Bartýn-Ardýç Yöresindeki Orman Restorasyonu Uygulamalarýnýn Bazý Toprak Özellikleri Üzerine Etkisi

Transkript

1 18, 69, (2008) Bartýn-Ardýç Yöresindeki Orman Restorasyonu Uygulamalarýnýn Bazý Toprak Özellikleri Üzerine Etkisi Halil Barýþ ÖZEL* Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Bartýn Orman Fakültesi, Orman Mühendisliði Bölümü, Bartýn-TÜRKÝYE *Corresponding author: Özet Bu çalýþma, Bartýn iline baðlý Ardýç yöresindeki orman restorasyon alanýnda gerçekleþtirilmiþtir. Araþtýrmanýn amacý, restorasyon kapsamýnda gerçekleþtirilen arazi hazýrlýðý çalýþmalarýnýn topraðýn fiziksel ve kimyasal özelliklerinde neden olduðu deðiþimleri belirlemektir. Bu amaçla, sahadan arazi hazýrlýðý uygulamalarýndan önce (2000 yýlý) ve uygulamalar yapýldýktan 6 yýl sonra (2006 yýlý) toplam 60 örneklik alandan toprak numuneleri alýnmýþtýr. Bu örneklerin fiziksel ve kimyasal analiz sonuçlarýnýn karþýlaþtýrýlmasý sonucunda; kum, ph, organik madde, toplam azot, fosfor ve potasyum miktarlarýnýn azaldýðý, buna karþýlýk silt ve kil miktarlarýnýn arttýðý tespit edilmiþtir. Anahtar Kelimeler: Arazi hazýrlýðý, Fagus orientalis, orman restorasyonu, toprak özellikleri. Impact of Forest Restoration Practices on the Some Soil Properties in Bartýn-Ardýç District Abstract This study was carried out in a forest restoration zone in Ardýç district within the borders of Bartýn. The aim of this research is to determine the changes in the physical and chemical properties of soil caused by the land preparation applications, which were performed as a requirement of restoration practices. 60 samples of soil were taken from different places in the zone before the land preparation applications were practiced (in 2000) and six years later (in 2006). When compaired the physical and chemical analyses values of these samples, it was determined that the amount of sand, ph, organic elements, azote, phosphorus and potassium decreased; but, the amount of dust and clay increased. Keywords: Fagus orientalis, forest restoration, site preparation, soil properties. Özel HB (2008) Bartýn-Ardýç Yöresindeki Orman Restorasyonu Uygulamalarýnýn Bazý Toprak Özellikleri Üzerine Etkisi. 18, 69, GÝRÝÞ Ülkemizdeki doðal ormanlar, geçmiþten günümüze kadar yapýlan hatalý uygulamalar (menfi seleksiyona dayalý seçme kesimleri), usulsüz kesimler, açmacýlýk, yangýnlar, kar, fýrtýna, mantar ve böcek zararlarý gibi çeþitli biyotik ve abiyotik faktörlerin etkisiyle önemli ölçüde tahrip olmuþ ve verimlilikleri azalmýþtýr. Bu durumu 2004 yýlýnda açýklanan istatistiki bilgiler de desteklemekte olup, 21,2 milyon hektar olan toplam orman alanýmýzýn %50'si (10,6 milyon ha) bozuk vasýflý orman niteliðindedir (Anonymous 2006). Bu olumsuz tabloya göre, toplumun orman kaynaklarýndan saðlanan ürün ve hizmetlere olan talebinin karþýlanmasý da her geçen gün güçleþmektedir. Bu itibarla, söz konusu bozuk ormanlarýn yeniden verimli hale getirilmesi, gerek saðlýklý bir toplum yaþamanýn devamlýlýðý, gerekse ülke ekonomisine katký açýsýndan çok büyük bir öneme sahiptir. Bu kapsamdaki uygulamalarýn baþýnda orman