MEDULLOBLASTOM SUBTİPLENDİRMESİNDE İMMUNOHİSTOKİMYASAL YAKLAŞIM

Transkript

1 1 TC HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ PATOLOJİ ANABİLİM DALI MEDULLOBLASTOM SUBTİPLENDİRMESİNDE İMMUNOHİSTOKİMYASAL YAKLAŞIM Dr. Berrin Babaoğlu UZMANLIK TEZİ Olarak hazırlanmıştır. ANKARA 2017

2 2 TC HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ PATOLOJİ ANABİLİM DALI MEDULLOBLASTOM SUBTİPLENDİRMESİNDE İMMUNOHİSTOKİMYASAL YAKLAŞIM Dr. Berrin Babaoğlu UZMANLIK TEZİ Olarak hazırlanmıştır. TEZ DANIŞMANI Prof. Dr. Figen Söylemezoğlu ANKARA 2017

3 iii TEŞEKKÜR (Bu araştırma Hacettepe Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından THD numaralı bilimsel araştırma projesi olarak desteklenmiştir). Nöropatolojiye olan ilgimin gelişmesine neden olan, beni moleküler patolojide kullanılan yöntemlerle tanıştıran ve her türlü problemime akılcı ve samimi bir şekilde çözüm bulan, danışmanlığında tezimi yaptığım Prof. Dr. Figen Söylemezoğlu na, Çalışmanın hazırlık sürecindeki yönlendirmeleri ve daha sonraki katkıları nedeniyle minnettar olduğum Prof. Dr. Ali Varan a, Prof. Dr. Canan Akyüz e, ve Prof. Dr. Ayşegül Üner e, Yanında bulunduğum iki ay içerisinde nöropatoloji alanındaki tecrübelerini büyük bir samimiyetle aktaran, yanı sıra tezimdeki eksik noktaları gözden geçirmek için bana vakit ayıran Prof. Dr. Tarık Tihan a ve Dr. Melike Pekmezci ye, Arşivden preparatların ve blokların teminini gerçekleştiren Lokman Kale ye, kesitleri yapan ve FISH çalışmasında yardımını esirgemeyen Rahime Çiçek e, doku mikrodizinlerinin oluşmasında ve immünohistokimyasal yöntemlerin uygulanmasında yardımcı olan teknisyenlerimiz Özlem Kalaycı ve Ziya Birinci ye Çalışmanın istatistiksel analizlerini yapan Dr. Anıl Dolgun a Asistanlığım boyunca iyi bir eğitim almamı önemseyen, geleceğe yönelik kaygılarımı bir nebze azaltan değerli hocalarıma ve birlikte çok güzel hatıralar biriktirdiğimiz asistan arkadaşlarıma, Patoloji hayatımın başından beri bana olan desteklerini hiç esirgemeyen canım aileme ve Sevgili eşim Dr. Ozan Babaoğlu na içtenlikle teşekkür ederim.

4 iv ÖZET Babaoglu B, Medulloblastom subtiplendirmesinde immünohistokimyasal yaklaşım, Hacettepe Üniversitesi, Patoloji Tezi, Ankara, Çocukluk çağının en sık izlenen malign beyin tümörü olan medulloblastomlar, DSÖ 2007 sınıflamasında histomorfolojiye dayalı olarak sınıflanmakta iken DSÖ 2016 moleküler grup ve histolojik fenotipin entegre edilmesi ile tanıya ulaşılmasını önermektedir. Son yıllarda moleküler patolojide yaşanan gelişmeler doğrultusunda gen ekspresyon ve metilasyon profillerini baz alarak moleküler alt tiplerin kullanımı önerilmektedir. Bu doğrultuda WNT, SHH, Grup 3 ve Grup 4 olmak üzere 4 alt tip belirlenmiştir. Bu çalışmada HÜTF Patoloji Anabilim Dalı nda yılları arasındaki medulloblastom vakaları incelenmiştir. Çalışmaya demografik verilerine ulaşılabilen ve parafin bloklarında yeterli miktarda doku içeren olgular dahil edilmiştir. Araştırmada formalin fikse parafine gömülü dokulardan oluşturulacak doku dizinlerinden elde edilen kesitler immünohistokimyasal protein (β-katenin, GAB1, YAP1, Filamin A ve p53 antikor paneli) ekspresyonu ve FISH yöntemleri (N-myc ve C- myc amplifikasyon varlığı) için kullanılmıştır. Tümörler yaş, cinsiyet gibi epidemiyolojik özellikleri, rekürrens ve yayılım göstermeleri gibi klinik özelliklerine göre yeniden değerlendirilmiştir. Bölümümüzde medulloblastom tanısı almış 218 hastaya ait kesitler histomorfolojik özelliklerine göre yeniden gözden geçirilmiş; hastaların prognoz ve sağ kalım gibi klinik bilgileri ile histopatolojik fenotiplerin, moleküler medulloblastom alt tipleri ile ilişkisine bakılmıştır. Tüm değişkenler için tanımlayıcı istatistiksel çalışmalar yapılmış olıp kategorize değişkenlerin arasındaki ilişkiler Fisher kesin test ve Fisher-Freeman- Halton ile değerlendirilmiştir; sağ kalım analizinde Kaplan Meier sağ kalım eğrisinden faydalanılmıştır. Bu çalışmada moleküler yöntemlere gerek duymadan, immünohistokimyasal yöntem sonuçları ve histomorfolojik özellikler birleştirilerek medulloblastom subtiplendirmesinde somut verilere ulaşılacaktır. Bu durum daha agresif seyredecek gruptaki hastalara yoğun bir tedavi protokolü sunulmasını, daha iyi prognoza sahip alt gruptaki hastaların gereksiz tedavi almasının önüne geçilmesini sağlayacaktır. Anahtar kelimeler: medulloblastom, moleküler, pediatrik, immünohistokimya

5 v ABSTRACT Babaoglu B, Immunohistochemical approach in medulloblastoma sub typology, Hacettepe University, Pathology Thesis, Ankara, While medulloblastomas being the most observed malign brain tumor of childhood are classified based on histomorphology in DSÖ 2007 classification, they suggest the reaching of diagnosis by integrating DSÖ 2016 molecular group and histological phenotype. The use of molecular subtypes is suggested by taking the gene expression and methylation profiles in direction of the developments experienced in molecular pathology in recent years. In this respect, 4 subtypes have been determined under the names of WNT, SHH, Group 3 and Group 4. In this study, medulloblastoma cases between at Pathology Department of Hacettepe University Medical School have been examined. Cases that can be reached in terms of demographic data and that include sufficient amount of tissue in paraffin embedded blocks are included in the study. Sections obtained from tissue indexes to be created by tissues embedded in formalin fixed paraffin have been used for immunohistochemical protein (β-katanin, GAB1, YAP1, Filamin A and p53 antibody panel) expression and FISH methods (Nmyc and C-myc amplification existence). Tumors have been re-evaluated according to epidemiologic features such as age, gender and clinical features such as recurrence and showing dissemination. At our department, sections belonging to 218 patients with medulloblastoma diagnosis have been re-examined according to their histomorphological features; the relationship between molecular medulloblastoma subtypes and histopathological phenotypes with clinical information such as survival and prognosis of patients. Defining statistical studies for all variables have been done and the relationships among categorized variables have been evaluated with Fischer exact and Fischer- Freeman-Halton tests; for survival analysis Kaplan Meier survival curve has been used. In this study, tangible data will be reached in medulloblastoma subtypology by combining immunohistochemical method results and histomorphological features without needing molecular methods. This situation will provide patients in a more aggressive group with an intense treatment protocol and prevent the unnecessary treatment of patients in subgroups with a better prognosis. Key words: medulloblastoma, immunohistochemistry, molecular, pediatri

6 vi İÇİNDEKİLER TEŞEKKÜR iii ÖZET iv ABSTRACT v İÇİNDEKİLER vi SİMGELER VE KISALTMALAR x ŞEKİLLER xi RESİMLER xii TABLOLAR xiii 1.GİRİŞ 1 2. GENEL BİLGİLER Medulloblastom genel bilgiler İnsidans/epidemiyoloji Klinik bulgular Radyolojik bulgular Histogenez Genetik yatkınlık Medulloblastomların histopatolojik sınıflaması Klasik medulloblastom Desmoplastik/nodüler medulloblastom İleri derecede nodüler farklılaşma gösteren medulloblastom Büyük hücreli/anaplastik medulloblastom Medulloblastomların moleküler sınıflaması WNT yolağı aktif medulloblastom SHH yolağı aktif medulloblastom WNT/SHH yolağı aktif olmayan grup 3 medulloblastom WNT/SHH yolağı aktif olmayan grup 4 medulloblastom İmmunohistokimyasal belirteçler Tanısal belirteçler 17

7 vii Moleküler alt tiplendirmede önerilen belirteçler β-katenin YAP GAB Filamin A p Moleküler alt tiplendirmede önerilen diğer çalışmalar N-myc C-myc Medulloblastomlarda prognostik ve prediktif faktörler Tedavi protokolleri GEREÇ VE YÖNTEM Olguların seçimi Histopatolojik kriterlerin tanımlanması İmmunohistokimyasal çalışma ve değerlendirme β-katenin YAP GAB Filamin A p FISH çalışması N-myc C-myc İstatistiksel analiz BULGULAR Genel bulgular Histomorfolojik alt tiplendirme bulguları Histolojik tip-cinsiyet ilişkisi Histolojik alt tip-eksitus durumu Histolojik alt tip-nüks durumu 42

8 viii Histolojik alt tip-risk klasifikasyon durumu Histolojik alt tip-tanı anında metastaz ilişkisi Histolojik alt tiplerin moleküler alt tip dağılımı Moleküler alt tiplendirme bulguları Moleküler alt tip-cinsiyet ilişkisi Moleküler alt tip-eksitus durumu Moleküler alt tip-nüks durumu Moleküler alt tip-risk klasifikasyon durumu Moleküler alt tip-tanı anında metastaz ilişkisi Moleküler alt tiplerin histolojik alt tip dağılımı N-myc ve C-myc amplifikasyon bulguları Amplifikasyon ve eksitus durumu Amplifikasyon ve nüks durumu Amplifikasyon ve risk klasifikasyonu durumu Amplifikasyon ve histolojik alt tip ilişkisi Amplifikasyon ve moleküler alt tip ilişkisi p53 mutasyon durumuna yönelik bulgular Yaşam analizi sonuçları Yaş faktörü Cinsiyet faktörü Histolojik alt tip faktörü Moleküler alt tip faktörü Tp53 mutasyon faktörü N-myc amplifikasyon faktörü C-myc amplifikasyon faktörü Tanı anında metastaz faktörü Cerrahi faktörü Risk klasifikasyonu faktörü Tüm yaşam analizlerinin birlikte değerlendirilmesi TARTIŞMA 65

9 ix 6. SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR EKLER (incelenen hastaların biyopsi numaraları ve etik kurul onay belgesi)

