Bilim, teknoloji. toplum

Transkript

1 SOSYAL BİLGİLER 6 4.ÜNİTE Bilim, teknlji ve tplum TEK FASİKÜL

2 SOSYAL BİLİMLER VE TOPLUM İçinde insan lan ve tpluma ait lan bütün unsurların incelendiği bilim dalına ssyal bilimler denir. Ssyal bilimler; tarih, cğrafya felsefe, psiklji, ssylji, arkelji, antrplji, eknmi ve siyaset gibi birçk bilim dalını içine alan geniş bir bilimdir. Ssyal bilimler hayatımızın her alanında vardır. İnsan, hayatında yaşadığı değişim ve gelişimleri anlatabilmek için ssyal bilimlerden yararlanmak zrundadır. Ssyal Bilgiler dersinde; Yaşadığımız çevreyi ve dünyayı tanırız. Tarihimizin sayfalarında gezinir, etkin vatandaş lma becerisi kazanırız. Ssyal bilimler, insanın insanla ve çevresiyle etkileşiminden dğan bilimler tpluluğudur. Ssyal Bilgiler dersimizde Anadlu ve Mezptamya uygarlıklarını, Türk ve İslam devletlerini öğreniriz. Tarihî şahsiyetleri tanır ve tarih bilimini öğreniriz. Tarihteki layların sebep ve snuçlarını, birbirleriyle lan ilişkilerini rtaya kyarak geçmişi ve günümüzü anlamamızı sağlarız. Ssyal bilimleri luşturan alanlardan bazıları Nümizmatik: Paralar ve madalynların üstünde yer alan yazı ve resimleri inceleyen bilim dalıdır. Tarihteki savaşlarda ilk hedefler hep stratejik knuma sahip yerler lmuştur. Bu gibi yerleri savunmak veya almak için bölgenin iklim şartlarını, arazinin engebe durumunu, matematik ve göreceli knumunu iyi bilmek gerekmektedir. İyi bir kmutanın bu bilgilere sahip lmasının ne kadar önemli lduğunu ispatlayan iki örnek: Naplyn, 24 Haziran 1812 de 420 bin kişilik rdusuyla çıktığı Rusya seferinde başarısız lmuştur. 50 bin kişiyle Fransa ya geri dönmek zrunda kalmıştır. Bu ağır yenilginin sebebi şiddetli kış şartlarıdır. Alman rdusu da II. Dünya Savaşı sırasında benzer bir lay yaşamıştır. Hitlerin emriyle Svyet tpraklarına giren Alman rdusu, Mskva önlerine geldiğinde kışın ilk kar fırtınası başlamıştır. Alman rdusu, üç hafta içinde Mskva önlerinde sğuk ve hastalıklardan dlayı 155 bin askerini kaybetmiştir. Şiddetli sğuk, silahların ve araçların işlevini kaybetmesine neden lmuştur. Alman birlikleri, ağır hava kşulları nedeniyle artık en büyük düşmanları lan kış sğuğuna yenik düşmüşlerdir. Arkelji: Arkelji kazı bilimidir. Eski kültür ve uygarlıklardan kalan her türlü alet, malzeme, ev eşyaları ve sanat eserleri gibi maddi kalıntıları inceler. Arkelji ile ilgilenen bilim insanlarına arkelg denir. Kazı yöntemlerini kullanarak rtaya çıkardığı eserleri kültürel, sanatsal ve tarihsel yönden inceleyerek geçmişi aydınlatır. Bilgi: Dünyanın Bilinen İlk Tapınağı Göbeklitepe Nümizmatik, paraların yeryüzünde dağılımı ve yayılım alanlarını rtaya kyarak cğrafyanın, tarihin, sanat tarihinin ve çeşitli devirlerdeki ticaret sistemlerini inceleyen eknmi tarihinin başlıca yardımcısıdır. Paraların üzerindeki yazılar, sembller ve desenler araştırmacılar için önemli bir kaynaktır. Paralar ve madalynlar ilk çağın tarih ve kültürünün aydınlatılması, sanat, ticaret ve eknmi alanlarında bilgi sahibi lunması açısından önemlidir. Çünkü ait ldukları devletin eknmik durumu, sanat anlayışı, yazı ve dilleri, siyasi yapısı, bilimsel ve kültürel özellikleri, teknljik gelişimi, yayılma alanı hakkında güvenilir bilgiler