- PDF Free Download

Transkript

1 aziantep Medical Journal Gwww.gantep.edu.tr/~tipdergi Derleme/Review Cinsel Saðlýk Eðitim Modeli: IMB Modeli Sexual Health Education Model: IMB Model Bilgin Kýray Vural, Gülbanu Zencir Pamukkale Üniversitesi Denizli Saðlýk Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Özet Cinsel saðlýk eðitimi; saðlýk, eðitim, sosyal refah ve yasal sistemlerin tam olarak katýlýmýný gerektiren geniþ temelli toplum destekli bir etkinliktir. Etkili cinsel saðlýk eðitim programlarý oluþturmak için Bilgi, Motivasyon, Davranýþ Becerileri (IMB) Modeli kullanýlmaktadýr. Bu model, bireylere risk azaltma, cinsel saðlýkla ilgili sorunlarý önleme ve cinsel saðlýðý geliþtirmede rehberlik etmektedir. Cinsel saðlýk eðitimi programlarý, modelin üç bileþeni üzerine temellenmektedir: Bilgi; bireylerin daha iyi bilgilendirilmesini, Motivasyon; olumsuz risk davranýþlarýný deðiþtirme, tutarlý ve saðlýklý davranýþlarý sürdürmede aldýklarý bilgileri kullanmaya motive edilmesini, Davranýþ becerileri ise; olumsuz sonuçlarý azaltarak cinsel saðlýðý geliþtirmede davranýþ becerileri edinmelerini saðlar. Anahtar Kelimeler: Cinsellik, Cinsel saðlýk, Cinsel saðlýk eðitimi, IMB modeli Abstract Sexual health education is a broadly based, community-supported activity that requires full participation of the medical, educational, public health, social welfare and legal systems in our society. Information, Motivation, Behavioural skills (IMB) model is used to create effective sexual health education programs. This model can help individuals to reduce risk behaviours, to prevent sexual health-related problems and to guide individuals in enhancing sexual health. Sexual health education programs are based on the three components of the model: Information- Will help individuals to be better informed Motivation- Will motivate individuals acquire the relevant behavioural skills that will likely to reduce negative outcomes and enhance sexual health. Behaviuoral Skills-Will help individuals acquire the relevant behavioural skills that will likely to reduce negative outcomes and enhance sexual helath. Key Words: Sexuality, Sexual health, Sexual health education, IMB model Cinsel Saðlýk Eðitimi Aþk ve cinsel yakýnlýk; düþünsel, duygusal ve davranýþsal boyutlarýyla iki insan arasýnda bir etkileþimdir. Ýnsanýn kendisini, duygu, düþünce ve hatta bedenini, iç dünyasýný bir baþkasýna açmasýdýr (1). Cinsel saðlýk, cinsellikle ilgili fiziksel, duygusal, mental ve sosyal olarak saðlýklý olma halidir (2). Cinsellik; biyolojik, psikolojik, sosyal, kültürel, geleneksel, ahlaki, dini, antropolojik, politik ve ekonomik boyutlarý olan karmaþýk bir bütündür (3). Saðlýklý cinsel yaþam baþýboþ ve kuralsýz deðildir. Her cinsel davranýþýn kaçýnýlmaz sonuçlarýnýn olduðu göz ardý edilmemelidir (4). Cinsel saðlýk eðitimi; saðlýk, eðitim, sosyal refah ve yasal sistemlerin tam olarak katýlýmýný gerektiren geniþ temelli, toplum destekli bir etkinliktir. Cinsel davranýþlarla ilgili kararlar alma ve bu kararlarý uygulama, bireyin kiþisel, ailesel, dini ve sosyal deðerlerini ilgilendirir. Cinsel saðlýk davranýþýnýn geliþtirilmesinde, cinsel saðlýk eðitiminin bileþenleri önemli yer tutmaktadýr (Þekil 1). Kanada Cinsel Saðlýk Eðitimi Rehberine (2003) göre; cinsel davranýþlarý geliþtirme amaçlý yürütülecek programlarda, bilgi verilmesi, motivasyon ve kiþisel geliþimin saðlanmasý, cinsel saðlýðý destekleyen becerilerin geliþtirilmesi ve bireyin cinsel saðlýðýna katkýda bulunacak çevrenin yaratýlarak bireyin cinsel saðlýðýnýn güçlendirilmesi ve cinsel sorunlarýn önlenmesi önerilmektedir (2). Cinsel Saðlýk Eðitimi Rehberlik Ýlkeleri Amerika Birleþik Devletleri nde cinsel saðlýk eðitimi yapan pek çok kurum vardýr. Resmi olarak deðiþik alanlardan cinsel eðitimciler; okullar, yüksekokullar ve üniversiteler, saðlýk bakým üniteleri, halk saðlýðý programlarý, sosyal servisler ve dini örgütlenmeler aracýlýðýyla cinsel eðitim verilmektedir. Cinsel saðlýk eðitiminin felsefesini tanýmlayan aþaðýdaki beþ ilke, cinsel saðlýk eðitim programlarýnda göz önünde bulundurulmalýdýr. Bilgin Kýray Vural, Pamukkale Üniversitesi Denizli Saðlýk Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Adres: Pamukkale Üniversitesi Denizli Saðlýk Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Kýnýklý Kampüsü, 20070, DENÝZLÝ Tel: E-posta: bilgin.vural@gmail.com Cinsellik ve Cinsel Tedaviler VI.Ulusal Kongresi nde (Ýstanbul-2006) poster bildiri olarak sunulmuþtur. Geliþ Tarihi: Kabul Tarihi: Received: Accepted:

2 IMB modeli, bireylere risk azaltma, cinsel saðlýkla ilgili sorunlarý önleme ve cinsel saðlýðý geliþtirmede rehberlik etmektedir (8). Model ilk olarak Fisher ve arkadaþlarý tarafýndan 1996 yýlýnda üniversite öðrencilerinde HIV i önleme için davranýþ deðiþikliði amaçlý randomize kontrollu bir çalýþmada kullanýlmýþtýr (6). Bu çalýþmada HIV/AIDS bilgisi, HIV ile ilgili saðlýk inançlarý (örneðin; algýlanan duyarlýlýk), nedensel davranýþ teorisi (örneðin; tutumlar, sosyal normlar ve kondom kullanýmýyla ilgili giriþimler; kondom satýn alma, taþýma ve kondom kullanýmý hakkýnda konuþma gibi öz-etkililiði saðlayan biliþsel beceriler IMB modeline entegre edilmiþtir. Fisher ve arkadaþlarý öðrencilere 32 saat süren seans uygulamýþlar, öðrencilerin bilgisini, motivasyonunu, becerilerini HIV-önleme davranýþlarýný (örneðin; kondom kullanýmý) öntest-sontest (giriþimden 2-3 ay sonra) ile deðerlendirmiþlerdir. Kondom kullanýmýna iliþkin olumsuz davranýþlarýn azaltýlmasý, olumlu davranýþlarýn geliþtirilmesi için küçük gruplarla tartýþma, akran eðitimi gibi yöntemler ve penis maketi kullanýlmýþtýr. Sonuç olarak kontrol grubu ile karþýlaþtýrýldýðýnda giriþim uygulanan grupta bilginin ve kondom kullanýmýna karþý olumlu tutumun, ayrýca sontestte giriþim uygulanan grubun HIV önleme davranýþlarýnda öz etkililiðin arttýðý saptanmýþtýr (9). Þekil 1: Cinsel Saðlýk Eðitiminin Bileþenleri - Ulaþýlabilirlik-Eðitim bütün insanlarýn ulaþabileceði þekilde yapýlmalýdýr. - Kapsayýcýlýk-Bireylerin, örgütlerin ve hükümetlerin eþgüdümlü çabasýný gerektiren, paylaþýlan bir sosyal sorumluluk olmalýdýr. - Eðitim yaklaþýmlarý ve uygulanan metotlarýn etkinliði-bu yaklaþým, bilgi edinme, motivasyon ve kiþisel öngörü geliþimi, cinsel saðlýðý destekleyen beceri geliþimi, cinsel saðlýða katkýda bulunan bir çevre yaratma ve beceri geliþimi adý verilen anahtar bileþenleri birleþtirmelidir. - Eðitim ve yönetsel destek-örgütlerden ya da firmalardan güçlü yönetsel destek gören iyi eðitimli bireyler tarafýndan