10 x SİMGELER VE KISALTMALAR APC Adenomatozis polipozis koli AT/RT Atipik Teratoid/Rabdoid Tümör BOS Beyin omurilik sıvısı CBTRUS The Central Brain Tumor Registry of the United States DNM/DNMB Desmoplastik nodüler medulloblastom DSÖ/WHO Dünya Sağlık Örgütü / World Health Organization EFS Event-free survival (rekürrens veya progresyona kadar geçen süre) ENMB/MBEN İleri derecede nodülarite gösteren medulloblastom FAP Familyal adenomatöz polipozis FISH Floresan in-situ hibridizasyon GAB1 GRB2 associated-binding protein 1 HÜTF Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi LCA/ABHM Büyük hücreli/anaplastik medulloblastom NeuN Nöronal nükleer antijen NGS Next generation sequencing (yeni nesil dizileme) NOSMB Spesifiye edilemeyen medulloblastom OS Overall survival (genel sağkalım) PNET Primitif nöroektodermal tümör PTCH Protein patched homolog 1 SHH Sonic hedgehog SSS Santral Sinir Sistemi TCF T hücre faktörü TMA Tissue micro-array (doku dizini) YAP1 Yes Associated Protein 1

11 xi ŞEKİLLER Şekil 1: CBTRUS ( ) verilerine göre çocukluk dönemi beyin tümörlerinin dağılımı 2 Şekil 2: Medulloblastomların hücre orijinleri 5 Şekil 3: WNT yolağı ve β-katenin degradasyonu 13 Şekil 4: SHH yolağı 14 Şekil 5: Medulloblastom moleküler subgrupların yaşa bağlı dağılımı 16 Şekil 6: WNT yolağı ve tümörigenezis 19 Şekil 7: YAP1 ve Hippo yolağı 20 Şekil 8: N-myc proto-onkogeninin fonksiyonları 23 Şekil 9: N-myc ve C-myc nin dokulardaki ekspresyon profili 24 Şekil 10: Cinsiyet-yaş dağılımı 38 Şekil 11: Olguların histomorfolojik dağılımı 41 Şekil 12: İmmunohistokimyasal yöntemler ile moleküler alt tiplerin Belirlenmesi 45 Şekil 13: Olguların moleküler dağılımı 46 Şekil 14: Yaş faktörüne göre Kaplan Meier genel sağkalım eğrisi 54 Şekil 15: Cinsiyet faktörüne göre Kaplan Meier genel sağkalım eğrisi 55 Şekil 16: Histolojik alt tipe göre Kaplan Meier genel sağkalım eğrisi 55 Şekil 17: Moleküler alt tipe göre Kaplan Meier genel sağkalım eğrisi 56 Şekil 18: N-myc amplifikasyonuna göre Kaplan Meier genel sağkalım eğrisi 57 Şekil 19: C-myc amplifikasyonuna göre Kaplan Meier genel sağkalım eğrisi 58 Şekil 20: Tanı anında metastaz durumuna göre Kaplan Meier genel sağkalım Eğrisi 59 Şekil 21: Cerrahi durumuna göre Kaplan Meier genel sağkalım eğrisi 60 Şekil 22: Risk klasifikasyonuna göre Kaplan Meier genel sağkalım eğrisi 61

12 xii RESİMLER Resim 1: Klasik medulloblastom ve Homer Wright rozetleri 8 Resim 2: Desmoplastik/nodüler medulloblastom ve retikülinden fakir nodüller 9 Resim 3: İleri derecede nodüler farklılaşma gösteren medulloblastom ve retikülinden fakir geniş nodüller 10 Resim 4: Anaplastik/büyük hücreli medulloblastom, belirgin pleomorfizm ve cell wrapping gösteren hücreler 11 Resim 5: Medulloblastom-histopatolojik sınıflandırma; klasik tip medulloblastom (sol üst), desmoplastik nodüler tip medulloblastom (sağ üst), anaplastik/büyük hücreli medulloblastom (sol alt), ileri derecede nodüler farklılaşma gösteren medulloblastom (sağ alt) 30 Resim 6: 4 mm lik deri punch biyopsi setleri ile manuel olarak yapılmış doku mikrodizin parafin blokları 31 Resim 7: Nükleer β-katenin pozitifliği (sol) ve membranöz β-katenin Pozitifliği 32 Resim 8: Sitoplazmik YAP1 boyanması 33 Resim 9: Sitoplazmik GAB1 boyanması (2+ olarak kabul edilmiştir), nükleer GAB1 boyanması (1+ olarak kabul edilmiştir) 34 Resim 10: Sitoplazmik Filamin A boyanması34 Resim 11: p53 mutant (sol) ve p53 wild tip (sağ) medulloblastom olguları 35 Resim 12: N-myc normal (sol), N-myc amplifiye örmekler 36 Resim 13: C-myc normal (sol), C-myc amplifiye örmekler 36

13 xiii TABLOLAR Tablo 1: Pediatrik Onkoloji Grubunun yaptığı medulloblastom risk grup klasifikasyonu 25 Tablo 2: İmmunohistokimya antikorlarının marka, dilüsyon ve klonları 32 Tablo 3: Olguların klinik özellikleri 40 Tablo 4: Histolojik alt tip-cinsiyet dağılımı 41 Tablo 5: Histolojik alt tip-tanı anında metastaz durumu 43 Tablo 6: Histolojik alt tiplerin moleküler alt tiplere göre dağılımı 44 Tablo 7: Moleküler alt tiplerin immünohistokimyasal profili 44 Tablo 8: Moleküler alt tipler ile cinsiyet ilişkisi 47 Tablo 9: Moleküler alt tip-tanı anında metastaz durumu 48 Tablo 10: Moleküler alt tiplerin histolojik alt tiplere göre dağılımı 49 Tablo 11: Histopatolojik alt tipler içindeki N-myc ve C-myc amplifikasyon dağılımlarının ilişkisi 51 Tablo 12: Moleküler alt tipler içindeki N-myc ve C-myc amplifikasyon ağılımlarının ilişkisi 52 Tablo 13: Tek değişkenli analizlerde, OS açısından anlamlı bulunan değişkenler 62 Tablo 14. Cok değişkenli Cox orantisal hazard regresyon analizi sonucunda, tum faktörler bir arada ele alindiginda OS açısından anlamlı bulunan değişkenler. 63 Tablo 15. Cok değişkenli Cox orantisal hazard regresyon analizi sonucunda, geriye doğru eleme degisken secim yöntemi kullanılarak OS açısından en anlamlı bulunan değişkenler 64

14 1 1. GİRİŞ Santral sinir sistemi (SSS) embriyonel tümörleri, tercihen çocukları etkileyen kötü diferansiye malign tümörleridir. Genel olarak embriyonel SSS neoplazileri kategorisinde şu tümörler yer alır: Medulloblastom, santral sinir sisteminin primitif nöroektodermal tümörü (PNET), Atipik Teratoid/Rabdoid Tümör (AT/RT), çok katmanlı rozet oluşturan embriyonel tümör ve pineoblastom. Grup olarak bu lezyonlar hem kraniospinal radyasyon hem de kemoterapi ile agresif tedavi edilirler. Tedaviye verilen yanıt ve sağkalım farklı antiteler arasında değişmekle birlikte, SSS nin tüm embriyonel tümörleri, malign ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) grade IV olarak kabul edilimektedir(1, 2) DSÖ SSS Tümörleri medulloblastom sınıflaması temelde histomorfolojiye dayalı olarak yapılmakta olup klasik, desmoplastik/nodüler, MBEN (ileri derecede nodülarite gösteren medulloblastom), büyük hücreli ve anaplastik alt tipleri mevcuttur(1). Son zamanlarda moleküler patolojide yaşanan gelişmeler doğrultusunda medulloblastom alt tiplerini moleküler olarak sınıflamak ve bu alt tipleri prognozla ilişlilendirmek mümkün olmuştur Haarlem Konsensus Toplantısı ve Uluslararası Medulloblastom Çalışma Grubu yanı sıra DSÖ 2016 bu amaçla gen ekspresyon ve metilasyon profillerini baz alarak moleküler alt tiplerin kullanımını önermiştir. Bu doğrultuda WNT, SHH, Grup 3 ve Grup 4 olmak üzere 4 genetik alt tip belirlenmiştir(3-5). Bu tezde, immünohistokimyasal yöntemlerin moleküler alt tiplerin saptanmasında kullanılması ve belirlenen genetik alt tiplerin histolojik alt tiplerle ilişkisi yanı sıra prognozla ilişkilendirilmesi amaçlanmıştır.

15 2 2. GENEL BİLGİLER 2.1. Medulloblastom Genel Bilgiler İnsidans ve epidemiyoloji Çocuklarda meydana gelme eğilimindeki medulloblastomlar, bu yaş grubunda en sık görülen malign primer santral sistem malignitesi olup çocukluk döneminin pilositik astrositomdan sonra en sık görülen beyin tümörüdür. Olguların çoğu yaşamın ilk 4 yılında görülür ve insidans genç yetişkinlik boyunca gittikçe düşer. Nadiren de olsa, medulloblastomlar, yedinci on yıla kadar yaşlı hastalarda oluşabilir, bu yüzden hasta yaşı, tek başına medulloblastom tanısını ekarte ettirmez. Erkek kadın oranı 1.5:1 civarındadır. (1, 3, 6) Glial tümörler 32% Medulloblastom AT/RT 53% PNET 1% 2% 2% 10% diğer embriyonel tm glial ve embriyonel dışı tümörler Şekil 1: CBTRUS ( ) verilerine göre çocukluk dönemi beyin tümörlerinin dağılımı (7) no lu referanstan revize edilmiştir Klinik bulgular Medulloblastomlar, özellikle ependimomlar gibi, diğer posterior fossa kitlelerine benzer klinik öyküye sahiptir. Bebeklerde, tam kapanmamış kranial

16 3 sütürler nedeniyle artmış kafa içi basıncı kafa çevresinde genişlemeye neden olabilirken, biraz daha büyük çocuklarda, artmış intrakranial basınç ve hidrosefali, genellikle baş ağrısı, bulantı/kusma, baş dönmesi ve ataksi ile kendini belli eder(1, 8, 9) Radyolojik bulgular Tanım olarak, medulloblastomlar posterior fossada yerleşir. Olguların çoğu, serebellum orta hattı veya vermisten kaynaklanır ve bazen dördüncü ventrikül içine uzanarak BOS akışına engel olur. İleri derecede nodülarite gösteren medulloblastomlarda histolojik nodüler paternin yansıması olan üzüm benzeri nodülarite çok tipiktir. Erken çocukluk döneminde nodüler /desmoplastik medulloblastom, Gorlin sendromunun varlığını düşündürmektedir. Görüntülemede, medulloblastomlar, parlak bazen heterojen kontrast tutan, kesintili sınırlılık gösteren solid kitle olma eğilimindedir. Subaraknoid mesafeye uzak ekilim, nörogörüntülemede tespit edilebilir ve sağkalım oranlarında azalma ile ilişkilidir. Yaygın veya coğrafik nekroz, radyolojik incelemede nadirdir ve genellikle AT/RT için klinik şüphe uyandırmaktadır. Son zamanlarda gündeme gelen medulloblastom moleküler sınıflaması, radyolojik korelasyona dair yeni bilgilerin de gündeme gelmesine sebep olmuştur. Bu çalışmalardan bir kısmına göre; WNT aktif tümörler genellikle serebellar pedinkül ve serebellopontin sisterna; SHH aktif tümörler serebellar hemisfer; grup 3 ve grup 4 tümörler ise ortahat yerleşimli olma eğilimindedir(1, 10, 11) Histogenez Medulloblastomlar dördüncü ventrikül çatısındaki pirimitif nöroektoderm remnatlarından köken alan bir tümör olarak kabul edilmekte olup halen medulloblastomların histogenezi net açıklanamamıştır. Bilindiği üzere serebellum gelişiminde, dışta ventriküler zon, içte ise serebellar eksternal granüler tabaka yer almaktadır. Hipotezlerden ilkine göre medulloblastomlar serebellumun eksternal granüler tabakasından köken almaktadır. Bu tabakadaki prekürsör nöronların

17 4 kontrolünde SHH un yer alması, ve bu yolağa ait reseptörlerden biri olan PTCH mutasyonunun sporadik medulloblastomlarda keşfedilmesi bu hipotezin bir kanıtı olarak sunulmaktadır (12). Bir diğer hipoteze göre ise medulloblastomlar birden fazla hücre orjinine sahiptir. Bu tümörler embriyonel hücrelerden veya gelişimin en erken safhasındaki immatür hücrelerden kaynaklandığı düşünülse de aslında hücre kökeni, alt gruba bağlı olarak değişiklik göstermektedir (13). WNT aktive medulloblastomların kökeni olan hücrelerin alt rombik dudaktan köken alan dorsal beyin sapı hücreleri olduğu kabul edilmektedir. (14). SHH aktive medulloblastomlar ise internal granüler tabakaya göç etmeyen persistant eksternal granüler tabaka hücrelerinden köken almaktadır (12). Grup 3 ve grup 4 medulloblastomlar ise arka beyin veya beyin sapındaki nöral kök hücrelerinden köken almaktadır. Yanısıra bu tümörlerin oluşumunda N-myc, C-myc veya ERBB2 gibi onkogenlerin rol aldığı ve genellikle kötü prognoz ile ilişkili olduğu gösterilmiştir (13).

