Beferanslar 17. sayfadadır. Elektrik Mühendisliği 82

Transkript

1 UDK: « Yıan Arasında Dünya Üzerinde Eektrik Enerjisi, Topam Enerji ve Mii Geir Artışan İe Bunar Arasındaki Karşııkı Münasebeter Yazan : Fremont Feix - AIEE Stone - Webster Mühendisik Firmasının Avrupa Mümessii Çeviren : Hüseyin PEKiN EE. Amerikan Eektrik Mühendiseri Biriği (.E.EE.) tarafından Toronto'da (Kanada) tertip ounan Kongreye, Stone-Webster firması mühendiserinden Mr. Fremont Febc'in vermiş oduğu bu tebiğde memeketerin mii geireri ie topam enerji tüketimeri arasındaki münasebeter inceenmiş ve bazı yargıara varımıştır. Yazının bütün üyeerimiz ve özeike beger yıık kakınma pânarının hazıranmasın da eektrik sektörü yatırımarının tâyini hususu ie vazifeendirimiş arkadaşarımız için iginç buunacağını ümit ederiz. ' (Bu tebiğ I.E.E.E. tarafından 6-2 Haziran, 963 tariheri arasında Toronto, Ontario - KANA- DA'da tertipenen gene kongreye verimiştir.) Miî geir ie eektrik enerjisi arasındaki münasebet AIEE'nin 27 Haziran - Temmuz 955 tarihinde tertipemiş oduğu gene yaz topantısında evvece müeif tarafından verien bir tebiğ () ie ortaya atımış idi. jinin topamı esasına göre benzer bir etüt yapıması gereki buunmuştur. Bireşmiş Mieter tarafından hazıranan «Dünya Enerji Durumu» istatistik bütenerinin (2-3) gecikimeden yayınanmış oması - ki bu bütener omasaydı kafiyen böye bir etüt yapıamazdı yıarı arasındaki beş yıık bir zaman araığını kapsıyan detayı bir araştırma yapımasını mümkün kmıştır. Bir memeketin ekonomik hayatında yer aan ve miî refah seviyesinin yüksemesine hizmet eden muhteif enerji şekierinden sadece birisine dayanıarak yapıan araştırmanın bünyesinde mevcut eksikik sebebiye bu defa her nevi ener- Beferansar 7. sayfadadır. Enerji eşdeğereri : Topam enerjiyi bumak için, kg. kömür cinsinden hesapanmış bütün ererji şekierini bireştirirken, Bireşmiş Mieter etüterindeki (2-3) eşdeğerik katsayıarı, hidroeektrik -ve itha ou- Eektrik Mühendisiği 82

2 nan enerjier hariç omak üzere aynen muhafaza ounmuştur. Bireşmiş Mieter etüterinde (2-3), bütün kaynakarı, idea şartar atında üretiebien ısı enerjisi esası üzerinden mukayese etmek gayesiye, kwh. in eşdeğeri.25 kg. kömür oarak aınmış ve bu sebepten hidroeektrik ve itha ounan enerjierin ısı eşdeğereri bu katsayıya göre hesapanmıştır. Robinson raporunda (4) ise, hidroeektrik enerji kömür yakan modern bir buhar santraında bu miktardaki eektrik enerjisini üretmek için gereki miktardaki kömür esası üzerinden ( kwh. için 28 Kca) değerendirimiştir. Bu da, kwh. için,4 kg. kömür demektir. istatistik tabosu: Tabo de, bütün dünya nüfusu coğrafi bögeye böünmüş ve bu bögeerin herbirinde dört ayrı primer enerji şekinin de topam enerji içersindeki hisseeri gösterimiştir. Bundan başka bu Taboda eektrik enerjisinin, dört primer şekinin herbirinin kuanıması ve seneik artış niş beteri de gösterimiştir. Ek II de, Tabo I in I iâ XV arasındaki sütunarının herbirinin anaşımasını koayaştıran izahat verimiştir. Muhteif Memeketere ait Doneerin Anaizeri: coğrafi böge için Tabo de verimiş oan istatistik! doneer, 85 memeketin herbiri için ay- 4 < 4.52 D İ-S? 25 *-* Ü î* II o ti K 4.2 Â. n Î S I pt E r / r L y i f \ Q. n L " [R o N Ifi IA. iki IA J ı/* i" - v!' IA A -H-Jf-? \/ «y \ Ü _ ı L i * J \ 5 I v ( E Q/\ / I T K E! y) / & ft L F * F t L 2 m a m o mo o o oo o o o o o o o o oo o Q o o oo o o oo r- CS o o n t ı/. Ö O»O O /) O IO O O O QO O QQQOOOo OÖ f * McMojcovı-mM.»o m O ı n ö uo o o o o v <~rm< Mcr «)vrtn««$g 96 vıtnda adam bağına tüketien topam enerjinin Kg. kömür cinsinden eşdeğeri. Şeki : Mii geirin birimi başına topam enerji. F A â II Bu etüdün hazıranmasında Bireşmiş Mieter raporarında verien.25 kg. Kömür/kWh. katsayısını Robinson raporundaki,4 kg. Kömür/kWh. katsayısına yakaştırmak ve aynı zamanda hesaparı koayaştırmak için Bireşmiş Mieter raporarındaki hidroeektrik enerji rakamarı 3 e çarpımıştır. Böyece kwh.,,375 kg. kömüre veyahutta başka bir deyişe 2625 Kcaye eşdeğer oarak aınmıştır. Bütün bu eşdeğerik katsayıarı ve bunara tekabü eden enerji değereri Ek. de verimiştir. rı ayrı hesap edimiş ve bu rakamar, 85 memeketin birçoğu için temin ounabien miî geir doneeri ie birikte Şek. iâ Şek. 6 da, grafiker hainde gösterimiştir. Bu grafikerde, 9 ik açının köşesinde işaretenmiş oan noktaar, herbir memeketin ait oduğu coğrafi grubu tanımayan büyük harfere beirtimiştir. «Ortaama» eğrier bütün bu işaretenen noktaar esasına göre çizimiş ve bu eğrierin hakikate uygunuk dereceeri, ayrı ayrı çizimiş ve sonra araarında münasebet kurumuş Eektrik Mühendisiği 82