verirler. Şanlıurfa'nın 20 kilmetre kuzeydğusundaki Örencik köyü yakınlarında yer almaktadır. İnşası MÖ yılına uzanan Göbeklitepe, tarihte bilinen en eski ve en büyük ibadet merkezidir. Bölgede yapılan araştırmalar snucunda taş aletler, heykeller ve bitki kalıntıları bulunmuştur. Ayrıca, dikili taşların üzerindeki resimler ve kabartmalar dönemde yaşamış lan insanların sanatları hakkında bilim insanlarına yeni fikirler vermiştir. Antrplji: Farklı tplumları ve kültürleri karşılaştırmalı şekilde inceleyen ve insanların tplumsal ve kültürel davranışları hakkında genellemeler yapan bilim dalıdır. Bilgi: Lidyalıların 7. yüzyılda icat ettikleri para, gümüş ve altının karışımı lan elektrn veya diğer adıyla beyaz altındı. Elektrn madeni sudan ayıklanarak eritiliyr, yuvarlak bir şekle getiriliyrdu. Cğrafya: Cğrafya sayesinde yaşadığımız çevrenin dğal özelliklerini; insan, dğal çevre etkileşimini ve bu etkileşim snucu insanın rtaya kyduğu beşerî ve eknmik faaliyetleri öğreniriz. Hukuk: Tplumsal hayatı düzenleyen hukuk kuralları ile iç içe yaşıyruz. Tplumun genel yararını sağlamak için knulan kanunların bütününe hukuk denir. Bireylerin birbirleriyle, tplumla ve devletle ilişkilerini düzenler. Eknmi: İnsanların ihtiyaçlarını karşılamak için yapılan üretim, dağıtım, tüketim ve ticaret faaliyetlerini ve bunlarla ilgili etkinlikleri inceleyen bilim dalıdır. Zeki DOĞAN- Ssyal Bilgiler Öğretmeni ssyalciniz.wrdpres.cm Sayfa 1

3 Psiklji: İnsan davranışlarını inceleyerek açıklamaya ve kişisel davranışları önceden tahmin etmeye çalışan bir araştırma, uygulama bilimidir. Krnlji: Geçmişte meydana gelen layların zamanını tespit ederek sıralayan bilim dalıdır. Fillji: Dillerin tarihini gelişimini ve değişimini araştıran bilim dalıdır. Ssylji: Tplumu inceleyen bilim dalıdır. Ssyal hayatımızda var lan ssyal gerçekleri, insanların meydana getirdiği grupları, grupların davranışlarını, ssyal kurumları ve tplumsal çevrenin düşüncelerimizi, duygularımızı, davranışlarımızı nasıl etkilediğini inceler. Bilim ve teknlji alanında yapılan çalışmalar, insanlık için ldukça önemlidir. Her gün yeni bir buluşun haberini duyuyruz. Her yeni buluş bir diğerinin altyapısını luşturuyr. Teknlji alanındaki hızlı gelişmeler, ülkeleri bilim ve teknljide çalışmalar yapmaya sevk etmektedir. Bilim ve teknljinin üretimi ve kullanımı, tplumların eknmik seviyesini yükselterek refah düzeyini artırmaktadır. Atatürk, bilim ve teknljinin tplumsal gelişim için gerekli ve önemli lduğunu vurgulamıştır. Bilimsel düşünme becerisinin halk içinde yayılması için çaba harcamıştır. Cumhuriyet in kuruluşunun ilk yıllarından itibaren Türkiye deki bilim ve teknljinin gelişimine yönelik çalışmalar yapılmıştır. Bu amaçla ssyal bilimler başta lmak üzere sağlık ve teknlji alanlarında çeşitli kurumlar açılmıştır. Türk Tarih Kurumu (TTK), Atatürk tarafından 15 Nisan 1931 de Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti adıyla kurulmuştur. Kurumun adı 1935 te Türk Tarih Kurumu larak değiştirilmiştir. Kuruluş Amacı: Türk milletinin zengin ve köklü bir tarihe sahip lduğunu rtaya çıkarmak, Türk tarihinin araştırılmasını sağlamak, Türklerin dünya uygarlığına yaptığı katkıları rtaya kymaktır. Türk Dil Kurumu(TDK), Atatürk