18 5 Şekil 2: Medulloblastomların hücre orijinleri (13) no lu referanstan aynen alınmıştır (WNT aktive medulloblastomlar alt rombik dudaktan köken alan dorsal beyin sapı hücrelerinden, SHH aktive medulloblastomlar persistant eksternal granüler tabaka hücrelerinden, Grup 3 ve grup 4 medulloblastomlar ise arka beyin veya beyin sapındaki nöral kök hücrelerinden köken almaktadır).

19 Genetik Yatkınlık Medulloblastomların etiyolojisinde halen aydınlatılamamış pek çok nokta vardır. Ancak bir grup medulloblastomun bazı genetik sendromlarla birlikte olabildiğinin görülmesi altta yatan mutasyonların da tanımlanması açısından yararlı olmuştur. Medulloblastom ile birlikte en fazla görülen sendromlar Gorlin ve Turcot sendromudur. Gorlin ya da diğer adıyla bazal hücreli nevüs sendromu, PTCH tümör supresyon geninde germline mutasyon sonucu görülen nadir bir otozomal dominant hastalıktır. PTCH geni, SHH yolağında görevli bir transmembran proteinin kodlanmasından sorumludur. Gorlin sendromlu hastalar büyük vücut boyutuna sahip, iskelet anomalileri gösteren, bazal hücreli karsinom ve medulloblastomların artmış insidansının izlendiği bir hastalık grubudur. Bu hastaların yaklaşık %3-5 inde, genellikle yaşamın ilk 2 yılı içinde, özellikle SHH yolağının aktif olması sebebiyle desmoplastik/nodüler tip medulloblastomlar gelişir. (15) Turcot sendromu ya da diğer adıyla beyin tümörü polipozis sendromu ise birden çok tümörün bir arada görülebildiği otozomal dominant nadir bir hastalıktır. Sendromun bir kolunda DNA tamir (mishmatch repair) genlerindeki mutasyonlar sebebiyle Lynch sendromuna yatkınlık ve malign gliomlar görülmektedir. Diğer kolunda ise APC gen mutasyonuna bağlı olarak ailesel adenomatoz polipozis (FAP) sendromuna yatkınlık ve medulloblastom birlikteliği izlenmektedir(1). APC gen mutasyonu bu sendromun karakteristik özelliğidir. APC; Wnt sinyal yolağında görevli bir gendir ve β-kateninin fosforilasyonunda görevlidir. (15) Medulloblastomların eşlik ettiği bir diğer sendrom ise Li-Fraumeni sendromudur. Tp53 tümör supresör genindeki mutasyon sonucu izlenen bu sendromda sarkomlar, lösemi, premenopozal meme kanseri, beyin tümörleri ve adrenokortikal karsinomlar için artmış risk mevcuttur. Tp53 mutasyonu sporadik medulloblastomlarda daha nadir oranda bildirilmiştir (16, 17). Geniş başparmak, mental retardasyon gibi bozukluklar ile karakterize nadir bir otozomal dominant sendrom olan Rubinstein-Taybi sendromu da medulloblastom ile ilişkili bulunmuştur(1, 9).

20 7 Son yıllarda OTX2 genindeki kazanılmış kopya sayısınının medulloblastom olgularının yaklaşık %10 unda görülebildiğine dair yeni bilgiler de mevcuttur. Bu mutasyonların özellikle grup 3 ve grup 4 tümörlerde saptanmış olması non- WNT/non-SHH grubundaki tümörler için potansiyel hedefe yönelik tedavi seçenekleri umudu doğurmuştur(18) Medulloblastomların Histopatolojik Sınıflaması Geleneksel olarak medulloblastomlar histopatolojik alt tiplere ayrılarak sınıflandırılmaktadır. Histolojik alt tiplerin prognozla ilişkilendirilebilmeleri nedeniyle patoloji raporlarında yer alması önemsenmektedir(3, 19). Bu doğrultuda medulloblastomlar; klasik, desmoplastik/nodüler, ileri derecede nodüler farklılaşma gösteren ve anaplastik/büyük hücreli olmak üzere dört alt tipe ayrılmıştır(1, 3, 20) Klasik Medulloblastom Klasik medulloblastom histolojik görünümü, küçük mavi hücreli tümör lere özgü dar sitoplazmalı monoton, az diferansiye hücre tabakalarından oluşur. Tabakalar halinde büyümeye ek olarak palizatlanma, belirgin rozetler ve perivasküler aselüler alanlar gibi diğer paternler de görülebilir. Neoplazmı oluşturan hücreler, serebellar granüler nöronlar ve bunların fetüs ve bebeklerdeki öncülleri olan dış serebellar granüler tabaka hücreleri ile benzer özellikleri paylaşırlar. Olguların yarısından azında bulunan fibriller veya nöroblastik rozetler (Homer Wright), medulloblastoma özgü değildir, bu nedenle de gerekli bir tanı kriteri sayılmaz. Ancak bunların varlığı immatür nöronal farklılaşma gösteren bir lezyonu destekler. Mitoz ve genellikle tümör kitlesinin sadece küçük bir kısmını içermesine rağmen nekroz sıktır. Tümör çekirdekleri, tipik olarak hiperkromatiktir ve şekilleri yuvarlak-düzenliden köşeliye dek değişir, yer yer nükleer kalıplanma ( molding ) gösterir. Nükleol genellikle farkedilmez. Bu hücreler çoğu kez leptomeninkslerin altında serebellum yüzeyi ve penetran damarların perivasküler boşlukları boyunca parankim içine uzanmaktadır. Bazen, tümör hücreleri ependimomlarda görülen

21 8 perivasküler psödorozet benzeri yapılar oluşturarak, kan damarlarının etrafında dizilenebilirler. Medulloblastomlarda mezenkimal diferansiasyonun, kıkırdak, kas, adipöz ve melanositik dahil olmak üzere çeşitli türleri bildirilmiştir DSÖ sınıflamasında ayrı bir patern olarak sınıflandırılmış olsa da myojenik farklılaşma gösteren medulloblastom hiçbir prognostik veya tedaviye yönelik öneme sahip değildir. Benzer şekilde melanositik farklılaşma gösteren medulloblastom ayırt edici klinik davranışı olmayan nadir morfolojik bir varyant olarak kabul edilir. Bazen, önceden tedavi edilmiş medulloblastom hastasından alınan biyopside küçük mavi hücrelerden daha büyük, olgun ganglion hücrelerine neredeyse tam geçiş görülebilir. Bu durum, radyasyon ve kemoterapi ile tetiklenen rezidüel medulloblastom hücrelerinin olgunlaşmasını temsil etmektedir. Bu lezyonların proliferatif hızı çok düşüktür ve daha tipik tümör elemanları eşlik etmediği sürece rezidüel medulloblastom olarak rapor edilmemelidir. Bu gibi durumlarda, yüksek farklılaşma derecesini ve düşük proliferasyon hızını açıklayan bir yorum eşliğinde atipik ganglion hücre lezyonu makul bir tanıdır. Bu değişikliğin uzun dönem klinik önemi şu anda bilinmemektedir(2, 9, 10). Resim 1: Klasik medulloblastom (küçük büyütme) ve Homer Wright rozetleri Desmoplastik/nodüler medulloblastom Kavramsal olarak bu patern artmış nöronal farklılaşma odakları içeren medulloblastomu temsil eder. Prototip tümör, fibriler nöropil zeminde seyrek tümör

22 9 hücreleri içeren sınırlı, yuvarlak, retikülinden fakir nodüller ve bunları ayıran retikülinden zengin arka plan içinde yoğun tümör hücre dizilerinden oluşur. Soluk nodüller artmış sinaptofizin ve nörofilaman ekspresyonu, daha düzgün nükleer özellikler ve azalmış proliferasyon göstermektedir. Nodüller içinde olgunlaşan veya olgun ganglion hücreleri bulunabilir. Bunun aksine, internodüler doku daha az farklılaşmış, daha pleomorfik ve daha proliferatiftir. Bazen nodüller kolayca farkedilirler, ancak küçük büyütmede internodüler dokunun içine kaynaşmış olabilirler. Nodüller nadiren o kadar barizdir ki neredeyse internodüler doku olmaksızın birbirine bitişik görünürler. Bu patern lezyonun tamamını oluşturduğu zaman, DSÖ 2007 sınıflamasına göre yaygın nodülarite gösteren medulloblastom olarak kategorize edilebilir. Desmoplazi bazen, içinde hapsolmuş tümör hücreleri bulunduran yoğun kollajen odaklar olarak görülmektedir. Bu özellik, tek başına nodüler/desmoplastik patern teşkil etmez ve klasik veya nodüler/desmoplastik patern kapsamında meydana gelebilir(6). Resim 2: Desmoplastik/nodüler medulloblastom ve retikülin boyasında tipik retikülinden fakir nodüller ve internodüler desmoplazi

23 İleri derecede nodüler farklılaşma gösteren medulloblastom Genellikle yenidoğan ve genç çocukluk döneminde izlenen bu patern desmoplastik/nodüler tip medulloblastom ile histopatolojik ve genetik olarak büyük oranda benzerlikler göstermektedir. Nöropil zeminde nörositik ve ganglion hücrelerinin oluşturduğu retikülinden fakir geniş nodüller ve onları saran desmoplastik matriks içindeki az diferansiye tümör hücrelerinden oluşmaktadır. Bu tümörlerde de desmoplastik/nodüler tip tümörler gibi Gorlin sendromu ile birliktelik bildirilmiştir. Serebrospinal sıvı yoluyla lokal relaps ve metastaz yapmasına karşın iyi prognoza sahiptirler. Kontrast verilmiş T1 ağırlıklı imajlarda üzüm benzeri görünüm bu tümörlerin radyolojik görünümleri için tipik bir bulgudur(1). Resim 3: İleri derecede nodüler farklılaşma gösteren medulloblastom ve retikülinden fakir geniş nodüller