3 TABLO:. Coğrafi Bögeere Göre istatistik Tabosu, Enerji Tüketimi - 96 Eektrik Ener- ARR ÛAn " * AJ' Adam Başına * Kg. Kömür Oarak Topam jısı tükenımı Seneik Tüketim Artış Nisbeti 96 Nüfus S. S Adam» T? Hidro Katı Sıvı Tabii Topam Basın Topam th»4 C Q, Q) 9 j«j cg «S Jİ Katı Tabii Topam C M Eektrik Yakıtar Yakıtar Gaz Enerji KWh KWh as Yakıtar S n W < Gaz Enerji I n m IV V VI vn Vff K X XI xn xm XIV XV Orta Amerika A %.2% 6.8 % 6.35% 8 8% 8.7% 4 85% 5.8% 66.% 23.35% Güney Amerika B %.5% -.4 % 5.7% 6 9% 5.9% 3.8%.5% 7.3% 5.4% Avrupa Müşterek Pazar Ükeeri C 67 2,78) İskandinav memeketeri ve Av XXX İngitere D, E 73 4,55) , % 7.% -. % 3 4% 6.4% 3.% C, D, E den başka Batı Avrupa F 84,8) 9.4% 6.55% 28.35%.7%.6u.7 2 9ü.2 Avrupadaki Komünist Ükeer* G, H 39 2, , % 5.8% 3.4 %.3% 29.3% 6.4% 2.3% 7.7% 8.8% 8.2% Orta Doğunun petroe sahip oan ükeeri I 4 398) Orta Doftu Orta Doğudaki diğer ükeer J 2) ' % 47.6.% 4.7% 2 5%.7%.7% iü. 6% 82.% 3.7%.;< Kuzey Afrika K 27 25) AF % 7 4% 2 6 % 6. / 3.9% 3.9% Orta ve Güney Afrika L, M 64 34) % 7.45% 25.8%.7% Güney Batı ve Orta Asya N ) AS Güney Doğu Asya 69 5) % 5 2% 6 8 % % Uzak Doğu ve Japonya P, Q J69 75).6% 54.4% 3. 6% 2.4% Asyadaki Komünist Ükeer** R % % 26.% 33.4 % 3.3% -~ 34.2% 95.6 % 2.8%.% U Avustraya ve Yeni Zeanda S 3 3, % % , % 7.65% 2.8 % 3.65 / 3.5% 33.75%.% Kanada ve Bireşik Deveter T 98 8, , % 6.% -2.8 % 3 % 7. / 2.7% 5.95% 23 3% 39 85% 3 8% n Dünya W 3,5, J22I3 I , % 7.9% 4 % 6.H% 9 3% 57% 5.8R% 5 2% 29.9%! 4.5% * Bugaristan, Çekosovakya, Doğu Amanya, Macaristan, Poonya, Romanya ve Rusya, ** Komünist Çin, Kuzey Kore, Kuzey Viet-Nam Moğoistan, *** Avrupa Müşterek Pazar Deveteri % 4,3 Batı Avıupadaki diğer bütün memeketer %,7.