tarafından 1932 yılında kurulmuştur. Kuruluş Amacı: Türk dilinin güzelliğini ve zenginliğini rtaya çıkarmak, dünya dilleri arasındaki saygınlığını arttırmak ve Türk dilini yabancı dillerin etkisinden kurtarmak amacıyla Türk Dil Kurumu kurulmuştur. Türkiye Bilimsel ve Teknljik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), Türkiye'de bilim ve teknljiyi teşvik etme, yönlendirme ve ppülerleştirmeyi amaçlayan bir kuruluştur.1963 yılında kurulmuştur. Türkiye Bilimler Akademisi(TÜBA), 1993 yılında kurulmuştur. Kuruluş amacı Türkiye'de tüm bilim alanlarında; araştırmaları, bilimci kişiliğini, araştırıcılığı özendirmek, bu alanlarda emeği geçenleri nurlandırmak, gençleri, bilim ve araştırma alanına yöneltmek, Türkiye'deki bilimcilerin ve araştırmacıların tplumsal statülerinin yükseltilmesi ve krunmasına çalışmak, bilim ve araştırma standartlarının uluslararası düzeye çıkartılmasına yardım etmektir. Teknparklar: Teknparklar, üniversite-sanayi iş birliğiyle bilgiye ve ileri teknljilere dayalı sanayi firmalarının güçlendirilmeleri amacıyla kurulmuşlardır. Amaçları; sanayi firmalarının yenilikçi çalışmalarının desteklenmesi, eğitim ile verimliliğinin artırılması ve uluslararası rekabet güçlerinin yükseltilmesidir. Sn yıllarda ülkemizde bilim ve teknlji hızlı bir gelişim göstermiştir. Özellikle sağlık, ulaşım, iletişim gibi alanlarda çalışmalar hızlı bir şekilde devam etmektedir. Tübitak Bilim Fuarı: Millî Eğitim Bakanlığı ile TÜBİTAK arasında imzalanan prtkl gereği öğrencilere farklı bilim dallarını tanıtmak, sevdirmek, merak uyandırmak amaçlanmış ve bu kapsamda bilim fuarlarının desteklenmesine karar verilmiştir. Her sene kullarda öğretmenler öncülüğünde bilim fuarları düzenlenmektedir. Ortakul ve lise öğrencilerinin, eğitim-öğretim prgramı çerçevesinde ve kendi ilgi alanları dğrultusunda belirledikleri knularda araştırma yapacakları rtamın luşturulması amaçlanır. Öğrencilerin araştırmalarının snuçlarını sergilemeleri, izleyiciler ile birlikte eğlenerek öğrenmeleri sağlanır. ATATÜRK ÜN BİLİM VE TEKNOLOJİYE VERDİĞİ ÖNEM Mustafa Kemal Atatürk, bilimsel ve akılcı düşünceyi Türk tplumunun bütün alanlarına hâkim kılmaya çalışmıştır. Kendi ifadesine göre " Akıl ve mantığın halledemeyeceği mesele yktur." Akılcılığın zrunlu snucu bilimselliktir. Bilimler, akıl ylu ile yapılan zihinsel çalışmalardan çıkar. Akıl ve bilim her türlü gelişmenin kaynağıdır. " Hanımlar, beyler milletimizin siyasi ve tplumsal yaşamında, düşünce eğitiminde kılavuzumuz bilim ve fen lacaktır. sözüyle yapacağı çalışmalarda aklı ve bilimi rehber alacağını göstermiştir. Cumhuriyetin ilanından günümüze bilim ve teknlji alanlarında önemli çalışmalar yapılmıştır. Üniversitelerin kurulması, yurt dışına öğrencilerin gönderilmesi Atatürk döneminin önemli gelişmelerindendir. Ülkemizde 1983 yılında bilim ve teknlji plitikalarının belirlenmesi amacıyla bir çalışma yapılmıştır. Bunun snucunda Bilim ve Teknlji Zeki DOĞAN- Ssyal Bilgiler Öğretmeni ssyalciniz.wrdpres.cm Sayfa 2