24 Büyük Hücreli / Anaplastik medulloblastom Bu lezyonlar, yüksek derecede sitolojik atipi ve daha büyük hücre boyutu ile klasik medulloblastomdan farklıdır. Anaplastik terimi geniş, pleomorfik ve hiperkromatik çekirdeklerin mozaik benzeri bir paternde yan yana geldiği durumlarda kullanılır. Buna karşılık, büyük hücrelerin açık veya veziküler kromatinli, belirgin nükleollü, daha yuvarlak nükleusları ve ince bordür şeklinde eozinofilik sitoplazmaları vardır. Her iki paternde de, artmış mitoz, sık apoptotik debri ve hücrelerin birbirini sardığı ( cell wrapping ) görülür DSÖ sınıflamasında, bu ikisi ayrı paternler olarak kabul edilse de büyük hücreli ve anaplastik medulloblastomun, artmış metastaz eğilimi ve tedaviye daha az elverişli olmaları nedeniyle benzer agresif fenotipleri temsil ettikleri düşünülmektedir. Pür büyük hücreli medulloblastom oldukça nadir olup sıklıkla anaplastik alanlar eşlik etmektedir(1). Resim 4: Anaplastik/büyük hücreli medulloblastom, belirgin pleomorfizm ve cell wrapping gösteren hücreler

25 Medulloblastomların Moleküler sınıflaması Son zamanlarda moleküler patolojide yaşanan gelişmeler doğrultusunda medulloblastomlar moleküler olarak alt tiplere ayrılmış ve bu alt tipler prognozla ilişkilendirilmiştir. DSÖ 2016 bu amaçla gen ekspresyon ve metilasyon profillerini baz alarak moleküler alt tiplerin kullanımını önermiştir. Bu doğrultuda WNT, Shh, Grup 3 ve Grup 4 olmak üzere 4 alt tip belirlenmiştir(1, 3) WNT yolağı aktif medulloblastom WNT; gen ekspresyonu ve hücreler arası iletişimi koordine eden, embriyonik gelişimde rol alan bir proteindir. WNT sinyalleri hücre diferansiasyonu ve mitojenik stimülasyonu düzenler. İnsanda 19 tane WNT geni tanımlanmıştır. WNT geninin kullandığı 2 tip yolak vardır; birincisi canonical (doğal) yolaktır ki tümorogenezde bu yolak önemli olup β-katenin üzerinden gen transkripsiyonu kontrol edilmektedir. Diğer non-canonical (doğal olmayan) yolak ise intraselüler kalsiyum salınımını düzenlemektedir. WNT yolağı ayrıca siklind1, C-myc gibi bazı proteinlerin de transkripsiyonunu düzenler. WNT proteinleri transmembran aile üyesi olan Frizzied genine bağlanır, LDL reseptör ilişkili proteinle birlikte trimerik membran kompleksi oluşur ve interselüler sinyal üretimi başlar. Bu kompleks normalda β-katenin degredasyon kompleksine bağlanır ve β-katenini fosforile hale getirir. Eğer degradasyon ve fosforilasyon başarılı olmazsa β-katenin hücre nükleusunda birikmeye başlar (bknz: Şekil 3). Bu durum bazı genlerin (c-myc, siklin D1 gibi) transkripsiyonunu tetiklenir ve süreç tümör oluşumu ile sonlanır. APC gen kaybı da WNT yolağındaki süreçlerin bir parçası olduğu için FAP ve Turcot sendromlarındaki medulloblastom oluşma sebebi bu yolla açıklanmaktadır. Sporadik medulloblastomlarda izlenen β-katenin somatik mutasyonları (CTNNB1) da yine bu yolağı kullanan tümörlerde izlenen esas problemdir(21, 22).

26 13 Şekil 3: WNT yolağı ve β-katenin degradasyonu (23) no lu referanstan aynen alınmıştır WNT yolağı aktif tümörler tüm medullolastomların %10-14 ünü oluşturmaktadır(4, 22). Bu tümörler dorsal beyin sapındaki progenitör hücrelerden köken almaktadır. Genellikle serebellar pedinkül ve serebellopontin yerleşimlidir. Bu grupta sıklıkla klasik histoloji, daha az oranda ise anaplastik/büyük hücreli morfolojideki tümörler izlenmektedir. Kromozom 6 kaybı, CTNNB1 (β-katenin) somatik mutasyonu yanısıra daha az oranda Axin, APC, Tp53, SMARCA4 ve DDX3X mutasyonları izlenebilir. Kromozom 6 kaybı yada CTNNB1 mutasyonu WNT yolağındaki tümörlerin %85 inde immünohistokimyasal veya gen ekspresyon profili ile saptanabilir. İmmünohistokimyasal olarak β-katenin mutasyonu nükleer pozitiflik ile saptanmakta olup nükleer pozitifliğin %5-10 hücreden fazla olması gerektiğini savunan yayınlar bulunmaktadır(21, 24). WNT yolağı aktif tümörler iyi prognoza sahiptir (1, 20, 22, 25, 26). Cerrahi ve adjuvan tedavi sonrası %100 e varan genel sağkalım mümkündür. SHH grubunun aksine Tp53 mutasyonunun da direk prognoza yansıması bildirilmemiştir(1) SHH yolağı aktif medulloblastom Hh (hedgehog) geni 7. Kromozomun uzun kolunda yerleşen, notokord ve nöral tüp oluşumundan sorumlu bir gendir. İlk olarak drosofilia ların mutant

27 14 formdaki larvalarında vücut ve organ dismorfizmi ile ilişkili bulunmuştur. Vertebralılarda Desert Hh, Indian Hh ve Sonic Hh olmak üzere 3 homolog gen tariflenmiştir. SHH geni hücre büyümesi, hücre diferansiasyonu ve beyin, spinal kord, göz, ekstremitelerin normal şekillenmesinde önemli role sahiptir. Genin işlevindeki kusurlar holoprosensefali ve mikroftalmi gibi hastalıklara yol açmaktadır. Hh geni yanısıra bu yolakta SUFU, Gli3, SMO ve PTCH gibi gen mutasyonları da SHH yolağını aktive eden mutasyonlardır (20). Şekil 4: SHH yolağı (27) no lu kaynaktan aynen alınmıştır. SHH geni yanı sıra PTCH, SMO, SUFU, Gli3 genlerindeki mutasyonlar hem Gorlin sendromlu hastalarda hem de sporadik medulloblastomlarda SHH yolağını aktive eden mutasyonlardır. SHH aktive tümörler tüm medulloblastomların %30 unu oluşturmaktadır. Serebellar granül nöron hücrelerinden gelişmektedir. Genelikle serebellar vermis ve hemisfer yerleşimlidirler. Bu grup tümörler prognostik açıdan belirgin farklılık göstermesi sebebiyle Tp53 mutasyonu varlığına göre p53 mutant ve p53 mutant olmayan - wild tip olarak iki ana gruba ayrılmaktadır (1, 28). Her yaş grubunda izlenmekle birlikte p53 mutant olan grup çocuklarda; mutant olmayan grup infant ve erişkinlerde daha sıktır.

28 15 p53 mutant grupta klasik, büyük hücreli/anaplastik ve desmoplastik/nodüler morfoloji izlenebilmekte olup sıklıkla büyük hücreli/anaplastik morfoloji hakimdir. p53 wild tip olan grupta ise klasik, büyük hücreli/anaplastik, desmoplastik/nodüler yanısıra ileri derecede nodülarite gösteren morfoloji izlenebilmekte olup sıklıkla desmoplastik/nodüler ve ileri derecede nodülarite gösteren morfoloji hakimdir. Tp53 mutasyonu görülen grup SHH yolağını kullanan medulloblastomların %20 sini oluşturmakta ve bir kısmı Li-Fraumeni sendromu ile ilişki göstermektedir. Bu hastalarda p53 yanı sıra GLİ2, MYCN, SHH mutasyonları ve kromozom 17q kaybı da sık görülmektedir. Bu tümörler daha yüksek SSS yayılımı ve metastaz riski taşıdıklarından dolayı kötü prognozla ilişkilendirilmiştir. p53 mutant olmayan grupta ise PTCH1, SUFU, SMO ve TERT mutasyonları izlenmektedir. Bu grup tümörler Gorlin sendromu ile de ilişkilendirilmiştir(20, 22). Son zamanlarda gündeme gelen moleküler sınıflandırmayı hedefleyen immünohistokimyasal çalışmalardan bazıları GAB1, YAP1 ve filamin A panelinin kullanımını önermektedir. Bu antikorlardan GAB1, SHH aktivasyonunu veya PTCH1 mutasyonu gösterirken; YAP1 ve/veya Filamin A, göstermektedir. SHH veya WNT yolağını WNT/SHH yolağı aktif olmayan grup 3 medulloblastom Bu tümörler tüm medulloblastomların %20 sini oluşturmaktadır. Özellikle infant ve çocuklarda izlenir. Genellikle ortahat yerleşimli tümörlerdir. Çoğunlukla klasik histolojik morfoloji hakim olsa da non-wnt/non-shh tümörler içinde büyük hücreli/ anaplastik morfolojinin daha sık izlendiği tümörler grup 3 tür. Bu tümörlerde GAB1, YAP1, Filamin A ve β-katenin negatiftir. Grup 3 tümörlerin %25 i C-myc amplifikasyonu gösterirler. Grup 3 tümörler genellikle kötü prognoz ile ilişkilendirilmiştir(4, 29, 30).

29 WNT/SHH yolağı aktif olmayan grup 4 medulloblastom Bu grup tümörler tüm medulloblastomların %40 ını oluşturmaktadır yaş arası çocukluk dönemi en sık izlendiği dönemdir. Grup 3 tümörler gibi bu grup tümörlerde genellikle ortahat yerleşimlidir. Klasik histolojik tip nadiren de büyük hücreli/anaplastik morfoloji sergilerler. En sık KDM6A mutasyonu izlenmekte olup daha nadiren de SNCAIP, MYCN, CDK6, KMT2C, ZMYM3 mutasyonları izlenmektedir(4, 29, 30). Tıpkı grup 3 tümörler gibi GAB1, YAP1, Filamin A ve β- katenin negatiftir. Şekil 5: Medulloblastom moleküler subgrupların yaşa bağlı dağılımı(31) no lu kaynaktan aynen alınmıştır.

