II. ME RUT YET N LÂNININ AMER KAN BASININA YANSIMASI. Cemal GÜVEN *

Transkript

1 TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS Yl:2009,Say:1 Sayfa:3750 THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Year:2009,Number:1 Page:3750 II.MERUTYET NLÂNININAMERKANBASININAYANSIMASI CemalGÜVEN * Özet ElealnanbukonuiçindöneminyüksektirajlTheWashingtonTimes,TheWashingtonHerald, TheNewYorkTimes,NewYorkDailyTribuneveTheSunadlAmerikangazeteleritaranmtr. ncelenendönemleilgiligazetelerde,makedonya daçkanisyanlarvebunlarnsebeplerive gelimeistikameti,gençtürklerinbölgedekietkinliklerivebaarlolmasebepleri,ii.abdülha mit ingelimelerkarsndakitavrvemerutiyetiilanetmekzorundakal,ii.merutiyetten nelerbeklendii,makedonyailestanbul dakicokuatmosferi,amerika dayaayanosmanl vatandalarnnmerutiyetinaslkarladklar,amerikanbakan nntürkhükümeti nitebriki veafmeselesiileilgiliayrntlhaberlerinyeraldgörülmektedir. Amerikanbasnndayeralanbuhaberlerdeerlendirilerek,belirtilensüreçtekigelimelerin, Amerikanbasnndanaslvehangiaçdanelealndortayaçkarlmtr. AnahtarKelimeler Anayasa,Merutiyet,Amerikanbasn,II.Abdülhamit,GençTürkler,Makedonya REFLECTIONOFPROCLAMATIONOF2 ND CONSTITUTIONALMONARCHYINTHE AMERICANPRESS Abstract TheAmericanNewspaperscalledTheWashingtonTimes,TheWashingtonHerald,TheNew YorkTimes,NewYorkDailyTribuneandTheSunwhichhadhighcirculationinthatperiod werescannedforthissubject.inthenewspapersofthestudiedperiod,thefollowingdetailed reportsarenoticed:theriotsinmacedonia,theirreasons,directionoftheirdevelopment,the activitiesofyoungturkishintheregionandthereasonsfortheirsuccess,attitudeofii. AbdulhamittowardthedevelopmentsandhisobligationtoannouncetheConstitutional Monarchy,theexpectationsfrom2ndConstitutionalMonarchy,enthusiasticatmospherein MacedoniaandIstanbul,attitudesofOttomanEmperorcitizenswholiveintheUSAtowardthe ConstitutionalMonarchy,theUSAPresident sgreetingtotheturkishgovernment,andthe * Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleolu Eitim Fakültesi lköretim Bölümü Sosyal Bilgiler Öretmenlii Anabilim Dal Öretim Üyesi. cguven@selcuk.edu.tr Bu makale, 7-10 Mays 2008 tarihleri arasnda IRCICA tarafndan stanbul da düzenlenen Yüzüncü Ylnda kinci Merutiyet, adl Milletleraras Kongrede tebli olarak sunulmu olup metin üzerinde baz deiiklikler yaplarak yayna hazrlanmtr.

2 38 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 oblivionissue.thisnewswasassessedandthenitwasrevealedhowandwhythedevelopments inthespecifiedperiodweredealtinamericanpress. KeyWords Constitution,ConstitutionalMonarchy,AmericanPress,II.Abdülhamit,YoungTurkish,Macedonia.