restorasyonu çalýþmalarý gelmektedir. Orman restorasyonu, çeþitli nedenlerle doðal yapýsý bozulmuþ ve verimlilikleri azalmýþ doðal orman kaynaklarýnýn yeniden verimli hale getirilebilmesi için yapýlacak silvikültürel müdahaleleri ve ýslah iþlemlerini kapsamaktadýr (Baker 1934, Oliver ve Larson 1996, Smith ve ark. 1997). Böyle önemli bir amaca hizmet eden restorasyon çalýþmalarýnýn baþarýlý olabilmesi için, baþta yetiþme ortamý koþullarýnýn iyi incelenmesi olmak üzere, ýslah edilmiþ kaliteli fidanlarýn yetiþtirilmesi, gerekli iþ gücü ve ekipmanýn temini, deneyimli teknik personelin varlýðý, yeterli ve bakýmlý orman yol þebekesinin tesis edilmesi gibi hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir (Oyonarte ve ark. 2007, Jacobs 2007). Ormanlarda gerçekleþtirilen tüm Geliþ: / Kabul: No: 69, 2008

2 Bartýn-Ardýç Yöresindeki Orman Restorasyonu Uygulamalarýnýn... teknik iþlemlerde (gençleþtirme, bakým vb.) mevcut yetiþme ortamý koþullarýnýn (klimatik, edafik ve fizyografik faktörler) ayrýntýlý olarak analiz edilmesi, bu çalýþmalarýn baþarýsýný doðrudan etkilemektedir (Çepel 1995). Bu faktörlerin içinde yer alan toprak, orman aðaçlarýnýn büyüme ve geliþimi için gerekli su ve mineral besin maddelerini bünyesinde barýndýrmasý nedeniyle ayrý bir öneme sahiptir (Atalay 2006). Bu nedenle, bir ormanda gerçekleþtirilecek silvikültürel uygulamalarda, fiziksel ve kimyasal toprak özelliklerinin çok iyi analiz edilmesi ve yapýlan müdahaleler sonrasýnda bu özelliklerde meydana gelen deðiþimlerin belirlenmesi gerekmektedir (Çepel ve ark. 1977, Kantarcý 2000). Aksi takdirde, genç orman generasyonunun ekim veya dikim yoluyla tesis edilmesinde baþarýlý olunamayacak ve sonuçta orman örtüsünden yoksun kalan bu alanlarda erozyon tehlikesi baþ gösterecektir. Bu araþtýrmada da, Bartýn-Ardýç yöresinde bulunan bozuk vasýflý Doðu kayýný (Fagus orientalis Lipsky.) ormanýnda gerçekleþtirilen restorasyon çalýþmalarý sýrasýnda yapýlan diri örtü temizliði ve arazi iþleme uygulamalarýnýn, topraðýn fiziksel ve kimyasal özelliklerinde meydana getirdiði deðiþimler incelenmiþtir. Ülkemiz ormancýlýðýnda son yýllarda hýz kazanmýþ olan restorasyon çalýþmalarý sýrasýnda gerçekleþtirilen örtü temizliði ve arazi iþleme sonrasý, topraðýn fiziksel ve kimyasal yapýsýnda meydana gelen deðiþimlerle ilgili güncel bir araþtýrmanýn bulunmayýþý, bu araþtýrma sonuçlarýnýn önemini daha da arttýrmaktadýr. Bartýn-Ardýç yöresinde gerçekleþtirilen bu çalýþma, benzer koþullara sahip diðer yörelerde yapýlacak orman restorasyonu çalýþmalarýnda, toprakta olumsuz deðiþimlerin meydana gelmemesi için, yapýlacak teknik müdahalelerde uygulayýcýlara ýþýk tutacak önemli bilgiler içermektedir. MATERYAL VE METOT Araþtýrma Alanýnýn Yetiþme Ortamý Özellikleri Bu araþtýrma, Bartýn ili sýnýrlarý içinde yer alan Ardýç yöresinde bulunan 10 ha büyüklüðündeki bozuk vasýflý kayýn ormaný restorasyon sahasýnda gerçekleþtirilmiþtir. Araþtýrma alaný, 32 30' 00''-32 39' 48'' doðu boylamlarý ile 41 18' 29''-41 25' 07'' kuzey enlemleri arasýnda bulunmaktadýr. Restorasyon çalýþmalarýnýn gerçekleþtirildiði sahanýn; rakýmý 1240 m, arazi eðimi %28 ve bakýsý kuzeydir. 