30 İmmunohistokimyasal ve moleküler belirteçler Tanısal belirteçler Medulloblastomlar aslında nöronal farklılaşma gösteren tümörlerdir fakat nöron dışı protein ekspresyonu da gösterebilirler. Sinaptofizin, nöropil benzeri fibriler alanları boyaması yanısıra özellikle desmoplastik/nodüler medulloblastom ve ileri derecede nodüler farklılaşma gösteren medulloblastomda nodülleri belirginleştirmektedir. NeuN, NSE, NCAM, MAP2 de sinaptofizin gibi nörositik farklılaşmanın bir belirteci olarak kullanılmaktadır. GFAP pozitifliği özellikle klasik medulloblastomların %10 una yakın izlenmekle birlikte genelllikle reaktif astrositlerde boyanmaktadır. Özellikle küçük hücreli astrositik tümörlerle ayırıcı tanının yapıldığı olgularda GFAP pozitifliği açısından dikkatli olunmalıdır. Küçük hücreli astrositik tümörlerde GFAP pozitifliği hem daha yaygın olmakta hem de OLİG2 ekspresyonu ile birlikte izlenmektedir (1, 9, 10). Desmoplastik/nodüler medulloblastomlarda ve ileri derecede nodüler farklılaşma gösteren medulloblastomlarda nodül periferlerinde yüksek Ki-67 proliferasyonu ve retikülin boyamasında belirgin retikülogenez izlenirken nodül içlerinde hem retikülogenez izlenmez hem de Ki-67 proliferasyonu oldukça düşüktür. Özellikle bu iki tip genetik olarak yeni tanımlanan SHH yolağı aktive tümörler grubunda izlenmekte olup Tp53 mutasyonu açısından da incelenmelidir. Tp53 mutasyonu gösteren tümörler genellikle daha agresif gidiş veya Li-Fraumeni sendromu ile birliktelik göstermesi açısından belirtilmelidir(1). Son yıllarda genetik ve moleküler sınıflandırmanın hayatımıza girmesiyle popülerliği artan başka immünohistokimyasal yöntemler mevcuttur. Bunlardan ilki β-katenin olup bu belirtecin nükleer pozitifliği WNT yolağı aktif medulloblastomlar için karakteristiktir. Bu pozitifliğin %5 veya %10 tümör hücresinden daha fazlasında olması bu yolağı göstermede anlamlı bulunmuştur(21, 24). GAB1 boyaması ise SHH yolağını kullanan medulloblastomlarda izlenmektedir. YAP1 ve Filamin A pozitifliği WNT veya SHH yolağını kullanan medulloblastomları göstermektedir ki negatifliği bu yolaklar dışındaki grup 3 ve 4 tümörler için tipiktir(4, 14, 20, 22, 24, 32).

31 Moleküler alt tiplendirmede önerilen belirteçler β-katenin (CTNNB1) β-katenin; CTNNB1 geninde üretilen, kadherin-katenin kompleksleri aracılığıyla hücre adezyonunda görevli bir proteindir. Aynı zamanda WNT sinyal yolağında transkripsiyonel bir regülatuar protein olarak görev yapmaktadır. Normalde fosforile halde bulunan β-katenin eğer fosforile olamazsa, bu deregülasyon pek çok malignite oluşumunda önemli rol oynar. β-katenin sinyallerinin deregüle olması başta kolon kanseri olmak üzere medulloblastom, melanom, hepatoselüler karsinom, over ve endometrium kanserleri, pilomatriksoma ve prostat kanseri gibi pek çok kanserin oluşumundan sorumlu tutulmuştur. β-katenin sinyallerinin deregülasyonu β-katenin ile etkileşimde olan Axin, APC, GSK3-beta, T-cell faktör, C-myc, LEF (lenfoid enhancer factor), e-kadherin ve siklin D1 gibi moleküller aracılığı ile de tümör oluşumuna yol açabilir. β-katenin hem nükleer hem de sitoplazmik eksprese edilebilir. Sitoplazmik β- katenin inaktiftir ve APC, GSK-3β ve Aksin i içeren multimerik protein kompleksi ile düzenlenmektedir (bknz: şekil 6). β-katenin bu inaktive fazda GSK-3β tarafından fosforile hale gelerek ubikuitin-protezom yolağına geçer. Bu degredasyon ve fosforilasyon başarılı olamazsa o durumda β-katenin hücre nükleusunda birikmeye ve T-hücre faktörü (TCF) ve LEF ( lymphoid enhancer factor ) gibi transkripsiyon faktörlerine ko-aktivatör olarak davranmaya başlar ki bu süreç hücre siklus progresyonunu ve apoptozisi olumsuz etkiler. İşte bu nedenle nükleer β-katenin pozitifliği WNT sinyal yolağı aktivasyonunun bir belirteci olarak kullanılmaktadır(33-35).

32 19 Şekil 6: WNT yolağı ve tümörigenezis (36) no lu kaynaktan aynen alınmıştır YAP1 (Yes associated protein 1) YAP1 geni tarafından üretilen 65 kda ağırlığında bir proteindir. Bu gen gelişme, büyüme, onarım ve homeostazda görev alan Hippo sinyal yolağının düzenlenmesinde görevlidir. Bu genin, bu sinyal yolağının bir transkripsiyonel düzenleyicisi olarak birden fazla kanser gelişiminde ve ilerlemesinde rolü olduğu bilinmektedir ve kanser tedavisi için potansiyel bir hedef görevi görebilmektedir. YAP1'in düzenlenmesi, medulloblastomların bir alt kümesinde, özellikle SHH ve WNT yolakları tarafından düzenlenen medulloblastomlarda gösterilmiştir. YAP1 aynı zamanda medulloblastomların alt tipi için köken olarak gösterilen serebellar granül nöron prekürsörlerinde de düzenlenmektedir (37, 38).

33 20 Şekil 7: YAP1 ve Hippo yolağı; YAP1 in hücre nükleusunda bir grup molekül için transkripsiyon ko-aktivatörü olarak rol oynadığı görülmekte (39) no lu kaynaktan aynen alınmıştır GAB1 (GRB2 associated-binding protein 1) GAB1 geni tarafından üretilen bu protein dallanma tübülogenezinde önemli bir mediatördür ve hücresel büyüme, transformasyon ve apoptozda rol oynamaktadır. GAB1 ekspresyonu hücresel büyüme ve transformasyonu arttırır. GAB1 aynı zamanda reseptör tirozin kinaz aktivasyonuna cevap olarak PI3 kinaz ve diğer efektör proteinleri işgal eder. GAB1 proteinin medulloblastomların bir kısmında eksprese edildiği bilinmektedir. Bu grup tümörler SHH grubu olarak ele alınmaktadır(40) Filamin A Filamin A, FLNA geni tarafından kodlanan 280 kda ağırlığında bir proteindir. Hücre iskeletinin yenilenmesi, hücre şekli ve göçün modülasyonunda merkezi bir noktadır. Filamin A'nın upregülasyonu veya aşırı ekspresyonu, medulloblastomların da içinde bulunduğu çeşitli kanser tiplerinde gözlemlenmiştir. (32, 41) Günlük pratik kullanımda YAP1 ile kombine kullanılması WNT veya SHH aktive bir alt tipi işaret etmektedir (24).

34 Tp53 Tp53 geni bir tümör baskılayıcı gendir, yani aktivitesi tümör oluşumunu durdurur. Bir kişi Tp53 geninin yalnızca bir işlevsel kopyasını ebeveynden devralırsa, kansere yatkın olur ve genellikle yetişkinlik döneminde çeşitli dokularda birkaç bağımsız tümör gelişir. Bu durum nadirdir ve Li-Fraumeni sendromu olarak bilinir. Tp53'teki mutasyonların p53 proteinin kompleks moleküler olaylar silsilesine katkıda bulunarak tümör oluşumuna neden olmasıdır. Hücrede, p53 proteini DNA'yı bağlar ve bu da, bir hücre bölünmesini uyaran protein (cdk2) ile etkileşime giren p21 adlı bir protein üretmek üzere başka bir geni uyarır. P21, cdk2 ile kompleks hale getirildiğinde hücre bir sonraki hücre bölünmesine geçemez. Mutant p53 artık DNA'yı etkili bir şekilde bağlayamaz ve sonuç olarak p21 proteini, hücre bölünmesi için 'durdurma sinyali' olarak görev yapamaz. Böylece hücreler kontrolsüz olarak bölünür ve tümörler oluştururlar. İmmünohistokimyasal olarak ekspresyonu, Tp53 mutasyonunu iki farklı biçimde gösterebilir. Daha sık görülen patern, hücrelerin %60 ından fazlasında diffüz kuvvetli nükleer boyanma şeklindedir. Bu patern missense mutasyonu gösterir. Nonsense mutasyonu gösteren, tamamen boyanma yokluğu şeklinde izlenen diğer paternde p53 proteini tam oluşamaz. İmmunohistokimyasal olarak p53 antikoru ile %60 dan fazla hücrede nükleer pozitiflik gösteren olgular sekans analizlerinde %95 lere varan oranda Tp53 mutasyonu ile koreledir(42). Sporadik medulloblastomların yaklaşık %10 unda Tp53 tümör baskılayıcı gende mutasyon görüldüğü rapor edilmiştir (4, 43). Tp53 mutasyonu WNT aktif tümörlerin aksine özellikle SHH aktif medulloblastomlar için kötü prognoza işaret etmektedir (20, 22, 28).

35 Moleküler alt tiplendirmede önerilen diğer çalışmalar N-myc N-myc proteinini kodlayan MYCN geni, gelişmekte olan beyinde yüksek ekspresyona sahip ve normal erişkin dokularda ise önemsiz ekspresyona sahip bir proto-onkogendir. Gen amplifikasyonu nöroblastom olgularının %25 inde izlenmekte olup aynı zamanda medulloblastomların %5 inde, glioblastomların % 5 inde, alveoler rabdomiyosarkomların %25 inde, küçük hücreli akciğer kanserlerinin %15-20 sinde, nöroendokrin prostat kanserilerinin %40 ında ve prostat adenokarsinomlarının %5 inde izlenebilmektedir. N-myc amplifikasyonları agresif hastalık ve/veya kötü prognoz ile ilişkilidir. Varlığını saptamak hastaları agresif tedavi için kategorize etmek adına yararlı olabilir. Bu anlamda çok sayıda tedavi modalitesi geliştirilme aşamasındadır(44). N-myc; metastaz, hayatta kalma, proliferasyon, rejenerasyon ve anjiogenez ile ilgili genlerin transkripsiyonunu aktive edebildiği gibi, farklılaşma, hücre siklus arresti yanısıra metastaz ve anjiogenezi antagonize eden genlerin ekspresyonunu baskılayabilir.

36 23 Şekil 8: N-myc pek çok malignite oluşumunda ve hücre siklus devamlılığında rolü olan bir proto-onkogen.(44) no lu kaynaktan aynen alınmıştır. N-myc insan nöroblastomunda ilk kez tanımlandığında V-myc ile homolog fakat C-myc ile farklı bir amplifiye gen olarak tanımlanmıştır. Yapısal olarak her ikisini de kodlayan gen bölgeleri benzer olsa da vücutta aktif olarak bulundukları aşama ve yerleşim yerinde farklılıklar anlaşılmıştır. Biyolojik olarak C-myc, N-myc gibi sıçan embriyo fibroblastlarında transformasyonu teşvik etmekte ve hücre döngüsünün ilerlemesini indüklemektedir. C-myc veya N-myc fare embriyonik kök hücrelerinden farklı zamanlarda çıkarıldıklarında, farelerin yine de normal morfoloji göstermeleri C-myc ve N-myc'nin muhtemelen birbirlerini telafi ettiğini desteklemiştir(44). N-myc ekspresyonu doku spesifiktir ve embriyonun erken gelişim evreleri sırasında bulunurken, C-myc ekspresyonu daha geneldir. N-myc ve C-myc için farklılık gösteren başka bir yapı ise serebellumdur. Sinir kökü ve progenitör

37 24 hücrelerde N-myc'nin kasıtlı olarak silinmesi serebellar granül sinir öncüllerinin çoğalmasını belirgin şekilde azaltmıştır. Bununla birlikte, bu etki C-myc'nin silinmesiyle görülmemiştir. Bu farklılık SHH aktive gruptaki medulloblastomlarda N- myc amplifikasyonunu açıklamaktadır(44, 45). N-myc amplifikasyonu SHH grubu medulloblastomlar yanısıra grup 4 medulloblastomlarda izlenmektedir(4). Şekil 9: N-myc sıklıkla nöral dokularda eksprese edilirken C-myc nin diğer dokularda da eksprese olduğu görülmekte. N-myc yetişkin dönemde neredeyse hiç eksprese edilmezken, C-myc özellikle timus, dalak ve B hücrelerinde ekprese edilmeye devam etmekte(44). no lu kaynaktan aynen alınmıştır C-myc Bu gen tarafından kodlanan protein, hücre döngüsü ilerlemesinde, apoptozda ve hücresel transformasyonda rol oynayan çok işlevli, nükleer bir fosfoproteindir. Belirli hedef genlerin transkripsiyonunu düzenleyen bir transkripsiyon faktörü olarak işlev görür. Bu genin mutasyonları, aşırı ekspresyonu, yeniden düzenlenmesi veya translokasyonu; Burkitt lenfoma da dahil olmak üzere çeşitli hematopoetik tümörler ile ilişkilendirilmiştir(44). C-myc amplifikasyonları medulloblastomların %5-15 inde izlenmekte olup grup 3 tümörlerde %20 lere varan oranda saptanabilmektedir. Bunun dışında daha az oranda WNT aktif, SHH ve grup 4 medulloblastomlarda izlenebildiği bildirilmiştir (1, 22, 46).