4 ortaamaarın kontroü yapıarak tahkik ounmuştur. Grafikerde bütün memeketere ait doneer adam başına topam enerjiye (*) karşıık oarak gösterimiş oduğundan, herhangi bir memekette igienen okuyucu Tabo den, bu memeketin dahi oduğu coğrafi gruptaki adam başına topam enerjinin ortaama tüketimini araştırabıir ve Şek. iâ Şek. 6 ya başvurarak bu grup içindeki memeketerde dağıma «dispersion» sınırarını değerendirebiir. Bu etüdün gayesi, her bir memeket için mevcut oan istatistik! doneerden ziyade kısa veya uzun vadedeki artışar üzerine dikkati teksif etmektir ve bu sebepten ortaama eğrierin etüdü çok daha faza mana ifade eder. Topam Enerjinin Miî Geire Nisbeti (xx) (96 yıı için) Son seneerde birçok memeketerin miî paraarının büyük öçüde stabi oması sayesinde bu memeketere ait rakamarının bireştiriebimesi mümkün omuştur (Şek. ) Bu rakamarın odukça birbirine yakaşık manzara göstermesi, mii geir hasıası ie topam enerji tüketimi arasında münasebet kuruabimesi hususuna önem kazandırır. Grafikte gösterien memeketerin herbirinin mii geirerinin doar cinsinden karşııkarını bumak için, miî para cinsinden verien miî geir rakamarı ve bunarın Doar cinsinden karşııkarı, Bireşmiş Mieter Ayık İstatistik büteninin (5) Xm ve XIV üncü böümünden aınmıştır. Bizatihi enerji tüketiminin miî geiri doğurduğunu söyemek faza cüreti bir davranış our. Fakat Şek. i, yüksek miî geir değererine erişmek için, enerji tüketen sınai, uaştırma ve diğer aanardaki tekmi teçhizatta ve bunara hareket veren hizmeterde kuanıan enerjinin prodüktif oarak tüketimesi gerektiği yönünden tefsir etmek doğru our. Buradan, odukça geniş sınırar dahiindeki bir sahada nisbeten az «dağıma» oduğu hususunun öze bir anam taşıdığını ifade etmek yerinde our. (*) Adam başına kg. kömür yerine adam başına kwh. I kuanmanın daha everişi oduğu haerde, okuyu cu igiendiği coğrafi bögenin adam başına kwh. ini Tabo in VIII inci sütununda buabiir Sonra, II inci sütuna bakarak, inin VIII e böümünü, kwh. den adam başına kg kömüre geçmek için kuanacağı yakaşık bir çarpan (faktör) oarak ede edebiir. Dünya ortaaması için bu faktör 93 oup çok basit hesapar için Şek. iâ Şek 7 nin absis ekseninde gös terien değereri 2 ie çarpmak kâfidir (»*) Ekseriya mii geir ie münasebeti! oarak kuanıan gayri safi mii hasıa (GSMH) kıymetinden, vasıtaı vergier ve sermaye tüketiminin (amortismanar, tamir bakım masrafarı) düşümesi ie mii geir rakamı buunur. Ek nî de işaret ounduğu gibi kg. kömür başına enerjinin ortaama fiyatını. Doar kabu edersek. Şek. de çizien «ortaama» eğride veridiği gibi, miî geirin topam enerjiye tekabü eden payı buunabiir. Böyece, Şek. in ordinat ekseninde, miî geirin topam enerji payı, yüzde cinsinden doğrudan doğruya okunabiir. Görüdüğü gibi bu pay yüzde,7 iâ 4,6 arasında değişmektedir. Adam başına ortaama oarak 285 kg. kömürden faza enerji sarfounan memeketere adam başına 285 kg. kömürden daha az enerji sarfounan memeketerde tüketien enerjier takriben birbirine eşit oduğundan dünya öçüsüne göre adam başına 285kg. kömür rakamına «ortaama» değer nazarıya bakıabiir. Şek. de, bu absis değerine tekabü eden, miî geirin Doarı içersindeki topam enerji 3,5 kg. kömür oduğundan, 96 yıında yaratımış oan doarık miî geir içersinde 3,5 sentik topam enerji tüketimi vardır. Bu rakam çok takribi omaka beraber kuanışı bir değerdir. Başka bir deyişe, prodüktif sahaarda kuanımasına ihtiyaç hası oan enerji noksanığı sebebiye ortaama oarak bu enerji eksikiğinin tutarının /3,5 = 28 katı kadar miî geir yaratımasına mani ounmuş our. «Bir hâ yüzünden bir muharebe kaybetmek» sözü enerji ihtiyaçarının karşıanmasında ihma gösterimesinin asa caiz omıyacağını beirtmiye mübaâğasız uyguanabiecek bir tabiidir. Eektrik Enerjisi Tüketiminin Topam Enerji Tüketimine Nisbeti (96) Şek. 2 de, her ikisi de kömür eşdereerine çevrimiş eektrik enerjisi ve topam enerji arasındaki bağıntı gösterimiştir. Bu şekiden görüdüğü gibi dağıma çok fazadır Bunun sebebi de dünya üzerinde işenebiir hidroektrik v.s. enerji imkânarının çok farkı o- uşudur. 96 yıında dünya ortaaması oarak, eektrik enerjisinin topam enerjiye nisbeti ancak yüzde 2 oabimiştir. Memeketere bağı oarak bu nısbet yüzde 5 den yüzde 4-a kadar değişmektedir. Muhteif memeketere ait doneerdeki «dağıma» ya nazararı teksif edebimek için, üst ve at sınırar ie ortaama gidişi gösteren, kesik çizgii üç ayrı eğri çizimiştir. Yüzde oarak değişim nisbi önemi haiz omaka beraber, Şek. den çıkarıacağı gibi eektrik enerjisi, taep ounan topam enerji miktarı çerçevesinde kamak üzere, diğer enerji şekierine yer vererek, topam enerji açığını tamamar. Şek. 2 de görüeceği gibi adam başına topam enerjinin artan Eektrik Mühendisiği 82