51 yýllýk ( ) iklim verileri kullanýlarak Walter yöntemiyle hazýrlanan Ardýç yöresine ait iklim diyagramýna (Þekil 1) göre, yörede her mevsim yaðýþlý geçmekte olup, ortalama yaðýþýn en yüksek olduðu ay Aralýk (182,9 mm), en düþük olduðu ay ise Mayýs (108,6 mm)'dýr. Yörede yýllýk ortalama sýcaklýk 8,2 C olarak tespit edilmiþtir. En düþük ortalama sýcaklýk -4,2 C (Ocak ayý), en yüksek ortalama sýcaklýk ise 17,7 C (Temmuz ayý)'dir. Araþtýrma alanýnda ortalama baðýl nem %80,3 ve hakim rüzgar yönü kuzeydir. Ardýç'ta jeolojik yapý II. Zamanýn (Mesozoik) kretase döneminde oluþmuþtur. Bu nedenle anakayalar sedimanter yapýdadýr. Yörenin özellikle sarp ve dik eðimli kýsýmlarýnda kalker, kil, marn, þist, konglomera ve filiþ oluþumlarý bulunmaktadýr (Anonymous 2002). Araþtýrma Alanýnda Restorasyon Uygulamalarý Araþtýrmanýn gerçekleþtirildiði doðu kayýný restorasyon sahasýnda çalýþmalara 2000 yýlýnda baþlanmýþtýr. Bu amaçla ilk olarak, arazi üzerindeki kötü gövde ve tepe vasýflarýna sahip kayýn aðaçlarý toprak sathýndan kesilerek alanýn dýþýna çýkarýlmýþtýr. Daha sonra arazi eðiminin de uygun olmasý nedeniyle Caterpiller D8 dozer önüne takýlan aðýr hizmet taraðý ile alanda bulunan orman gülü, böðürtlen, sarmaþýk ve çoban püskülü bitkilerinden oluþan diri örtü tabakasý köklenerek saha dýþýna çýkarýlmýþtýr. Bu iþlemi takiben yine D8 ana güç ünitesinin arkasýna takýlan üçlü riper yardýmýyla sahada derin toprak iþleme gerçekleþtirilmiþtir. Bu iþlemleri takiben alanda oluþturulan kesik teraslara 2 x 1,5 m aralýk-mesafe ile Kdz.Ereðli-Çaylýoðlu orijinli iki yaþlý kayýn fidanlarý basit çukur dikimi yöntemiyle dikilmiþtir. Araþtýrma Alanýndan Toprak Örneklerinin Alýnmasý Araþtýrmanýn amacýný oluþturan, restorasyon çalýþmalarýnýn toprak özellikleri üzerindeki etkilerini belirleyebilmek için ilk aþama olarak 4 Eylül 2000 tarihinde sahada örtü temizliði ve toprak iþleme çalýþmalarý yapýlmadan önce, toplam 60 örnekleme noktasýndan 0-10 cm derinlikten bozunmuþ toprak örnekleri alýnmýþtýr (Þekil 2) cm derinliðin seçilmesinin nedeni, dikilen kayýn fidanlarýnýn köklerinin ilk yýllarda ancak 10 cm derinliðe ulaþabilmesidir. Bu doðrultuda, dikilen fidanlarýn ilk büyüme performansý ve adaptasyonunda 0-10 cm derinlikteki üst toprak tabakasýnýn fiziksel ve kimyasal özelliklerinin büyük No: 69,

3 Özel Þekil 1. Walter yöntemine göre Ardýç'ýn iklim diyagramý. bir önemi vardýr. Nitekim Hüttl ve ark. (1998), orman restorasyon çalýþmalarýnda üst toprak özelliklerinde meydana gelecek deðiþimlerin dikim veya ekim yoluyla alana getirilen fidanlarýn baþarýsýnda oldukça etkili olduðunu vurgulamaktadýr. Diðer taraftan Peters (1992), kayýn fidanlarýnýn ilk yýllardaki geliþiminde ve tutma baþarýsý üzerinde üst toprak tabakasýndaki koþullarýn çok önemli olduðunu bildirmektedir. Araþtýrmanýn ikinci aþamasýnda, alandaki arazi hazýrlýðý çalýþmalarýndan 6 yýl sonra (8 Eylül 2006), ilk aþamada toprak örneklerinin alýndýðý 60 örnek alandan ve yine 0-10 cm derinlikten toprak örnekleri alýnmýþtýr. Böylece, restorasyon