sunulmalýdýr. - Planlama, deðerlendirme, güncelleme ve sosyal geliþimi de kapsamalýdýr (2). Cinsel Saðlýk Eðitim Modeli IMB Modeli (Information - Motivation - Behavioural Skills Model) Saðlýk eðitimi insanlarýn saðlýklarýyla ilgili davranýþlarýyla ilgilenmektedir. Bu nedenle, bu davranýþlarý etkileyen etmenleri ve insan davranýþýnýn saðlýðýn geliþmesindeki ve hastalýklarýn önlenmesindeki rolünün dikkate alýnmasý gerekir (5). Bu amaçla kullanýlan saðlýk uygulamalarýný deðiþtirmek ya da güçlendirmek için kullanýlan eðitsel süreçlerden biri de IBM modelidir. Bilgi, motivasyon, davranýþ becerileri bileþenlerine temelli bu model, Fisher ve arkadaþlarý tarafýndan 1992 yýlýnda geliþtirilmiþtir (6,7). Bu model özellikle etkili cinsel saðlýk ve üreme saðlýðý eðitim programlarý oluþturmak için kullanýlmaktadýr. Bu modelin adolesanlarda uygulanmasý, cinsel yolla bulaþan hastalýklar (CYBH) ve gebelik hakkýnda bilgi edinmesi ve sonuçlarýný öðrenmesini, cinsel yönden inaktif kalmaya motive olmasýný ve tutum geliþtirmesini, cinsel iliþkiyi reddetmenin olumsuz sonuçlarýndan sakýnabilmek için etkin temel davranýþ becerileri kazanmasýný saðlar (6,9). Genç yetiþkinler arasýnda özellikle doðum ve jinekolojik kanser tedavisi gören kadýnlarda cinsel saðlýðý geliþtirme amaçlý yapýlan çalýþmada (2), ciddi mental problemi olan yetiþkin madde baðýmlýlarýnda HIV riskini azaltmaya yönelik bir çalýþmada (12), eroin baðýmlýlarýnda kondom kullanýmý üzerine yürütülen bir baþka çalýþmada (11), IMB temelli giriþimlerin etkin olduðu gösterilmiþtir. IMB Modelinin Bileþenleri Cinsel saðlýk eðitimi programlarý, modelin üç bileþeni üzerine temellenmiþtir (Þekil 2). I. Bilgi: Cinsellik yemek yemek, giyinmek, temizlenmek gibi öðretilmesi gereken bir konudur. Toplumumuzda aile içinde bu konuda neredeyse hiç konuþulmamaktadýr. Ülkemizde farklý kademelerdeki okullarda ise son yýllarda cinsel eðitim verilmesi tartýþýlmaktadýr. Ergenlerin ve yetiþkinlerin kapsamlý bilgi edinebileceði yayýnlar yenidir ve ihtiyacý karþýlamak için azdýr. Bazen bu bilgisizlik ve yanlýþ bilgilenme sonucunda inanýlmasý güç beklentiler ortaya çýkmaktadýr (13). Cinsel saðlýk eðitim programlarýnýn etkili olabilmesi için, bu programlarýn bireylerin cinsel saðlýklarýný arttýracak, cinsel sorunlarýný önleyecek ve davranýþa kolayca dönüþebilecek bilgiyi saðlamasý gerekir (2,8). Bu programlarda yer almasý gereken bilgiler: 02

3 Cinsel saðlýk ve üreme saðlýðý davranýþý söz konusu olduðunda motivasyon üç þekilde olur: Þekil 2: IMB modeli bileþenleri *Cinsel saðlýk sorunlarýnýn önlenmesi için, istenen davranýþ sonuçlarýyla doðrudan baðlantýlý olmalý ya da cinsel saðlýðý arttýracak davranýþý, doðrudan etkilemelidir. Örneðin; bir doðum kontrol yönteminin nasýl uygulandýðý ile ilgili bilgi, bu yöntemin etkili biçimde nasýl kullanýldýðýný da içermelidir, gebeliði önlemeyi hedefleyen programlar için bu uygulama oldukça yararlýdýr. *Bilginin istenen davranýþa dönüþtürülmesi kolay olmalýdýr. Örneðin; ulaþýlabilen yerel üreme ve cinsel saðlýk merkezlerinin adres ve telefon numaralarýnýn bir listesinin hazýrlanarak, bireyin bir saðlýk merkezine ya da kliniðe ulaþmasýnýn saðlanmasý durumunda, bilgi istenen davranýþa dönüþmüþtür. *Bilgi uygulanabilir, uyarlanabilir ve kültürel olarak duyarlý