5 değereri için, eektrik enerjisinin topama nazaran nisbetinin de artışına doğru bir temayü vardır. Eektrik enerjisi tüketiminin seneik artışı (955 den 96'a kadar) : Diğer taraftan, adam başına düşen topam enerjiye karşı çizimiş oan eektrik enerjisinin seneik artışını gösteren Şek. 3 Un büyük öçüde insicam gösterdiği görümektedir. Başka bir deyişe, dünya memeketerinde kuanıan eetrik enerjisinin, topam enerji içerisindeki nisbetinin memeketere göre çok büyük değişmeer göstermesine rağmen, eektrik enerjisi tüketiminin artış nisbeteri odukça insicamı bir görünüş arzetmektedir. Topam enerji tüketimi içerisindeki nisbeti ne oursa osun, eektrik enerjisi, odukça yakın tahmin ounabien nisbette artışına devam etmektedir. bir çok memeketerde eektrik enerjisinin seneik artışı % 7 nin üzerine çıkmaktadır. Adam başına kg. kömür cinsinden topam enerjinin düşük değereri için dağımanın çok faza oması sebebiye, ortaama eğrinin bu değerere tekabü eden kısımarı kesik çizgiere çizimiştir. Topam Enerji Tüketiminin Seneik Artıcı (955 iâ 96) Şek. 4 te, topam enerjinin artış nisbeti gösterimiştir. Bu şekide de Şek. 3 teki gibi, gittikçe daha faza sanayieşen memeketer için artış nisbeterinin yavaşamasına doğru bir temayü oduğu görümektedir. Bunun manası şudur: Adam başına kg. kömür cinsinden enerji sarfiyatarı ister 5.5ve isterse 5 osun, memeketer daha faza sanayieştikçe «4 K..44 O Z9 «-T a A t Ọ c4 4 3 î S O F X 4 X! : L 38 S 46 '' n v 28 n " f " ' u ı px 7 ı- T L c İ I A i ı s j f /' " ıt. r K İP sı& ±, S I 99 3 ( s k AjE Mi i H Ü - J 2 * t A - ü JE" k û A / s 4A ( S / n _ n ü \ J n AZ. o J ' -. IB 43 2, _ u N [A. FT T *IE Ü H ı F,- ' Li B 3 ü L< ' ı ı IA ç '.* *ın V ' A t; J S L İ IA s,** k n ta,' Â.< n AA t,' (g Is, ' ' A «Z.' *',.2 \ IS \ s ÎS 3 C S c! ı c. ı ) ı ) c I O.OO î. i X IG 3 O Q i j o 8 - Q c T- K ı o u- g s (O X- V ı s P 96 yıında adam bojına tüketien topam enerjinin Kg. kömür c.ımnden eşdeğeri. Şek. 3 ün tetkikinden görüecek oan enterasan bir husus şudur: Geneike eektrik enerjisinin seneik artış nisbeti oarak ifade ounan yüzde 7 ik standart artış değeri (sarfiyatı yıda 2 katma çıkarır) adam başına ortaama enerji sarfiyatı 5 iâ 9 kg. kömüre tekabü eden memeketer için doğru bir artış nisbeti oabiir. Adam başına ortaama enerji sarfiyatarı bu sınırarın atına düşen Şeki : 2 Eektrik enerjisi tüketiminin topam enerji tüketimine oranı. : ı 5 e ve hatta adam başına daha faza enerji tükettikçe, eektrik enerjisinin ve topam enerjinin tüketimerinin seneik artış nisbeterinin kayda değer bir şekide azamasına doğru bir temayü vardır. Buradan şu mana çıkmaktadır: Şek. de gösteridiği gibi, memeket sanayieştikçe miî geirin bir doan içersindeki topam enerji payı artmakta o o Q Q