çalýþmalarýndan önce 2000 yýlýnda alýnan toprak örnekleri ile restorasyon çalýþmalarýndan sonra (2006 yýlý) ayný noktalardan alýnan toprak örneklerinin çeþitli fiziksel ve kimyasal özellikleri birbiriyle karþýlaþtýrýlmýþ ve meydana gelen deðiþimler tespit edilmiþtir. Fiziksel ve Kimyasal Toprak Analizleri Topraklarýn fiziksel ve kimyasal özelliklerini belirlemek için örnekler hava kurusu hale gelene kadar kurutulmuþlardýr. Toprak örnekleri önce tartýlarak hava kurusu hacim aðýrlýklarý bulunmuþ ve daha sonra toprak kesekleri kýrýlmýþtýr. Bu iþlemleri takiben toprak örnekleri 2 mm'lik eleklerden geçirilmiþtir. Tüm analizler üç tekrarlý olarak gerçekleþtirilmiþtir. Toprak örneklerinde kum, týn ve kil yüzdeleri hidrometre yöntemine göre, ph 1:2.5 oranýndaki toprak-damýtýk su süspansiyonunda ph metre ile, organik madde Walkley-Black metoduna göre ve toplam azot modifiye Kjeldahl yöntemine göre, toplam fosfor Ergitme (Fusion) yöntemine göre ve toplam potasyum Atomik Absorpsiyon Spektrofotometrik (AAS) yöntemine göre bulunmuþtur (Çepel 1995, Kacar 1995, Kantarcý 2000). Ýstatistiki Analiz Topraklarýn 2000 ve 2006 yýlýna ait fiziksel ve kimyasal sonuçlarý arasýndaki farklýlýðý istatistiksel olarak belirlemek için, %99 güven düzeyinde t testi (Paired-Samples t Testi) uygulanmýþtýr. Bu amaçla SPSS paket programý kullanýlmýþtýr. Bu konuda, farklý zaman dilimlerinde ayný mekan üzerinde yapýlan örnekleme sonuçlarýnýn Þekil 2. Araþtýrma alanýnýn coðrafi konumu ve örnek alanlarýn daðýlýmý. 16 No: 69, 2008

4 Bartýn-Ardýç Yöresindeki Orman Restorasyonu Uygulamalarýnýn... Tablo ve 2006 yýllarýnda alýnan toprak örneklerinin bazý fiziksel ve kimyasal özellikleri. Deðerler 60 örneðin ortalamasý alýnarak elde edilmiþtir. Parantez içindeki deðerler standart hatalarý belirtmektedir. Farklý harfler P<0,01 güven düzeyinde ortalamalar arasýnda istatistiki açýdan fark olduðunu göstermektedir. karþýlaþtýrýlmasýnda birçok araþtýrmacý tarafýndan t testinin kullanýlmasýnýn uygun bir istatistik yöntem olacaðý vurgulanmaktadýr (Ercan 1997, Kalýpsýz 1994, Özdamar 2004). BULGULAR VE TARTIÞMA Ardýç yöresinde orman restorasyon alanýndan arazi uygulamalarýndan önce (2000 yýlý) ve sonra (2006 yýlý) toplam 60 adet örneklik alandan alýnan toprak örneklerinin fiziksel ve kimyasal analiz sonuçlarý Tablo 1'de verilmiþtir. Buna göre, 2006 yýlýnda topraklardaki kum oraný 2000 yýlýna göre düþmüþ, týn ve kil oraný ise artmýþtýr. Bu fiziksel özelliklerin ortalama deðerleri arasýnda, P<0,01 düzeyinde istatistiksel anlamlý bir farklýlýk tespit edilmiþtir. Bu durumun nedeni olarak, alanda 2000 yýlýnda gerçekleþtirilen makineli arazi hazýrlýðýný (örtü temizliði+toprak iþleme) göstermek mümkündür. Çünkü bu makineli arazi hazýrlýðý sonucunda, topraðýn toplam gözenek hacmi ile kaba gözenek hacmi (su biriktiren ve kapillar olmayan büyük gözenekler) artmakta ve buna baðlý olarak kum miktarý azalýrken, týn ve kil miktarý artmaktadýr. Bu konuda Çepel (1985)'in gerçekleþtirdiði bir araþtýrmada da benzer sonuçlar elde edilmiþtir. Diðer taraftan, Kantarcý (1981) ve Tolay ve ark. (1982) tarafýndan