olmalýdýr. Örneðin; verilen bilginin deðiþik etnik, dini ve kültürel gruplarý hedefleyen programlarla, deðiþik sosyal ortamlarda ve çevrelerde uygulanabilmesi için yeterince açýk ve kullanýlabilir olmalýdýr. *Verilecek bilgi ayný zamanda yaþ, cinsiyet ve geliþimsel dönemlere de uygun olmalýdýr. Programlar yaþamlarýnýn deðiþik dönemlerinde olan insanlarýn cinsel yönelimlerini, ruhsal, fiziksel ve duygusal gereksinimlerini karþýlayacak biçimde düzenlenmelidir. Örneðin; fiziksel bir sakatlýðý bulunan bireyler için cinsel yolla bulaþan hastalýklar/ HIV in ve risk davranýþlarýnýn önlenmesini hedefleyen programlarda, bireylerin gereksinimleri göz önünde bulundurulmalýdýr (2). Bu modelin temellendiði CYBH hakkýndaki eðitimde cinsel iliþki anlatýmýnda önkoþul adolesan gebeliklerin sosyal, ekonomik ve psikolojik sonuçlarýnýn vurgulanmasýdýr (6,9). Kiþinin bilgi düzeyini deðerlendirme, davranýþýn nasýl etkilendiðinin yalnýzca bir kýsmýnýn yansýmasýný saðlamaktadýr (9,14). II. Motivasyon: Motivasyon; bireyin olumsuz risk davranýþlarýný deðiþtirme, tutarlý ve saðlýklý davranýþlarý sürdürmede aldýklarý bilgileri kullanmaya motive edilmesini saðlar (2,8). Bireyler, aldýklarý bilgiyi istenen saðlýk davranýþlarýna dönüþtürmek için uygun þekilde hareket etmeye yeterince motive olmalýdýrlar. Bu nedenle cinsel saðlýk eðitim programlarýnýn amaçlarýna ulaþabilmesi için, planlamacýlar davranýþ deðiþikliðine yol açacak gerekli motivasyon faktörlerini göz önünde bulundurmalýdýrlar. Ýstenilen, uygun davranýþýn geliþiminde sadece bilginin olmasý yeterli deðildir (2). Bilgilendirme ve motivasyon, davranýþ becerilerinin geliþtirilmesini desteklemekte ve bireyin gerekli davranýþ becerilerini geliþtirme olasýlýðýný arttýrmaktadýr (15). Duygusal motivasyon: Bir kiþinin cinselliðe ve cinsel saðlýkla ilgili davranýþlara gösterdiði duygusal tepkiler, genellikle o kiþinin cinsel saðlýk sorunlarýndan kaçýnmak veya cinsel saðlýðýný arttýrmak için gerekli önlemleri alýp almamasýný belirler. Örneðin; cinselliðe karþý olumsuz duygusal tepkilere sahip olan kadýn/erkeklerin (kendi kendine meme muayenesi veya kendi kendine testis muayenesi yapmaya cesaretlendirilmeleri) düzenlenen eðitim programlarýndan yararlanmalarý daha az olasýdýr. Kiþisel motivasyon: Bir kiþinin cinsel saðlýk ve üreme saðlýðý davranýþlarýyla ilgili tutum ve inançlarý büyük oranda o kiþinin, davranýþý yapýp yapmayacaðýný gösterir. Örneðin; cinsel partneri tek olan kiþi, bireysel riski yanlýþ algýlayabilir ve yalnýzca birden fazla partneri olanlarýn güvenli sekse gereksinimleri olduðuna inanabilir. Bu nedenle bireyin güvenli cinsel iliþki davranýþý göstermeye kiþisel olarak motive olmasý daha az olasýdýr (2). Sosyal motivasyon: Bir kiþinin sosyal normlarla ilgili inançlarý, cinsel saðlýk yada üreme saðlýðý davranýþlarýyla ilgili sosyal destek algýsý, bireyin davranýþ deðiþikliðini etkiler. Örneðin; cinsel fonksiyon bozukluðu ya da üreme güçlükleri yaþayan birey, istediði yardýmý almanýn sosyal bakýmdan kabul edilebilir olduðunu anlar ve benzer sorunlar nedeniyle pek çok insanýn, yardým almaya çalýþtýðýný görürse, yardým istemesi ve eðitim/tedavi programlarýna katýlmasý ve bundan yararlanmasý daha fazla olasýdýr (2,8). Adolesanýn cinsel yönden inaktif kalmasý için uygulanan