÜM MOTİVASYON KAVRAMI VE KURAMLARI 4.1. Motivasyon (Güdüleme) Kavramı ve Tanımı... 181 4.2. Motiv (Güdü) Türleri ve Özellikleri... 183 4.3. Motivasyon Süreci... 185 4.4. Motivasyonun Yararları... 186 4.5. Motivasyon Teorilerinin Gelişimi... 188 4.5.1. Eski (Klasik Öncesi) Dönemlerde Motivasyon... 188 4.5.2. Klasik Dönemde Motivasyon... 190 4.5.3. Neo-Klasik Dönemde Motivasyon... 190 4.5.4. Motivasyon Teorileri... 191 4.5.4.1. Kapsam Teorileri... 191 4.5.4.1.1. Maslow un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisi... 192 4.5.4.1.2. Herzberg in Çift Faktör Teorisi... 194 4.5.4.1.3. Alderfer invarolma-ilişki-gelişim (VİG) Teorisi... 196 4.5.4.1.4. McClelland ın İhtiyaçlar Teorisi... 197 4.5.4.2. Süreç Teorileri... 200 4.5.4.2.1. Davranışsal (Sonuçsal) Şartlandırma veya Pekiştirme Teorisi... 200 4.5.4.2.2. Vroom un Beklenti Teorisi... 202 4.5.4.2.3. Porter ve Lawler ın Beklenti Teorisi... 205 4.5.4.2.4. Adams ın Eşitlik Teorisi... 207 4.5.4.2.5. Amaç Teorisi... 209 4.6. Motivasyon Araçları... 210 4.6.1. Ekonomik Araçlar... 210 4.6.2. Psikolojik ve Sosyal Araçlar... 211 4.6.3. Örgütsel ve Yönetsel Araçlar... 213 Tekrar Soruları... 216 BEŞİNCİ BÖLÜM İLETİŞİM 5.1. İletişim Kavramı ve İletişim Süreci... 219 5.2. İletişimin Önemi, Amacı ve Özellikleri... 221 5.3. İletişim Sürecinin Temel Unsurları... 223 5.3.1. Kaynak (Gönderici)... 223 5.3.2. Mesaj (İleti)... 224
xiv İşletmelerde Yönetim ve Organizasyon 5.3.3. Kanal... 224 5.3.4. Hedef (Alıcı)... 225 5.3.5. Geri Bildirim (Geri Besleme)... 225 5.3.6. Algılama ve Değerlendirme... 227 5.3.7. Gürültü... 230 5.4. İletişim Türleri... 230 5.4.1. Kişisel İletişim... 231 5.4.2. Kişilerarası İletişim... 231 5.4.3. Sözlü İletişim... 232 5.4.4. Sözsüz İletişim... 233 5.4.5. Yazılı İletişim... 234 5.4.6. Örgütsel İletişim... 235 5.4.6.1. Örgütsel İletişim Araçları ve Faaliyetleri... 235 5.4.6.2. Örgütsel İletişim Türleri (Sistemleri)... 236 5.4.6.2.1 Biçimsel İletişim... 237 5.4.6.2.2 Biçimsel Olmayan (Doğal) İletişim... 238 5.4.6.3. Örgütsel İletişim Modelleri (Ağları)... 240 5.4.6.4. Örgütlerde İletişim Engelleri... 241 5.4.6.5. Örgütlerde İletişimin İyileştirilmesi... 243 Tekrar Soruları... 246 ALTINCI BÖLÜM STRES VE YÖNETİMİ 6.1. Stres Kavramı... 249 6.2. Stresin Aşamaları ve Genel Uyum... 250 6.3. Stres Kaynakları... 251 6.3.1. Çevresel Stres Kaynakları... 252 6.3.2. Bireysel Stres Kaynakları... 254 6.3.3. Örgütsel Stres Kaynakları... 255 6.4. Stres Belirtileri... 257 6.5. Stresin Örgütsel Sonuçları... 258 6.6. Örgütsel Stresi Yönetme... 261 Tekrar Soruları... 267