38 Medulloblastomlarda prognostik ve prediktif faktörler Medulloblastomların histopatolojik sınıflandırması her ne kadar prognozu bir miktar yansıtsa da genetik ve moleküler sınıflandırmanın prognoza etkisi giderek artmaktadır. Spinal yayılım yanı sıra medulloblastomların %7 sinde kemik, lenf nodu, karaciğer ve akciğer gibi organlara yayılım izlenmektedir. Histopatolojik tip göz önüne alındığında özellikle desmoplastik/nodüler medulloblastom ve ileri derecede nodüler farklılaşma gösteren medulloblastomların prognozunun diğer tiplere oranla daha iyi olduğu görülmektedir(19). KT ve ameliyatla birlikte özellikle yenidoğanlarda 8 yıllık izlemde progresyonsuz sağ kalımın bu alt tiplerde %95 lere vardığı dikkati çekmektedir. Ancak bu tiplerin moleküler olarak ilişkili bulunduğu SHH yolağı içinde değerlendirildiğinde Tp53 mutasyonu gösteren olgular kötü gidiş göstermektedir. Büyük hücreli/anaplastik medulloblastomlar ise sık metastaz ve kötü prognozla ilişkilendirilmiştir. 5 yıllık sağ kalım %30 lara kadar düşmektedir. Histopatolojik tipten bağımsız olarak tanı anında metastaz bulunmasını en kötü prognostik faktör olarak gösteren yayınlar mevcuttur(29, 45, 47, 48). Hastanın izlemi sırasında prognozu öngörmek için kullanılan sistemlerin başında Pediatrik Onkoloji Grubunun yaptığı risk grup klasifikasyonu gelmektedir (49). Bu klasifikasyona göre hastalar standart ya da yüksek risk grubuna dahil edilerek RT ve KT planlaması yapılmaktadır. Standart risk Yüksek risk Yaş >3 3 Metastaz (M) Yok (M0) Var (M+) Postoperatif kalıntı <1,5 cm 3 1,5 cm 3 Tablo 1: Pediatrik Onkoloji Grubunun Yaptığı medulloblastom risk grup klasifikasyonu Daha önceleri tümör boyutu çok önemli bir kriterken artık prognoza etkisinin olmadığı anlaşılmış ve; yaş, tanı anında metastaz durumu ve genetik özellikler daha da önemli bir hal almıştır. Bu sınıflamaya göre standart risk grubuna dahil edilen hastalar; 3 yaşından büyük olan, metastazı bulunmayan ve postoperatif tümör yükü

39 26 1,5 cm 3 den düşük olan hastalardır. Çünkü 3 yaşından küçük olan hastalarda hem tümör biyolojisi daha agresiftir, hem de total rezeksiyon şansı daha azdır. Bu hastalarda halen beyin gelişimi devam ettiği için radyoterapi verilememesi de bu durumun nedenlerinden biridir. 3 yaşından küçük olan, metastazı bulunan ve postoperatif tümör yükü 1,5 cm 3 den fazla olan hastalar ise yüksek risk grubuna dahil edilir ve bu grupta yer alan hastalar için daha yakın klinik izlem ve daha agresif tedavi düşünülmelidir.(50, 51) DSÖ 2016 da belirtilen moleküler alt gruplar ele alındığında ise WNT grubu ve yenidoğanlardaki SHH aktif tümörler daha iyi prognoza sahipken, grup 3 ve MYC-N amplifikasyonuna sahip hastalar daha kötü prognoz sergilemektedir. Grup 4 ve yenidoğanlar dışında izlenen SHH grubu tümörler orta gidişata sahiptirler(45) Tedavi protokolleri Tedavide multimodal yaklaşım önerilmektedir. Cerrahi sonrasında radyoterapi ve kemoterapinin birlikte kullanımı tedavinin temelidir. Son yıllarda hedeflenmiş radyoterapi ve kemoterapi ilaç seçeneklerinin artması daha yüz güldürücü sonuçlar doğurmaktadır. Çocuk hastalarda tedavi erişkinlere göre daha zor olmaktadır. Bunun esas nedenlerinden bazıları; çocuklarda genellikle orta hat yerleşimi nedeniyle sınırlı cerrahi girişim, cerrahi morbidite ve mortalitenin yüksek olması, radyoterapi toleransının daha düşük olması ve 3 yaşından önce beyin gelişimini olumsuz etkilememek adına radyoterapi verilmemesidir. Tedavi modalitelerinin belirlenmesinde 1969 dan beri kullanılan Chang evreleme sistemi esas olarak tümör boyutuna göre yapılmaktaydı. Daha sonraki yıllarda kullanılan Laurent ve arkadaşlarının evreleme sistemi ise radyoloji ve operasyon bulgularını kriter olarak almaktaydı. Ancak son yıllarda tercih edilen pediatrik onkoloji grubunun yaptığı risk klasifikasyonu yaş, operasyon sonrası tümör boyutu ve metastaz durumunu önemsemekte olup daha güncel ve sağlıklı bir yaklaşım sağlamaktadır(49, 52).

40 27 Hastalar öncelikle standart ya da yüksek riskli kategorisine konur. RT ve KT bu grup özelliklerine göre belirlenir. Daha önceleri tümör boyutu çok önemli bir kriterken artık prognoza etkisinin olmadığı anlaşılmış ve; yaş, metastaz durumu ve genetik özellikler önem kazanmıştır.(50, 51, 53) 3 yaştan küçük hastalarda hem total eksizyon şansı azalır hem de beyin gelişimini etkilememek amacıyla RT verilmez. Bu nedenle bunlarda metastaz olasılığı daha yüksektir. Tümör biyolojisi de daha agresiftir. Operasyon sonrası kalıntı yükü ise metastaz olmayan hastalarda bile kötü prognozla ilişkilendirilmiştir. Cerrahi tedavide önemli olan güvenli marjinle maksimum tümör eksizyonudur. Bu hem tanı doğrulaması, hem kafa içi basıncın azaltılması hem de tümör yükünü azaltıp lokal kontrol sağlanması için önemlidir. Nörolojik komplikasyonların kontrolünü sağlamakta zorluk olabilecek durumlarda total eksizyondan kaçınılmalıdır. Çünkü son dönemlerde yapılan çalışmalarda geride kalan tümör boyutu yanı sıra histolojik ve moleküler alt tiplerin de prognoz ile daha yakın ilişki gösterdiği görülmüştür. (19) Cerrahi öncesinde hidrosefalinin ağır olduğu olgularda deksametazon tedavisi ve ventriküloperitoneal şant uygulanması önerilir. Radyoterapi ise 3 yaştan büyük hastalarda standart tedavi modalitesinin içinde yer almaktadır. Medulloblastom nispeten radyosensitif tümörler olarak kabul edilmektedir. Günümüzde YART (yoğunluk ayarlı RT) sayesinde direk tümöre radyasyon verilirken diğer normal dokular daha az etkilenir. Ancak yine de radyoterapinin nörokognitif bozukluk, nöroendokrin bozukluk ve sekonder malignite gelişim riski ile ilişkili komplikasyonları da bildirilmiştir. Kemoterapi seçenekleri arasında en çok tercih edilen ilaçlar ise özellikle çocuk ve infantlarda etkinliği gösterilmiş karboplatin ve vinkristin yanı sıra lomustin (CCNU), sisplatin ve etopozid gibi ilaçlardır. Rekürrens hastalarda tirozin kinaz inhibitörleri bir başka seçenek olarak karşımıza çıkmaktadır. Son dönemlerde gündeme gelen SHH grubu hastalara verilen SMO antagonisti vismodegib ve benzimidazol gibi ilaçlar

41 28 da kullanıma girmiştir. Yine rekürrens ile Cerb-B2 pozitifliği arasında ilişki gösterilmiş olup bu hastalarda transtuzumab kullanımı da önerilmektedir(50, 51, 53).

42 29 3. GEREÇ VE YÖNTEM 3.1. Olguların seçimi Bu çalışma Hacettepe Üniversitesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu ndan çalışma izni alındıktan sonra (karar no: GO 16/160) Hacettepe Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından THD numaralı bilimsel araştırma projesi olarak desteklenmiştir ve 2015 yılları arasında bölümümüzde medulloblastom tanısı almış, parafin bloklarına ulaşılabilen ve parafin bloklarında yeterli doku bulunan 218 vaka değerlendirmeye alınmıştır. Değerlendirme biri nöropatoloji alanında deneyimli, proje yürütücüsü olmak üzere 2 patolog tarafından yapılmıştır. Hastalara ait klinik bilgilere Hacettepe Üniversitesi bilgisayar ağı veri giriş sistemi kullanılarak ulaşılmış, ancak 2000 yılı öncesindeki olguların büyük bir kısmı için hasta dosya arşivleri kullanılmıştır. Hastaların yaş, cinsiyet, biyopsi ve dosya numaraları, operasyon tarihleri, rekürrens ve ölüm durumları, varsa rekürrens ve ölüm tarihleri yanısıra raporda yer alan tümör histopatolojik tipleri kaydedilmiştir. Ayrıca yapılan operasyonun total veya subtotal olması durumu, tanı anında yayılım ve risk klasifikasyonu verileri klinik dosyalardan elde edilmeye çalışılmıştır Histopatolojik Kriterlerin Tanımlanması Çalışmaya elverişli olduğu düşünülen ve parafin bloklarında yeterli miktarda doku bulunan olgular histopatolojik olarak tekrar değerlendirilmiştir. Bunun sonucunda retikülinden yoksun nodüller ve nodüllerin çevresinde yoğun retikülin lifleriyle karakterize olgular desmoplastik/nodüler medulloblastom, aşırı nodülarite ve nodüllerin içlerinde uniform, morfolojisi nörositleri andıran, ince fibriler bir zeminde yayılım gösteren hücrelerden oluşan olgular ileri derecede nodülarite gösteren medulloblastom, tipik Homer Wright rozetleri sergileyen, küçük yuvarlak hücreli malign tümör morfolojisine sahip olgular klasik tip medulloblastom, fokal ya