bilgilendirme, motivasyonu arttýrabilir veya azaltabilir (9,14). Bu nedenle önleyici davranýþý gerçekleþtirmede bilgilendirme ve motive etmenin bir arada kullanýlmasý davranýþ becerilerinin geliþiminde etkili olmaktadýr (9). Yapýlan oturumlarda bu amaçla motivasyonel görüþme prensipleri kullanýlabilir. Bunlar; empati yapma, zýtlýk/karþýt durum geliþtirilmesi, tartýþmadan kaçýnýlmasý, karþý koyma/direnci kýrma, öz-etkililiðin desteklenmesidir (16). III. Davranýþ Becerileri Bilgi, tutum, motivasyon ve davranýþ becerilerinin bir arada olmasý davranýþýn ortaya çýkmasýný saðlar (7). Bireyler cinsel saðlýðý destekleyen davranýþlarý kabullenmelerine ve uygulamalarýna yardým edecek, davranýþ becerilerine sahip olmalýdýrlar. Cinsel saðlýðý destekleyen davranýþlarý kabullenme sürecinde bilgi ve motivasyon faktörleri önemli bileþenler iken, uygun davranýþ becerilerine sahip olma ise davranýþ deðiþimi için vazgeçilmezdir. Bu yüzden cinsel saðlýk ve üreme saðlýðý becerileri, etkili cinsel saðlýk eðitim programlarýnýn kilit bileþenleridir. Davranýþ becerileri þu alanlarda oluþur: 1) Davranýþý yerine getirmek için objektif beceriler (örneðin; nasýl görüþüleceðini bilmek) 2) Davranýþý gerçekleþtirecek öz etkililik (örneðin; kiþinin etkili biçimde görüþme yeteneðine olan inancý) 03

4 Örneðin; kadýn prezervatifinin nasýl kullanacaðýna iliþkin bilgilendirilen ve bunu kullanmaya motive edilmiþ olan bir kadýn, ayný zamanda onu doðru biçimde yerleþtirmek için teknik becerilere ve eþini bunu kullanmaya ikna edecek görüþme becerilerine de sahip olmalýdýr (2). Cinsel yolla bulaþan hastalýklar / HIV ve istenmeyen gebeliðin önlenmesi için davranýþ becerileri eðitimi, hem güvenli cinsel davranýþ becerileri (örneðin; prezervatif kullanýmý vb), hem de cinsellikle ilgili sýnýrlamalarý (örneðin; tek eþlilik, adolesanlarda ilk cinsel iliþkiyi erteleme, arkadaþ kaybý olmaksýzýn cinsel iliþkiyi nasýl geri çevirebileceði ve bu durumdan sakýnmak için karar verebilme yeteneði vb) içermelidir (2,6-8). Bazargan ve West Amerika da Ýspanyol ve Afrika kökenli olan lise öðrencilerinde yaptýðý bir araþtýrmada IMB modelini kullanmýþ ve öðrencilerden mezun olana dek cinsel perhiz uygulamalarý istenmiþtir. Öðrencilerin %21 i bu öneriyi reddetmiþ, %29 u cinsel perhiz konusunda kendilerinden emin olamadýklarýný ifade etmiþ, sadece %50 si cinsel perhiz uygulama konusunda kararlý olduklarýný belirtmiþtir. Yapýlan araþtýrmada cinsel birleþme kararý veren adolesanlarýn bu niyetlerini deðiþtirmede yalnýzca bilgiye odaklanan giriþim programýnýn yetersiz olduðu saptanmýþtýr. Sonuç olarak araþtýrmada giriþim programlarýnýn arkadaþ baskýsýný azaltmaya, motivasyonu ve kültürel olarak uygun davranýþ becerilerini geliþtirecek özetkililiði arttýrmaya yönelik olmasý gerekliliði vurgulanmaktadýr (17). IMB Modelinin Cinsel Saðlýk Eðitim Programlarýna Uygulanmasý Etkin bir müdahalenin geliþtirilmesi için buna karar verme ve tanýmlanan davranýþýn tümüyle deðiþtirilmesi hedeflenmelidir. IMB modelinde amaç, saðlýk davranýþlarýnýn deðiþikliðinde alternatif bir düþünceye/uygulamaya olanak saðlayan yaratýcý bir ortam için detaylý bilgilendirme, kültürel pratiði ve normlarý kavramaya olanak saðlayan deðiþimin yapýlmasýdýr (6,7). IMB modelinin cinsel saðlýk eðitim programlarýna