6 2 Eektrik Mühendisiği 82

7 ı I 2 96 j/tjtnda adam. babına tüketien topam enerjinin Kg. kömür cinsinden eşdeğeri. Şeki : 3 Eektrik enerjisi tüketiminin seneik artist. oduğundan sanayieşmenin ik safhaarında enerji tüketiminin seneik artış nisbeti, ierki safhaarda devam ettirimesi gereki artış nishetinden daha faza omaktadır. Eektrik Enerjisi ve Topam Enerjinin Artış Nisbeterinin Mukayesesi / Şek. 3, Şek. 4 ve istatistik! tabonun X vesxv inci sütunarını mukayese edersek, kuanıan eektrik enerjisinin seneik artışının, ortaama oarak, topam enerjinin seneik artışından yüzde 3,5 daha faza oduğunu görürüz ki bu değer, burada münasip bir takribıyet oarak zikredimektedir.

8 - Böyece, artış nisbetinin daha faza oması sebebiye, yüzde cinsinden, eektrik enerjisi daima, bütün oarak devamı surette artmakta oan enerji taeperi çerçevesinde büyümeye devam eden diğer enerji şekierinden bir miktarının yerini amaktadır. Meseâ, Kiovatsaat başına,4 kg. kömür esası üzerinden, 96 yıında topam enerji tüketiminin % 23 ünü eektrik enerjisi teşki eden (Amerika için böyedir) bir memeket misa oarak aırsak 965 yıı için aşağıdaki nisbeter koayca hesapanabiir. Topam enerjinin seneik artış nisbetini yüzde 2,7 kabu edersek 96 da oan bu topam enerji miktarı 965 te 4 oacaktır. Benzer şekide eektrik enerjisinin seneik artış nisbetini yüzde 6,2 kabu edersek, 96 da 23 oan eektrik enerjisi endeksi 965 de 3 oacaktır. Böyece, bu beş yı içersinde, eektrik enerjisinin payı yüzde 23 ten yüzde 27 ye yükseir. Miî Geiıin Seneik Artışı (955 ten 96 a kadar) ve topam Enerjinin Miî Geire Nisbetinin Seneik Artı; veya Azaışı Şek. 5, adam başına topam enerjinin tüketimi arttıkça, topam miî geirin sürati oarak artabieceğini göstermektedir. Fakat eğrinin her iki ucundan ihma edimiyecek derecede bir beirsizik vardır ve yıarında daha çok sayıda memeketerden temin ounacak doneere daha doğruya yakın bir eğri çiziebieceği ümit ounur. Şek. 6 da, topam enerjinin miî geire nisbetinin artışı (Şek. de ki doar başına kg. kömür Eektrik Mühendisiği 82 3

9 A tt 7 S -, 2 «L 2. jo A e I E O» V " " 5 u A «ft L_ U İA s k Ü L J A '*ı '» I \ h Ü L Q * k v s S J g 8 A! * I «S ' bu \~ A S â P L s Jt L S S V I E. ir U_ V L U J H I7\ ı P â Îİ ti 2 s L J! ± J N a C r» J - f & * < ı& [ J Kı B =. B g S 5_ İ S C fi [ I g IA te. M L S J b J 9 ıe IK 4 b F ü ı j r" y L S a v V * c c u İ c ) ( o S! c 3 C D»o S c ı c M r- 3 c c B c c 3 c ( N v c c 3 c O 4 8 P c c 3 J 4 ; c ı ( î c c 96 yttnda adam basına tüketien topam enerjinin Kg. kömür cinsinden eşdeğeri. Şeki: 4 Topam enerjinin seneik arttfi F T E î r* i «o o rakamının yüzde oarak seneik değişmesi çizimiştir), adam başına topam enerji tüketimi 25 kg. kömürden az oan memeketerde, topam enerji taeperinin miî geirden daha faza artmakta oduğu hususunu açıkça göstermektedir. Adam başına topam enerji tüketimi 25 kg. kömürden faza oan memeketerde ise topam enerji taeperi miî geirden daha az artmaktadır. Takriben, adam başına 25 kg. kömür sarfiyatı için, miî geir ve topam enerji tüketimi aynı nisbette artmaktadır ve bu noktada tüketiecek iâve enerji ie ede ounacak daha faza miî geir denge haindedir. Bu bögenin üzerinde, nisbeten daha az artan topam enerji masrafı ie miî geirde artış temin ounur ki bunun sebebi açıktır. Zira çok faza sanayieşmiş ekonomierde büyük bir sınai randımana ve prodüktiviteye uaşımış ve daha pahaı ma cinseri imaâtı üzerine teksif ounumuştur. Şek. in ışığında yukardaki paragrafta izah ounan temayü şöye açıkanabiir: Birim miî geir başına kuanıan enerji artıkça, topam ekonomik randımandaki kazançar da artar ve iâve enerji oarak reaize edien bu kazançar daha faza miî geire uaşıması yönünden harcanır. geektrik Enerjisinin Miî Geire Nisbetinin Seneik Artış veya Azaışı Şek. 7 de Şek. 3, 4, 5 ve 6 nın icmai yapımıştır. İâveten de, bu şekide eektrik enerjisinin miî geire nisbetinm yüzde cinsinden seneik artış veya azaışı görümektedir. Bu şekiden görüen önemi bir husus şudur; Takriben adam başına 25 kg. kömür için miî geir artışı ie topam enerji sarfiyatı artışı birbirine eşit omaka beraber, hatta adam başına. kg. kömür sarfiyatta dahi, eektrik enerjisi tüketimi daima miî geirden daha faza artar. Takriben, adam başına 5 kg. kömür tüketim için, eektrik enerjisi tüketimi miî geirin karesi ie orantıı oarak artar. Böyece, müeifin 955 yıında hazıradığı tebiğde vardığı, «eektrik enerjisi tüketimi miî geirin karesi ie oran- '4 Eektrik Mühendisiği 82