İçindekiler xv YEDİNCİ BÖLÜM ÇATIŞMA VE YÖNETİMİ 7.1. Çatışmanın Tanımı... 269 7.2. Çatışma Nedenleri... 272 7.2.1. Kişisel Çatışma Nedenleri... 272 7.2.2. İletişimle İlgili Çatışma Nedenleri... 273 7.2.3. Örgütsel Yapı ve Yönetimle İlgili Çatışma Nedenleri... 274 7.3. Çatışma Türleri... 278 7.3.1. Taraf Olanlara Göre Çatışmalar... 279 7.3.1.1. İçsel Çatışma... 279 7.3.1.2. Kişilerarası Çatışma... 279 7.3.1.3. Kişi ve Grup Arası Çatışma... 280 7.3.1.4. Gruplar Arası Çatışma... 280 7.3.1.5. Örgütler Arası Çatışma... 281 7.3.2. Niteliğine Göre Çatışmalar... 281 7.3.2.1. Fonksiyonel Çatışma... 281 7.3.2.2. Fonksiyonel Olmayan Çatışma... 281 7.3.3. Örgüt İçindeki Yerine Göre Çatışmalar... 281 7.3.4. Ortaya Çıkma Şekline Göre Çatışmalar... 282 7.3.4.1. Potansiyel Çatışma... 282 7.3.4.2. Algılanan Çatışma... 282 7.3.4.3. Hissedilen Çatışma... 282 7.3.4.4. Açık Çatışma... 283 7.3.5. Rol Çatışmaları... 283 7.4. Çatışmanın Olumlu ve Olumsuz Etkileri... 284 7.5. Çatışma Yönetimi... 285 7.6. Çatışma Yönetimi Modelleri ve Stratejileri... 286 7.6.1. Blake, Shepard ve Mouton un Çatışma Modeli... 286 7.6.2. Çatışma Analiz ve Çözümünde Johari Penceresi... 287 7.6.3. Thomas ın Çatışma Yönetimi Modeli... 289 7.6.4. Rahim in Çatışma Yönetimi Modeli... 292 7.6.5. Rekabete Dayalı Çatışma Stratejileri... 293 7.6.6. Gruplar Arası Çatışma Yönetim Stratejileri... 294 Tekrar Soruları... 296
xvi İşletmelerde Yönetim ve Organizasyon SEKİZİNCİ BÖLÜM STRATEJİK PLANLAMA VE YÖNETİM 8.1. Strateji Kavramının Tanımı ve Gelişim Süreci... 299 8.2. Stratejinin Önemi ve Yararları... 301 8.3. Stratejik Planlama ve Yönetim... 303 8.4. Stratejik Yönetim (Planlama) Süreci... 304 8.4.1. Vizyon, Misyon ve Amaçlar... 306 8.4.2. Çevre (SWOT) Analizi... 310 8.4.2.1. Dış Çevre Analizi... 311 8.4.2.2. Porter ın Beş Kuvvet Analizi ve Rekabet Stratejileri... 313 8.4.2.3. İç Çevre Analizi... 317 8.4.3. Stratejilerin Geliştirilmesi ve Seçimi... 319 8.4.4. Stratejilerin Uygulanması ve Kontrolü... 324 8.4.5. Performansın/Sonuçların Değerlendirilmesi... 325 8.5. Stratejik Yönetim Sürecinde Kullanılan Bazı Araçlar... 328 8.5.1. Boston Danışma Grubu Matrisi... 329 8.5.2. General Electric Matrisi... 331 8.5.3. Ürün-Pazar Matrisi... 333 Tekrar Soruları... 334 DOKUZUNCU BÖLÜM TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ 9.1. Kalite Kavramı, Gelişimi ve Boyutları... 335 9.2. Hizmet Kalitesi Kavramı ve Boyutları... 337 9.3. Toplam Kalite Yönetimi (TKY)... 339 9.4. Toplam Kalite Yönetiminin Öncüleri... 341 9.5. Toplam Kalite Yönetiminin Amaçları... 347 9.6. Toplam Kalite Yönetiminin İlkeleri... 348 Tekrar Soruları... 351