uygulanmasý üç aþamalý temel bir iþlemi içerir (Þekil 3). I. Veri Toplama Program planlamacýlarý hedef popülasyonun cinsel saðlýk eðitimi gereksinimini deðerlendirir. Saðlýk davranýþlarýyla doðrudan baðlantýlý ve hedef popülasyonun sahip olduðu bilgi, motivasyon ve davranýþ becerilerinin düzeyi tanýmlanýr. Araþtýrma anket uygulanarak yapýlabilir (2,8). Örneðin; anket formunda *Ýlk cinsel deneyim ile ilgili bilgisi (bilgi), *Cinsel aktiviteleri ile ilgili akran baskýsý ve toplumsal normlarýn algýlanýþý ve tutumlarý (motivasyon), *Kararlarýný yaþama geçirmek için bireylerin kendi yeteneklerine inanma gibi becerileri sorgulanabilir. II. Giriþim Program planlamacýlarý uygun ve baðlantýlý cinsel saðlýk eðitim programlarý geliþtirir ve uygular. *Bireylerin gereksinimleri ve program hedefleri ile ilgili bilgi, motivasyon ve davranýþ becerileri açýsýndan eksikliklerin neler olduðu saptanýr. *Bireyin bilgi, motivasyon ve davranýþ becerileri alanýnda sahip olduðu avantajlar program hedeflerine ulaþmak için kullanýlabilir. Örneðin; cinsel saðlýk eðitimi programýnýn giriþim aþamasý, cinsel bakýmdan aktif olan bireyler arasýnda, etkili doðum kontrol yöntemlerinin kullanýmýný arttýrmak için düzenlenir. Bu, hedef grup arasýndaki bilgi açýðýný giderir (bilgi), doðum kontrolünün kullanýmýyla ilgili bireyin bakýþ açýsýný güçlendirir, hamile kalma riskini kiþiselleþtirmeye yardým eder (motivasyon) ve bireylere doðum kontrol hizmetlerine nasýl ulaþabileceklerini öðretirken, ayný zamanda bireylere cinsel eþleriyle doðum kontrolünü nasýl görüþeceklerini (rol-play egzersizlerini) öðretir (davranýþ becerileri) (2). III. Deðerlendirme Program planlamacýlarý programýn etkinliðini ölçer ve deðiþiklik gerektiren kýsýmlarý belirlemek için deðerlendirme mekanizmasý oluþtururlar. Deðerlendirme aþamasý, grubun program hedefleriyle iliþkili bilgisi, motivasyonu ve davranýþ becerileri üzerinde, istenen etkiye sahip olup olmadýðýna karar vermek için gereklidir. Bu aþama program planlayýcýlarýnýn programdaki zayýflýklarý belirlemelerine yardýmcý olur. Deðerlendirmede gözlenen deðiþikliklerin dýþ etkilerin deðil, programýn bir sonucu olduðundan emin olmak için kontrol grubu oluþturulur. Deðiþik türden ölçütlerin kullanýmý, programýn etkinliðini deðerlendirmek için toplanan verilere olan güveni arttýrabilir. Örneðin; CYBH larýn önlenmesi ve izlenmesi üzerine yoðunlaþan bir cinsel saðlýk eðitim programýnýn deðerlendirme aþamasý þu adýmlarý içerir: Þekil 3: IMB Modelinin Cinsel Saðlýk Eðitim Programlarýna Uygulanma Aþamalarý *Programýn baþýnda; katýlýmcýlara CYBH larýn yaygýnlýðý, nedenleri, önleyici yöntemler konusundaki bilgilerini (bilgi), CYBH larýn risklerini azaltmak için gerekli önlemleri almaya karþý kiþisel tutumlarýný (motivasyon) ve onlarýn CYBH larýn riskini azaltmada saðlýk hizmetini aramalarýný ve risk davranýþlarýný deðiþtirmek için algýladýklarý yetenek ve becerilerini deðerlendirecek bir anket doldurtulur (davranýþ becerileri). 04