10 \4. T 9 f i 7 AJ I A 6 IA cı A 5 f, \ A H 9, «u " t" 2 id * o M. ı* k E A.ii * Ik İ Ç k E [E B M [ J. " J H M J '! F Mi C f ı D r NJ A 4 Ls Ü n c ) o o M Ü 5 r- ' S c i G 3 C 8 j m im 3 g ; c ) C c J J c î c c 5? 96 yıında adam öajtna tüketien topam enerjinin Kg. kömür cinsinden eşdeğeri. Şeki: 5 Mii geirin seneik artısı. c a c! 96 yıında adam Oasına tüketien topam enerjinin Kg. kömür cinsinden eşdeğeri. Seki: 6 Topam enerjinin mii geire nispetinin seneik artıg veya azaışı. Eektrik Mühendisiği 82 5

11 tıı artar» sonuç sadece adam başına 5 kg. kömür sarfiyat değeri civarinda uyguanabimektedir. Topam enerji hesabında nazarı itibar aınmayan diğer enerjier: Odun ve artık yakıtar hakkındaki maûmat eksikiği sebebiye, Bireşmiş Mieter istatistik büteneri - bazı memeketerde kuanıan - turbo hariç omak üzere - bunar, topam katı yakıtara itha etmemiştir. Şu hade, topam enerji hesabında nazarı ıtibare aınmıyan yegâne önemi enerji şeki, doneerin eksikiği sebebiye odun ve artık yakıtarıdır. ger bir husus 2 memeket için ortaama oarak doar basma 3,5 kg. kömür oan bu değerin münferit memeketer için, doar başına 2,75 iâ 4,25 kg. kömür arasında omasıdır. Bu memeket için doar başına eektrik enerjisi muhtevası 2,2 kwh (*). dır Münferit değerer,8 iâ 3,5 kwh. arasındadır. Buradan, eektrik enerjisinden başka şekierdeki enerjinin doar başına ortaama muhtevasının 2,56 kg. kömür oduğu görüür. Münferit değerer doar başına,84 iâ 3,5 kömür arasında değişmektedir. 96 yıında adam tıafina tüketien topam enerjinin Kg. kömür cinsinden eşdeğeri. Şeki : 7 Eektrik enerjisinin mii geire nispetinin seneik artısı ve seki 3 ia 6 daki eğrierin Bu etüdün kapsadığı son yı oan 96 yıı sonarına (Meseâ 96 da Amerika Bireşik Deveterinde doar başına topam enerji muhtevası 3,6 kg. doğru eektrik enerjisi üretimi için kuanıan nükeer yakıtar kayda değer miktarara erişmemiş oduğundan kömür = 2,4 kwh. + 2,8 kg. kömürdür.) bu primer enerji kaynağı Bihassa eektrik enerjisi tüketimindeki «dağıma» nm faza oması muvacehesinde ortaama isteere geçirimemiştir. Fakat, nükeer yakıtardan değerer az bir anam taşımaktadırar. Bununa üretien eektrik enerjisi kwh. oarak Tabo in Vm ve IX uncu sütunarına itha ounmuştur. Eektrik enerjisi, topam enerji ve mii geir : Sahife -6 da', mii geirin topam enerji payının ortaama değeri verimişti. Burada kayda de- beraber, hepsi bir arada ürettikeri mii geirin daha ziyade temsicisi oan bütün' şekierdeki enerjierin topamını bumak için,- topam enerji içerisindeki eektrik enerjisi hissesinin (dünya ortaaması (*) Müifin % 2) 965 eektrik tebiğinde istihsainde () bütün kuammı- notarın topam ortaaması oarak 2, kwh. verimiştir. Eektrik Mühendisiği 82