yapýlan araþtýrmalarda da, makineli toprak iþleme sonucunda özellikle fidanlarýn çimlendiði üst toprak katmanlarýnda (0-10 cm) kum miktarýnýn azaldýðý, kil ve týn miktarýnýn arttýðý tespit edilmiþtir. Ýki farklý yýlda alýnan toprak örneklerinin ph dereceleri arasýnda %99 önem seviyesinde anlamlý farklýlýk bulunmuþtur. Buna göre, 2006 yýlýnda alýnan toprak örneklerinin ph'larý, 2000 yýlýnda alýnanlardan daha düþüktür (Tablo 1). ph'daki bu düþüþün, makineli arazi iþlemelerine baðlý olarak orman topraklarýnýn önemli organik madde kaynaðý olan ölü örtü tabakasýnýn toprakla karýþmasý sonucunda, mineral besin maddelerinin topraða geçmesi ve dehidrasyonla su kaybýndan kaynaklandýðý söylenebilir. Böylece restorasyon alanýndaki topraðýn ph derecesi düþmüþ ve toprak reaksiyonu arazi hazýrlýðý çalýþmalarýndan önceki döneme göre biraz daha asidik karakter göstermeye baþlamýþtýr. Bu konuda Çepel (1995) ve Scheffer ve Schachtschabel (2001), toprak iþleme, gübreleme, mevsimler, bitki türleri ve toprak tipinin ph derecesini önemli ölçüde deðiþtiren faktörler olduðunu bildirmektedirler. Arazi hazýrlýðý ve restorasyon uygulamalarýnýn topraðýn fiziksel ve kimyasal özelliklerine etkisinin incelendiði bir araþtýrmada da, mekanik saha hazýrlama iþlemleri sonrasýnda toprak reaksiyonunun düþtüðü belirlenmiþtir (Boucher ve ark. 2007). Araþtýrmada, 2000 ve 2006 yýllarý arasýnda toprak örneklerindeki organik madde miktarý arasýnda istatistiksel açýdan anlamlý bir farklýlýk bulunmuþ (Tablo 1) olup, 2006 yýlýndaki organik madde miktarý, 2000 yýlýna göre daha düþüktür. Bu sonucun ortaya çýkmasýnda etkili olan nedenler arasýnda, dozer önüne takýlan aðýr hizmet taraðý ile yapýlan vejetasyon temizliði sýrasýnda organik maddece zengin olan üst topraðýn taþýnmasý ve toprak iþleme sonucunda üst toprakta deðiþen sýcaklýk ve rutubet koþullarýna baðlý olarak yeterli mikroorganizma faaliyetinin meydana gelememiþ olmasý gösterilebilir. Çünkü, özellikle araþtýrma alanýnda da olduðu gibi riper ile yapýlan toprak iþleme faaliyetleri sonucunda, üst toprakta önemli ölçüde meydana gelen rutubet kaybý ayrýþma olayý ile organik maddenin oluþumunu gerçekleþtiren mikroorganizmalarýn faaliyetini önemli ölçüde azaltmaktadýr (Çepel 1995). Arazi hazýrlýðý uygulamalarý sonrasýnda benzer nedenlerle organik madde miktarýnda meydana gelen düþüþ, çeþitli araþtýrmalarda da tespit edilmiþtir (Ayýk ve ark. 1985, Burgess ve Wetzel 2000, Sutinen ve ark. 2006). Topraktaki N, P ve K gibi makro besin elementleri gerek mikroorganizma faaliyetleri, gerekse bitki geliþimi için çok önemlidir (Çepel 1995, Türüdü 1997). Bu itibarla, toprak örneklerinde N (ppm), P (ppm) ve K (ppm) elementlerinin miktarýndaki deðiþimler de incelenmiþtir. Buna göre, 2000 yýlý ile 2006 yýlýnda belirlenen makro besin elementlerinin miktarý arasýnda %99 düzeyinde anlamlý farklýlýk bulunmuþtur (Tablo 1) yýlýnda üst toprakta (0- No: 69,