4 Yüksek Kurulu kurulmuştur. Bu Kurul, bilim ve teknlji plitikalarının tespitinde önemli rl ynar. Cumhuriyet döneminde birçk bilim insanı yetişmiştir. Bu bilim insanları arasında İbrahim Refik Saydam, Osman Turan, Hulusi Behçet, Nüzhet Gökdğan gibi isimler sayılabilir. Türkiye nin bilim ve teknlji alanındaki gelişimini, Cumhuriyetimizin kurulduğu ilk yıllardan günümüze kadar aldığı mesafeyi anlayabilmek için aşağıda verilen bazı bilim insanlarını ve çalışmalarını tanıyalım. Osman Turan ( ): Selçuklu tarihi ve medeniyeti araştırmalarıyla tanınan bilim insanıdır te Trabzn da dğdu. Dil Tarih Cğrafya Fakültesinden 1940 yılında mezun ldu. Mezun lduğu fakültede asistan lup Türk-İslâm Tarihi derslerini kuttu de On İki Hayvanlı Türk Takvimi adlı teziyle dktr, 1944 te dçent, 1951 de de prfesör ldu. Osman Turan, 1941 de yayınlanan On İki Hayvanlı Türk Takvimi adlı eseriyle ilim aleminde tanındı. Eserlerinde Selçuklu tarihini ve Türklerin dünya tarihine katkılarını aydınlatmaya çalıştı. Nüzhet Gökdğan ( ) Nüzhet Gökdğan, İstanbul da dğmuş ve eğitiminin büyük bir bölümünü Türkiye de bir bölümünü Fransa da tamamlamıştır. Nüzhet Gökdğan, yurda döndüğünde İstanbul Üniversitesinde görev almıştır. Burada Gök Mekaniği ve Astrnmi ile ilgilenmiş ve üniversitenin yerleşkesine bir de gözlemevi kurdurmuştur. O, aynı zamanda 1948 de bazı öğretim üyeleriyle birlikte Türk Matematik Derneğini, Türk Üniversiteli Kadınlar Derneğini ve Türk Astrnmi Derneğini kurmuştur. Nüzhet Gökdğan, aynı zamanda Astrnmi bölümüne 46 yıl hizmet etmiştir. Cumhuriyet Dönemi nde önemli aşamaların kaydedildiği dallardan birisi de tıptır. Mustafa Kemal Atatürk tıbbın önemine sık sık işaret etmiştir. Bu dönemde hastaneler, sağlık cakları, Verem Savaş Derneği gibi kurumlarla Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü kurulmuştur. Prf. Dr. Gazi Yaşargil (1925- ) Gazi Yaşargil, tıp bilimi ve tıbbın felsefi yönüyle yakından ilgilenen bir bilim insanıdır. Tıp biliminde sinir sistemi ve buna bağlı larak Nörşirürji (Beyin cerrahi) ile ilgilenmektedir yılında yılın beyin cerrahı unvanını almıştır. Beyin, sinir ve damar ilişkisi üzerinde çalışmaktadır. Sağlık sektöründe ilaç ve ilacın kullanımı, ilacın üretimi ya da genel adıyla ilaç endüstrisi, Cumhuriyet snrası ele alınan önemli knulardandır. Bu knuda büyük hizmetler verenlerden birisi İbrahim Ethem diğeri ise Süleyman Ferit Eczacıbaşı dır. Aziz Sancar (1946- ): Kazandığı Nbel Ödülü ile bizi gururlandıran Aziz Sancar önemli bir bilim insanıdır. Mardin de dğan Aziz Sancar, tıp eğitimini İstanbul da tamamladıktan snra Amerika ya gitmiş ve çalışmalarına rada devam etmiştir. DNA narımı üzerine yaptığı çalışmalarla ün kazanmış, uzun yıllar byunca kendisini bilime adamasının en büyük meyvesini 2015 Nbel Kimya Ödülü ile almıştır. Aziz Sancar, ülkesinin ilerlemesi için yaptığı knuşmalarla insanların hayranlığını kazanmıştır. HAYALİMDEKİ GELECEK Jules Verne, 1865 yılında Ay a Seyahat rmanını yazdığında, Ay da yaşam var mıdır? srusu bilimsel larak ele alınamaz bir sruydu. Çünkü raya gitmek, örnek alıp incelemek gibi veri tplama lanakları hayal bile edilemiyrdu. Jules Verne, bu rmanıyla bir hayal sundu. Aradan geçen yaklaşık 100 yıl içerisinde bilim insanları bu sruyu bilimsel larak cevaplayabilmek için gerekli bilgi ve dnanıma sahip ldular. Jules Verne, birçk teknljik icadı hayal etmiş ve eserlerinde bu icatlara yer vermiştir. Elektrikle Çalışan Denizaltı: Jules Verne Denizler Altında Fersah adlı eserinde Kaptan Nem, kyanusları Nautilus isimli ve elektrikle çalışan bir denizaltıyla aşmıştır. Denizaltılar günümüzde denizler hakkında yapılan araştırmalarda kullanılan en önemli araçlardandır. Güneş Yelkeni: Jules Verne, 1865 te yazdığı Ay a Seyahat isimli kitabında Dünya nın yörüngesinde yer alacak lan hafif aksamlı uzay araçlarından bahsetmiştir. Günümüzde NASA (Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi), bu araçlara NanSail (Güneş Yelkeni) adını vermiştir. Ay Mdülü: Jules Verne günümüzde ay mdülü larak bilinen ve kni biçimde lup içinde insan taşıyabilen uzay aracını öngörmüştür. Okyanusa İnen Uzay Aracı: Ay a Seyahat isimli eserinde Verne, uzaydan srunsuz bir şekilde kyanusa inebilen bir aracı öngörmüştür. Bu araç, günümüzde Merkür Kapsülü adıyla bilinmektedir. İnsanların merak ettikleri knulardan birisi de gelecekte insanlığın nasıl bir hayat tarzına sahip lacağıdır. Şüphesiz geleceğin nasıl lacağını gösteren etkenlerden biri de teknljik gelişmelerdir. Teknljik gelişmeye bağlı larak ssyal, siyasal, eknmik, kültürel değişmeler birbirini etkileyerek farklı bir dünya luşturmaktadır. Ünlü fizikçi Einstein, Hayal gücü bilgiden daha önemlidir. diyerek geleceğin mucitlerine yl göstermiştir. Zeki DOĞAN- Ssyal Bilgiler Öğretmeni ssyalciniz.wrdpres.cm Sayfa 3

5 Hayal gücü, bilimsel araştırma sürecinin her basamağında önemlidir. Farklı fikirler üretebilmek, uygulanabilir çözümler sunabilmek, özgün srular rtaya kyabilmek hayal gücü ile mümkündür. Knya Bilim Merkezi Bilim merkezleri, farklı yaş gruplarından ve farklı birikime sahip bireyleri bilimle buluşturur. Bilim ve teknljiyi tplum için anlaşılır ve ulaşılır bir hâle getirmeyi amaçlar. Deneysel ve uygulamalı etkinlikler içeren ziyaretçilerini denemeye ve keşfetmeye teşvik eder. Bilim merkezleri, ziyaretçilere aktif şekilde gezebilecekleri, dkunabilecekleri, deneyebilecekleri sergiler ve dinamik rtamlar sunar. Günlük laylara bilimsel bir bakış açısıyla yaklaşabilme yönünde bir ufuk açar. TÜBİTAK, bilim merkezlerinin tplumumuzda bilim kültürünü yaygınlaştırmak için sn derece kritik bir rl üstleneceği öngörüsünden yla çıkar. Ülkemizde bu merkezlerin kurulmasını ve yıllar içinde sayılarının artırılmasını hedefler. Bilim merkezleri gibi kuruluşların gelecekte büyük buluşlara imza atacak bilim insanlarının yetişmesine önemli katkıları lacaktır. ARAŞTIRMA YAPIYORUM Ssyal Bilgiler dersinde, bilimsel araştırma basamaklarını kullanarak nasıl araştırma yapılır? 1-İlgi ve yeteneğe göre knuyu belirlemek Öncelikli larak araştırılacak knu ya da incelenecek srun belirlenir. Örnek: Tarıma elverişli tprakların azalmasında erzynun etkisi 2-Prblemi rtaya kymak Araştırma knusuyla ilgili larak çözülmek istenen prblemin çözüm ylları rtaya knulur. Örnek: Türkiye deki tarım alanlarının azalmasında erzynun etkileri nelerdir? 3- Süreyi belirlemek: Araştırmanın hangi tarihler arasında tamamlanacağı belirlenir. 