12 yan diğer enerji şekieriye (dünya ortaaması % 79) daima iştiraki omasının zorunu buunduğu hususuna önem atfetmek gayesiye, bu ortaamaar işaret ounmuştur. ÖZET 85 memeket için temin ounan doneer, beş yıık pân araıkarı gibi kısa vadedeki ortaama trend'erin tahmin ounabimesini mümkün kıan, gene münasebeti! grafiker hainde bireştirerek, istikbae matuf bir tahmin yapmıya teşebbüs etmeksizin ve herhangi bir memeket üzerinde durmadan sadece «geçmiş devreye ait rakamarı konuşturarak» trendin ne şekide göründüğünü işaret etmek bu etüdün gayesi omuştur. Bu etüdün, muhteif şekierdeki enerjierin tüketim ve artış nisbeterine ait sıhhati istatistik! doneere iâveten, eektrik enerjisi, topam enerji tüketimeri ie miî geirin seneik artışarı hususunda kuantşı gene hüküm ortaya attığı ümit ounur. Bu çaışmanın, yegâne amacı omuş oan ortaama değerer ziyadesiye anamı ve teşvik edicidir. Şöyeki: Memeketer daha faza sanayieşmeke miî geirerinin artış nisbetini yüksete- biirer ve bu artışı, enerji taeperini yüzde oarak hafifçe azatarak temin edebiirer. SON SÖZ Bizatihi metin içerisinde, Bireşmiş Mieter etüterinde (2-3-5-) çok istifade odunduğu tebarüz ettirimiştir. Fakat, burada müeif, dünya memeketerine ait doneeri çok işe yarar bir şekide topadığı ve en kısa zamanda umumun istifadesine arzettiği için Bireşmiş Mieter İstatistik Ofisine tekrar tekrar teşekkür etmeyi borç biir. REFERANSLAR:. «Miî Geir ve Eektrik Enerjisi Tüketimi tpremont Feix, CP , AIEE Gene Yaz topantısı, Bireşmiş Mieter istatistik Raporara : Beri J No. 3 Dünya Enerji Durumu, 955/58 3 Bireşmiş Mieter istatistik Raporarı, Seri J No. 5 Dünya Enerji Durumu, 957/6 4 «Avrupa'da Yeni bir Enerji Patterni'ne Doğru ı : Robinson Raporu OEEC, Bireşmiş Mieter Ayık istatistik Büteneri. Kısım XIII-Miî Geir. Kısım XIV - Finansman 6. First Nationa City Bank of New Y*rk'un Ayık Büteni Mayıs 96 Paranın değerini kaybetmesi Ek: Eektrik Enerjisi ve Muhteif Yakıt Şekierin Eşdeğerik Katsayıarı ve Isı Değereri metrik ton antrasit ve bitümü kömür metrik ton antıasit veya bitümü kömür koku metrik ton inyit metrik ton ham petro metrik ton benzin, gaz yağı, fue-oi metre küp tabii gaz metre küp hava gazı ve kok fırını gazı kwh. eektrik enerjisi - hidro. kwh. eektrik enerjisi - termik Kömür Eşdeğeri (Metreik Ton),9,3 üâ,6,3,5,33,6,375,4 Isı Değeri 3 Kca 7, 6,3 2, iâ 4,2 9,,5 9,3 4,2 2,625 2,8 Ek : II Tabo in iâ XV inci sütunarı ie igii izahat I den Vn ye kadar sütunar arasında karşııkı münasebet kurumuştur. Sütun I deki «nüfus» sütun n deki adam başına «topam enerji sarfiyatı» ie çarpıarak sütun Vn deki topam enerji buunur. Sütun III, IV, V ve VI dakı hidroeektrik, katı yakıtar, sıvı yakıtar ve tabii gaz enerjieri topanarak sütun VH deki topam enerji buunmuştur. Bu enerjierin aynı sütunardaki yüzeri topamı % e baiğ omaktadır. Sütun Vm ve IX daki «adam başına» ve «topam enerji'er sütun I deki «nüfus» ie münasebetendirimiştir. Sütün I iâ IX arasındaki bütün doneer özeike 96 yıına aittir. Bunardan farkı oarak, Sütun X iâ XV arasındaki yüzde cinsinden değerer, 955 iâ 96 yıarı" arasındaki seneik «bieşik» artış nisbeterine aittir, ve bunar 96 topamarının 955 topamarına nisbetinin beşinci kökünden rakamının çıkarımasiye ede ounmuşardır. Eektrik Mühendisiği 82 7