43 30 da yaygın olarak geniş sitoplazmalı veziküler nükleuslu, belirgin nükleollü, yaygın cell wrapping sergileyen, pleomorfizm gösteren atipik hücrelerden oluşan olgular ise anaplastik/büyük hücreli medulloblastom olarak isimlendirilmiştir. Resim 5: Medulloblastom-histopatolojik sınıflandırma; klasik tip medulloblastom (sol üst), desmoplastik/nodüler tip medulloblastom (sağ üst), anaplastik/büyük hücreli medulloblastom (sol alt), ileri derecede nodüler farklılaşma gösteren medulloblastom (sağ alt) 3.3. İmmunohistokimyasal Çalışma ve Değerlendirme Kesitlerin morfolojik incelemeleri sırasında H&E boyalı preparatlardan doku mikrodizini oluştururken kullanılacak alanlar işaretlenmiştir. İşaretli olan alanlardan 4 mm lik deri punch biyopsi setleri kullanılarak parafin bloklara biyopsi numaraları sıralanarak dizilmiş ve manuel olarak TMA (tissue micro array) (doku dizin) blokları hazırlanmıştır. Hazırlanan bu bloklardan elde edilen kesitler (+) yüklü lamlara

44 31 alınarak GAB1, YAP1, Filamin A, β-katenin ve p53 immünohistokimyasal boyamaları için kullanılmıştır. Seçilen insan primer tümör olgularının parafin bloklarından boyasız kesitler hazırlandıktan sonra 60 C de deparafinize edilmiştir. Daha sonra ksilen ve dereceli alkol solüsyonlarından geçirilen kesitlere rehidrasyon yapılmıştır. Endojen peroksidaz özelliği %3 lük H 2 O 2 solüsyonu ile ortadan kaldırıldıktan sonra sitrat ile antijen retrieval işlemi yapılmıştır. Daha sonra kulandığımız antikor ile streptavidin biotin peroksidaz metodu kullanılarak (DAKO Kit) primer antikor 1 saat süre ile oda sıcaklığında uygulanmıştır. Sekonder antikor ile reaksiyonun tamamlanması sonrasında ise işaretleme reaksiyonunun gerçekleşmesi için son aşamada DAB (3,3 - Diaminobenzidine) kullanılarak ışık mikroskobunda reaksiyon süresi değerlendirilerek işlem tamamlanmıştır. Zıt boyama için Hematoksilen kullanıldıktan sonra slaytlar ılık musluk suyunda yarım saat yıkanmıştır. Dehidrasyon için dereceli alkolden geçirilen slaytlar, ksilen solüsyonunda bekletildikten sonra balsam ile kapatılarak mikroskobik olarak değerlendirilmiştir. Resim 6: 4 mm lik deri punch biyopsi setleri ile manuel olarak yapılmış doku mikrodizin parafin blokları

45 32 İmmunohistokimyasal çalışmalar için tablo 2 de belirtilen dilüsyonlar ve belirtilen klonlar; Tp53 ve β-katenin için kolon adenokarsinomu, filamin A için normal kolon mukozası, GAB1 ve YAP1 için ise meme duktal karsinomu ve tonsilden oluşan kontrol bloğu kullanılarak uygulanmıştır. ANTİKOR DİLÜSYON MARKA KLON β-katenin /CTNNB1 1/400 EDTA Biocare 14 GAB1 1/400 EDTA Gene Tex GTX YAP1 1/400 EDTA Gene Tex GTX Filamin A 1/400 EDTA Gene Tex GTX61826 p53 1/200 EDTA Biocare DO-7 Tablo 2: İmmunohistokimya antikorlarının marka, dilüsyon ve klonları β-katenin Bu çalışmada β-kateninin pozitifliğinin %5 ten fazla hücrede olması nükleer pozitiflik olarak değerlendirilmiş ve bu olgular 2+ olarak; <%5 hücrede nükleer pozitiflik veya sitoplazmik pozitiflik bulunması 1+ boyanma; hiç boyanma olmaması ise 0 olarak değerlendirilmiştir. β-katenin ile 2+ olan vakalar WNT yolağı aktif tümörler kategorisine alınmıştır. Resim 7: %5 ten fazla nükleer β-katenin pozitifliği (sol) ve membranöz β-katenin pozitifliği

46 YAP1 Bu çalışmada YAP1 in %50 ve daha fazla hücrede sitoplazmik ve/veya nükleer boyanması 2+; %50 den az hücrede boyanma olması 1+; hiç boyanma olmaması ise 0 olarak değerlendirilmiştir. YAP1 immünohistokimyasal boyama sonuçları Filamin A ile kombine edilerek değerlendirilmiş olup pozitif olgular WNT veya SHH grubu tümörler kategorisine alınmıştır GAB1 Resim 8: Sitoplazmik YAP1 boyanması Bu çalışmada GAB1 in %50 ve daha fazla hücrede sitoplazmik boyanması 2+; %50 den az hücrede sitoplazmik boyanma olması veya tümör hücrelerinde nükleer boyanma olması 1+; hiç boyanma olmaması ise 0 olarak değerlendirilmiştir. GAB1 immünohistokimyası ile 2+ boyanma gösteren vakalar SHH grubu olarak kategorize edilmiştir.

47 34 Resim 9: Sitoplazmik GAB1 boyanması (2+ olarak kabul edilmiştir), nükleer GAB1 boyanması (1+ olarak kabul edilmiştir) Filamin A Bu çalışmada Filamin A nın %50 ve daha fazla hücrede sitoplazmik boyanması 2+; %50 den az hücrede sitoplazmik boyanma olması veya tümör hücrelerinde nükleer boyanma olması 1+; hiç boyanma olmaması ise 0 olarak değerlendirilmiştir. Filamin A immünohistokimyasal boyama sonuçları YAP1 ile kombine edilerek değerlendirilmiş olup pozitif olgular WNT veya SHH grubu tümörler kategorisine alınmıştır. Resim 10: Sitoplazmik Filamin A boyanması

48 p53 Bu çalışmada p53 immün boyaması literatürde (54) belirtildiği gibi hücrelerin %50 sinden fazlasında kuvvetli boyanma olması ya da tümüyle negatif olması durumunda mutant olarak değerlendirilmiş olup hücrelerde %1-50 arası boyanmalar fokal patern olarak kabul edilip mutant olmayan (wild-tip) kategorisinde değerlendirilmiştir. Resim 11: p53 mutant (sol) ve p53 wild tip (sağ) medulloblastom olguları 3.4. Moleküler Çalışmalar Yapılacak olan N-myc ve C-myc FISH çalışmaları için maliyeti ve dolayısıyla blok sayısını azaltmak amacıyla immünohistokimyasal çalışmalar için kullanılan manuel olarak yapılmış TMA blokları yerine, tümör işaretli alanlardan 1 mm çaplı tümöral dokular yeniden alınarak, doku mikrodizin cihazı Advanced Tissue Arrayer (ATA100 CTR scientific) aracılığıyla parafin bloklar tekrar oluşturulmuştur. Hazırlanan bu yeni parafin bloklardan elde edilen kesitler ise FISH çalışmasında kullanılmıştır N-myc FISH çalışmasında; 4 adet kontrol vakası içeren 1 mm lik tümör örneklerine sahip doku mikro dizin bloklarından (+) yüklü lamlara alınan 4 mikron kalınlığındaki kesitlere ZytoLight SPEC MYCN/2q11 Dual Color Probe kullanılarak ışık mikroskobunda 100x lik incelemede amplifikasyon durumlarına bakıldı. Hücre

49 36 başına düşen iki kırmızı ve iki yeşil sinyal normal olarak; 10 dan fazla sinyal içeren veya sayısız sıkı kümelere sahip hücreler tümör hücrelerinin %10 undan fazla ise N- myc amplifikasyonu olarak değerlendirilmiştir. Resim 12: N-myc normal (sol), N-myc amplifiye (sağ) örmekler C-myc FISH çalışmasında; 4 adet kontrol vakası içeren 1 mm lik tümör örneklerine sahip doku mikro dizin bloklarından (+) yüklü lamlara alınan 4 mikron kalınlığındaki kesitlere ZytoLight SPEC MYC Dual Color Break Apart Probe ları kullanılarak ışık mikroskobunda 100x lik incelemede amplifikasyon durumlarına bakıldı. Hücre başına düşen iki kırmızı ve iki yeşil sinyal normal olarak; 10 dan fazla sinyal içeren veya sayısız sıkı kümelere sahip hücreler tümör hücrelerinin %10 undan fazla ise C- myc amplifikasyonu olarak değerlendirilmiştir. Resim 13: C-myc normal (sol), C-myc amplifiye (sağ) örmekler

50 İstatistiksel Analiz 218 olguya ait klinik veriler (yaş, cinsiyet, operasyon tarihi, histopatolojik tip, varsa rekürrens ve ölüm tarihleri, cerrahilerinin total veya subtotal yapılma durumu, risk klasifikasyon grupları) belirlenmiş, tarihler ay olarak hesaplanmıştır. Tüm veriler Hacettepe Üniversitesi Biyoistatistik Anabilim Dalı nda IBM-SSPS statistics 23 medikal istatistik paket programına aktarılmıştır. Tanımlayıcı istatistiklerden, kategorik değişkenler için sayı ve yüzde değerleri ile sayısal değişkenler için ortanca, ortalama, standart sapma, minimum ve maksimum değerleri kullanıldı. Nitel değişkenler arasındaki ilişkinin incelenmesinde Fisher kesin test ve Fisher-Freeman- Halton testi kullanılmıştır. Sağ kalım sürelerinin hesaplanmasında Kaplan Meier analizi kullanılarak sağ kalım eğrileri çizilmiş, log-rank testi ile sağ kalımlar ve çeşitli diğer değişkenler arasındaki ilişkiler tek değişkenli olarak incelenmiştir. Çok değişkenli sağ kalım analizi için geriye doğru değişken eleme tekniği kullanılarak Cox orantısal hazard regresyon analizi kullanılmıştır. Bütün kullanılan istatistiksel testler için, yanılma düzeyi (α) 0,05 olarak seçilmiş ve 0,05 den küçük P değerleri istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir. EFS ( event-free survival - progresyonsuz sağkalım) tanıdan progresyon veya rekürrense kadar geçen süre, OS ( overall survival - genel sağkalım) ise tanıdan ölüme kadar geçen süreyi ifade etmektedir.

51 38 4. BULGULAR Parafin bloklarında yeterli doku bulunan, eksizyon materyalleri incelenen 218 hasta histomorfolojik, immünohistokimyasal ve moleküler özelliklerine göre gruplandırıldı. 4.1 Genel bulgular Olguların 133 ü erkek (%61); 85 i kadındır (%39). İlk tanı anında olguların ortalama yaşı 11,6 ± 9,2 dir. En genç hasta 6 aylık, en yaşlı hasta ise 51 yaşındadır. Olguların yaş ve cinsiyet dağılımları şekil 10 da gösterilmiştir. >20 yaş yaş 7-10 yaş 4-6 yaş Kadın Erkek 3 yaş Şekil 10: Cinsiyet-yaş dağılımı İzlemlerine ulaşılabilen hastalar ölen hastalar dahil edilmediğinde minimum 43, maksimum 206 ay takip edilmiştir. Hastaların ortalama takip süreleri 69 aydır. 73 hasta (%33,5) takip süreleri içinde eksitus olmuştur. 49 hasta (%22,5) sağ olarak izlenmektedir. 96 hastaya (%44) ait eksitus durumuna ulaşılamamıştır. 218 hastanın 58 inde (%26,6) hastalığa bağlı nüks izlenmektedir. 55 hastada (%25,2) nüks izlenmemiştir. 105 hastanın ise (%48,2) nüks bilgilerine ulaşılamamıştır.