5 Özel 10 cm) tespit edilen N, P ve K içeriðinin, 2000 yýlýna göre daha düþük olduðu ortaya çýkmýþtýr. Bu düþüþün nedenleri de organik madde miktarýndaki yaþanan düþüþün nedenleri ile büyük ölçüde paralellik göstermektedir. Özellikle, aðýr hizmet taraðý ile gerçekleþtirilen vejetasyon temizliði sýrasýnda üst toprakta meydana gelen taþýnma, bu tabakadaki makro besin elementlerinin 2000 yýlýna göre daha düþük olmasýnda oldukça etkili olmuþtur. Bu konuda Ayýk ve ark. (1985), aðýr hizmet taraðý ile gerçekleþtirilen vejetasyon uygulamasý sonrasýnda üst toprakta bulunan azotun %12,4, fosforun %29,3 ve potasyumun %10,2 oranýnda azaldýðýný bildirmiþlerdir. Ayný þekilde Çepel (1995) ve Ürgenç (1998) tarafýndan da, býçak ya da aðýr hizmet taraðý ile yapýlan vejetasyon temizliði sonrasýnda verimli olan üst toprak tabakasýnda, toprak taþýnmasýna baðlý olarak bitki geliþimi için çok önemli olan organik maddenin ve diðer makro besin elementlerinin miktarýnda önemli azalmalarýn olabileceðine dikkat çekilmektedir. Ayrýca, arazi hazýrlýðý uygulamalarýnýn topraðýn fiziksel ve kimyasal özelliklerine etkilerini belirlemek amacýyla yapýlan birçok çalýþmada da, makro besin elementlerinin miktarlarýnda gözlenen deðiþimler konusunda bu araþtýrmanýn sonuçlarýna benzer sonuçlara ulaþýlmýþtýr (Kantarcý 1981, Stransky ve ark. 1985, Lincoln ve ark. 2007). Bu araþtýrmadan elde edilen bulgulara göre, restorasyon çalýþmalarý kapsamýnda gerçekleþtirilen arazi hazýrlýðýnda topraðýn fiziksel ve kimyasal özelliklerini olumsuz etkileyecek makine ve ekipman kullanýlmamasýna dikkat edilmelidir. KAYNAKLAR Anonymous (2002) Batý Karadeniz Bölgesi Jeolojik Yapýsý. Maden Tetkik ve Arama Kurumu Raporlar Serisi, No: 3, Ankara. Anonymous (2006) Orman Varlýðýmýz. Çevre ve Orman Bakanlýðý, Orman Genel Müdürlüðü Matbaasý, Ankara. Atalay Ý (2006) Toprak Oluþumu, Sýnýflandýrmasý ve Coðrafyasý. Aðaçlandýrma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüðü Yayýný, Meta Basým Matbaacýlýk, Ankara. Ayýk C, Yýlmaz H, Zoralioðlu T (1985) Aðaçlandýrma sahalarýnda kullanýlan diri örtü temizliði ve toprak iþleme ekipmanlarýnýn topraðýn fiziksel ve kimyasal yapýsýna etkileri. In: Ormancýlýkta Mekanizasyon ve Verimliliði I. Ulusal Sempozyumu Bildiriler Kitabý, 8-12 Temmuz 1985, Bolu, Baker FS (1934) Principles of Silviculture. McGraw-Hill Book Company, New York. Boucher JF, Bernier PY, Margolis HA, Munson AD (2007) Growth and physiological response of eastern white pine seedlings to partial cutting and site preparation. Forest Ecology and Management 240, Burges D, Wetzel S (2000) Nutrient availability and regeneration response after partial cutting and site preparation in eastern white pine. Forest Ecology and Management 136, Çepel N, Dündar M, Günel A (1977) Türkiye'nin önemli yetiþme bölgelerinde saf sarýçam ormanlarýnýn geliþimi ile bazý edafik ve fizyografik etkenler arasýndaki iliþkiler. Türkiye Bilimsel Araþtýrma Kurumu (TÜBÝTAK) Basýmevi, Ankara. Çepel N (1985) Aðaçlandýrma çalýþmalarýnda uygulanan toprak iþlemesine iliþkin mekanizasyonun ekolojik sonuçlarý. In: Ormancýlýkta Mekanizasyon ve Verimliliði I. Ulusal Sempozyumu Bildiriler Kitabý, 8-12 Temmuz 1985, Bolu, Çepel N (1995) Orman si. Ýstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Matbaasý, No: 