13 Herbiri, dört primer enerji şekinden birisinin artış nisbeterini gösteren sütun XI iâ XIV, topam enerjinin artış nisbetini gösteren XV inci sütun ie doğudan doşruya münasebetendirımişerdir. Sütun XI iâ XIV te gösterien arasındaki beş yıık devreye ait münferit yüzdeer, 96 yıı için sütun m iâ VI da işaret oundukarı gibi, değişen miktararda, kendierine tekabü eden kaynakarın herbirinden geen hisseere aittir. Şayet m iâ VI devresi için, herbir kaynağın yüzde cinsinden ortaamadaki hissesini göstermiş osaydı, arası yüzde cinsinden seneik artışarın, ortaamaya iştirakerine uyguanması ie sütun XV deki topam enerjinin seneik artış yüzdesi buunurdu. Sütun XI iâ XTV deki münferit yüzde rakamarının atında, sütun XV daki topam'artış nisbeti içersindeki dört primer enerji sekiinin herbirinin, bu topam artışa iştirak payadrınm yüzdeeri verimiştir. Dört enerji grubunun eektrik enerjisi üretimindeki payarı çok değişmekte oduğundan, sütun X da gösterien topam eektrik enerjisi tüketiminin seneik artış nisbeti ie diğer yüzdeer (sütun XI iâ XIV) arasında doğrudan doğruya harhangi bir igi yoktur. Ek : IH Enerji fiyatarı kademesi ve ortaama fiyat Enerji fiyatarı için şu kademe kabu ounmuştur : Miyon BTU nün fiyatı 3-42 sent esası üzerinden mütakabi yakıt fiyatarı: kübik, feet tabii gaz Miyon Kca metrik ton kömür vari fue oi Bu fiyat kademesinin ortaaması şudur : Miyon BTU kübik feet tabii gaz Miyon Kca vari fue oi metrik ton kömür kg. Kömür 3,5-44 sent,9-6,7 Doar 8,33-,69 Doar,8-2,52 Doar 36 sent 37 sent 4,3 Doar 2,6 Doar Doar sent Ek : IV Dünyanın coğrafi bögesi için eektrik «nerjisi ve topam ererji tüketimerini gösteren sütun şekii grafik Şek. 8 ve Şek 9, Tabo de verien bazı basit görünüşer hainde temsi etmek gayesiye hazıranmıştır. 955 doneeri beyaz sütunar ve 96 doneeri de siyah boyaı sütunar kadar uzatımış beyaz sütunara gösterimiştir. Siyah sütun parçaarı 96 ie 955 yıarı arasındaki seneik tüketim farkarını göstermektedir. 955 VE 96 YILLARINDA DÜNYADAKİ COGRAFİK BÖLGELERİN TOPLAM ELEKTRİK ENERJİSİ TÜKETiMi ORTA' AMERİKA a GÜNEY AMERiKA d BATI AVRUPA t AVRURADAKI KOMÜNİST ÜLKELER ORTA OOGU AFRİKA i ASYA 955 TEN 96 A KADAR SENELK TÜKETİM ARTIŞI İZ ASYADAK KOMÜNİST ÜLKELEI n AVUSTRALYA VE YENİ ZELANDA a KUZEY AMERİKA L 246 DÜNYA L SOO IOOO Şeki: S 955 ve 96 yıarında dünyadaki coğrafik bögeerin topam eektrik enerjisi tüketimi. 955 I5O 2(* KWHRS 96 8 Eektrik Mühendisiği 82

14 955 VE 96 YILLARINDA DÜNYADAKi COĞRAFİK BÖLGELERİN TOPLAM ENERJİ TÜKETİMİ ORTA AMERİKA [J GÜNEY AMERİKA Di BATI AVRUPA AVRUPADAKI KOMÜNİST ÜLKELER ORTA DOĞU AFRİKA n ASYA ASYADAKI KOMÜNiST ULKELİR 955 TEN 96 A KADAR SENELİK TÜKETİM ARTIŞI AVUSTRALYA VE YENİ ZELANpA KUZEY AMERiKA ı H BUTUN DÜNYA 8 95 ı 95! ZOOO 3OOO 4OOXI 9 KEC Şeki : ve 96 yıarında dünyadaki coğrafik bögeerin topam enerji tüketimi.