3 1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 39 GR Osmanl Devleti nde Merutiyet in ikinci kez ilân, Türk siyasî tarihinin ve demokrasigeliimininönemlimerhalelerindenbirinitekileder.asrnartlarve fikrîgelimelerineticesindeortayaçkanbuyönetimseldeiiklik,sadeceosmanl toplumundaheyecanyaratmaklakalmam,dünyannbakabölgelerindedeyan kuyandrmtr. II.Merutiyet inilânnsalayanolaylarbilindiiüzeremakedonya dabala mtr.bubölgeaynzamandabirçokgüçlüdevletindesiyasîemellerininçatt biralanolagelmitir.bumünasebetleosmanldevletikabiliyetiyüksekordubir liklerini genellikle bu corafyada bulundurmaya özen göstermitir. te bu ordu birlikleri,subaylararasndattihatçgörülerinzeminbulmasyla,osmanlsulta nna merutiyeti yeniden kabul ettirecek bir isyan yönlendirecekler ve devleti siyasî bir dönüüme tayacak gelimeleri balatacaklardr. Bütün bu hadiseler, bölgedekigelimelereilgigösterenbirçokdevletindikkatiniçekecekvegelimeleri yakndantakipetmeleriniberaberindegetirecektir.buhadiselerinamerikanbas ntarafndandatakipedildiivekonuylailgilibirçokhaberinbudönemdegaze telereyansdgörülmektedir. Bu inceleme Osmanl Devleti ni merutiyete tayan gelimelerin Amerikan basnnanaslyansdnvekonununamerika danaslalglandnortayakoy maya çalmaktadr. ncelenen dönem içerisinde pek çok Amerikan gazetesinin konuya ilgi duyduu ve youn bir haber yayn gerçekletirdii görülmektedir. Ancaktümhaberlerinelealnmasbirbildirisnrlarnaacandanvegazetelerde yeralanhaberlerinbirçounundabenzerniteliklertamasndandolay,çalma nn yüksek tiraja sahip olan baz Amerikan gazetelerinde yer alan haberlerden yolaçklarakortayakonulmasyeterligörülmütür. IMAKEDONYA DASYAN:HÜRRYETEGDENYOL Merutiyetin ilânna giden olaylar zinciri 3 Temmuz 1908 de Niyazi Bey is mindebirsubaynresne deikiyüzadamylabirliktedaaçkmasilefitillenmi tir 1.Buisyanveakabindeartarakdevamedenisyanlarveolaylar,devletiII.Ab dülhamityönetimininengelolamadbirmecrayatayacaktr. DalgadalgagenileyenisyanlarzincirininTemmuzaynnortalarndanitiba renamerikanbasnnayansmayabaladgörülmektedir.nitekim12temmuz 1908tarihli TheWashingtonHerald gazetesinde TürksyanclarKazand balkl haberde, önceki gün Makedonya nn on bin nüfuslu Kastoria kasabasnda çkan isyanbastrmakiçingönderilenikitürkbirliininarkayplarvererekbozguna urad ve bölgenin tamamen isyanclarn kontrolüne geçtii bildirilmektedir 2. Haberdeisyanlailgilibilgilerverilmemitir. 1 Yusuf Hikmet BAYUR, Türk nklâb Tarihi, C. I, Ksm I, TTK. Yay., Ankara-1991, s July 1908, The Washington Herald, s. 11.

4 40 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 kigünsonra TheWashingtonTimes gazetesindekastoriaisyanndansonraki en büyük isyan olarak nitelendirilen Manastr olaylarnn okuyuculara duyurul duugörülmektedir. ÖdemeyadasyanTürklerinÜltimatomu balylaverilen haberde, yaanan hadiselerin temelinde askerlerin maalarn alamamalarnn yatt bildirilmektedir. Habere göre, Makedonya nn muhtelif garnizonlarnn alacaklaskerleriisyanetmi,isyanclarklalarnduvarlarnnüstünde Paramz isteriz yazanafilerasmlardr.ii.abdülhamitisebölgedekarklklarnnedeni niörenmeleriiçinbölgeye200gizliserviselemanve70.taburabal11subay göndermi fakat isyanclar bu görevlileri tutuklamlardr. Bölgeye tayin edilen emsipaaiseselanik eulamdurumdadr 3. II. Abdülhamit döneminin genel sorunu, asker maalarnn genellikle zama nndaverilmemesi,askerlerinklkkyafetveyaamartlarnnsondereceyetersiz olmas,tayinlerinzamanndaveyerindeyaplamamasyd.hattaalmanyasefiri BaronMarschalldeaskerinmaalarnndüzenliödenmesikonusundaBabâli ye müteadditiradelerteblietmibabâli yibuhusustauyarmtr 4.Ancaksorunla rn çözülmesi mümkün olmam, bu nedenle merutiyetin yeniden ilan edilme sindenbirkaçseneevveldenberidiraskerlerarasndaküçükveyerelisyanhadise lerizuhuretmitir.görünenokiamerikanbasndayaananlarilkönce,birkaç yldrskskmeydanagelenalacaklaskerlerinçkardhuzursuzluklardanbirisi zannetmitir. Amerikan basn Makedonya bölgesindeki isyanlarn önemini ve bölgedeki hâkimgücüngençtürklerolduunubirkaçgüniçerisindeanlamayabalayacak tr. Nitekim NewYork Daily Tribune gazetesinde verilen bir haberde, Manastr bölgesindeki 2. ve 3. ordu subaylarnn Genç Türk hareketinin propagandas altndagenelbirdevriminçemberindeolduundanbahsedilmektedir.ayrcabaz ktalardaisyanlarndevamettii,asisubaylarngüneymanastr dagreknüfusu nunyardmnsalamakiçinuratklarbelirtilmektedir Temmuz tarihli, The Washington Herald gazetesinde verilen bir haber, Makedonya daki olaylarn anlamn ve seyrini oldukça açk bir ekilde ortaya koymaktadr. Haberde, bölgedeki çeitli garnizonlardan otuz bin askerin stan bul a doru harekete geçtii; birliklerin amacnn, ölümün veya yaralanmann hesabnyapmadannepahasnaolursaolsunkontrolüii.abdülhamit inelinden almakolduubildirilmektedir 6. ButarihtenitibarenAmerikanbasnnda,Makedonya dayaananolaylarlail gilihaberlerinarttgörülmektedir.19temmuztarihli TheSun ve NewYork DailyTribune gazeteleri,osmanhidayetpaasuikastnokuyucularnaduyurur ken; 7 bu haberi, 21 Temmuz da The Washington Times ve 22 Temmuz da The 3 14 July 1908, The Washington Times, Last Edition, s.2. 4 BAYUR, Türk nklâb Tarihi, C.I, Ksm I, s July 1908, New-York Daily Tribune, s July 1908, The Washington Herald, s July 1908, The Sun, s.5 ; 19 July 1908, New-York Daily Tribune, s. 6.