İçindekiler xvii ONUNCU BÖLÜM KIYASLAMA (ÖRNEK EDİNME) 10.1. Kıyaslama Kavramının Tanımı ve Gelişimi... 353 10.2. Kıyaslamanın Önemi, Yararları ve Özellikleri... 355 10.3. Kıyaslama Türleri... 356 10.4. Kıyaslama Süreci... 359 Tekrar Soruları... 365 ONBİRİNCİ BÖLÜM DIŞ KAYNAK KULLANIMI 11.1. Dış Kaynak Kullanımı Kavramı ve Tarihsel Gelişimi... 367 11.2. Dış Kaynak Kullanımı Nedenleri ve Yararları... 368 11.3. Dış Kaynak Kullanımı Süreci... 370 11.3.1. İhtiyaç Tespiti ve Strateji Aşaması... 371 11.3.2. Teklif Değerlendirme ve Seçim Aşaması... 372 11.3.3. Sözleşme Aşaması... 373 11.3.4. Uygulama ve Takip Aşaması... 374 11.3.5. Yeniden Değerlendirme Aşaması... 374 Tekrar Soruları... 375 ONİKİNCİ BÖLÜM YENİDEN YAPILANMA 12.1. Değişim ve Yeniden Yapılanma Kavramları... 377 12.2. Yeniden Yapılanmanın Temel Özellikleri... 380 12.3. Yeniden Yapılanma Takımı... 382 12.4. Yeniden Yapılanma Süreci... 384 12.5. Yeniden Yapılanmada Başarı Faktörleri ve Başarısızlık Nedenleri... 386 12.6. Değişime Direnç ve Dirençle Başa Çıkma... 387 12.7. Yeniden Yapılanma ve Örgütsel Küçülme... 390 Tekrar Soruları... 391
xviii İşletmelerde Yönetim ve Organizasyon ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM GÜÇLENDİRME 13.1. Güçlendirmenin Tanımı ve İçeriği... 393 13.2. Güçlendirmeyle İlgili Kavramlar... 395 13.3. Personeli Güçlendirme Nedenleri ve İşletmeye Sağladığı Faydalar... 396 13.4. Güçlendirme Süreci... 398 13.5. Personeli Güçlendirmede Karşılaşılan Sorunlar... 400 Tekrar Soruları... 401 ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜM ÖRGÜTSEL ÖĞRENME VE ÖRGÜT GELİŞTİRME 14.1. Öğrenme, Örgütsel Öğrenme ve Öğrenen Örgüt Kavramları... 403 14.2. Öğrenen Örgütlere Geçiş Aşamaları... 406 14.3. Örgütsel Öğrenme Süreci... 408 14.4. Senge ye Göre Öğrenen Örgütlerin Beş Disiplini... 409 14.5. Örgütsel Öğrenme Tarzları... 411 14.6. Örgüt Geliştirme... 413 Tekrar Soruları... 419 ONBEŞİNCİ BÖLÜM TAKIM ÇALIŞMASI VE ETKİLİ TAKIMLAR 15.1. Takım Kavramı ve Çalışma Gruplarından Farkı... 421 15.2. Takımların Özellikleri ve Yararları... 423 15.3. Takım Türleri... 426 15.4. Takımların Oluşumu... 429 Tekrar Soruları... 432
İçindekiler xix ONALTINCI BÖLÜM ŞEBEKE ÖRGÜTLER 16.1. Şebeke Örgüt Kavramı ve Ortaya Çıkışı... 435 16.2. Şebeke Örgütlerin Özellikleri... 438 16.3. Şebeke Örgüt Türleri... 439 16.4. Şebeke Örgütlerin Yararları ve Sakıncaları... 442 16.5. Sanal Örgütler... 443 Tekrar Soruları... 447 ONYEDİNCİ BÖLÜM ZAMAN YÖNETİMİ 17.1. Zaman Yönetimi Kavramı... 449 17.2. Zaman Tuzakları ve Çözüm Önerileri... 452 17.2.1. Plansızlık ve Çözüm Önerileri... 452 17.2.2. Öncelikleri Saptayamamak ve Çözüm Önerileri... 453 17.2.3. Yetki Devretmemek ve Çözüm Önerileri... 454 17.2.4. İletişimsizlik ve Çözüm Önerileri... 455 17.2.5. İşlerin Ertelenmesi ve Çözüm Önerileri... 455 17.2.6. Astların Zamanını Yönetememe ve Çözüm Önerileri... 456 17.2.7. Yöneticinin Organize Olamaması ve Çözüm Önerileri... 456 17.2.8. Kesintiler ve Çözüm Önerileri... 457 Tekrar Soruları... 461 Kaynakça... 463