4- Knuyla ilgili kaynak taraması yapmak ve mevcut bilgi birikimini derlemek Kütüphaneye gidilerek kaynak taraması yapılır. Kaynaklar yazılı, sözlü ve görsel kaynaklar larak ayrılır. Sözlü Kaynaklar İnsanlar Yazılı Kaynaklar Kitap, dergi, gazete, Genel Ağ çıktısı, yazıtlar vb. Görsel Kaynaklar Televizyn prgramları, görüntü, resim ve ftğraflar. Kütüphanelerdeki kitaplar, bulunması ve kullanılması klay lsun diye Katalg Sistemi ne göre gruplandırılmıştır. Kütüphanede Araştırma Yaparken Araştırma için kütüphaneye gidildiğinde ilk larak knunun içeriği ile ilgili bölüme geçilir. Burada alfabetik şekilde sıralanmış lan çekmecelerden kitap veya yazar isimleri katalg numaraları ile birlikte tespit edilir. Görevliye istenilen kitap ve yazarın adı katalg numarası ile birlikte verilir. Kitapları kurken aranılan bilgilere ulaşıldığında bilgi fişleri dldurulur. Bilgiler nt alınır. Yapılan alıntılar tırnak ( ) içinde kullanılır. Ntların altına knunun adı, yazarın adı, kitabın adı, cilt ve sayfa numaraları, basım yeri ve yılı yazılır. İnternetten kullanılacak ise edu ve gv uzantılı sitelerden araştırma yapılır. Bilgi alınan sitelerin adı ve erişim tarihi nt edilir. Kütüphanelerdeki katalg sistemine göre kitaplar: 000 Genel Knular 100 Felsefe ve Psiklji 200 Din 300 Ssyal Bilgiler 400 Dil 500 Dğa Bilimleri ve Matematik 600 Teknlji 700 Sanat 800 Edebiyat 900 Tarih ve Cğrafya 5- Rapr luşturmak Farklı kaynaklardan tplanıp bilgi fişlerine aktarılan ntlardan rapr luşturulur. Rapr metnini yazarken kullanılan bilgiler kimden ve hangi kaynaktan alınmışsa sayfa numaraları ile birlikte dipnt larak gösterilir. Metnin en sn kısmında ise yararlanılan kaynaklar sıralanır. Dipnt: Metni yazarken alıntı yaptığımız kısımları nereden ve kimden aldığımızı gösteren ntlardır. Alıntının yazıldığı sayfaların altına eklenir. Amaç emek ve bilgi hırsızlığı yapmamaktır. Yazarın adı, kitabın adı, alıntı yapılan sayfa numarası yazılır. Kaynakça: Yararlandığımız kaynakların adını belirtmeye denir. Kitapların sn sayfalarında gösterilir. Yazarın adı, kitabın adı, sayfa sayısı, basım tarihi ve yeri yazılır. NOT: Değerli arkadaşlar Ntlarımız ftkpi ile çğaltılmaya uygundur Tek ricamız ticari amaçla kullanılmaması ve kaynak gösterilerek paylaşılması Zeki DOĞAN Zeki DOĞAN- Ssyal Bilgiler Öğretmeni ssyalciniz.wrdpres.cm Sayfa 4

6 EMEK BİR HAZİNEDİR Fikir hırsızlığı (krsan) sahibinden izin almadan kitap, film, CD ve DVD gibi fikir veya sanat eserinden çğaltma yapılarak elde edilen ürünleri ifade eder. Telif hakları ihlali 1886 tarihli Bern Sözleşmesi nden bu yana krsanlık larak adlandırılmaktadır. Krsan ürün: Herhangi bir nesneden yapılan ve kpya niteliğine sahip her tür ürün, eğer hak sahibinin izni lmaksızın üretilmiş ise krsan ürün larak nitelendirilmektedir. Ülkemizde krsanla mücadele için tarihinde İlim ve Edebiyat Eserleri Sahipleri Meslek Birliği,(İLESAM), Musiki Eserleri Sahipleri Meslek Birliği (MESAM), Güzel Sanat Eseri Sahipleri Meslek Birliği (GESAM), Sinema Eseri Sahipleri Meslek birliği (SESAM) kurulmuştur yılında ise tplumda telif kültür ve bilincinin yaygınlaştırılmasını sağlamak ve krsanlıkla etkin mücadele etmek için Türkiye Basım Yayın Meslek Birliği kurulmuştur. Eser sahibi, isterse buluş ve eserini devredebilir. İlgili kişi ve kuruluşlar bu eser ve buluşu çğaltıp yasal yllarla ticaretini yapabilirler. Eser ve buluş sahibinin izni lmadan başkaları bu hakları kullanamazlar. KORSAN İHBAR HATTI 176 Kültür ve Turizm Bakanlığı