52 39 Tanı anında metastaz (ya da spinal yayılım) olan hasta sayısı 23 tür (%10,6). 42 hastada (%19,3) tanı anında metastaz izlenmemiştir. 153 hastanın ise (%70,2) tanı anında metastazı olup olmadığı bilinmemektedir. 218 hastanın 84 ünde (%38,5) tümör cerrahi ile total olarak çıkarılabilmiştir. 32 hastada (%14,7) subtotal cerrahi yapılmıştır. 102 hastada ise (%46,8) cerrahinin subtotal mi total mi yapılmış olduğu bilgisine ulaşılamamıştır. Pediatrik onkolojik risk klasifikasyonu baz alındığında, hastaların 3 yaşın altında olması, tanı anında metastaz bulunması ve subtotal cerrahi işlem yapılmış olmasına göre bu hastalar yüksek risk kategorisinde ele alınırken, tam tersi durumda ise standart risk kategorisinde değerlendirilmektedir. Bu risk klasifikasyonu olgularımıza uygulandığında 144 hasta (%66,1) standart risk; 74 hasta (%33,9) yüksek risk kategorisinde yer almıştır. Bu oran literatür ile uyumludur (49).

53 40 Cinsiyet N(%) Kadın 85 (%39) Erkek 133 (%61) Tanı yaşı Yıl Minimum-maksimum 0,5-50,5 Ortalama 11,6 Eksitus durumu N(%) Sağ 49 (%22,5) Eksitus 73 (%33,5) Bilinmiyor 96 (%44) Nüks durumu N(%) Nüks var 58 (%26,6) Nüks yok 55 (%25,2) Nüks bilinmiyor 105 (%48,2) Cerrahi durumu N(%) Total cerrahi 84 (%38,5) Subtotal cerrahi 32 (%14,7) Bilinmiyor 102 (%46,8) Tanı anında metastaz durumu N(%) Var 23 (%10,6) Yok 42 (%19,3) Bilinmiyor 153 (%70,2) Risk klasifikasyonu N(%) Yüksek risk 74 (%33,9) Standart risk 144 (%66,1) Takip süresi Ay Minimum-maksimum Ortalama 69 Tablo 3: Olguların klinik özellikleri 4.2. Histomorfolojik alt tiplendirme bulguları 218 hasta histomorfolojik özellikleri baz alınarak 4 farklı DSÖ medulloblastom histolojik alt tipine ayrılmış olup dağılımları şu şekildedir: 148 hasta (%67,9) klasik tip, 34 hasta (%15.6) nodüler / desmoplastik tip, 28 hasta (%12,8) anaplastik/büyük hücreli tip, 8 hasta (%3,7) ise ileri derecede nodülarite gösteren tip medulloblastom.

54 41 histomorfolojik dağılım 13% 4% 15% 68% Klasik DNMB ENMB LCA Şekil 11: Olguların histomorfolojik dağılımı Histolojik alt tip-cinsiyet ilişkisi Histolojik tipleri cinsiyet dağılımına göre incelediğimizde genel olarak her 4 grupta da erkek hasta hakimiyeti olduğu görülmektedir. İleri derecede nodülarite gösteren tipte diğer tiplere oranla erkek insidansı; desmoplastik/nodüler tipte ise kadın insidansı nispeten yüksek olmakla birlikte histolojik tipler ile cinsiyet arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (p=0,503). Histolojik alt tip Kadın (N-%) Erkek (N-%) Klasik 59 (%39,9) 89 (%60,1) DNMB 14 (%41,2) 20 (%58,8) ENMB 1 (%12,5) 7 (%87,5) LCA 11 (%39,3) 17 (%60,7) Tablo 4: Histolojik alt tip-cinsiyet dağılımı

55 Histolojik alt tip-eksitus durumu 218 hastanın 73 ü takip dönemi içinde kaybedilmiştir. Klasik tip medulloblastomlarda 48 hasta (%32,4), desmoplastik/nodüler medulloblastomlarda 10 hasta (%29,4), ileri derecede nodülarite gösteren tip medulloblastomlarda 3 hasta (%37,5), anaplastik/büyük hücreli medulloblastomlarda ise 12 hasta (%42,9) eksitus olmuştur. Bu durum anaplastik morfolojinin prognoza olan olumsuz yansımasının bir göstergesi olmakla birlikte istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık izlenmemiştir (p=0,842) Histolojik alt tip- nüks durumu Hastaların histolojik alt tipleri ile nüks durumları incelendiğinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık izlenmemiştir (p=0,6). Bununla birlikte klasik tip medulloblastomlarda 38 hastada (%25,7), desmoplastik/nodüler medulloblastomlarda 7 hastada (%20,6), ileri derecede nodülarite gösteren medulloblastomlarda 3 hastada (%37,5), anaplastik/büyük hücreli medulloblastomlarda 10 hastada (%35,7) nüks saptanmıştır. Anaplastik/büyük hücreli morfoloji literatür ile uyumlu olarak nüks ve eksitus lehine önemli bir özelliktir. Serimizde ileri derecede nodülarite gösteren medulloblastom olgularındaki nüks ve eksitus oranları literatürde bildirilenden yüksektir; bu durumun serimizdeki sınırlı olgu sayısı ile açıklanabileceği düşünülmüştür Histolojik alt tip-risk klasifikasyon durumu Risk klasifikasyonuna bakıldığında olguların çoğunluğunun (144-%66,1) standart risk kategorisinde olduğu görülmüştür. Klasik tip medulloblastomlarda 95 hasta (%64,2), desmoplastik/nodüler medulloblastomlarda 23 hasta (%67,6), ileri derecede nodülarite gösteren tip medulloblastomlarda 4 hasta (%50), anaplastik/büyük hücreli medulloblastomlarda ise 22 hasta (%78,6) standart risk kategorisindedir.

56 43 Ancak histolojik alt tipler ile risk klasifikasyonu arasında anlamlı bir farklılık izlenmemiştir (p=0,375). İleri derecede nodülarite gösteren medulloblastom vakaları sıklıkla 3 yaşın altında ve total cerrahinin mümkün olmadığı hastalar olmakta ve bu hastalar yüksek risk kategorisinde kabul edilmektedir. Daha olumlu prognoz göstermesine rağmen bu vakaların yarısının yüksek risk kategorisinde olması yaş ve subtotal cerrahi ile ilişkilendirilmiştir Histolojik alt tip-tanı anında metastaz ilişkisi Tanı anında oransal olarak klasik MB ve anaplastik/büyük hücreli medulloblastomda daha yüksek metastaz varlığı, desmoplastik/nodüler tipte daha düşük oranda metastaz izlenmesi istatistiksel olarak anlamlı gözükmektedir (p=0,045). Ancak klinik takiplerine ulaşılamayan olgu sayısının yüksekliği bu veriye gölge düşürmektedir (bknz: Tablo 5). Histolojik alt tip Metastaz var Metastaz yok Bilinmiyor Klasik 19 (%12,8) 24 (%16,2) 105 (%70,9) DNM 2 (%5,9) 7 (%20,6) 25 (%73,5) ENMB (%100) LCA 2 (%7,1) 11 (%39,3) 15 (%53,6) Tablo 5: Histolojik alt tip-tanı anında metastaz durumu Histolojik alt tiplerin moleküler alt tip dağılımı Histolojik tiplerin moleküler alt tip dağılımına baktığımızda literatürle uyumlu (1, 22) olarak desmoplastik/nodüler ve ileri derecede nodülarite gösteren medulloblastomlarının tümünün SHH grubunda izlendiği dikkati çekmiştir. Klasik medulloblastomların büyük kısmı (%68,9) non-wnt/non-shh grubuna dahildir. Anaplastik/büyük hücreli medulloblastomların ise en sık (%35,7) SHH-p53 mutant olmayan grupta izlendiği görülmüştür. Histolojik tiplerin moleküler sınıflandırmadaki dağılımları tablo 6 da görüldüğü gibidir.

57 44 WNT aktif SHH aktifp53 Mutant SHH aktif-p53 wild tip non-wnt/ non SHH Klasik 13 (%8,8) 6 (%4,1) 27 (%18,2) 102 (%68,9) 148 DNMB 0 4 (%11,8) 30 (%88,2) 0 34 ENMB 0 1 (%12,5) 7 (%87,5) 0 8 LCA 6 (%21,4) 4 (%14,3) 10 (%35,7) 8 (%28,6) 28 Toplam Tablo 6: Histolojik alt tiplerin moleküler alt tiplere göre dağılımı Toplam 4.3. Moleküler alt tiplendirme bulguları 218 hasta DSÖ 2016 ya göre GAB1, YAP1, Filamin A ve β-katenin immünohistokimyasal boyamaları yapılarak WNT aktif, SHH aktif ve non-wnt/non- SHH olarak sınıflandırılmıştır. Bu yöntemleri en basit ve en temel şekilde kullandığımızda YAP1 ve/veya Filamin A pozitifliği WNT aktif ya da SHH aktif bir gruba işaret etmektedir. Her iki antikor bir diğerininin daha zayıf boyandığı durumlarda tamamlayıcı olarak kullanılabilir. Bu iki antikorda izlenen pozitiflik yanında GAB1 ile sitoplazmik pozitiflik SHH aktive bir grubu, Beta-katenin ile %5 hücre ve daha fazlasında nükleer pozitiflik ise WNT aktive bir grubu temsil etmektedir. Beta-kateninde nükleer pozitiflik olmaması, GAB1 boyamasında nonspesifik nükleer pozitif boyanma veya hiç boyanmama olması, YAP1 ve Filamin A negatifliği ise bir tümörü non-wnt/non-shh grubuna dahil etmektedir (bknz tablo 7 ve şekil 12)(1, 24) GAB1 YAP1 Filamin A Β-katenin WNT aktif Negatif Nükleer veya sitoplazmik SHH aktif Sitoplazmik Nükleer veya sitoplazmik Sitoplazmik Sitoplazmik >%5 nükleer pozitif Sitoplazmik + veya negatif non-wnt / non-shh Negatif Negatif Negatif Sitoplazmik + veya negatif Tablo 7: Moleküler alt tiplerin immünohistokimyasal profil

58 45 Şekil 12: İmmunohistokimyasal yöntemler ile moleküler alt tiplerin belirlenmesi Grup 3 ve Grup 4 ayrımı için immünohistokimyasal yöntemler ve FISH çalışmaları tek başına yeterli olmadığından bu sınıf sadece non-wnt/non-shh grubu olarak tiplendirilmiştir. Buna göre; WNT aktif olan grupta 19 hasta (%8,7), SHH aktif grupta 89 hasta (%40,8), non-wnt/non-shh grubunda ise 110 hasta (%50,5) bulunmaktadır. SHH grubundaki hastalar prognostik önemi açısından p53 mutant ve p53 mutant