5 1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 41 Washington Herald gazetelerinde verilen Mutasarrf Hüsnü Paa nn Serez de öldürüldüühaberleritakipetmitir 8.24Temmuztarihli NewYorkDailyTribune gazetesindeverilenhaberdeiseemsipaa nnbirsuikastakurbangittiibildiril mektedir. 9 ArdardnaII.Abdülhamit ebalsubaylarayaplansuikasthaberleri ninyaynlanyaananasayisizvekarmakortamaçkçagözlerönünesermek tedir.özelliklehüsnüpaacinayetiyleilgiliolarak TheWashingtonTimes gazete sindeverilenbirhaberde,paann32kurunlavurulduuyazlmaktaveuçarpc ifadeye yer verilmektedir: Liderleri Vahice Öldürülürken Garnizon Katillere Katl d 10. Bu alt balk Makedonya da ordunun artk ttihat ve Terakki Cemiyeti nin hâkimiyetinegirdiininveyaananlarkarsndaosmanlyönetimininne kadar çaresizdurumadütüününbirifadesiolsagerektir. Görüldüü üzere, Amerikan basn Makedonya bölgesindeki hadiseleri ya kndan takip ederek, kamuoyunu gelimelerden haberdar etmitir. Gazetelerde isyancbirliklerindurumlarhakkndadapekçokbilgilerverilmitir 11.Bugazete lerden NewYorkDailyTribune,21Temmuz daisyanngeldiisonnoktayoku yucularna ManastrdasyanTürkAskeriBirliklerininÇouDevrimciHareketeKatl dlar bal altnda duyurmaktadr. Genç Türklerin 3. ordunun tamamn ve 2. ordunun bir ksmn ele geçirdiinin bildirildii haberde, bütün halkn harekete dâhil olduu ve yetkililerin çaresiz kald vurgulanmaktadr. Sultan II. Abdül hamit inisemakedonya dayaananlardankendibakanlarnsorumlututtuuve bu yüzden onlara öfkeli olduu yazlmaktadr. Habere göre, bakanlar Sultan a askerimahkemedeyarglanmaybekleyenaskerleriaffetmesiniönermilerfakatii. Abdülhamit,bunukesinliklereddetmitir.Padiahnbutavrsergilerken,3.ordu nun bütün subaylarn görevden alabileceine ve bunu yaparken de kendisine bal olarak gördüü Arnavutlarn gücünü kullanabileceine inanmakta olduu belirtilmektedir Temmuztarihli NewYorkDailyTribune gazetesindeyeralan Türkiye de Kriz balkluzunbirhaberde,hadiseleringenibirçerçevedeizahedildiigö rülmektedir.haberinaltbalnda SertÖnlemlerAlnyorSultansyanclarnPlan larnkabul Edebilir ifadesine yerverilmektedir.yaznniçeriindeise,manastr bölgesindeki askerlerin, geciken maalardan,kötü yemeklerden ve kyafetlerden rahatsz olduklarndan ve bu nedenle de Genç Türk propagandasnn etkisine rahatlklagirerekisyanettiklerindenbahsedilmektedir.hareketinçabucakbüyü Osman Hidayet Paa, suikasttan yaral olarak kurtulmutur. Bk. BAYUR, Türk nklâb Tarihi, C.I, Ksm I, s. 473; Mustafa RAGIB, Merutiyetten Önce Manastr da Patlayan Tabanca, (Yay. Haz. Rahan Akta), Bengi Yay., stanbul-2007, s.644; Kâzm KARABEKR, ttihat ve Terakki Cemiyeti , Emre Yay., stanbul-1995, s July 1908, The Washington Times, Last Edition, s.1 ; 22 July 1908, The Washington Herald, s July 1908, New-York Daily Tribune, s. 3. emsi Paa 7 Temmuz da Manastr da öldürülmütür. Bkz. BAYUR, Türk nklâb Tarihi, C. I, Ksm I, s. 442, ; Ernest E. RAMSAUR, Jön Türkler ve 1908 htilâli, (Çeviren: Nuran Yavuz), Pozitif Yay., stanbul-2007, s July 1908, The Washington Times, Last Edition, s July 1908, New-York Daily Tribune, s.6 ; 23 July 1908, The Sun, s.5 ; 24 July 1908, The Washington Times, Last Edition, s. 9 ; 24 July 1908, The Sun, s.3 ; 24 July 1908, New-York Daily Tribune, s July 1908, New-York Daily Tribune, s. 3.

6 42 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 mesininnedenibuekildeverilirken,ayrca Hareketinkarakterininöndeolanözellii anayasalbirhükümettalebidirvemakedonya yaherhangibiravrupadevletininkarma snakarkoymadr denilerektemeldeyatansebeportayakonulmaktadr.belliki isyan baladktan sonra bölgeyi inceleyen muhabirler olaylara bir ölçüye kadar vakfolmulard.haberindevamnda,gençtürkhareketiningüçlübirlideriol mamasnaramenhareketinböylesinebüyümesinededikkatçekilmektedir.geli en hareketi etkisiz hale getirmek için Sultan tarafndan benimsenen plann; re formfikirleriningarnizonlarabulamasnönlemekvebütünüyleisyanbastrmak için Anadolu dan askerî birlikleri harekete geçirmek, ayrca isyan bölgesindeki askerlerin birikmi maalarn ödemek için Osmanl bankasyla borç almak için anlamayapmayagayretetmekolduundanbahsedilmektedir 13. NewYorkDailyTribune gazetesininaynnüshasndaisyannbalangçnok tasna k tutan bir dier yazya da yer verilmitir. Hürriyet çin syan balkl haberin alt balnda, Bu Devrim Paris teki Kongrenin Sonucudur denilmekte, haberinsonundahareketisultannyeeniprenssabahaddinveahmedrza nn yönettiininanlaldndanbahsedilmektedir 14.AnlaldkadarylagazeteMa kedonya dakigelimeleri;ttihatveterakkikongresinevecemiyetinikiöncüismi AhmedRzailePrensSabahattin inliderliklerinebalamaktadr.oysabuahsla rnhemkendiaralarndabirfikirayrlolduuhemdeordudakittihatççizgi ninfarklbirmecradagelitiiburadaifadeedilmelidir. Manastr nisyanclarnkontrolündeolduundanbahsedildii 15 veartkma kedonya dakiisyanbastrmannmümkünolmadnnanlaldgünlerde,genç Türklerin talepleri de Amerikan basnnda yer almaya balamtr. Bu haberlere göre GençTürkPartisiKomitesi Sultan aistekleriniiçerenbirmuhtravermiler dir.eeristekleri11güniçerisindekabuledilmezsesultan,manastrbölgesinde yerelyönetimmerkezlerineelkoyuporadabirmecliskurmakla(merutiyetiilân etmekle)tehditetmektedirler 16.BusondereceönemlibirtehdittirvebölgeyiOs manlyönetimindenayrmakanlamtamaktadr.gazetelerdehergünyeralan bölgedekiisyanvebaarhaberlerinden,cemiyetinbunuyapacakgüçtençokda uzakolmadanlalmaktadr. YaanangelimelerkarsndazordurumdakalanII.AbdülhamitartkAna yasayyürürlüekoymakgerekliliiduyacaktr.nitekim23temmuztarihli The Washington Herald gazetesindeki Türkler Anayasay Elde Etti balkl haberde, Sultannisyanclarnilerigitmesiniengellemekiçinadmatmayakararverdiin denbahsedilmektedir July 1908, New-York Daily Tribune, s July 1908, New-York Daily Tribune, s July 1908, The Sun, s July 1908, New-York Daily Tribune, s.3 ; 24 July 1908, New-York Daily Tribune, s July 1908, The Washington Herald, s. 3.

7 1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 43 IIANAYASANINYENDENYÜRÜRLÜEKONMASIVETEPKLER OsmanlDevleti nde23temmuz1908 desultanii.abdülhamit iniradesiyle Merutiyet ikinci kez ilân edilmitir. 18 II. Abdülhamit in bu kararnn Amerikan basnnda geni yank bulduu, gazetelerin Merutiyetin ilânn ayrntl bir bi çimdeokurlarnaduyurduklargörülmektedir. TheWashingtonHerald gazetesimerutiyetinilânn, TürklerçinÖzgürlük BakentteSansasyon balklhaberleduyurmutur.altbalndaisesultannva tandalarnaanayasateklifettiibelirtilmitir.haberde,monaribeklenmedikbir ekilde teslim oldu denilmekte ve Merutiyetin ilânnn sebebi olarak da Genç Türklerin Makedonya y ele geçirmesi ve Arnavutlarn desteklerini Sultandan çekmelerigösterilmektedir 19. TheNewYorkTimes ngelimeleriokurlarnaduyuruudabenzernitelikte dir.sultannanayasaypanikiçindekabulettiininvurgulandhaberinaltba lnda, Sultann Avrupa daki hâkimiyeti altnda bulunan topraklarn en büyük ksmnndevrimcilerinellerindeolduuvearnavutlarnsultanyüzüstübrakt vurgulanmtr.oldukçateferruatlolarakverilenhaberde,24temmuzsabahii. Abdülhamit in Meclisi Mebusan n toplanmasn gerektiren iradesinin resmen yaynlanmasnn, stanbul da büyük aknlk yarattndan bahsedilmektedir. Aynhaberin syanclarnbelenmedikkontrolü altbalndaverilenbilgilerdeise, Balkanlarda belirli noktalardan emir alan Genç Türklerin, Selanik ve Manastr vilayetlerine tamamen hâkim olduundan ve Arnavutlarn da onlara katldn dan bahsedilmektedir. Ayrca mparatorluk tarihinde eine rastlanmadkbire kilde Türk ordusunda bir isyan olduu ve Sultann sivil memurlarnn bölgede direnmeksizinboyunediklerivurgulanmaktadr 20. Yine TheNewYorkTimes gazetesininyukardaverilenhaberin Arnavutlar dansultanaok altbalndasunulanhaberinde,22temmuz dasadrazamferit Paa nnazlivesaidpaa nn sadareteatanmakiçinayngünsarayaçarlmas hakkndabilgilerverilmitir.haberegöre,anayasannyenidenyürürlüekonul masiçinyeminedenüsküparnavutlarndangelenbirtelgrafvastasyla,türki ye ninmeselelerindekrizenbaayerlemiti.bumesajyldzsaray na Biryld rm gibi dütüünde, bu duruma çok içerleyen ve bunu bir ihanet olarak gören SultanderhalArnavutkökenliSadrazamFeritPaa ysarayaçararakazletmitir. ZiraSultanMakedonya daarnavutlaraçokgüvenmekteveözelliklebuhadiseler karsndaordudakiisyanbastrmakiçinbelbalayabileceiyegâneunsurolarak onlargörmektedir Cezmi ERASLAN, Kenan OLGUN, Osmanl Devleti nde Merutiyet ve Parlamento, 3F Yaynevi, stanbul-2006, s July 1908, The Washington Herald, s July 1908, The New York Times, s. 1. Ayrca u bilgiler de yer almaktadr: Manastr tamamen genç Türklerin elindedir. Selefine yaplan suikasttan sonra Manastr Vilayetine karargâh komutan olarak gönderilen Mareal Osman Fevzi Paa gece süresince zorla alkonuldu ve Ochrida ya zorla kaçrld. Orada Genç Türk Partisi lideri Niyazi Beyin ellerindedir July 1908, The New York Times, s.1. Ferit Paa nn azli ve Said Paa nn Sadrazamla atanarak kabinede yeni yaplanmaya gidilmesi hakkndaki haberler için ayrca bk. 23 July 1908, New-York Daily Tribune, s. 3.

8 44 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 Yinegazetelerdebahsedildiinegöre24TemmuzsabahSelanik teuçsuzbu cakszbirdüzlükteaskerîvesivilyetkililerinyansrapekçoksaydainsantop lanm, Anayasay ilân eden imparatorluk ferman burada halka okunmutur. Ferman, toplanan kalabalkta çlgnca bir sevince neden olmutur. Selanik halk sokaklarda Çokyaahürriyet sloganlarylayürüyüleryapm,ikibinkadarasker defranszmillîmarnsöyleyerekhalkaitiraketmitir 22. TheSun gazetesindeisemerutiyet inilân TürkiyeçinAnayasa balile verilmi,haberiçeriinde,1876anayasasnn,batavrupaülkelerinimodelald belirtilmitir 23. TheWashingtonTimes gazetesindedebenzerbilgilerverildikten sonragelimeler,despotizminölüüve özgürtürkiye nindouuolarakdeer lendirilmitir. Haberde sultan için Ellerini kaldrd ve yeniden anayasal rejime raz oldu benzetmesidikkatçekicidir 24. NewYorkDailyTribune gazetesinde Türkiye çinreformanayasarestoreediliyorsultangençtürklerintaleplerineboyuneiyor balylaverilenhaberdeise,sultannanibirkalemdarbesiyledizginleriellerine aldve1876anayasasngeriverdiibelirtilmektedir 25. YukardaverilenhaberlerdegörüldüügibiAmerikanbasnnnortakdeer lendirmesine göre, Sultan II. Abdülhamit bir mecburiyet neticesinde Anayasay yenidenyürürlüekoymuyanimerutiyetiilânetmitir.sultannmecburkalma s hususunda da, Makedonya bölgesinin Genç Türklerin kontrolüne geçmesi ve ArnavutlarndaSultanasrtçevirmeleri,nedenolarakgösterilmitir. TheNewYorkTimes gazetesiyenidenyürürlüekonan23aralk1876tarihli Anayasann;imparatorluunbölünmezlii,Sultannüstünlüü,bireyselhürriyet, bütün inançlara, basna ve eitime özgürlük, eit ve kanuni vergilendirme, iki yasamameclisi,herdörtyldabiryaplacakoylamaylagenelseçimlerveazlolu namazhakimler 26 gibiesaslargetirdiinisralamaktadr.ayngazetenin26tem muztarihlinüshasndaverilenhaberde,gençtürklerinaçkçasöylenenamaçlar nnanayasadamevcutolanilkelerinyerinegetirilmesiolduu,bunlarsamimibir ekilde uygulanabilirse sadece barsever bir devrim olaca ve neticede Türki ye deetkilibirgelimeyesebepolabileceidilegetirilmitir.ancakhepsiniyerine getirmeyolundazorluklarbulunduu,hürriyetingenilemesindekigecikmelerin ciddibirendiekonusutekilettiivebununsonucununilerideçatmavekan dökmeyeyolaçabileceidevurgulanmtr.gelecekteuygulamadahereyinor dununtutumunabalolaca,hürriyetlebirlikteyenidüzentesisedilebilirseba ar ihtimali olaca, ancak düzen salanamazsa anari yaanaca ve Avrupal devletleriniekarabileceibelirtilmitir July 1908, New-York Daily Tribune, s. 3 ; 25 July 1908, The New York Times, s July 1908, The Sun, s July 1908, The Washington Times, s July 1908, New-York Daily Tribune, s July 1908, The New York Times, s July 1908, The New York Times, s. 6.

9 1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 45 MerutiyetinilânylailgiliAmerikanbasnnayansyanilgiçekicibirhaberde, olayn Amerika da yaayan Osmanl vatanda Suriyeliler tarafndan da büyük sevinçlekarlanddr.suriyelilernewyork tabirakamyemeindetoplanm lar, ki Türk ve iki Ermeni nin de bulunduu yüz kadar davetlinin katld bu yemekte,davetlilerngilizce,franszcavearapçaolarakyaptklarkonumalarla II. Abdülhamit e övgüler yadrmlardr. New York Türk Konsolosu Mundji Bey in de bu yemee katlmas ve burada Fransz millî mar ve dier devrimci marlarnsöylenmesi,buhaberinverildii NewYorkDailyTribune gazetesinde Türkhükümetindekibüyükbirpolitikdeiimingöstergesi olarakdeerlendirilmitir. SuriyelilerSadrazamSaidPaa yabirdetebriktelgrafçekerek,yllardrbekledik leri ve kalplerinde yaattklar Anayasann ilânndan dolay ve balatlan büyük reformiçinsultanateekkürleriniarzettiklerinibildirmilerdir 28. Amerika Birleik Devletleri Bakan Roosevelt, stanbul daki Büyükelçileri Leishman araclyla, Merutiyetin ilânndan dolay Türk Hükümeti ne gönder dii mesajnda, Türk Sultannn Anayasay ilân etmesinden dolay duyduu memnuniyetinidilegetirmitir.türkhükümetinitebrikedenrooseveltbugeli melerin Osmanl milletinin refahnn artmasna ve kalc barn salanmasna yardmcolacanifadeetmitir 29. Merutiyetincokusununyaandgünlerde31Temmuz da NewYorkDaily Tribune gazetesi çok dikkat çekici bir bilgiyi okurlaryla paylamtr. Habere göre,aslndagençtürkler,budevrimi1eylül desultanndoumgünündeyap may planlamaktaydlar. Fakat ngiltere Kral ile Rus mparatoru nun yaptklar Reval görümelerinde, Makedonya reformlar konusunda Osmanl Devleti ne baskkurulmaskararabalannca,genç Türklerdevrimikararlatrlangünden önceyapmakdurumundakalmlardr 30. Amerikan basnnda, Merutiyetin ilânyla beraber Osmanl Devleti nde ka dnlarn yüzlerindeki peçeyi açtklar haberleri de yer almtr. The Washington Times gazetesi sütunlarnda bu haberlerle ilgili Washington da Türk elçiliinde yaplanbirmülâkatayerverilmitir.mülâkatnkonusu,sultanii.abdülhamit in kadnlarnpeçeleriniçkarmalarhususundaverdiiiddiaedilenizinleilgilihaber leringerçekliliininolupolmaddr.büyükelçimehmetalibey inmülâkatsra snda ehrin dnda olmas nedeniyle mülâkat elçilik yetkilileri ile yaplmtr. smi verilmeyen bir elçilik yetkilisi bu iddialara üpheyle yaklamakta hatta mümkün olmadn belirtmektedir. Yetkili, Osmanl Devleti genelinde peçesiz, Amerikalbirkadngibigiyinmeninuygunsuzolacandasözlerineeklemekte dir 31.Yinebukonuylailgiliolarak NewYorkDailyTribune gazetesindeverilen 28 3 August 1908, New-York Daily Tribune, s August 1908, The New York Times, s. 4 ; 4 August 1908 New-York Daily Tribune, s July 1908, New-York Daily Tribune, s July 1908, The Washington Times, s. 3. The Washington Times gazetesinin Berlin kaynakl olarak verilen haberde peçenin Türk kadnlarnn geleneksel güzelliklerini gizledii ve yal rejimin zararlarndan bugün dönüldüü yorumu yaplmaktadr. Haberin devamnda ise Bugün

10 46 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 birhaberde,türkkadnlarnnhemenpeçeleriniaçtklaryazlmaktadr.hattabu haberde yaplan bir yorumda, kadnlarn yaknda Yldz Saray nn pencereleri altndaoykullanmahakknsavunangösterileryapabileceklerininmuhtemelol duudabelirtilmektedir 32. MerutiyetinilânndansonraAmerikanbasnndaII.Abdülhamit ingenelaff kabulettiihaberlerininyerbulmayabaladngörmekteyiz.31temmuztarihli, NewYork Daily Tribune gazetesinde, genel affn Amerika daki Türk vatanda siyasîfirarilerdebüyüksevinçyarattyazlmaktadr.newyork ta,washington Caddesi nin etrafndaki Türk ve Ermeni mahallelerindeki pek çok pencereye af bildirisinin bir kopyas aslmtr. Haberde, New York Türk Konsolosu Mundji Bey inresmîbildirisiyeralmaktadr.bunagöre,rkvemilliyetlerinebaklmaks zn,newyorkehrindevebütünamerika dayaayansiyasîfirarîtürkvatanda lar, gerekli pasaportu aldktan sonra Türkiye ye geri dönebileceklerdi. Ayrca, MundjiBey ingazeteyeverdiimülâkatagöre,amerika dadörtyüzbincivarnda Türkvatandayaamaktadr.Bunlarnenazdörttebiriisesiyasîfirariolupilân edilenaffnkapsamiçerisindedirler.mundjibeybumülâkatnda;gelecekikiayda Amerika dan Türkiye ye büyük bir göç olacan tahmin ettiini, bundan sonra Türkiye dedüüncevekonumahürriyetiolacanvesononyldapolitikneden lerdendolayülkesiniterketmekzorundakalanbinlercetüccarndageridönecek lerikanaatinitadnsöylemitir Temmuz tarihli The Sun gazetesinde, ngiliz diplomat Lord Cromer le gerçekletirilen bir mülâkata yer verilmitir. Lord Cromer in Merutiyet sonras tespitleri ve uyarlar dikkat çekicidir. Gazetenin ifadesiyle Cromer, ngiltere de ortaya çatlak bir ses atmtr. Cromer, Avrupa savann yaklat hususunda uyarlardabulunmaktavetürkiye deyaanankrizindünyayalarmageçireceini iddiaetmektedir.sondönemdeoluanngilizrusittifaknnalmanlarfazlasyla kzdrdn ifade eden Cromer, Almanlarn bu öfkesinin onlar çok tehlikeli bir noktaya sürükleyeceini düünmektedir. II. Abdülhamit in ise içinde yaad günlerinkorkusuylaalmanlardanaskerîyardmtalepetmesindenendielenmek tedir.buihtimalinbüyükgüçlerarasndatehlikelibirdurumoluturacakonu sunda uyarlar yapmaktadr 34. Cromer özetle, ngilizrus ittifak karsnda bir AlmanOsmanlittifakolumasndanendieetmektevebusonucunbirAvrupa savadouracakonusundauyarlardabulunmaktadr. KonuylailgiliAmerikangazetelerindeyeralanhaberlerdenbirisideSultan n halkn arasnda sokakta dolamasdr. II. Abdülhamit in halkn içerisine çkmas Türkiye den gelen haberlere binaen binlerce peçesiz kadn yeni bulunan özgürlüün sevinciyle gösteri yapt. Bk. 25 July 1908, The Washington Times, Last Edition, s July 1908, New-York Daily Tribune, s July 1908, New-York Daily Tribune, s. 3. Genel Af haberleri için ayrca bk. 31 July 1908, The Washington Herald, s.4 ; 31 July 1908, The Washington Times, Last Edition, s.6 (Bu gazetenin verdii habere göre, Amerika da, Türk vatanda iki yüz bin politik mülteci bulunmaktadr) July 1908, The Sun, s.1.

11 1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 47 Amerikanbasntarafndanolaandveartcolarakdeerlendirilmitir. The Washington Times gazetesinde verilen haberlerde Sultan II. Abdülhamit in Ana yasaytekraryürürlüekoyduuiçingüvenlecaddelerdegörünebildii,halknise bu duruma büyük aknlk duyduu belirtilmektedir. Sultann otuz bir yllk saltanatndasaraydagerçekbirmahkûmgibiyaadamabugünkendiniözgür letirdiiyorumlaryaplmaktadr.31temmuz dagerçekleencumaselamln dacamietrafnayediyüzbinkiinintoplandbilgisiverilmekte,osmanltari hindekiendikkatçekicigösteriolaraknitelenenbugelimeesnasndahalknsul tana tezahüratlar yapt ve dualar ettii bildirilmektedir 35. Verilen haberlerden anlaldkadarylagazete,merutiyetinilânn,ii.abdülhamit ihalklabulutu ranvehalknnazarndasultannitibarnartranbirgelimeolarakdeerlendir mektedir. SONUÇ Makedonya daosmanldevleti nimerutiyetinilânnagötürecekilkhareket lenmelerkendinigösterdiinde,amerikanbasnbunuöncedevletingenelaskerî sorunlarnn bir tezahürü eklinde alglamtr. Ancak birkaç gün içerisinde, ko nunun asker maalar ya da yaam standartlar gibi basit ve lokal bir düzeyde olmadanlalm;yaananlarn,gençtürkhareketinindevletisiyasalbirdönü ümesürükleyebilecekölçekteordukanalylayürüttüübirdevrimhamlesiolabi leceindensözedilmeyebalanmtr. Siyasalbelirtilerarttkça,Amerikanbasnnnkonuyaolanilgisideyounla mvegazetesütunlarnaoldukçateferruatlsaylabilecekbilgilertanmayaba lanmtr. Gazetehaberlerinde,MerutiyetinilânnagidensüreçteMakedonya dayaa nanaskerîgelimelervegençtürklerinbugelimeleriçerisindekietkileri;osman l Sultannn gelimeler karsnda taknd tutum ve yöneliler; Merutiyetin ilânnngerekosmanlcorafyasnda,gerekseamerika dabulunanosmanlva tandalarnezdindeoluturduucokuatmosferi;amerikabirleikdevletleri nin Merutiyetinilânkarsndaduyduumemnuniyetgibikonularnönplanaçkt görülmektedir. Haberlerde, Makedonya da tekilatlanan ve devrimci olarak nitelenengençtürklerinbaarskarsndaboyuneensultann,anayasayye nidenyürürlüekoymastakdirlekarlanmancakuygulamaevresininönemin denvezorluklarndandaözelliklebahsedilmitir. Merutiyetin ilân srasnda Amerika da yaklak dört yüz bin civarnda Os manlvatandannyaamasvebunlarndörttebirindenfazlasnnsiyasîmülteci durumundaolmas,üphesizgazetelerinkonuyaolanilgileriniarttranvehaber lerinidahagenitutmalarnasebepolanfaktörlerdendir July 1908, The Washington Times, Last Edition, s. 1 ; 31 July 1908, The Washington Times, Last Edition, s. 13 ; 2 August 1908, The Washington Times, Five Sections, s. 1.

12 48 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1 ElealnankonuylailgiliAmerikanbasnndayeralanhaberlergenellikleyaln bir ekilde verilmi, baz haberler ise etkili yorumlarla desteklenmitir. Osmanl corafyasndayaanan bir siyasal dönüümhamlesinin Amerikan basnna yan smasvegenibirperspektiftedeerlendirilmesiilgiuyandrcdüzeydedir. 26July1908,TheWashingtonTimes,s.3. 27July1908,TheWashingtonHerald,s.3.

13 1/1 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 49 KAYNAKÇA IGazeteler(UnitedStatesOfAmerica) TheWashingtonTimes:14July1908,LastEdition,s.2;21July1908,LastEdition,s.1;24July1908, LastEdition,s.9;25July1908,LastEdition,s.3;26July1908,s.3;28July1908,LastEdition, s.1;31july1908,lastedition,s.6,13;2august1908,fivesections,s.1. TheWashingtonHerald:12July1908,s.11;19July1908,s.8;22July1908,s.4;23July1908,s.3;25 July1908,s.4;27July1908,s.3;31July1908,s.4. TheNewYorkTimes:25July1908,s.1;26July1908,s.6;4August1908,s.4. NewYorkDailyTribune:18July1908,s.3;19July1908,s.6;21July1908,s.3;22July1908,s.6;23 July1908,s.3;24July1908,s.3,6;25July1908,s.3;29July1908,s.6;31July1908,s.3;3 August1908,s.10;4August1908,s.3. TheSun:19July1908,s.5;23July1908,s.5;24July1908,s.3,4;25July1908,s.2;26July1908,s.1. IITelifveTetkikEserler Bayur,YusufHikmet;TürknklâbTarihi,C.I,KsmI,TTK.Yay.,Ankara1991. Eraslan, Cezmi; OLGUN, Kenan; Osmanl Devleti nde Merutiyet ve Parlamento, 3F Yaynevi, stanbul2006. Karabekir,Kâzm;ttihatveTerakkiCemiyeti ,EmreYay.,stanbul1995. Ragb, Mustafa; Merutiyetten Önce Manastr da Patlayan Tabanca, (Yay. Haz. Rahan Akta), BengiYay.,stanbul2007. Ramsaur,ErnestE.;JönTürklerve1908htilâli,(Çeviren:NuranYavuz),PozitifYay.,stanbul 2007.

14 50 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/1