İletişim Merkezi Oluşturulan yeni bir eser ya da buluşun patenti veya telif hakkı alınmalıdır. Hangi alanda lursa lsun yeni bir buluş ve yöntem sahibi patent alabilir. Bu belgede ülkemizde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından verilmektedir. Patent Hakkı: Buluş sahibinin ürününü belirli bir süre üretebilme, satabilme veya ithal edebilme hakkına patent hakkı denir. Bu hakkı gösteren belgeye de patent denir. Çeşitli kuruluşlar aracılığıyla eserler uluslararası alanda da krunmaktadır. Bu kuruluşlardan birisi de (WIPO) Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü dür. Bu örgüt uluslararası fikri mülkiyet haklarının krunması, bilgi paylaşımı ve iş birliğine yönelik çalışmalar yapar. Bu kuruluşa Türkiye 1976 yılında üye lmuştur. Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü raprunda Türkiye en çk patent başvurusunda bulunan ülkeler arasında 25 inci sırada yer aldı. Telif hakkı semblü şeklindedir. Telif hakkı kruma süresi, eser sahibi yaşadığı sürece ve ölümünden snraki 70 yıldır. Ülkemizde sanat eserleri, Anayasa ve kanunlarla güvence altına alınmıştır. Telif ve patent hakları saklı lan ürünler yasal yllardan temin edilmelidir Anayasası MADDE 64- Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanatçıyı krur. Sanat eserlerinin ve sanatçının krunması, değerlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisinin yayılması için gereken tedbirleri alır. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nun bazı maddeleri Madde 8: Bir eserin sahibi, nu meydana getirendir. Madde 14: Bir eserin yayımlanmasını, yayımlanma zamanını ve tarzını sadece eser sahibi tayin eder. Madde 15: Eseri, sahibinin adı veya müstear (takma ad) adı ile yahut adsız larak yayımlama hususunda karar vermek hakkı sadece eser sahibine aittir. Madde 16: Eser sahibinin izni lmadıkça eserde veyahut eser sahibinin adında kısaltmalar, ekleme ve başka değiştirmeler yapılamaz. Madde 23: Bir eserin aslını veya çğaltılmış nüshalarını kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya diğer yllarla dağıtmak hakkı sadece eser sahibine aittir. EK BİLGİLER BULUŞ: Mevcut bilgilerden yararlanılarak daha önce bilinmeyen yeni bilgilere ulaşmaya buluş denir. Yeni ürünler rtaya çıkarmak ldukça zrdur. Bu nedenle başkasına ait herhangi bir ürünü yasadışı yllarla kullanmak ve çğaltmak yasaktır. KORSAN ESER: Çğaltımı yasal yllarla yapılmayan ve piyasaya bandrlsuz sunulan eserlere krsan eser muamelesi yapılır. BANDROL (DENETİM PULU): Kaset, Kitap, Cd, Vcd, Dvd, gibi süresiz yayınlarda telif ödemelerini ve eserlerin tescillerini kntrl altına almak için Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından verilen baskılı minik etikete verilen addır. BARKOD: Her türlü ticaret malına knulabilen, malla ilgili stk, fiyat gibi bilgileri içeren, değişen genişlikte çubuklar biçiminde, elektrnik tarayıcıyla kunabilen simge. Telif Hakkı: Bir kişinin kendi fikri emeği ile meydana getirdiği ürünler üzerindeki hukuki haklarıdır. Bu hak sayesinde rtaya knan eser, ancak sahibinin izniyle kullanılabilir ve yayılabilir. KAREKOD: Kare veya dikdörtgen biçimlerde basılabilen 2 byutlu barkdun ismidir. Zeki DOĞAN- Ssyal Bilgiler Öğretmeni ssyalciniz.wrdpres.cm Sayfa 5