426, Ýstanbul. Ercan M (1997) Bilimsel Araþtýrmalarda Ýstatistik. Kavak ve Hýzlý Geliþen Tür Orman Aðaçlarý Araþtýrma Müdürlüðü, Ýzmit. Hüttl RF, Schneider BU (1998) Forest ecosystem degradation and rehabilitation. Ecological Engineering 10, Jacobs DF (2007) Toward development of silvical strategies for forest restoration American chestnut (Castenea dentata L.) using blight-resistant hybrids. Biological Conservation 137, Kacar B (1995) Toprak Analizleri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araþtýrma ve Geliþtirme Vakfý Yayýnlarý No: 3, Ankara. Kalýpsýz A (1994) Ýstatistik Yöntemler. Ýstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi, Yayýn No: 3835/427, Ýstanbul. 18 No: 69, 2008

6 Bartýn-Ardýç Yöresindeki Orman Restorasyonu Uygulamalarýnýn... Kantarcý MD (1981) Aðaçlandýrmalarda toprak iþleme usullerinin yetiþme ortamýndaki besin maddeleri ve bitkisel kütle üretimi üzerine etkileri. In: Türkiye'de Hýzlý Geliþen Türlerle Endüstriyel Aðaçlandýrmalar Sempozyumu, Eylül 1981, Ankara, Kantarcý MD (2000) Toprak Ýlmi. Ýstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Matbaasý. Yayýn No: 4261/462, Ýstanbul. Lincoln MC, Will RE, Morris LA, Carter EA, Markewitz D, Britt JR, Cazell B, Ford V (2007) Soil change and loblolly pine (Pinus taeda L.) seedling growth following site preparation tillage in the upper coastal plain of the southeastern United State. Forest Ecology and Management 242, Oliver CD, Larson BC (1996) Forest Stand Dynamics. John Wiley & Sons. New York. Oyonarte C, Aranda V, Durante P (2007) Soil surface properties in Mediterranean mountain ecosystems: Effects of environmental factors and implications of management. Forest Ecology and Management 240, Özdamar K (2004) Paket Programlar Ýle Ýstatistik Veri Analizi. Kaan Kitabevi, Ankara. Peters R (1992) Ecology of beech forests in the northern hemisphere. Dissertation. Wageningen Agricultural University, Wageningen. Scheffer F, Schachtschabel P (2001) Toprak Bilimi. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Yayýn No: 73/A-16, Adana. Smith DM, Larson BC, Kelty MJ, Ashton PMS (1997) The Practice of Silviculture: Applied Forest Ecology. John Wiley & Sons. New York. Stransky JJ, Roese JH, Watterson KG (1985) Soil properties and pine growth affected by site preparation after clearcutting. Southern Journal of Applied Forestry 43, Sutinen R, Pänttäjä M, Teirilä A, Sutinen MJ (2006) Effect of mechanical site preparation on soil quality in former Norway spruce sites. Geoderme 136, Tolay U, Hýzal A, Dönmez E (1982) Çeþitli toprak iþleme yöntemlerinin Kerpe yöresindeki bozuk baltalýklarda ince tekstürlü topraklarýn fiziksel özellikleri ve aðaçlandýrma baþarýsý üzerine etkileri. Kavak ve Hýzlý Geliþen Yabancý Tür Orman Aðaçlarý Araþtýrma Enstitüsü, Yýllýk Bülten No: 18, Ýzmit. Türüdü ÖA (1997) Bitki Beslenmesi ve Gübreleme Tekniði. Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayýn No: 171/13, Trabzon. Ürgenç S (1998) Aðaçlandýrma Tekniði. Ýstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayýn No: 3994/441, Emek Matbaacýlýk, Ýstanbul. No: 69,