5 *Anket risk davranýþýnýn ortaya çýkmasýný ve sýklýðýný doðrudan ölçmelidir. Bu durumda anket, katýlýmcýlarýn CYBH lar için davranýþlarýndaki risk düzeyini ve bu hastalýklarýn gözlenip gözlenmediðini, eðer gözlendiyse hangi sýklýkta gözlendiðini saptar. *Deðerlendirme sürecinin bir parçasý olarak etkililik derecesini ölçmek için programýn tamamlanmasýndan sonra anket yeniden uygulanýr. *Deðiþiklik gerektiren program bölümleri tanýmlanýr (2). Sonuç IMB bileþenleri ile bütünleþtirilen cinsel saðlýk eðitimi bireyin cinsel saðlýk seçimleri ve uygulamalarý üzerine olumlu etkiye sahiptir. IMB temelli cinsel eðitim programlarýnda yapýlan giriþimler ile öz etkililiði arttýrma, negatif tutumlarý azaltma ve pozitif davranýþlarý geliþtirmede anlamlý artýþ saðlanmaktadýr. Kaynaklar 1- Kayýr A. Cinsellik Kavramý ve Cinsel Mitler, Cinsel Ýþlev Bozukluklarý Monograf Serisi (1): Cinsel Sorunlara Genel Yaklaþým, Roche Müstahzarlarý Sanayi AÞ, Ýstanbul, 1998; Minister of Health Community Acquired Infections Division Centre for Infectious Disease Prevention and Control. (2008). Canada Guidelines for Sexual Health Education, (Eriþim tarihi: ). 3- Ýncesu C. Cinsel Ýþlev Bozukluklarý, Organon Ýlaçlarý A.Þ, 2005, Ýstanbul. 4-Ýnsan Kaynaðýný Geliþtirme Vakfý. Eriþim tarihi: Michie S, Abraham C. Interventions to change health behaviours: evidence-based or evidence-inspired, Psyhology and Health. 2004;19(1): Bryan AD, Fisher JD, Fisher WA, Murray DM. Understanding condom use among heroin addicts in methadone maintenance using the Information-Motivation-Behavioral Skills Model, Subst Use Misuse. 2000;35(4): Kalichman S, Malow R, Dévieux J, Stein J, Piedman F. HIV risk reduction for substance using seriously mentally III adults: test of the Information-Motivation- Behaviour Skills (IMB) Model, Community Mental Health J. 2005;41(3): Yetkin N. Cinsel Öykü Alma ve Cinsel Ýþlevin Deðerlendirilmesi, Cinsel Sorunlara Genel Yaklaþým, Roche Müstahzarlarý Sanayi AÞ, Ýstanbul, 1998; Bazargan M, Kelly EM, Stein JA, Husaini BA, Bazargan SH. Correlates of HIV risk-taking behaviors among African- American college students: The effect of HIV knowledge, motivation, and behavioral skills. J Natl Med Assoc. 2000;92(8): Kiene MS, Barta DW. Personal narrative as a medium for STD/HIV intervention: A preliminary study, Journal of Applied Social Psychology. 2003;33(11): Shinitzky HE, Kub J. The art of motivating behavior change: The use of motivational interviewing to promote health, Public Health Nursing. 2001;18(3): Bazargan M, West K. Correlates of the intention to remain sexually inactive among underserved Hispanic and African American high school students. J School Health. 2006;76(1): Tabak RS, Bölüm 2: Saðlýk Eðitimi, Saðlýk Eðitimi, Ankara, 2000; Fisher JD, Fisher WA, Misovich SJ, Kimble DL, Malloy TE. Changing AIDS risk behavior: effects of an intervention emphasizing AIDS risk reduction information, motivation, and behavioral skills in a college student population. Health Psychol. 1996;15(2): Fisher JD, Fisher WA, Bryan AD, Misovich SJ. Information- Motivation-Behavioral Skills Model-based hiv risk behavior change intervention for inner-city high school youth. Health Psychol., 2002;21(2): Fisher WA. Understanding and promoting sexual and reproductive health behavior: Theory and method, Annual Review of Sex Research. 1998;9: Fisher JD, Fisher WA, Williams SS, Malloy TE. Empirical tests of an Information-Motivation-Behavioral Skills Model of AIDS-preventive behavior with gay men and heterosexual university students. Health Psychol. 1994;13: