GEBAM BÜLTENİ. Hacettepe Üniversitesi GERİATRİK BİLİMLER Araştırma ve Uygulama Merkezi. Geriatri ve Gerontoloji Kursu

Transkript

1 GEBAM BÜLTENİ Hacttp Ünivrsitsi GERİATRİK BİLİMLER Araştırma v Uygulama Mrkzi Griatri v Grontoloji Kursu Ülkmizd hr yıl Mart ayında çşitli tkinliklrin grçklştiği Ulusal Yaşlılar Haftası bağlamında; Türk Eczacıları Birliği, Eczacılık Akadmisi v Hacttp Ünivrsitsi Griatrik Bilimlr Araştırma Mrkzi-GEBAM işbirliği il düznlnn GERİATRİ VE GERONTOLOJİ KURSU Mart 2007 tarihlrind Türk Eczacıları Birliği salonlarında grçklşti. YAŞLILIKTA KALİTELİ YAŞAM GEBAM tarafından Halk Eğitimi Etkinliklri kapsamında hazırlanmıştır. GEBAM Tanıtımı Yaşlanan Dünyanın Yaşlanan Insanları Prof.Dr.Yşim Gökç Kutsal Türkiy d Yaşlanan Toplum Prof.Dr. Nazmi Bilir Yaşlılık Dönmind Sık Görüln Sağlık Sorunları Prof.Dr.Yşim Gökç Kutsal Sağlığın Korunması Prof.Dr. Nazmi Bilir Mnopoz v Sonrası Prof.Dr. Lütfü Öndroğlu, Uzm.Dr. Gürkan Bozdağ Andropoz v Sonrası Yard. Doç.Dr. Kubilay İnci Yurt gnlindki czacılarımızın griatri v grontoloji konusunda multidisiplinr bir yaklaşım il bilgilndirilmsi amacı il düznlnn kurs kapsamında; Yaşlanan dünyanın yaşlanan insanları, Türkiy d yaşlanan toplum, Yaşlılıkta sağlığın korunması v koruyucu hkimlik, Sigara v yaşlanma, Mnopoz, Andropoz, Bir toplum sağlığı sorunu olarak ostoporoz, Yaşlılarda ağız v diş sağlığı, Yaşlılarda sistmik hastalıkların ağız v çvr dokularda yaptığı dğişikliklr, Yaşlılarda çoklu ilaç kullanımı, Yaşlılıkta sık kullanılan ilaçlarla ilgili tkilşmlr v toksikolojik sonuçları, Yaşlılarda ilaç tkilşmlrin önmli bir örnk olarak trisiklik antidprsanlar, Dmans tanı v tdavi ilklri, Yaşlanan dri v yaşlılıkta dri problmlri, Yaşlılıkta bslnm, Yaslıların İlac Kullanımında EczaciHmsir İsbirligi, Sosyolojik açıdan yaşlanma v Yaşlılara sunulan sosyal hizmtlr konuları inclndi. Yoğun ilgi il karşılanan kursa katılan czacılara srtifikaları törnl vrildi. w w w. g b a Yni Yayınımız Sigara v Yaşlanma Prof.Dr. Nazmi Bilir Dri sorunları v Dri Bakımı Prof.Dr. Ayşn Karaduman Sık Rastlanan Psikiyatrik Sorunlar Doç.Dr. Suzan Özr Sık Rastlanan Nörolojik Sorunlar Uzm.Dr, İrsl Tzr, Doç. Dr. Svim Erdm, Doç.Dr. Esn S. Topçuğlu, Doç.Dr. M. Akif Topçuoğlu Yaşlılık Dönmind İnkontinans Sorunu Prof.Dr. Ali Ergn Cinsl Yaşam Yrd.Doç.Dr. Kubilay İnci Ağız v Diş Sağlığının Korunması Prof.Dr. Msrrt Başrn, Prof. Dr. Nur Hrsk, Prof.Dr. Haviy Nazlıl Bilinçli İlaç Kullanımı Prof.Dr. Gönül Şahin, Doç.Dr.Trkn Baydar Yaşlılıkta Sağlıklı v Bilinçli Bslnm Prof.Dr. Prihan Aslan Kronik Hastalıklar v Bslnm Prof.Dr. Nslişah Rakıcıoğlu Yaşlının Kişisl Bakımı Prof.Dr. Fthiy Erdil, Doç.Dr. Svilay Şnol Çlik Yaşlının Evd Bakımı Prof.Dr. Fthiy Erdil, Doç.Dr. Svilay Şnol Çlik Yaşlılık Dönmind Fiziksl Aktivit Prof.Dr. Fatma İnanıcı Yaşlılar v Güvnli Toplumlar Prof.Dr. Hilal Özcb Yaşlılar için Ev v Çvr Düznlmlri Prof.Dr. Hilal Özcb Yaşlı Tükticilr Pazarı v Taraflara Önrilr Prof.Dr. Mübrra Babaoğul m. h a c t t p. d u. t r

2 G E B A M Acil Srvistki Yaşlı Hastalar Uzm.Dr Mhmt Mahir KUNT*, Prof. Dr.Bülnt SİVRİ** * H. Ü. Tıp Fakültsi Acil Tıp Anabilim Dalı Öğrtim Görvlisi ** H. Ü. Tıp Fakültsi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Gastrontroloji Ünitsi Özllikl glişmiş ülklrd yaşlı insanların oranı önmli bir oranda artmaktadır yılında Amrika da yaşayan hr bş insandan biri 65+ gruptan olacaktır. Türkiy d 1995 yılındaki nüfus sayımına gör 65+ insanların oranı % 4,7 dir v 2015 yılında % 5,7 olacağı tahmin dilmktdir. Acil srvislr acil hastalıkların tdavisi yanında, 24 saat hizmt vrn birinci basamak sağlık hizmtlri, yoğun bakım hizmtlri v sağlık hizmtlrinin çşitli ndnlrl aksadığı durumlarda mniyt bölgsi olarak görv almaktadır. Amrika daki yaşlılar, acil srvis başvuruların % 15 ini v ambulansla gln hastaların % 36 sını, Hacttp Ünivrsitsi Tıp Fakültsi Acil Tıp Anabilim Dalı Acil Srvisi nd is %12,2 sini oluşturmaktadırlar. Hastany yatma oranlarının v yoğun bakım ihtiyaçlarının yaşlı popülâsyonda daha fazla olduğu görülmüştür. Yaşlı hastaların acil srvislrd muaynsi güçtür. Yaşlanma il brabr kronik hastalık sayısı artar. Yapılan bir araştırmaya gör yalnız yaşayan yaşlılarda ortalama olarak 3 tan problm varkn, bakım istyn hastalarda problm sayısı 10 a kadar çıkmaktadır. Yaşlı hastalarda hastalık syrinin atipik olması, blirtilrin gç çıkması v altta yatan hastalıkların çok olması ndniyl yardımcı tşhis mtodlarının kullanılması % 50 daha fazladır v d acil srvist hatalı tşhis koyma ihtimali daha fazladır. Yaşlılıkta fizyolojik bir takım dğişikliklr olur v bunlar yaşlının sağlığını v kndin bakımını tkilr v d mdikal problmlrin tşhisind zorluklar çıkarabilir. Ayrıca tdavi şkli v ilaç dozları da dğişcktir. Yaşlı hastalarda olan fizyolojik dğişiklr laboratuar dğrlrin yansımaz. Anormal dğrlr yaşlılığın bulguları dğildir. Anormal dğrlr sahip yaşlı insanlar mutlaka ayrıntılı olarak dğrlndirilmlidir. Yaşlı hastalarda birdn çok ilaç kullanımı grkmktdir v bu durum yaşlı hastalarda yan tkilrin daha çok görülmsin sbp olmaktadır. Gastrointstinal motilit v kan akımında azalma, vücut kitlsind azalma, yağ dokusu oranında artma, kratinin klrnsind azalma, hpatik kan akımında azalma, ilaçların milimini, dağılımını v klrnsini dğiştirbilir. Bütün bu dğişikliklr rağmn pk çok ilacın biyoyararlanımında dğişiklik olmaz. Narkotiklr v sdatif-hipnotiklr kazalara maruz kalma v düşm riskini arttırmaktadır. Diürtiklr, ciddi lktrolit dngsizliği v dhidratasyona yol açabilirlr. Nonstroid antiinflamatuar toksisitsi azotmidn sodyum tutulumunun artması il hiprtansiyonun alvlnmasi v kalp ytmzliği vya gastrointstinal kanama v\vya prforasyona kadar gniş bir ylpaz içind görülbilir. Psikiyatrik hastalıklar yaşlılarda atipik smptomlarla başlayabilir. Dprsyon ilaç yan tkisi vya tiroid hastalığı v malnütrisyon gibi gri dönüşlü bir fizyolojik olaya bağlı olarak da ortaya çıkabilir. Fizik Muayn Yaşlılıkta oluşan birtakım fizyolojik dğişikliklr yüzündn fizik muayn daha dikkatli yapılmalıdır. Yaşlı hastanın blli blirsiz bir karın ağrısı ciddi hayatı thdit dn v crrahi grktirn bir hastalığın tk blirtisi olabilir v böyl bir hastanın muaynsind hiç bir patolojik bulguya rastlanılamayabilinir. Kullanılan bir takım ilaçlar bazı hastalıkların blirti v bulgularını gizlybilir. Örnğin β blokör ajan kullanan yaşlı bir hastada hipovolmi, spsis vb durumlarda bklnn taşikardi görülmybilir. Hipotansiyonun düzltilmsi daha güç olabilir. Laboratuar / Yardımcı Tstlr Yaşlı hastalardan bnzr şikâytlri olan gnç hastalara oranla daha fazla tst istnm ğilimi doktorlar arasında yaygındır. Hafif smptomların arkasında ciddi sorunlar olması muhtml olduğu için, yaşlı hastalarda kaynakların maksimum kullanımı doğru kabul dilbilir. ÖZEL KONULAR Mntal Durumda Dğişm Acil srvis gln v mntal durumunda dğişm olan hastaların % ını dlirium ya da kognitif disfonksiyon mu olduğu tam olarak ayırddilmz. Yaşlı hastalar rutin olarak kognitif disfonksiyon açısından taranmalıdır. Bu oryantasyon v üç adt nsnnin hatırlanması istnrk basitç yapılabilir. Eğr bunlar normal is ilri bir tst yapılmasına grk yoktur. Fonksiyonl Zayıflama Fonksiyonl zayıflama hastanın tkbaşına yaşantıdaki bir takım fonksiyonları grçklştirmsindki azalmayı ifad dr. Activitis of Daily Living (Günlük yaşam Aktivitlri) ölçği hastanın banyo, giyinm, tuvaltini yapma, yr dğiştirm, kontinans, v bslnm işlrini kndi başına yapıp yapamadığını sorgular. Fizyolojik olan bozulma yukarıdaki sırayı izlr. Bunun dışında bozulma organik bir hastalığı işart dr. Travma Amrika da 65 yaş v üzri hastalar tüm travma vakalarının % 25 ini oluşturmaktadır. Bu hastaların mortalitsi gnç hastalara gör oldukça yüksktir. Motorlu araç kazaları gçici bilinç kaybından flc vya miyokart infarktüsün kadar ciddi mdikal k problmlr d yol açabilir. İnfksiyon Yaşlılarda infksiyon hastalıklarında mortalit v morbidit daha fazladır. Gnld yaygın olan mikroorganizmalarla infkt olunurkn yaş ilrldikç daha nadir görüln nfksiyonlar ortaya çıkabilir. Atştn çok hipotrmi olur. Karın Ağrısı Yaşlı hastalarda karın ağrısı smptomları tipik olmadığı hald altında ciddi crrahi durumlar olabilir. Bu yüzdn karın ağrısı olan yaşlı hastalar dğrlndirilirkn laboratuvar imkanları biraz daha fazla önm kazanır. Miyokard İnfarktüsü Yaşlı hastalarda atipik yrlşimli vya ağrısız infarktüs gçirm ihtimali daha yüksktir. Bayan hastalarda ağrısız infarktüs gçirm oranı rkklr gör daha fazladır. Acil Srvistn Taburculuk Acil srvis gln yaşlı hastalar taburcu dilirkn ilaçları, kontrollri vb hastanın anladığına min oluncaya kadar anlatılmalı v yazarak lin vrilmlidir. Ayrıca yakınları da bu konuda uyarılmalıdır. Koruyucu Hkimlik Pnömoni, influnza, kazalar v ilaç yan tkilri yaşlı hastaların başlıca ölüm sbplrindndir. Amrika Birlşik dan /yıl ytişkin ölmktdir. İmmunizasyonla influnza v pnömoniy bağlı komplikasyonlar önlnbilir Düşmlr yin önlnbilir bir mortalit v morbidit ndnidir. Düşmlrin önmli bir kısmı vriln ilaçların yan tkilrin bağlı glişmktdir. Ail hkiminin ilaçlarını yakından takip tmsi v bilişsl düzyi tkilyn v ya dhidratasyona sbp olan ilaçların olup olmadığına bakması v bu ilaçlara hastanın grçktn ihtiyacı olup olmadığına karar vrmsi, düşmlri büyük oranda azaltacaktır. Öztl; 1. Yaşlı hastayı dğrlndirm sabır v özl gayrt grktirir. 2. Yaşlanmaya bağlı fizyolojik dğişikliklr ilri yaştaki hastaları dğrlndirmyi zorlaştırır v dğrlndirm yaparkn mutlaka dikkat alınmalıdır. 3. Rçtli vya rçtsiz alınan ilaçların yan tkilri v birdn fazla ilaç kullanımı yaşlı hastalarda mutlaka hatırlanmalıdır. 4. Yaşlı hastaların infksiyon hastalıkları snasında atşlrinin düşük syrdbilcği v byazkür sayılarının artamayabilcği unutulmamalıdır. 5. Miyokart infarktüsü blirtilrinin sıklıkla atipik syrdbilcği unutulmamalıdır. 6. Yaşlı hastalarda karın ağrısının sıklıkla crrahi sbpli olduğu v tşhisi için daha uzun araştırmalar grktirbilcği unutulmamalıdır. 7. Yaşlı travma hastaları altta yatan hastalıkları itibarıyla daha yüksk mortalit v morbidity sahip oldukları unutulmamalıdır. Mitokondri Yaşlanması Yüksk Enrji Eld Etmnin Faturası Prof.Dr. Ali Dmirsoy H.Ü. Fn Fakültsi Biyoloji Bölümü Öğrtim Üysi Bugün yaygın olarak bnimsnn simbiyotik kurama gör, baktri nitlikli bazı hücrlrin, daha büyük bir hücrnin için girmsi v zamanla simbiyotik yaşama uyum yapmaları il, öykaryotik ddiğimiz, sırası il çkirdkli, bitkilrd fotosntzi grçklştirn kloroplastlı v n son aşamada is hm bitkilrd hm d hayvanlarda oksijni kulanarak yüksk vrimli nrjinin ld dilmsini sağlayan mitokondrili hücrlr oluşmuştur. Mitokondri, çkirdksiz canlılarda (prokaryotlarda) bizzat biryin kndisidir, yaşamsal işlvlrin tümün katılır. Grk ışınım yolu il, grks kimyasal ajanlarla ya da kndiliğindn ortaya çıkan mutasyonların zararlı tkilri, çkirdksiz canlılarda, konjukasyon, transformasyon, transduksiyon yoluyla dışarıdan gn aşılanarak ortadan kaldırılabilir. Eğr mydana gln dğişiklik, yni bir ortama daha iyi uyumu sağlarsa, korunarak, glck kuşaklara aktarılır. Kural olarak, bu canlılar sonsuz yaşarlar; ancak yaşam sürclri içrisind, şu ya da bu ndnl, kayıtsal matryali ya da biryin tümün yönlik mydana glck hasarlar, başta nrji ytrsizliğin ndn olarak, sonsuz yaşam sınırlar. Birçok bulgu, mitokondrilrin simbiyotik baktrilrdn kökn aldığını göstrir. Bu bulgulardan n önmlisi, mitokondri DNA sının (mtdna) rplikasyonunun hücr döngüsündn bağımsız yürütülmsi v prokaryotik DNA mtabolizma inhibitörlrin duyarlı olmasıdır. Ancak gçn bunca uzun sür içrisind, mitokondrinin bağımsız yaşaması önlnmiş; n önmlisi, hücrnin dışına çıkamadığı için, başka bir biryl tması önlnmiş, konjugasyon, transduksiyon olanağı tümüyl ortadan kalkmış, transformasyon ytnği is, başta çkirdktn gln DNA kırıntılarını ya da başka bir yolla hücr için ulaşmış olabiln farklı köknli DNA kırıntılarını kapma özlliğiyl sınırlı kalmıştır. Bu klmlr d kararlı kalıtsal matryalin bozulması anlamına glir. Eşyli çoğalma ytnklrini yitirdiklri için, kalıtsal matryallrini ynilm v dğiştirm ytnklrini önmli ölçüd yitirmişlrdir. Dolayısıyla hasara uğrama, bir zamanların bağımsız birylri olan; ancak, ökaryotlarda mitokondri ünvanını olmış olan bu organllrin yaşlanması anlamına glir. Böylc, bir taraftan mitokondrilri d bünysin alarak karmaşık v çoğunlukla ytkin hücr yapısı kazanmış olan ökaryotların ortaya çıkması, birhücrli (Prokaryot) d olsa, yaşlanmayı hazırlayan ikinci bir faturayla ödnmy başlamışır. Evrimlşm sürcind, büyük bir olasılıkla, mitokondridn çkirdğ bazı gnlr gçmiştir v bu yüzdn mtdna nın büyüklüğü v kodlama kapasitsi düşüş göstrmiştir. Ya da mitokondrid şu ya da bu ndnl ortadan kalkan gnlrin görvini çkirdktki gnlr yüklnmiştir. Bu aşamaya kadar, mikondrisi olmayan canlılar, hr glukoz molkülü için sadc 2 nt ATP ld diyorlardı, mitokondrilri bünylrin alanlar, oksijnli solunuma gçinc. bir glukoz molkülündn artık 38 nt ATP ld tmy başlamışlardı. Ancak mitokondrilrlrin kalıtsal matryali, tk zincirli DNA lardan oluştuğu işin, yani komplmntrlri olmadığı için, hasarları tamir tm mkanizması gliştirilmmiştir; ayrıca hücr içrisind şyli ürm ya da başka bir yolla gn alışvrişi yapamadıkları için, yani rkombinasyon olanakları ortadan kalktığı için, biryin (hücrnin) yaşam sürci içrisind dış koşulların tkisiyl mutasyona (lara) uğrayıp, işlvlrind gittikç aksamaların ortaya çıkması kaçınılmaz olmuştu. İşt proglamlanmamış hücr yaşlanması, büyük bir olasılıkla ilk dfa bu aşamada ortaya çıkıyordu. Nitkim bir amipin sitoplazması, uygun yöntmlrl, büyüdükç ksilmiş v sitoplazmasını tamir kalkışan amipin, bölünmksizin çok uzun bir sür (bir dnyd 600 gün) yaşadığı saptanmıştır. Eğr hrhangi bir mutasyon oluşmaz is, amip, sürsiz dnilbilck bir zaman dilimind, bölünmdn yaşamını sürdürbilir. Fakat gözlmlr, r ya da gç, özllikl mitokondirilrdki mutasyonların kaçınılmaz olduğunu v mitokondiri kazanmış hr canlının yaşadığı gibi, proglamlanmamış bir yaşlanma sürcin girdiği saptanmıştır. Halbuki, ilkl canlılarda, tlomraz tüm yaşam boyu korunduğu için, tlomraza dayalı bir yaşlanma gözükmz. Böylc programlanmamış olsa bil, çkirdkli birhücrlilr yani Protozoa türlri kaçınılmaz ölüml karşı karşıya kalmışlardır. Fazla nrji ld tmnin faturası, bunlarda da yaşlanma v ölüm grçğiyl ödnmy başlanmıştı. Canlılık, bnzr nrji mkanizmasını gliştirip, bunun dntimini, çkirdk içrisin yrlştirbilirdi; ancak bu durumda, burada, yani çkirdk kalıtım matryalind mydana glbilck bir mutasyon hücrnin tüm glcğini thdit dckti. Halbuki hücrnin n önmli mkanizması olan nrji mkanizmasının kalıtsal yapısı, çkirdk dışına çıkarılarak v çok sayıda, mitokondri dnn birimlr dağıtılarak, kndini güvncy almıştır. Mitokondrilrin sitoplazma içrisind bulunması, onların mutasyona uğrama riskini azaltmamıştır; aksin, koruyucu kılıf görvi yapan histonlardan yoksun olduğu için v gnomunun mutajnik ajanlara doğrudan açık olmasından dolayı, çkirdk matryalin gör n az kat daha yüksk sıklıkta mutasyona uğramasına zmin hazırlamıştır. Somatik mitokondrilrin yaşlanması: Bu aksaklığın gidirilbilmsi için, ilk önlm olarak, özllikl nrjiy grksinmsi olan hücrlrd, örnğin karaciğr v kalp hücrlrind, mitokondrilrin sayısının çoğaltılması yoluna gidilmiştir. Böylc 1000 kadar mitokondiri taşıyan hücrlr oluşmuştur. Zaman içrisind bu mitokondrilrin bağımsız birylr olarak bir kısmı

3 G E B A M ya da mitokodrinin işlvsl olarak bir kısmı hasara uğrasa dahi, nrji ld dilmsi, sağlam mitokondirilrin katkısıyla düşük randımanla sürdürülbilir. Yaşamın sürdürülbilmsi için nrji ld dilmsind bir şik dğr vardır; bu şik dğrlrin altına düşünc hastalık sptomları ortaya çıkmaya başlar. Tipik yaşlanmalarda, vücudun yavaş yavaş iflas tmsinin ndnlrindn biri d budur; blki d n önmlisidir. Ancak bir hücrd mutasyona uğrayan mitokondrilrin v sağlam mitokondrilrin yavru hücrlr aktarılması tamamn rasgl yürütülür. Eğr, bir yavru, mutant mitokondirilri fazla alırsa, ölür v ayıklanır; sağlamları alanların yararına doğal sçilim yürütüldüğü için, hızlı bölünn hücrlrd v bir hücrlilrd zamanla sağlıklı mitokondri saflaştırılması ortaya çıkabilir. Eşysl hücrlrdki mitokondirilrin korunması: Ancak, bu harabiyt vücut hücrlrind (somatik hücrlrd) bulunan mitokondrilrin başına gln acıklı öyküdür; sadc biryin kadrini tkilr v onu ölüm sürüklr. Evrimsl olarak büyük bir önm sahip dğildir. Eşy hücrlrind mydana glck harabiyt, kalıtsal olarak glck kuşaklara aktarılacağı için tüm soyu ölüm sürüklycktir. Bunun önün gçbilmk için blirli bir mkanizmayı gliştirnlr ayakta kaldı; gliştirmynlr büyük bir olasılıkla ortadan kalktı. Eşysl hücrlrdki mitokondrilrin sağlıklı olarak ayakta kalmasını sağlayan glişmlr, organizasyon bakımından glişmiş canlılarda, özllikl uzun yaşayan çokhücrlilrd, garip bir biyolojik mkanizmanın v özllikl insanlarda sosyal yaşamı drindn tkilyn birçok glişmnin tmlini oluşturmuştur. İçinizdn çoğu, mitokondirilrin ndn sadc yumurta il kalıtıldığını, sprmlrin bu iştn n için arındığını, mrak tmiştir. Ayrıca, yin birçoğunuz, birçok hayvanda v kza insanda, sprmlrin yaşam boyu ürtilmsin karşın, yumurtaların ndn ana karnında ilk 3-4 ay içrisind birinci mayoz vrsini gçirrk, bklmy gçtiğini v daha sonraki vrlrd yni yumurta ürtilmdiğini mrak tmiştir. İşt bu farklılığın tmlind, mitokondirilrin DNA sının korunması kaygusu yatmaktadır. Eğr ömür boyu mitokondiri ürtimi yapılmış olsaydı, yaşam sürci boyunca alınacak zararlı tkilrin mitokondrilrd ortaya çıkaracağı mutasyonların (zararlı bozulumların) yni kuşaklara aktarılması kaçınılmaz olacak v ytrsiz birylrin ortaya çıkması il büyük bir nrji israfına ndn olacaktı. İşt bu ndnl, yumurta hücrlrindki mitokondrilr, mbriyonik glişmnin ilk vrlrind oluşturularak, bir çşit inaktif durumda, korunmaya alanmakta v bu haliyl zigota aktarılmaktadır. Böylc, bir mitokondri kural olarak ilkin halini koruyarak, mitolojik bir yaklaşımla, Havva Anamız dan aldığımız şkliyl kuşaklar boyu dğişmdn aktarılmanın yolunu bulmuştur. Sprmlrl mitokondri kalıtımı olmadığı için, yaşam boyu ürtilmlrind sakınca olmamıştır. Bu görv bölüşümü, dişilr il rkklr arasındaki fizyolojik, davranış v sosyal farkılaşmalara önmli katkılar yapmıştır. Sprm Ürtimi, Sayısı v Mutasyon Özünd sprmlrin ömür boyu ürtilmsi biyolojik bir grkliliğin sonucudur. Çünkü, yumurtalar ömür boyu sürkli ynidn mydana gtirilmdiği için, hücr çkirdğindki kalıtsal matryalin mutasyona uğrama riski yüksk nrjili ışınlara tutulmamış is çok azdır. Halbuki canlıların yni ortamlara uyumu için mutasyona uğramaları da grklidir; böylc az sayıda da olsa, yni özlliklr soyların glcğin katılacaktır. İşt bu görvin önmli bir kısmını, sprm çkirdği yüklnmiştir. Ancak mydana glck sprmlrin, yaşın da ilrlmsin bağlı olarak (alınacak kimyasal v fiziksl tkilrin üst üstü biriktiğini d düşünürsk), önmli bir kısmı hasarlı oacaktır. Bu sakıncanın gidrilmsi için ilk önlm olarak sprm sayısı yüksltilmiştir; ikinci olarak da, döl yatağında, sprmlr, zorlu bir yarışa sokularak, anormal v ytrsiz olanların, yumurtaya ulaştıran yolda, fiziki v kimyasal olarak ayıklanması sağlanmıştır. Bu yolla grminatif (kalıtıma ilişkin) mitokondri kalıtımı güvncy alınmıştır. Fakat somatik mitokondrilr sürkli thliky maruz kaldıkları için, birçok anomalinin yanısıra, mikondriyal yaşlanma v somatik ölüm kaçınılmaz olmuştur. Mitokondrilrin Bozulmalarına Gnl Bakış Mitokondrilr oksidatif fosforilasyonun mrkzidir; hücr için grkli ATP lrin çoğu bu organllrd ürtilir bu ndnl mitokondrilrd hmn hmn sadc ATP ürtn gnlr vardır v bunlar da çmbr rplikasyonla, tlomr kısmı olmadığı için, sürkli kndilrini çoğaltabilirlr kb.lık kalıtsal matryal, yaklaşık 13 gnin oluşumunu sağlar. D-lob ddiğimiz kısım hızlı çoğalma ytnğinddir. En önmli kodlama işlvi, iç mitokondri zarındaki solunum zincirinin çok alt-ünitli nzimlrinin bilşnlri olan 13 pptidi kodlamaktır. Mmlilrd mtdna, dış tki olmasa bil çkirdk DNA sından daha hızlı mutasyon gçirir; çünkü histonlar il örtülü olmayan mtdna, kndini çoğaltma sırasında, n azından gçici olarak, iç zara tutunur. Mitokondri iç zarı is, oksidatif fosforilasyondan ötürü, raktif oksijn türvlrinin (ROS) büyük ölçüd ürtildiği yrdir. Normal mtabolizma ürünlri olan raktif oksijn türvlri, özllikl bu tutunma sırasında şimşk çarpmış gibi, DNA da çşitli bozulmalara, özllikl kopmalara yol açar. Mitokondri DNA sında, normal durumdakindn farklı olarak ortaya çıkan oksitlnmiş bazların, çkirdk DNA sındakinlrdn 16 kat daha fazla olduğu bulunmuştur. Bu durum, ROS ların, mtdna da çok sayıda hasar mydana gtirbilcğini göstrmktdir. Önmli raktif oksijn türvlri, süpr oksit (O2), hidroksil radikali (OH), hidrojn proksit (H2O2) v atomik oksijndir (O). Mitokondridki süproksit v hidrojn proksit, sırasıyla, Mn içrn süproksit dismutaz (SOD) v S (slnyum) içrn glutatyon proksidaz tarafından mtaboliz dilir. Ayrıca antioksidant özlliği göstrn vitaminlr (A v E vitamini), kza rnkli sbz v myvlr (portakal, domats, havuç vs gibi) hatta, özllikl taz otlarla bslnmiş hayvanlardan ld diln tryağı vs. ROS ları özllikl oksijnin yıkıcı tkisini ortadan kaldırır. Soyulduktan sonra hmn kararan (oksitlnn) myv v sbzlrin hmn hpsi bu korumayı sağlar. Raktif oksijn türvlri (ROS) dışında, alkillyici maddlr v çok halkalı aromatik hidrokarbon bilşiklri d, büyük bir olasılıkla kzos dumanları, baca gazları, sigara dumanı, tatlandırıcılar, bsin koruyucu katkı maddlri (bnzoatlar gibi), mtdna yı çkirdk DNA sına oranla daha çok fazla thdit tmktdir. Yaşlı hayvanlarda mitokondrilrin ürttiği ROS miktarı, gnçlr oranla daha yüksktir. Bu ndnl, oksidatif DNA hasarı büyük bir olasılıkla yaşlanmanın başlıca ndnlrindn biridir. Raktif oksijn türvlrinin, DNA da, hm şkr fosfat isklti üzrind kırma ya da koparma hm d bazlar üzrind nokta mutasyonları biçimind tkilri vardır. Mitokondriy çşitli kaynaklardan gn katılımı ya da çkirdktn gln gnlrin mitokondrilrin yapısını bozduğu; mitokondriyal DNA dan kopan parçaların da çkirdk gnlrin girdiği bulgulanmıştır. İnsanda, bu fragmntlr, ilk kz HLa hücrlrind gözlnmsin karşın, diğr hücr tiplrind d çkirdk gnlrin girn dizilr saptanmıştır. Yaşla birlikt insan dokularında büyük oranda mtdna kopmaları mydana glmktdir. Fragmntlrin sitoplazmaya gçişin olanak vrn tmnlr arasında, baktri nfksiyonu il ndotoksin salınması, hücrlrin aşırı alkol v sıcaklık dğrlri il karşıkarşıya kalmaları sayılabilir. Bu tkilr doğrultusunda, mitokondri zarı zayıflayıp yıpranmaktadır. Mitokondridn çkirdğ olan gn akışının trsin, bazn çkirdk DNA sından kökn almış dizilr d mtdna ya girbilmktdir; Öylki, trs transkripsiyon il mrna, DNA ya dönüşmkt v daha sonra bu molkül mitokondri gnomuna klnmktdir. Ayrıca, mtdna nın tüm organl il birlikt, mitotik bir hatanın sonucunda, bozulmadan çkirdğ girmsi mümkün gözükmktdir. Böylc bir kz çkirdğ girn mtdna nın parçalanarak, bir kaç fragmntinin DNA ya katılması mümkündür. Mitokondriyal DNA dan kopan parçaların çkirdk gnlrin (ya da trsi) girmsi patolojik sorunlar yaratmaktadır. Kodlayıcı bir gn, rgülatör bir diziy hatta bir intron sgmntin dahi fragmnt girişinin patolojik bir sonucu vardır. Göğüs, kolon, prostat v akciğrdki pk çok noplazi, gnllikl yaşa bağımlı olarak artar v n azından kansrlrin bir kısmının, mtdna köknli dizilrin onkognlr v tümör süprssörlr girmsiyl ortaya çıktıkları düşünülmktdir. Yin, yaş ilrldikç, ytişkin insanlarda, kalp kası, byin, karaciğr v isklt kası hücrlrind mtdna kopmalarının mydana gldiği bulunmuştur. ROS lar istnmyn bazlar oluşturur: ROS lar, kopmaların dışında, DNA il raksiyona girdiklrind, bir çok baz modifikasyonu oluşturdukları da gözlnir. En iyi bilinn ROS kaynaklı oksitlnmiş baz, 8-hidroksidoksiguanozindir (8OHdG). Bu bilşiğin duplikasyon sırasında pk çok mutasyon oluşturduğu da bilinmktdir v bu mutasyon düzyi bazı organların çkirdk DNA sındaki yaşlanma il yükslir. Mitokondriyal nzim düzylri d yaşla birlikt dğişbilmktdir; insan kalbinin, diyaframının v bacak kasının histokimyasal analizi, sitokrom c oksidaz miktarı, gittikç azaldığı, hatta tümüyl ortadan kalktığını göstrmktdir.i Sonuç olarak, mtdna tamir düzyinin çkirdk gnlrindkindn çok daha düşük vrim göstrdiği düşünülürs, mitokondriyal gnlrdki bozuklukların yaşlanma il ilgili olarak ciddi tkilrinin olduğu çok açıktır. Çok sayıdaki dny, mtdna modifikasyonları il doğal ya da patolojik yaşlanma arasında güçlü bir ilişkinin bulunduğunu açığa çıkarmıştır. Mitokondri DNA sında tkilri nötr olmayan mutasyonların birikmsinin organizma yaşlanmasında önmli yri olduğu saptanmaktadır. Andropoz Yard.Doç.Dr. Kubilay İnci H. Ü. Tıp Fakültsi Üroloji Anabilim Dalı Öğrtim Üysi Gnl halsizlik v istksizlik yanında sas olarak cinsl istkt azalma il kndini göstrn v özllikl yaşları arasında görüln tstostron sviysind düşm il karaktriz duruma andropoz ya da yaşlanmakta olan rkklrd ilrlyici androjn ksikliği (PADAM [Progrssiv Androjn Dficincy of th Aging Mal]) adı vrilmktdir. Yaşlanma il birlikt gözlnn duygusal v fiziksl dğişimlrd tstostron sviysinin düşmsinin d önmli bir payı olduğu grçktir. Ancak kimlrin, n zaman tdavi grktirn andropoza ait blirtilr göstrcğini öngörn bir yöntm yoktur v blirtilr hr biryd farklı şkild ortaya çıkabilir. Yaşlı Erkklrd Tstostrondaki Düşüşün Mkanizması Ndir? Gnç rkklrd tstostron düzyi sabahları daha yüksk gözlnirkn öğldn sonra düşmy başlar. Bu dğişim hipotalamo-pitüitr bölgdn pulsatil LHRH v LH salınımına bağlıdır. 50 yaş üzri rkklrin yaklaşık 1/3 ünd rkn sabah tstostron düzylri anlamlı şkild düşrk normalin altına inr. Yaşlanma il birlikt oluşan androjn sviylrindki düşmnin bir kısmı bu ritim bozukluğuna bağlı olsa da bir kısmı da tstislrdn ytrsiz ürtim bağlıdır. Bunun yanında ilrlyn yaşla brabr dolaşımında tstostrona bağlanan sks hormon bağlayıcı globülin düzylri artmakta v böylc dolaşımda bioyararlanımı mümkün olan srbst tstostron sviysi düşmktdir. Yaşlanma il birlikt tstostrondaki düşm il brabr diğr hormon sviylrind d blirgin oynamalar söz konusudur. Daha öncdn tstostron azalmasına bağlanan birçok kliniğin gözlnmsind bu hormonların da rol oynadığı bilinmktdir. Bunlar; Dhidropiandrostron, Büyüm hormonu, Mlatonin, Prolaktin, Östradiol, Kortikostroidlr v Lptindir. Andropoz Nasıl Ortaya Çıkar? yaş aralığındaki rkklr kadınlardaki mnopoza bnzr bir sürç için girrlr. Bu sürc girişin kadınlarda mnstrasyonun ksilmsi gibi ksin bir işarti yoktur ancak bnzr şkild hormonlarda (kadınlarda östrojn, rkklrd tstostron) düşm görülür. Kadınlarda ortaya çıkan kliniğin trsin androjn düşüklüğü son drc yavaş ilrlyn v hr rkkt blirti yaratmayan bir durumdur. Bu gçiş dönmi rkklrd çok uzun bir dönm yayılabilir. Psikolojik strs, alkol, yaralanma ya da crrahi girişimlr, ilaçlar, şişmanlık v nfksiyonlar bu dönmin kısalmasına katkıda bulunabilir. Vücut yapısında dğişiklik çok yavaş ortaya çıkarkn brabrind davranışlarda v ruhsal durumda dğişiklik, bitkinlik, nrji kaybı, cinsl istk v harktlrd yavaşlama görülbilir. Tstostron sviylrind azalma aynı zamanda kalp hastalığı v kmiklrd zayıflamaya da yol açmaktadır. Tstostron Düşüklüğü Ndn Önmlidir? Dolaşımdaki tstostron düşüklüğü tstostronun hdf organlarda göstrdiği tkinin azalmasına ndn olmaktadır. Klinik bulgular kolaylıkla yaşlanmanın sonucu olarak yorumlanabilir. Tipik olarak tstostron sviysind azalma Cinsl istkt azalma Özllikl gc rksiyonlarında olmak üzr rksiyon kalitsind azalma Duygusal, psikolojik v davranışsal dğişiklr, ntlktül kapasitd azalma, yorgunluk, dprsyon v sinirlilik hali Kas yoğunluğunda v gücünd azalma Vücudun üst v gövd kısmındaki yağ miktarında artma Ostoporoz v sırt ağrısı Artmış kardiyovaskülr risk ndn olmaktadır. Tanı koymak için tüm bu bulguların hpsinin bir arada olması grkmdiği gibi bulgulardan hrhangi birinin şiddtli olması diğrlrinin şiddtini d blirlmz. Yaşla birlikt gözlnn androjn düşüklüğü birylr arasında oldukça farklılık göstrir. Bu farklılığa ndn olan faktörlr hakkında hnüz nt bir bilgi yoktur. Cinsl istkt azalma, rksiyonlarda zayıflama v kısa sürm, orgazm hissind v jakülat hacmind azalma yaşlanma il ortaya çıkan androjn düşüklüğünün cinsl sistmdki blirtilrini oluşturur. Ayrıca, uyku v rkn sabah rksiyonu sayıları v bu rksiyonlardaki srtlik azalır.

4 G E B A M Sağlıklı bir rişkind kmik dokusu sürkli olarak yıkılıp, tkrar yapılmaktadır. Ostoporozu olanlarda is yapılandan daha fazla doku yıkılmaktadır v sık kırık v kmik ağrıları görülmktdir. Erkklrd tstostron bu dngnin sağlanmasında rol oynamaktadır. Artan yaşla brabr tstostron düzyind azalma rkklrd artmış ostoporoz riskin ndn olmaktadır. Özllikl yaşlar arasındaki rkklrd kmik dansitsi yaklaşık %15 oranında düşmktdir. Elli yaşın üzrindki hr 8 rkğin birind ostoporoz görülmktdir. Erkkt ostoporozun ikinci sıklıkta rastlanılan ndni androjn ksikliğidir. Fmur (uyluk kmiği) başı kırığı olan yaşlı rkklrin %50 sind androjn ksikliği bulunur. Fmur boynu kırığı rkkt önmli bir morbidit ndnidir. Yapılan anjiografik çalışmalarda ilri drcd koronr hastalığı olan rkklr koronrlri daha az daralmış olanlara gör daha düşük tstostron düzyin sahip olma ğilimi göstrmktdirlr. Diğr çalışmalarda tstostronun insülin dirnci v hiprtansiyon üzrin faydalı tkilrini bildirmiş, yağ sntzini azalttığı, karın yağlarında is yağ yıkımını arttırdığı göstrilmiştir. Tanı Nasıl Konulur? Klinik olarak androjn ksikliği tanısını koymak oldukça güçtür. İlk planda hastalardan sağlıklı bir öykü alınması grklidir. Mümküns blirti skalası il dğrlndirm yapılabilir. Bu grup hastada sıkça rastlanan diabt, damarsal hastalıklar v malign hastalıklar mutlaka sorgulanmalıdır. Fizik muaynd küçük tstislr v tstis kıvamının yumuşak olması v kıllanmada azalma sık rastlanan androjn ksikliği bulgularıdır. Risk grubu olan ya da androjn ksikliğindn şüphlniln hastalarda sabah 8-11 saatlri arasında tstostron düzylrin bakılmalıdır. En iyi paramtr srbst v protin bağlı ksimin ölçümüdür. Orta yaş üstü rkklrd sks hormon bağlayıcı protin yükskliği v ritim bozukluğu ndniyl total tstostron ölçümlri yanıltıcı olabilir. Bu hastalarda tdavi planlamadan önc prostat mutlaka dğrlndirilmli v srum prostat spsifik antijn (PSA) düzylrin d bakılmalıdır. Tdavisi Nasıl Yapılır? Androjn ksikliği mdikal olarak (tstostron yrin koyma tdavisi) tdavi dilbilir. Tdavi il kmik yoğunluğu düznlnmkt, büyüm hormonu sviysi normal dönmkt, kas gücü v zihinsl fonksiyonlar blirgin drcd düzlmktdir. Ayrıca bu tdavi il birlikt cinsl hayatın ynidn yapılandırılmasının yanında, libido v kndini iyi hisstm hali ynidn hastaya kazandırılmaktadır. İdal hormon tdavisind kanda fizyolojik tstostron sviysi sağlanmalıdır. Tdavid tstostron içrn oral tabltlr v kapsüllr, intramuskülr ajanlar, kısa vya uzun tkili implantlar, transdrmal ajanlar kullanılmaktadır. Ritmik salınım yalnızca transdrmal ajanlarla vya doz ayarlaması yapıldığında oral ajanlarda sağlanabilmktdir. Yaşlı Hastada Bası Yaraları Nasıl Önlnir? Prof.Dr. Fthiy Erdil*, Doç.Dr. Svilay Şnol Çlik** * H.Ü. Hmşirlik Yükskokulu, Crrahi Hastalıkları Hmşirliği Anabilim Dalı Başkanı, Hacttp Ünivrsitsi GEBAM Yöntim Kurulu Üysi ** H.Ü. Hmşirlik Yükskokulu, Crrahi Hastalıkları Hmşirliği Anabilim Dalı Yaşlılık ndniyl drid mydana gln dğişikliklr, dri bütünlüğünün bozulmasına; dri bütünlüğünün bozulması yaraların iyilşmsinin uzun sürmsin ndn olmaktadır. Bu yazıda yaşlı hastanın drisind mydana gln bazı dğişikliklr v bası yaralarının önlnmsin ilişkin bazı girişimlr yr almaktadır. Yaşlılıkta Mydana Gln Bazı Dri Dğişikliklri Yaşlanmayla birlikt drinin drmis kalınlığı %20 azalmakta olup, drinin D vitamini sntz ytnği v mikroorganizmalara karşı koruyuculuğu da azalmaktadır. Drinin kılcal damar yapısında azalma ndniyl driy bsin maddlri daha az taşınmakta v artık ürünlr dridn daha az uzaklaştırılmaktadır. Ayrıca dridki tr bzlri ytrinc tr ürtmdiği için dri kurumaktadır. Yaşlılıkla birlikt kollajn yapımı hr yıl yaklaşık % 1 azalmakta olup, ürtiln kollajn daha inc v snkliği daha azdır. Yaşlı hastanın vücudundaki yağ dağılımı karın v üst bacak bölgsin doğru olduğundan, kuyruk sokumu gibi kmik çıkıntılarının olduğu alanlar basıya karşı daha az oranda korunmaktadır. Ayrıca yaşlı hastanın basınç v dokunma duyularında azalma mydana gldiğindn uzun surli oturma ya da yatma ndniyl bası altında kalan bölglrd kolaylıkla bası yaraları glişbilmktdir. Yaşlanmaya bağlı drid mydana gln bu dğişikliklr; dokunun sürtünm, tahriş v basıya karşı dirncini azaltarak bası yaralarının oluşumunda önmli rol oynamaktadir. Bası Yaralarının Önlnmsin İlişkin Girişimlr Yaşlı hastanın dri bütünlüğünün korunmasına yönlik girişimlrin hastalığın akut dönmind başlatılması v rhabilitasyon sürsinc sürdürülmsi önmlidir. Bası yaralarının önlnmsin ilişkin bazı girişimlr şunlardır: Drinin Dğrlndirilmsi Yaşlı hastanın drisi günd iki kz baştan- ayağa kadar gözlnrk v dokunularak dğrlndirilmlidir. Drinin dğrlndirilmsind, hastanın dri rngi d önmlidir. Koyu rnkli drilr dikkatli dğrlndirilmlidir. Hastanın drisindki kılların dağılımı kontrol dilmlidir. Kılların azalması uç bölglrdki dolaşım hastalığına işart tmktdir. Ayrıca drinin rngi, ısısı v snkliği kontrol dilmlidir. Hastanın yatağa tmas dn bölglrind sivilc, sıvı dolu kscik, döküntü, şişlik v zilmlr gibi doku hasarına işart dn bulgular tspit dilip, kayddilmlidir. Drid 30 dakikadan uzun sürli rnk dğişikliği gözlnirs, dri normal rngin dönüncy kadar hasta bu bölg üzrin yatırılmamalıdır. Yaşlı hastanın dolaşım v duyu fonksiyonları azaldığı için özllikl ayakları da dri bütünlüğü yönündn kontrol dilmlidir. Pozisyonun Dğiştirilmsi Yaşlı hastaya ynidn pozisyon vrm v döndürm, dri bütünlüğünün korunması v sürdürülmsind tkili v kolay girişimlrdir. Hasta döndürülmdn önc, hastaya uygun pozisyon vrilmlidir. Yaşlı hastaya uygun pozisyon vrilmzs, dri bütünlüğünün korunmasında sık döndürmnin bir tkisi olmayacaktır. Hastaya vrilck pozisyonun, hastanın sorunlarına gör olması grkbilir. Hastalar 24 saat içind 2 saatt bir sağ yan, sırt üstü v sol yan olacak şkild döndürülmlidir. Yaşlı hasta için bazn 2 saatt bir döndürmk ytrli olmayabilir, bu ndnl hasta ihtiyacına gör döndürülmlidir. Bu sür gnllikl 1.5 saatt bir olarak önrilmktdir. Yaşlı hastanın yatak içind döndürülmsi v pozisyon vrilmsi için bir list yapılmalı v hastaya bu list doğrultusunda pozisyon vrilip döndürülmlidir. Tkrlkli sandaly kullanan yaşlı hastaya saatt bir pozisyon vrilmlidir. Dri Bakımı Yaşlı hastanın drisi tmizlnirkn sabun, alkol v sıcak su kullanmaktan kaçınılmalıdır. Sabun v alkol driyi kurutarak, bası yaralarının açılmasını kolaylaştırır. Dri ılık su il tmizlnip kurulandıktan sonra driyi koruyan bir nmlndirici il yağlanmalıdır. İdrar v gaita tutamama sorunu olan yaşlı hastada idrar v dışkılama ihtiyacını karşıladıktan sonra bu alan zaman gçirmdn tmizlnmli v bu alanın dri tmizliği sık yapılmalıdır. İdrar v gaita kaçırma sorunu olan hastalarda kullanılabilck mici pdlr ıslaklığı ilttiği için sık dğiştirilmlidir. İdrar kaçırma drid tahriş ndn olup bası yaraları için bir risk oluşturmasına karşın, yaşlı hastada yalnızca idrar kaçırma için idrar sondası kullanımı, idrar yolu nfksiyonuna ndn olabilcğindn idrar kaçırmadan daha fazla risk oluşturmaktadır. Ayrıca; yatak takımlarının düzgün, çarşafların kırışıksız olmasına v yatak içind ymk kırıntısı, iğn kabı gibi atıkların olmamasına dikkat dilmlidir. Islak v nmli giysilr dğiştirilmli, dar giysilr v ayakkabılar giyilmmlidir. 4.Bslnm Durumunun Dğrlndirilmsi Dri bütünlüğünün sürdürülmsi için ytrli v dngli bslnm önmlidir. Yaşlı hastalarda mydana gln fizyolojik dğişikliklr ndniyl bslnm ytrsizliği glişm riski fazladır. Hastanın ymk ym alışkanlığı, ağız v dişlri dğrlndirilmli, dngli v ytrli bslnmsi için düznlm yapılmalıdır. Bası Yaralarını Önlmnin, Tdavidn Daha Kolay v Ucuz Olduğu Unutulmamalıdır. Yaşlılarda Sistmik Hastalıkların Ağız v Diş Sağlığı İl Olan İlişkisi Prof.Dr. Nur Hrsk*, Doç.Dr. Murat Özbk** * H.Ü. Diş Hkimliği Fakültsi Prottik Diş Tdavisi Anabilim Dalı Öğrtim Üysi, H.Ü. GEBAM Müdür Yardımcısı ** H.Ü. Diş Hkimliği Fakültsi, Oral Diagnoz v Radyoloji Anabilim Dalı Öğrtim Üysi, H.Ü. GEBAM Gnl Skrtri Araştırmalar yaşlı birylrin kronik mdikal problmlri ndniyl tıp doktorlarına çok sık başvurduklarını göstrmktdir. Bu yüzdn, yaşlıda ağız v dişlrl ilgili hastalıkların tşhisind gnl fizik muayn sırasında yapılan ağız muaynsinin önmi büyüktür. Yaşlılarda sık olarak karşımıza çıkan hastalıklardan iskmik kalp hastalığı; atrosklrozis v trombognzis il ilişkilidir. Kanın vizkozitsi artınca trombus formasyonu riskinin artmasıyla majör iskmik kalp hastalığı v flç glişbilir. Sistmik nfksiyonlar aşırı koagülasyonu indüklr v kan viskozitsini artırırlar. Priodontal hastalıklı birylrd fibrinojn sviysi v byaz kür sayısı gnllikl yüksktir. Ağız hijyni kötü olanlarda koagülasyon faktörü VIII sviysi yüksktir. Bu durum da trombus formasyonu riskini arttırır. Bu yüzdn, priodontal nfksiyon kan viskozitsini v trombognzisi arttırarak, santral vya prifral vaskülr hastalık riskini arttırır. Rutin günlük aktivitlr (Örnk: bsinlrin çiğnnmsi v ağız hijyni işlmlri) çok sık baktriymiy ndn olur. Baktriymiy ndn olan günlük aktivitlrin sürsi dntal işlmlrdn daha uzundur. Priodontal hastalıklarda, baktriymi insidansı artar. Enfktif ndokardit vakalarının % 8 inin priodontal vya dntal köknli olduğu düşünülmktdir. Bu ndnl Amrikan Kalp Cmiyti baktriyl ndokardittn korunmak için ağız sağlığının mümkün olan n iyi düzyd olmasının grkliliğini vurgulamaktadır. Kronik gram-ngatif priodontal nfksiyonlar insülin rzistansında artışa v zayıf glismik kontrol ndn olabilir. Yapılan çalışmalar bu durumun mvcut priodontal hastalığın daha da ilrlmsin yol açtığını ortaya koymaktadır. Baktriyl uyarıyı azaltmak v inflamasyonu kaldırmayı amaçlayan priodontal tdavi, insülin snsitivitsini zaman içind sağlayabilir, böylc glismik kontrol artar. Priodontitis, priodontal yıkım akut bulgular vrn kadar, sssiz bir hastalıktır. Bu yüzdn gözdn kaçabilir. Birçok tıp doktoru, ağız boşluğundaki bu potansiyl nfksiyonu atlayabilir. Oral mikroorganizmalar, riskli hastalarda kalp, karaciğr, byin, plvra, akciğrlr v klmlri tkilyrk çok ciddi sistmik nfksiyonların oluşumuna ndn olabilir. AIDS, tübrküloz, lösmi, trombositopni, pmfigus v diabt gibi hastalıklar ilk önc ağızda bulgu vrbilir. Sistmik hastalıklar v onların tdavisind kullanılan ilaçlar, ağız kuruluğu, koku v tat hassasiytind bozukluk, mukozal yanma v ağrı, dişti büyümsi, alvolr kmik rzorpsiyonu gibi klinik tablolara yol açarak ağız sağlığını ngatif yönd tkilr. Artrit, yaşlıda çok sık görüln kronik hastalıklardan birisidir. Tmporomandibulr klm tutulumu da görülbilir. Artritt n sık görüln ağız problmi hastaların ağız hijyni il ilgili işlmlri grçklştirmsindki zorluk ndniyl ortaya çıkan kötü ağız hijynidir. Bu hastaların bir dişhkimin yönlndirilmsi grkir. Sık profsyonl kontrollr v hastaya uygun ağız hijyn matryallrinin kullanılması, ağız hijyninin daha iyi sviyy gtirilmsin olanak sağlar. İnm, yaşlı popülasyonda kstrmitlrd paralizi v konuşma bozuklukları il sık olarak karşımıza çıkar. İnmnin ağızdaki tkilri, hm dişsiz v hm d doğal dişlri olan hastalarda görülür. Bunlar; yutma bozuklukları, oral motor fonksiyonlarda azalma, ağız hijyni işlmlrinin grçklştirilmsindki güçlük, protz kullanımının problmli hal glmsi, kapanışın dğişmsi v ağızda hissizlik olarak öztlnbilir. Bu hastalarda yutma güçlüğü aspirasyon riskind v aspirasyon pnömonisind artışa ndn olur. Gnl kural olarak, inm gçirmiş hastalar ancak kndi kndin ymk yiybildiklri zaman, ağız hijyni işlmlrini grçklştirbilirlr. Rhabilitasyon sürsinc bu işlmlri yardımcı sağlık prsonli üstlnmlidir. Diğr yandan, inmdn sonraki dönmd ağızda hissizlik olabilcği için, hastalar ilgili bölgd bsin biriktiğini farkdmz. Bu yüzdn priyodik olarak ağız muaynsi yapılarak nfksiyon v ağız lzyonlarının oluşumu önlnmlidir. İnm gçirmiş hastalarda ağız hijyninin çok iyi sviyd olmasına dikkat dilmlidir. Parntral bslnn hastalarda bil ağız bakımının önmi büyüktür, çünkü bu hastalarda hr zaman aspirasyon riski vardır. Dişlrini fırçalayamayan yatağa bağımlı hastalarda, bakıcılar ağız ortamını antibaktriyl ajanlarla tmizlmlidir. İnm sonrası dönmd yutma güçlüğü olan olan v ağız solunumu yapan hastalarda ağız mukozası v skrsyonları kurur. Bu hastalarda n az günd iki dfa kuruyan skrsyonlar ıslak bir gazlı bz il tmizlnmli, ardından da mukozal nmlndiricilr uygulanmalıdır. Dmans il zihinsl fonksiyonların azalmasıyla birlikt hastalar, ağız hijyni il ilgili işlmlri unutmaya başlarlar. Ailnin ya da bakımvlrind kalan hastalar için bakıcıların bu konuda dvamlı hastayı uyarması grkir. Dmansın ilrlyn safhalarında ağız hijyni işlmlrini hasta grçklştirmz. Bu işlmlr hastanın bakımında primr rol oynayan kişilr tarafından yapılır. Bu yüzdn ailnin v/vya bakıcı prsonlin ağız hijyni konusunda çok iyi ğitilmlri grkir. Dmansı olan hastalarda yanakların içind üst çn hizasında gıda birikimi olur, hasta bu durumun farkında dğildir. Ancak, bu klntilr dişlrd çürük oluşumuna v oral nfksiyonlara ndn olur. Hastaların hijyn işlmlrini iyi yapamamaları v çürük riskindki artış gibi faktörlr, bu hastalarda çok radikal bir tdavi planlamasını grktirir. Ayrıca, bu hastalara çürük profilaksisi için florid içrn jllr v yüksk florid içrn diş macunları il oral v priodontal nfksiyonlara karşı korunma amacıyla klorhksidinli ağız gargaraları önrilir.

5 Yaşlılık dprsyonu bariz üzüntü, günlük aktivitlr ilginin kaybolması, kilo dğişikliklri, uyku problmlri, halsizlik v konsantrasyon sorunları il karaktriz olan klinik bir tablodur. Hastalar ağız bakımına olan ilgilrini kaybtmiştir, karyojnik diytl bslnirlr, tükürük akış hızı azalmıştır, dişlr çok hızlı çürür, ilri priodontal yıkım vardır, Dprsyon tdavisind kullanılan ilaçların çoğunluğu ağız kuruluğunu v dolayısıyla diş çürüklrini daha da artırır. Hastaların ağız hijyni açısından çok iyi motiv dilmlri grkir. Tdavid yapay salya prparatları, antisptik ağız gargaraları v günlük kullanım için florid içrn ağız gargaraları önrilir. Salyanın mkanik tmizlm v nmlndirici tkisi azaldığında kandida tipi nfksiyonlar oral kavitd sık görülür. Özllikl yaşlılarda v protz kullananlarda görüln v dudak köşlrind fissürlrin oluşumu il karaktriz olan angulr chilitis 65 yaşın üzrindki birylrin % ind rastlanır. Etyolojisind candida albicans önmli rol oynar. Dudak köşlri hastaların protzlrind bulunan candida il infkt olur. Yaşlıda, ağız içi yumuşak dokularda, lökoplaki, ritroplaki, atrofik roziv likn planus v aktinik lastozis gibi prkansröz oluşumlara sık rastlanır. Yaşlıda, ağız boşluğunda görüln malign oluşumların %90 ını skuamoz hücrli karsinom oluşturur. Kalan %10 unu is, adnokarsinom il sarkomlar tşkil dr. Ağız kansrlrind risk faktörü olarak birinci sırada sigara v alkol glir. Karsinom tyolojisind prkansröz mukoza dğişikliklrindn başka mkanik iritasyon v dudak karsinomu içind ultraviyol ışınlar önmlidir. Skondr karsinom (mtastaz) daha çok mandibulada görülür. Özllikl mm, bronş- akciğr, böbrk, tiroid bzi, prostat karsinomu çn kmiğind mtastaza ndn olan primr kansrlrdir. Yaşlıda ağrısız ağız lzyonları v uzun sür iyilşmyn lzyonlar, aksi biyopsi il kanıtlanana kadar malign oluşumlar olarak dğrlndirilmlidir. Sonuç olarak, ağız sağlığı il sistmik hastalıklar arasındaki ilişkilri inclyn çalışmalar, yaşlıya yaklaşımda tıp v diş doktorlarının dayanışma içind olmaları grktiğini ortaya koymaktadır. Yaşlıda Obzit Durumunun Dğrlndirilmsi Prof.Dr. Nslişah Rakıcıoğlu H.Ü. Bslnm v Diyttik Bölümü Öğrtim Üysi H.Ü. GEBAM Yöntim Kurulu Üysi Tüm dünyada özllikl glişmiş ülklrd vücut ağırlığı v bdn kütl indksi (BKİ) yaşlanma il birlikt artmaktadır. Gnçlr il karşılaştırıldığında yaşlı birylrd obzitnin (şişmanlığın) morbidit v mortalit üzrin farklı tkilrinin olması ndniyl, bu soruna daha fazla dikkat dilmsi grklidir. Şişmanlık, harcanandan fazla nrji tüktilmsi ndniyl oluşmaktadır. Enrji alımı v harcaması arasındaki dngsizliğin uzun sür dvam tmsi sonucu, nrjinin grksinimindn fazlası yağ olarak dpolanmaktadır. Yaşın ilrlmsi il birlikt nrji tüktimi aynı kalmasına vya azalmasına rağmn şişmanlık glişbilmktdir. Yaşlılarda fiziksl aktivitnin v bazal mtaboliz hızın azalması n yaygın şişmanlık ndnidir. Gnç birylr il karşılaştırıldığında yaşlılarda toplam nrji harcaması % 20 oranında azalmaktadır. Yaşlıların çok az bir kısmında şişmanlığın ndni, ndokrin bozukluklar (hipotroidizm), Cushing sndromu, vntromdiyal hipotalamustaki tümörlr vya ilaç kullanımına (stroidlr vb.) bağlıdır. Yaşlı birylrd düşük sosyo-konomik v kültürl düzy, şişmanlık görülm prvalansını tkilyn önmli faktörlr arasındadır. Ayrıca cinsiyt d önmli bir faktördür. Özllikl 50 yaş sonrası, kadınların rkklr gör daha çok şişmanlama ğilimlri vardır. Yin vli olan birylr, yalnız yaşayanlara gör daha iyi bslnmlri ndniyl şişmanlık riski taşıyabilmktdirlr. Yaşlılarda; sarkopnik şişmanlık (kas kütlsindki azalma il ilişkili vücut bilşimind dğişim) v intra-abdominal yağ birikimi gözlnmktdir. Yaşlanmaya bağlı olarak vücut bilşimi v yağ dağılımındaki dğişikliklrin bilinmsi; yaşlılarda şişmanlık, morbidit v mortalit arasındaki ilişkinin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacaktır. Gnllikl rkk v kadınlarda yaklaşık yaşlarında vücut ağırlığındaki artış n üst düzyddir. Kas kütlsindki kayıp lı yaşlarda başlar v yaş ilrldikç dvam dr. Trsi olarak vücut yağı artar. Yaşlandıkça yağ, yağsız kütlnin yrini alır. Bu ndnl aynı bdn kütl indksin sahip yaşlı birylr gnçlr gör daha fazla yağ oranına sahiptirlr. Ayrıca, toplam yağ miktarı aynı olduğunda bil vissral vücut yağı v abdominal yağ oranı daha fazladır. Bdn kütl indksinin mortality tkisi yaşlı v gnç birylrd nicl olarak farklılık göstrmktdir. Yaşlılarda şişmanlığın dğrlndirilmsindki BKİ sınır dğrlri vya antropomtrik uygulamalar, Dünya Sağlık Örgütü tarafından tam olarak tanımlanmamıştır. Yin birçok klavuzda yaşlılardaki şişmanlık sorununa çok az dğinilmiştir v gnçlrd olduğu gibi yaşlılarda da aynı BKİ sınır dğrlrinin kullanılabilcği düşünülmktdir. Bununla birlikt yaşlılarda şişmanlığın açık bir şkild tanımlanması haln tartışılan bir sorundur. Çözümlnmmiş iki sorudan biri yaşlıda şişmanlığın tanımı, diğri is düşük mortalit il ilişkili olan BKİ dğridir. Bu hnüz cvaplanmamış sorular yin cvaplanamayan iki soruyu gündm gtirmktdir. Bunlar yaşlılarda şişmanlığın komorbidit, ytrsizlik il ilişkisi v istkli ağırlık kaybının sağlık için yararlarıdır. Yaşlılarda şişmanlık il ilişkili sağlık risklrin saptanmasında; mrkzi yağlanma v yağsız vücut kütlsindki kaybın, bdn kütl indksindn daha önmli olduğu düşünülmktdir. Ytişkin birylrd BKİ dğrlrinin kg/m2 arasında olması normal vücut ağırlığına sahip olunduğunu göstrmktdir. BKİ nin kg/m2 olması fazla kilolu, 30 kg/m2 nin üzrind olması is şişman olarak sınıflandırılmaktadır. Yaşlılarda da şu an için aynı dğrlndirm kullanılmakla birlikt, bu bdn kütl indksi aralıklarının yaşlılar için fazla sınırlayıcı olabilcği düşünülmktdir. Yaşlılarda şişman v fazla kilolu olma durumunun sınıflandırması haln tartışılmaktadır v yaşlı birylr için aşırı ağırlık riskinin tanımlaması zordur. Gnç birylrd BKİ nin artması vücut yağlanmasının bir göstrgsi olmakla birlikt, yaşlılar için durum farklıdır. Kas kütlsi azalma, yağ kütlsi artma ğilimind olduğu için yaşlılarda vücut ağırlığının çoğunluğunu yağdan glmktdir. Vücut içi yağın dağılımı v miktarındaki dğişm, yaşlılarda BKİ il adipozitnin tahminini azaltmaktadır. İlav olarak özllikl kadınlarda kmik minral yoğunluğundaki azalma sonucu boy uzunluğunun kısalması, BKİ ölçümünü tkilr. Bu durumun BKİ dğrind rkklrd 1.5 kg/m2, kadınlarda 2.5 kg/m2 artışa ndn olabilcği bildirilmiştir. Dolayısıyla hafif şişman olan birylrd ağırlık grçk ağırlıktan daha düşük, zayıf olan birylrd is grçk ağırlıktan daha fazladır. Yaşlılarda BKİ nin düşük olması, fonksiyonl güçtki azalma v mortalit artışı il ilişkili bulunmuştur. Bu ilişkid sigara içimi, fiziksl aktivit, sahip olunan hastalıklar vb. faktörlrin tkili olduğu bildirilmktdir. Bdn kütl indksi v mortalit arasındaki ilişki iyi tanımlanmasına karşın, yaşlılar için n iyi BKİ sınır dğrlr konusunda tam bir fikir birliği yoktur. BKİ nin 21 kg/m2 nin altında olmasının ytrsiz bslnmnin göstrgsi olabilcği kabul dilmktdir. BKİ nin rkklrd 23 kg/m2, kadınlarda 24 kg/m2 olması yaşamda kalma il ilişkili bulunmuştur. Yin sağlıklı yaşlılarda bdn kütl indksinin kg/m2 olması takip dn on yılda fonksiyonl kapasit v bilişsl kayıp riskindki azalma il ilişkilidir. Bu ndnl; hafif şişman v şişman olma sınırlarının hr yaşlı için birysl dğrlndirmsi yapılarak, iyi tanımlanması grklidir. Yaşlılarda şişmanlık tanısının konulmasında, vücut bilşiminin (vücut yağ v kas oranları) düşünülmsi grklidir. Bl çvrsi ölçümü, abdominal yağ dağılımını saptamada kullanılmaktadır. Bl çvrsi dğrinin tk başına vya BKİ il birlikt artış göstrmsi yaşlılarda şişmanlığın daha iyi tanımlanmasını sağlamaktadır. Bl çvrsinin rkklrd 102 cm, kadınlarda 88 cm in üzrind olması aşırı yağlanmanın göstrgsidir. Yin yaşlıda şişmanlık tanısının konulmasında; skinfold dri kıvrım kalınlığı v biyolktrik mpdans analizi gibi vücut bilşimini dğrlndirm yöntmlrinin kullanılması yararlı olacaktır. Yaşlılarda tanısı konulmuş şişmanlık; miyokardiyal nfarktüs, flç, hiprtansiyon, tip 2 diyabt, ostoartrit v bazı kansr türlri için risk faktörüdür. Hastalık oranında v mortalitd artışa ndn olur, fonksiyonl kapasityi azaltır v sağlık harcamalarında artışa ndn olur. Önyargılı olma, kötü bdn imajı, kndin olan saygı v güvnin kaybolması gibi ndnlr; şişman yaşlılarda sosyal, konomik v psikolojik açıdan sorunlara ndn olabilmktdir. Yaşlıda Ağrı Prof.Dr.Yşim Gökç-Kutsal H.Ü. Tıp Fakültsi, Fiziksl Tıp v Rhabilitasyon Anabilim Dalı Öğrtim Üysi, H.Ü. GEBAM Müdürü Snsörial bir uyarı vya nörojnik bir hasara bağlı olarak ortaya çıkan v biryin hafızasına, bklntilrin v duygusal yapısına gör dğişikliklr arz dn karmaşık bir fnomn olarak tanımlanan ağrının, dğrlndirilmsind vya ölçülmsind rutind kullanılan biyolojik blirlyicilr olmadığı için, kişinin tanımlamaları ağrının varlığı v yoğunluğu konusunda güvnilir kanıt olarak kabul dilmktdir. Ağrı yaşlıların n yaygın sorunlarından biri olmakla birlikt, ilrlyn yaşlarda klmlrd lokaliz olanlar dışındaki ağrılarda azalma olduğuna dair bilgilr d mvcuttur. Yaşlılardaki pk çok ağrılı durumla, örnğin kansr ağrısı il, ilgili olarak bklnn yaşam sürsinin kısıtlı olması grkçsiyl kontrollü, karşılaştırmalı araştırmalar yapılamamaktadır. Diğr ağrılı durumlar is, posthrptik nvralji, hmiplji sonrası santral ağrı gibi, hasta gruplarının ytrsizliği sonucunda kapsamlı olarak araştırılamamaktadır.yin aynı grkç il; ağrının lokalizasyonu, sürsi, şiddti, sürkliliği, nitliği, ağrıyı artıran v azaltan faktörlr konularında dtaylı bilgilr drlnmmktdir. Yaşlılar için özl olarak kurgulanmış güvnilir ölçüm tkniklri, skalalar, fonksiyon v davranış dğrlndirm yöntmlri d mvcut dğildir. Pk çok araştırma toplum içind yaşayan yaşlılarda %25-50 oranında ciddi ağrı sorunu yaşandığını bildirmktdir.huzurvlrind vya bakımvlrind kalan yaşlılar açısından da ağrı önmli bir problmdir v tam olarak tdavi dilmyn ağrıya rastlanma oranı %45-80 dir. Bu yaş grubunda birkaç hastalığın bir arada olması, ağrının da birkaç ndn bağlı olarak glişmsin zmin hazırlamakta, ayrıca yaşlılardaki dmans, duysal bozukluklar v yti kayıpları da ağrının dğrlndirilmsini v tdavisini güçlştirmktdir. Ağrı v dprsif smptomlar yaşlılarda sıklıkla birlikt görülmkt v zaman içind blirgin bir özllik kazanmaktadırlar.dprsif smptomlar ağrıya bağlı yti kaybının glişmsind d rol oynamaktadırlar v minör dahi olsalar bu smptomların ayırd dilmsi ağrıya bağlı yti kaybının gidrilmsind yararlı olacaktır. Yaşlılarda sık rastlanan ağrılı durumlar pk çok uzmanlık alanının kapsamına girmktdir.dğrlndirm çok boyutlu olmalı; hastanın sadc mdikal dğil, psikolojik v sosyal özlliklri d göz önün alınmalıdır. Yaşlılarda İnatçı v Sürgn Ağrı G E B A M Yaşlılar ayrıca inatçı v sürgn ağrı açısından da önmli bir risk grubunu oluşturmakta v bu yaş grubunda ağrı ciddi sorunların ortaya çıkmasına zmin hazırlamaktadır.bu sorunların başında dprsyon, anksiyt, sosyal izolasyon, uyku bozuklukları, ambulasyon sorunları dikkati çkmkt v sağlık hizmtlrinin kullanımında v tdavi maliytlrind blirgin artışlar olmaktadır. İnatçı ağrının yaşlılarda yürüm bozukluklarını artırdığını, rhabilitasyon çalışmalarını yavaşlattığını v ağrıya yönlik olarak kullanılan ilaçların da pk çok yan tkiy ndn olduklarını göz önünd bulundurmak grkmktdir. Sorunlar il başa çıkabilm ytisin sahip yaşlılarda ağrı şiddtinin v psikolojik yti kayıplarının daha az olduğunu göstrn çalışmalar vardır.buna karşın özllikl huzurvlrind kalan yaşlılarda daha blirgin olmak üzr ağrıya ikincil dprsyon bu yaş grubunda çok sık rastlanan bir sorundur.kansr ağrısı başta olmak üzr inatçı v sürgn ağrı sorunu yaşayan yaşlıların bakımını üstlnn kişilr, aillr v bizzat yaşlı hasta açısından ölüm bir mtafor halini almaktadır.yaşlılarda sürgn v inatçı ağrıların patofizyolojik açıdan sınıflandırılması pronozun tayini v tdavi şmasının hazırlanması açısından yararlı olabilir. Yaşlılarda ağrının dğrlndirilmsin özgün önrilr: I. Sağlık kuruluşuna ilk başvuru aşamasında yaşlı kişi hkim tarafından inatçı ağrının varlığı il ilgili kanıtlar açısından dğrlndirilmlidir. II. Fiziksl vya psikolojik fonksiyon kaybına ndn olan vya yaşam kalitsini tkildiği gözlmlnn hr inatçı ağrı ciddi bir sorun olarak kabul dilmlidir. III. İnatçı ağrı il baş vuran tüm yaşlılar kapsamlı v çözüm ürtici bir yaklaşım il l alınmalıdır.dğrlndirm; ağrıya ndn olabilck olaylar dizisinin irdlnmsi, tanı, tdavi-bakım planı v prognozun öngörüsü tmllrin dayandırılmalıdır. A.Öykü 1-Ağrının karaktristiği (yoğunluğu, sıklığı, lokalizasyonu, sürsi,azaltan vya artıran faktörlr) 2-Ağrının tanımı, günlük yaşam aktivitlrin, uykuya, iştaha, nrjiy, gzrsiz,kognitif fonksiyonlara, sosyal yaşama tkisi 3-Daha önc uygulanan tdavi yaklaşımları 4-Hastanın tutumu, davranışları v inançları, tdavi il ilgili bilgi düzyi 5- Daha öncki tdavilrin tkinliklri 6-Hastanın tdavi il ilgili doyum v tatmini üzrin yoğunlaşılmalıdır. B. Fizik inclm 1. Ağrının blirtiln yri, yayılma alanları, 2. Kas isklt sistmi (miyofasial ağrı, fibromiyalji, inflamasyon, dformit, postür, alt kstrmit uzunluk farkları vb) 3. Nörolojik sistm (kuvvt kaybı,hipraljzi,parstzi v diğr bulgular) 4. Fiziksl fonksiyonların gözlnmsi (Günlük yaşam aktivitlrinin dğrlndirilmsi,klm harkt açıklıklarının ölçülmsi, ayağa kalkıp yürümyi tml alan tstlr) C. Tanısal Tstlr Görüntülm vya laboratuara dayalı tstlr tdaviyi yönlndirck is yaptırılmalıdır.

6 G E B A M D.Psikolojik Fonksiyonların Dğrlndirilmsi Dprsyon, anksiyt gibi ruhsal dğişikliklr, ağrı il başa çıkabilm ytisi, kndin güvn,ağrı il ilgili korkuların varlığı, çarsizlik gibi durumlar dğrlndirilmlidir. E-Sosyal Dstk Sistmlrinin İnclnmsi Bakımı yapan kişi, kurum, ail ilişkilri, çalışma öyküsü, kültürl çvr, ruh hali v bakım durumu dğrlndirilmlidir. F. Kognitif Fonksiyonun Dğrlndirilmsi Konfüzyon glişmsi vya kötülşmsi açısından önmlidir. G. Hastanın Dirkt Olarak Sorgulanması Kognitif bozukluğu olmayan, hafif vya orta düzyd dmanslı yaşlılarda hkim ağrı il ilgili olarak dirkt hastadan bilgi almalıdır. a. Hasta sorununu bizzat ifad dbiliyorsa ağrı ölçklrin grk kalmayacaktır. b. Hastanın ağrıyı tanımlamasını kolaylaştıracak trimlr (yanma, rahatsızlık,acı, ağırlık hissi vb) kullanılmalıdır. c. Ağrının tanımlanmasına yönlik sözl vya rakamsal ölçklr, ağrı trmomtrlri vya yüz ifadsin dayalı ölçklr kullanılabilir. d. Çok amaçlı, çok boyutlu ölçklr il ağrıya bağlı yti kayıpları dğrlndirilbilir.. Yaşlılardan sorulara yanıt dikkat, konsantrasyon v kognitif sorunlar ndniyl zor alınabilir. Bu ndnl gnç rişkin hastalara oranla yaşlılara daha fazla zaman ayrılarak v tkrarlara yr vrrk inclnmsi uygun olacaktır.grkirs birkaç adımda ilrlnmli v yaşlının bakımını üstlnn kişilrdn d yardım alınmalıdır. f. Ağrıyı artıran, ttiklyn faktörlr araştırılmalıdır. Bu amaçla hastanın sözl byanı yanında gözlmlnmsi d önm taşır. g. Yaşlı hastalara son bir hafta içindki n kötü ağrı dnyimlri sorulmalıdır. h. Kognitif bozukluğu olan yaşlılarda bllk sorunları ndniyl yakınmalar il ilgili sorgulamalar gniş zaman çrçvsi içind alınmalıdır. IV.Dmanslı yaşlılarda hkim dirkt olarak gözlmlrin dayanan dğrlndirmsi sırasında yaşlının bakımını üstlnn kişilrdn d bilgi almalıdır. V. Dğrlndirm v tdavinin risklri hasta v ailsi il tartışılmalı v trcihlri sorulmalıdır. VI. Ağrılı yaşlı hastalar ağrının ilrlmsi vya komplikasyonların ortaya çıkması açısından dikkatl v sık aralıklarla takip dilmlidir.bu amaçla ağrının yoğunluğunun, kullanılan ilaçların, ruhsal dğişikliklrin kayddilmsi, aynı dğrlndirm ölçklrinin kontrollrd d kullanılması, analjziklrin v farmakolojik olmayan yöntmlrin tkinliklrinin, yan tkilrinin v hasta uyumunun l alınması v bu sürçt hastanın trcihlrinin d göz önün alınması uygun olacaktır. Tml Tdavi Ilklri 1. Mümkün is altta yatan sorunun çözümlnmsi, Özllikl kansr ağrısında önmlidir. Ayrıca konsrvatif tdaviy yanıt vrmyn klm ostoartritind klm rplasmanı da bir başka örnktir. 2. Fonksiyonl ytrsizliklrin v psikolojik faktörlrin blirlnmsi, 3. Birkaç tdavi sçnğinin gözdn gçirilmsi v hastaya hangisinin uygun olduğuna karar vrilmsi grkir. Tdavi sçnklri farmakolojik, fiziksl tıp yaklaşımları, minimal invaziv girişimlr, crrahi yaklaşımlar v psikiyatrik tdavi olabilir. Tanı v tdavinin tkinliğind kullanılan fiziksl v organik ölçütlri tkilyn kişisl faktörlr yanında, psikolojik v çvrsl faktörlr d standart tstlrin öngörüln vya bklnn sonuçları vrmsini ngllmktdir. Uluslararası ağrı çalışma birliği ağrıyı biyopsikososyal bir olgu olarak l almakta; grk tanı v grks tdavi yaklaşımlarının multidisiplinr bir anlayış il grçklştirilmsinin önmini vurgulamaktadır. Çalışma Hayatında Yaşlılar Prof.Dr. Nazmi Bilir H.Ü. Tıp Fakültsi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı Öğrtim Üysi H.Ü. GEBAM Yöntim Kurulu Üysi Yaşlılık tanımı bakımından çşitli yaklaşımlar olmakla birlikt gnl kabul görn bir yaklaşım, 65 yaş v üzrind olan kişilrin yaşlı olarak kabul dilmsidir. Bilim v tknolojidki glişmlr sonucunda insan ömrü uzadığı için günümüzd çok sayıda kişi 65 yaşın üzrin ulaşmakta v daha uzun yıllar yaşamını sürdürmktdir. Konuya çalışma hayatı açısından yaklışıldığında is yaşlılık tanımı bakımından farklı bir sınır blirlnmsi grği ortaya çıkmaktadır, zira 65 yaş çoğu ülkd mklilik yaşıdır. Bu ndnl çalışma hayatı bakımından yaşlılık sınırı olarak 45 vya 50 yaş alınır. Bununla birlikt özllikl profsyonl mslk sahiplri arasında 65 yaşın üzrind olup aktif olarak çalışan çok sayıda kişi d vardır. İşgücün katılım oranları da yılları arasında yaş grubunda %70 tn %80 lr, v yaş grubunda is %43 tn %51 yükslmiştir. Dünyada toplam işgücünün üçt birin yakın bölümünün 45 yaş v üzrindki kişilrdn oluştuğu bilinmktdir. 45 vya 50 yaş v üzrindki kişilr çalışma hayatı bakımından yaşlı çalışandır. Yaşlanma il birlikt vücutta bazı dğişikliklr olur. Görm v işitmd, harkt ytnğind azalma, zihinsl fonksiyonlarda yavaşlama bunların başlıcalarıdır. Öt yandan yaşın ilrlmsi il birlikt bazı hastalıklar da ortaya çıkar. Bunların sonucu olarak yaşlılıkta iş görm kapasitsind bir miktar azalma mydana glir. Finlandiya da yapılan bir çalışmada yönticilik yapmakta olan 55 yaşında bir rkğin iş görm kapasitsind %8 oranında azalma olduğu saptanmıştır. İş görm kapasitsindki azalma öğrtmnlrd %9, diş hkimlrind %23 v boyacılık v tamir işlri yapanlarda %24 oranında bulunmuştur. Öt yandan işyrind düznlmlr v çalışma koşulları gnllikl yaşlılara gör dğil daha gnç yaştaki kişilr gör düznlnmiştir. Yaşlılar işyrindki gürültü, titrşim, aydınlatma, aşırı sıcak v soğuk gibi ortam faktörlrin gnçlr gör daha duyarlıdırlar. Bütün bu konular dikkat alındığında çalışma hayatında yaşlı kişilrin özl bir grup oluşturmakta olduğu düşünülmlidir. Yaşlı kişilrin sayısının gidrk artmakta olduğu dikkat alındığında, zaman içind daha fazla sayıda yaşlı kişinin çalışma hayatında yr alması kaçınılmazdır. Esasn Dünya Sağlık Örgütü uzmanları tarafından hazırlanan Yaşlanma Eylm Planı nda yaşlıların, istdiklri v vrimli olarak çalışabildiklri sürc çalışma hayatında olmalarının sağlanması grktiği ifad dilmiştir. Yaşlıların çalışma hayatının içind olmaları bir yandan onların bilgi v dnyimlrindn yararlanma olanağı vrirkn, diğr taraftan yaşlıların sağlıklı v mutlu olmaları yönünd olumlu tki yapar. Ancak yaşlılar çalışma hayatında yakından izlnmli, ortaya çıkabilck sağlık sorunları rkn dönmd saptanarak tdavi altına alınmalıdır. Tdavi amacı il kullanılan ilaç, diyt vb. uygulamaların işyrindki fiziksl, kimyasal vs. çşitli ortam faktörlri il tkilşimi konusuna dikkat dilmsi grkmktdir. Yaşlının daha güvnli bir şkild çalışmasına olanak vrmk bakımından grktiğind iş dğişimi d yapılabilir. Yaşlanmaya parall olarak ortaya çıkan sağlık sorunlarının yanı sıra yaşlıların işyrind kazaya uğrama olasılıkları da fazladır. Hr n kadar iş kazası il ilgili istatistiklrd yaşlı çalışanlarda kaza görülm sıklığı daha düşük olarak görülüyorsa da, bu durumun, yaşlıların gnçlr gör kaza riskinin daha düşük olduğu işlrd çalışıyor olmasına bağlı olduğu da düşünülbilir. Buna karşılık yaşlıların işt dnyimli olmaları, kazaya uğrama olasılığını azaltıcı bir faktör olabilir. Ancak dnyimli olmak, bazan yaşlıda grksiz bir güvn duygusunun oluşmasına yol açabilir, ki bu durum kazaya uğrama olasılığı bakımından olumsuz tki yapar. Yaşlıda kaza sıklığı daha az olmakla birlikt, yaşlıların kaza gçirmsi durumunda daha ciddi yaralanmalar ortaya çıkmaktadır. Kaza sonucunda gnçlrd daha çok l-ayak v göz yaralanmaları görülürkn yaşlılarda sırt yaralanmaları daha sık görülmktdir. Yaşlıları çalışma hayatında aktif olarak tutabilmk için işyri ortamı v çalışma koşulları yaşlıların özlliklri dikkat alınarak düznlnmlidir. Türkiy d Sosyal Sigortalar Kurumu kapsamında 65 yaş v üzrind 20 bindn, 45 yaş üzrind is 500 bindn fazla kişi çalışmaktadır. Ülkmizd patlayıcı madd ürtimi yapılan bir fabrikada çalışmakta olan 45 yaş v üzrindki işçilrin %80 inin bir sağlık sorunu olduğu ortaya konmuştur. Yaşlı çalışanların bulunduğu işyrlrind çalışma koşullarının düznlnmsind yaşlıların bu özlliklri dikkat alınmalıdır. Yaşlı Tükticilr Pazarında Ürtici v Satıcılara Önrilr Prof.Dr.Mübrra Babaoğul Hacttp Ünivrsitsi İktisadi v İdari Bilimlr Fakültsi Ail v Tüktici Bilimlri Bölümü Öğrtim Üysi Bugün kadar ülkmizd tüktici konusunda yapılan araştırmalar çoğunlukla gnç tükticilr üzrin yoğunlaşmaktadır. Dünyada v ülkmizd yaşanan dmografik dğişimlr dikkat alındığında, yaşlı pazar bölümün yönlik bilimsl çalışmaların grkliliği ortaya çıkmaktadır. Özllikl yaşlılık dönmind önm kazanan v inclnmsi grkn konulardan biri d, yaşlıların satın alma sırasında karşılaştıkları sorunlardır. Çünkü yaşlılar pazardaki tutumları, görüşlri v dnyimlri il nüfusun diğr bölümlri kadar dğişiklik göstrn, tüktim kararlarını kndilri vrn birylrdir. Ancak yaşlılar; bir yandan ortaya çıkan fiziksl gücün v bağışıklığın azalması, duyuların zayıflaması ya da kaybı, klm romatizması ndniyl l, parmak v klmlrin rahat harkt ttirilmmsi, flç, doku srtlşmsin bağlı olarak harktlrd mydana gln yavaşlama v bu ndnl bir işi yapmak için grkn harkt sayısının artması il zihinsl sürçlrd mydana gln algılama, kavrama v koordinasyonda güçlüklr vb. sağlık sorunları ndniyl günlük yaşam aktivitlrini yrin gtirirkn zorlanabilmkt v çvrlrin daha bağımlı hal glmktdirlr. Diğr yandan da, bu dönmd yaşlıların iştn ayrılmaları v mklilik dönmin girmlri il birlikt glir düzylri diğr yaşam dönmlrin gör düşmktdir. Bu durum fiziksl v zihinsl ytrsizliklrinin yanı sıra, piyasada ürtiln çok çşitli mal v ürün arasından sçim yapmalarını v uygun fiyatta, kalitli ürün, bulabilmlrini d zorlaştırmaktadır. Ayrıca ürticilrin, yaşlıların vücutlarında olan dğişikliklri v ihtiyaçlarını dikkat almadan ürtim yapmaları, mağaza içi düznlmlr d bu dğişikliklrin dikkat alınmaması il mağaza prsonlinin tutum v davranışları da yaşlıların giyim, gıda, dayanıklı tüktim malları vb. çşitli mal v hizmtlri satın alırkn, farklı sorunlarla karşılaşmalarına ndn olabilmktdir. Karşılaşılabilck bu sorunlardan bir çoğu tüm yaş grupları için söz konusu olmakla brabr, yaşlıların özl durumları ndniyl onlar için daha fazla önm kazanmakta olup, diğr tüktici gruplarına gör d daha fazla sorun yaşamaktadırlar.bu bağlamda ürtici v satıcılara v ayrıca yaşlı tükticilr yönlik bazı önrilrd bulunulması yararlı olacaktır. Ürtici v Satıcılara Önrilr 1. Ürtici v satıcılar; yaşlı birylr yönlik pazarlama faaliytlrini grçklştirirkn rahatlık, güvnlik, uygunluk, sosyal dğrlrl bağdaşma gibi faktörlri göz önünd bulundurarak, bu grubun ihtiyaçlarına, mal v hizmt talplrin yönlik ürtim, pazarlama v satış tkniklri uygulamalıdırlar. 2. Yaşlı birylrin satın alma sırasında zorlanmaması için mal v ürünlr üzrindki tiktlrin mutlaka açık, anlaşılır v okunaklı harflrl yazılmış olması v yaşlıların kolaylıkla görbilcklri v rahatlıkla okuyabilcklri yrlr konulması grklidir. 3. Yaşlı birylrin fiziksl özlliklri, rahatsızlıkları v trcihlri dikkat alınarak; rahat giyilip çıkarılabiln, kullanımı kolay, bdnlrin uygun, istniln rnk v modld giyim şyaların pazara sunulmalıdır. 4. Yaşlı birylr farklı sağlık sorunları ndniyl özl diyt ürünlrin ihtiyaç duyabilmktdir. Yaşlıların bu ihtiyaçlarını karşılayacak ürünlrin ürtimi v piyasaya sunulması tşvik dilmlidir. 5. Yaşlıların fiziksl rahatsızlıkları göz önünd bulundurularak ürünlrin, kolay taşınabilck şkild v gramajı az olan paktlr halind ambalajlanması sağlanmalıdır. 6. Yaşlıların daha az güç sarf drk v zorlanmadan kullanabilcklri, basit düznklr sahip araçlar dizayn dilmlidir. 7. Yaşlıların alışvrişi daha rahat v zorlanmadan yapabilmlri için, mağaza içind; havalandırma v aydınlatmanın ytrli olmasına, zminin kaygan v parlak olmamasına v çabuk yorulan yaşlılar için mağaza içind çşitli bölümlrd dinlnm alanları oluşturulmasına özn göstrilmlidir. 8. Yaşlı birylrin rahat harkt tmlri için kutular, özl tzgahlar, raflara ürün götürmd kullanılan arabalar v bölümlrd bulunabilck vb. şyaların ortalıkta bırakılmamasına özn göstrilmlidir. 9. Tzgah v raflar yaşlıların zorlanmadan rahatlıkla uzanabilcklri yüksklikt olmalıdır. Çok sayıda mal v ürün üst üst konmamalı, ağır ürünlr mümkün olduğunca rahatlıkla uzanılabilck v alınabilck şkild yrlştirilmli, ürünlrin yrlrini göstrn işartlrin kolaylıkla görülbilck v uzaktan rahatlıkla okunabilck şkild hazırlanmalıdır. 10. Mağaza içind yaşlı birylrin giyim şyalarını rahatlıkla dnybilmlri için giyinm kabinlrinin; rahatlıkla harkt dbilck gnişlikt v oturma yrlrinin planlanmasına, lbis asma yrlrinin rahat uzanılabilck yüksklikt olmasına v ytrli aydınlatmanın sağlanmasına dikkat dilmlidir. 11. Yaşlı birylrin mağaza içind rahatlıkla alışvrişlrin dvam dbilmlri için, satın aldıkları şyaları koyabilcklri düznlmlr yapılması, yaşlılar için özl bölümlr v ayrı ödm kasaları hazırlanması v satın alma sırasında grksiz yr bkltilmmlri önmlidir. 12. Mağaza içind tuvaltlr yaşlıların rahatlıkla ulaşabilcklri yrlrd düznlnmlidir. 13. Satın alma sırasında yaşlılar hrhangi bir sorunla karşılaştıklarında (örnğin; raftan ürün almak grktiğind, satın alınan şyaların taşınmasında, ürünlrin yrlri bulunamadığında vb.) mutlaka mağaza prsonlinin yardımcı olması sağlanmalıdır. 14. Mağaza prsonlinin, mal v ürünlr hakkında bilgi sahibi olması, yaşlıların fiziksl v psikolojik ihtiyaçları konusunda ğitilmiş olması, gülr yüzlü v saygılı davranması yaşlıların daha rahat bir alışvriş yapmalarını sağlayacağından bu konuya özn göstrilmlidir. w w w. g b a m. c o m. t r

7 G E B A M 15. Yaşlıların rahatlıkla mağazalara gitmlrini v alışvriş yapmalarını sağlama için, onları vlrind vya vlrin yakın bir yrdn alabilck v tkrar vlrin bırakacak ulaşım hizmtlri mağazalar tarafından düznlnmlidir. 16. Yaşlılar için piyasaya mvcut olan v yni çıkan ürünlr hakkında tanıtıcı programlar yapılmalı v bilgi vrilmlidir. 17. Ülkmizdki yaşlı grubun antropomtrik ölçülri blirlnrk grk giyim şyaları, araç-grçlr, grks fiziksl çvr düznlmlri konusunda blirli standartlar oluşturulmalı v bu ölçümlr yönlik araştırmalarda, blli zaman dilimlri içind tkrar dilmlidir. Ürtici v satıcılarında bu araştırmalardan ld diln antropomtrik ölçümlri göz önünd bulundurarak yaşlı birylrin istk v ihtiyaçlarına yönlik ürtim v düznlmlr yapılmalıdır. 18. Pazarlama stratjilrinin gliştirilmsi sürcind yaşlı pazar bölümün yr vrilmlidir v ülkmizd bu pazar bölümün yönlik bilimsl çalışmalar yaygınlaştırılmalıdır. 19. Yaşlı tükticilr için güvn duygusu çok önmlidir. Bu ndnl risk almak istmzlr. Yaşlı tükticilr yönlik olarak finans, sigorta, yatırım, sağlık v v bakım hizmtlri konusunda çalışmalar yapılmalıdır. 20. Yaşlı tükticilr gnllikl mkli oldukları için alışvriş v diğr faaliytlr için daha fazla zamana sahiptirlr. Bu durum dikkat alınarak, hdf alınan yaşlı pazar bölümün yönlik olarak (özllikl mkli ksim) boş zaman dğrlndirm fırsatı sunabilir. Örnğin yaşlıların alışvriş yaptığı sabah saatlrind onların ihtiyaçlarına uygun ürün v hizmtlrd indirimlr yapılabilir. 21.Yaşlı tükticilr yönlik n tkili kitl iltişim aracı tlvizyondur. TV d yaşlı tükticilr yönlik ğitici v bilgi vrici programlar yapılabilir. 22. Yaşlıların fiziksl açıdan harktlri yavaş v sınırlı olduğu için ürün v hizmt gliştirilirkn karmaşık olmayan, kullanımı kolay, taşıması kolay ürünlr gliştirilmlidir. 23. Yaşlı tükticilr yönlik uygun fiyat, ürün güvncsi, kullanım kolaylığı (yürümkt zorlananlar için tkrlkli sandaly vya yürüyn mrdivnlr) park v dinlnm alanları gibi konomik v sosyal olanaklar sunulmalıdır. Diğr taraftan çalışanlar iyi davranmalı v onlara iyi ilişkilr kurmalıdırlar. Çünkü yaşlılar kişisl ilişkilr büyük önm vrmktdirlr. 24.Yaşlıların alışvriş yapmaya ğilimlri olan v ön plana çıkan torunlara v çocuklara hdiydir. Buna yönlik yani torunlara v çocuklara yönlik hdiylik şyalar n uygun şkild onlara sunulmalıdır. 25. Yaşlı tükticilrind dmografik özlliklrin bağlı olarak trcih ttiklri ürün v hizmtlr farklılık göstrmktdir. Bu ndnl farklı tükticilr için farklı ürün v hizmt grupları gliştirilmlidir. 26. Yaşlıların yaşlarına, yaşam tarzlarına v psiko-sosyal özlliklrin gör pazar bölümlri oluşturulmalı v buna yönlik pazarlama stratjilri gliştirilmlidir. Örnğin; kullanımı kolay (fiziksl ytrsizliklri ndniyl) v basit, rnklri canlı (görm güçlri zayıf olduğu için) ürünlr gliştirilrk bunlar kısa v anlaşılır rklamlarla tanıtılmalıdır. Yaşlılarda Artmış İnfksiyon Sıklığının Ndnlri Prof.Dr.Yşim Çtinkaya Şardan H.Ü. Tıp Fakültsi, İç Hastalıkları Anabilim Dalı İnfksiyon Hastalıkları Ünitsi Öğrtim Üysi 21. yüzyılda modrn tıbbın önündki n önmli sorunlardan biri gidrk yaşlanan hasta popülasyonuna optimum sağlık hizmtini sunabilmk olacaktır.. Yaşlı hastalarda birçok hastalık gnçlr oranla daha sık görülmkt v daha ağır syrtmktdir. Bunlar arasında infksiyon hastalıkları özl bir yr v önm sahiptir. Mvcut litratür bilgilri, infksiyon hastalıklarının yaşlılarda daha sık görüldüğünü v bu yaş grubunda prognozun daha kötü olduğunu göstrmktdir. Pnömoni, influnza v baktrmi il ilişkili komplikasyonlar, yaşlılarda n sık görüln ilk 10 ölüm ndni arasında yr almaktadır. Yaşlılarda Infksiyon Hastalıklarının Artma Ndnlri 1. Bağışıklık Sistmind Mydana Gln Dğişikliklr Yaşla birlikt bağışıklık sistmind glişn disfonksiyon, artmış infksiyon riskinin n önmli ndnlrindn biridir (immunosnscnc). Hr n kadar yaşlılığa bağlı immün disfonksiyonun mkanizmaları tam olarak anlaşılamamış olsa da hm antikor ürtimind, hm d T hücrlrinin prolifrasyon yanıtında azalma olduğunu göstrn kanıtlar bulunmaktadır. Tübrküloz raktivasyonundaki artış v influnza aşısının tkinliğindki azalma bu dğişikliklrin sonucudur. Yaşlılarda doğal immünitdn (granülositlr, monosit/makrofajlar v natural killr hücrlr) v adaptif immünitdn sorumlu hücrlrin (B v T lnfositlr) sayısında önmli bir dğişiklik yoktur. Ancak bazı fonksiyonl dğişikliklrin mydana gldiği düşünülmktdir. 2. Malnütrisyon Malnütrisyon, dünya gnlind bağışıklık sistmi fonksiyonlarında bozulmaya yol açan n önmli faktörlrdn biridir. Glişmkt olan ülklrd malnütrisyon daha çok çocukları tkilrkn, glişmiş ülklrd is daha çok griatrik yaş grubu tkilnmktdir. Hrhangi bir ndnl hastany yatırılan yaşlı hastalarda nütrisyonl ksiklik saptanma sıklığı %50 y kadar çıkarkn, yaşamlarını kndi vlrind sürdürn yaşlılarda bu oran %10-25 civarındadır. Yaşlılarda malnütrisyon, gnl kalori ksikliği, protin ksikliği v/vya vitamin-minral ksikliği şklind kndini göstrbilir. Malnütrisyonun, infksiyon için bir risk faktörü olduğu bilinmktdir. İnfksiyon atağı sırasında ortaya çıkan artmış mtabolik ihtiyaç v atağın sürsi d malnütrisyona ndn olan vya varolan malnütrisyonu ağırlaştıran önmli bir faktördür. Özllikl ytrli nütrisyonl rzrvi olmayan griatrik hastalarda infksiyon, bu yönüyl d önm taşımaktadır. Malnütrisyoninfksiyon arasındaki iki yönlü ilişki yaşlılarda sıklıkla bir kısırdöngü glişimin ndn olmaktadır. Bu ndnl yaşlı hastaların mutlaka malnütrisyon yönündn dğrlndirilmsi v özllikl infksiyon varlığında uzman bir kiptn dstk alınarak hızla tdavi dilmsi grklidir. 3. İnfksiyona Yatkınlık Yaratan Anatomik v Fizyolojik Dğişikliklr Vücudun infksiyonlara karşı korunmasında bağışıklık sistmin k olarak önmli rol oynayan çşitli mkanizmalar bulunmaktadır. Cilt, msan, solunum sistmi v gastrointstinal sistmi örtn pitl hücrlri, infksiyona karşı önmli bir fiziksl bariyr oluşturarak baktrilrin vücuda girişini ngllr. Solunum sistmind mukosiliyr tmizlik mkanizması, ürinr sistmd hızlı idrar akımı, infksiyona karşı korunma sağlayan önmli mkanizmalardır. Yutkunma sırasında larinks ymk kaçışının önlnmsi akciğrlrin korunması açısından önmlidir. Middki asit ortam is hm inc barsaklara patojn baktrilrin ulaşmasını ngllr, hm d gri kaçış (rflu) yoluyla akciğrlrin kolonz olma riskini azaltır. Bu organlarda v sistmlrd yaşlanmaya bağlı olarak ortaya çıkan dğişikliklr sonucunda infksiyona yatkınlık artmaktadır. Tanısal Girişimlr Yaşlı hastalarda çşitli girişimlrin tanısal dğri gnç v rişkin yaş grubundaki il aynı olmayabilir. Örnğin transtorasik kokardiyografinin duyarlılığı rişkinlrd %75 ikn yaşlılarda kojnik kalsifikasyonlardan kaynaklanan intrfrans ndniyl bu oran %45 düşr. Griatrik hastalarda tanısal duyarlılığı %90 a çıkarabilmk amacıyla transözfagial kokardiyografi yapılması grkir. Diğr birçok tanısal girişimin yaşlı hastalardaki kullanılabilirliğini göstrn ytrli sayıda çalışma yoktur v bu tür analizlr ihtiyaç duyulmaktadır. Tdavi Yaşla birlikt ilaç mtabolizmasında önmli dğişiklr mydana glmktdir. Ancak bu dğişiklrin çoğu tdavi tkinliğini dğiştirck nitlikt dğildir. Yaşlı hastalarda böbrk fonksiyonlarındaki bozulma ilaç mtabolizmasını tkilyn n önmli faktörlrdn biridir. Bu ndnl ilaç yan tkilrinin v ilaçlararası tkilşimlrin görülm sıklığı artmaktadır. Griatrik hastalarda intravnöz (IV) tdavi uygulamaları önmli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Yaşlanmayla birlikt dokularda mydana gln dğişikliklr ndniyl gnllikl IV tdavi için uygun damnar bulmak oldukça güçtür v kattr infksiyonları oldukça sıktır. Ayrıca dlirium v/vya dmansı olan yaşlı hastalar çoğunlukla tdavi amacıyla kullanılan damar yollarını tolr dmz v kattrlri zorlayarak çıkartmaya çalışır. Hospitaliz diln gritrik hastalarda dlirium v/vya dmans oranının %50 y kadar çıkabildiği dikkat alındığında bu sorunun n kadar önmli olduğu daha iyi anlaşılabilir. Bazı antibiyotiklr için bu sorunu intramuskülr uygulanma il çözmk mümkündür. Ancak n idal çözüm ilaçların oral yoldan vrilmsidir (baştan itibarn vya kısa sürli parntral tdaviyi takibn). Yaşlılarda oral antibiyotiklrin miliminin oldukça iyi olması da bu yaklaşımı dstklmktdir. Ancak bu noktada tdavi uyumu önmli bir sorun olarak karşımıza çıkabilir. Yaşlılarda gnllikl çok sayıda ilaç kullanma zorunluluğu ndniyl tdavi uyumu %50 y kadar düşbilir. Hastanlrd v bakımvlrind dirkt göztim altında tdavi uygulaması il bu sorunun aşılması mümkündür. Griatrik yaş grubunda ilaç yan tkilri daha sık görülür v daha şiddtlidir. Antibiyotiklr sıklıkla gastrointstinal yakınmalara (bulantı, antibiyotik ilişkili ishal, vb.) ndn olur. Yaşlılarda antibiyotik ilişkili ishal sıklığı artmıştır (kullanılan antibiyotiğ gör %2-25). Ayrıca yukarıda da blirtildiği gibi böbrk fonksiyonlarındaki bozulma ndniyl ilaç yan tkilrind v tkilşimlrind artış söz konusudur. Yaşlılarda infksiyon hastalıklarının prognozu gnç-rişkindkin oranla daha kötüdür. Ancak bu noktadan yola çıkarak yaşlı hastalarda antimikrobiyal tdavinin daha az tkili olduğunu söylmk mümkün dğildir. Griatrik yaş grubunda infksiyon hastalıklarının artmış morbidit v mortalitsind rol oynayan faktörlr şunlardır: Yaşlılıkla İlgili Uluslararası Wb Adrslri Intrnational Association of Grontology and Griatrics-IAGG Europan Union Griatric Mdicin Socity-EUGMS Intrnational Insititut on Aging-INIA Intrnational Fdration on Aging Unitd Nations Policis and Programms on Aging WHO Aging and Halth Programm Europan Mastr Grontology Klinik blirti v bulguların silik olması vya atipik klinik przntasyon ndniyl tanı v tdavid gcikm Dmans vya trminal hastalık varlığında daha az diagnostik girişim uygulanması Fazla sayıda şlik dn hastalık bulunması İntravnöz tdavinin iyi tolr dilmmsi Multivariat analiz yöntminin uygulandığı çşitli çalışmalar, şlik dn hastalıkların v bslnm durumunun yaşa oranla antibiyotik tdavisin yanıtsızlık yönündn daha önmli risk faktörlri olduğunu göstrmktdir. İnfksiyon Kontrolü v Aşılama Hastand vya bakımvind yatan griatrik hastalarda hastan infksiyonu glişm riski (özllikl pnömoni, ürinr sistm infksiyonu, cilt v yumuşak doku infksiyonu) v bu infksiyonların morbidit-mortalitsi yüksktir. Bu ndnl bu tür kurumlarda infksiyon kontrolü özl önm taşımaktadır. Ancak standart infksiyon kontrol önlmlri uygulanırkn griatrik hastaların özlliklri mutlaka dikkat alınmalıdır. Bu noktada infksiyon kontrolündn sorumlu kipl klinisynin iyi iltişim halind olması grklidir. Örnğin, klasik infksiyon kontrol yöntmlrindn biri olan izolasyon, yaşlı hastalarda önmli bir dlirium ndnidir. Ayrıca dmansı olan hastalarda izolasyon mvcut rzidül kapasitnin hızla yitirilmsin ndn olabilir. Aşılama gritrik yaş grubunda da özl önm taşımaktadır.altta yatan ağır hastalığı olan yaşlılarda aşıların tkinliği azalmıştır. Ancak azalmış tkinliğ rağmn blirli ndikasyonlarda önmli oranlarda korunma sağlamak mümkündür. Tüm yaşlı ( 65 yaş) hastalara yılda bir kz influnza aşısı yapılmalıdır. Bu uygulamanın influnzaya v toplum köknli pnömoniy bağlı hospitalizasyon oranını azalttığı bildirilmiştir. Ayrıca influnza aşısının bu hastalığa bağlı mortalityi %40-50 azalttığı, maliyt-tkin v yan tkilr yönündn güvnilir olduğu göstrilmiştir. Hr yaşlı hastaya 70 yaşına glmdn önc bir doz pnömokok aşısı yapılmalı v 10 yıl sonra tkrarlanmalıdır. Sağlık çalışanlarına düznli olarak influnza aşısının yapılması, hastand vya bakımvind yatmakta olan yaşlıların korunması açısından önm taşımaktadır.

8 G E B A M INTERNATIONAL INSTITUTE ON AGEING DİREKTÖRÜNÜN MESAJI Adapting to A Diffrnt Lifstyl and Diffrnt Rlationships Profssor Josph Troisi Dirctor, Intrnational Institut non Aging Unitd Nations-Malta Th twnty-first cntury is oftn calld th ag of aging. Sinc 1950, th proportion of th world s population agd 60 and ovr has changd from on in thirtn to on in tn, with som dvloping countris aging fastr than dvlopd countris. Markd diffrncs xist btwn rgions. In Europ, on in fiv is agd 60 and ovr as compard to on in 20 in Africa. By th yar 2050, vry third prson in th UNECE rgion of which Turky is a part will b oldr than 60 yars. According to th Unitd Nations Population Division, on in vry tn prsons is now agd 60 and ovr. It is projctd that by th yar 2050 this figur will incras to on in fiv and by 2150 it will b on in thr. Th oldr population itslf is aging. Currntly octognarians constitut 11 prcnt of th world s oldr population. By 2050, 27 prcnt of th oldr population will b 80 yars and ovr. Ths dmographic trnds which vry country is undrgoing ar having significant social, conomic and political ffcts on socity and on its institutions, such as th family, th labour forc, social and halth srvics, tc. Th impact of th world s aging population growth on th socio-conomic policis and th cultur of socitis is alrady prsnting difficultis to govrnmnts. Morovr, as a rsult of th radical social and cultural changs that ar taking plac throughout th world in rcnt yars, such as industrialisation, urbanisation and modrnisation, th stability of socity has bn shakn in many countris and th scal of valus altrd. Furthrmor, traditional approachs which usd to mt th nds of oldr citizns ar undrgoing chang. Dmocratisation Of Longvity Th world of th twnty-first cntury is xprincing an xtraordinary rvolution in longvity. Although during th last fiv dcads w hav on avrag gaind almost 20 yars in our lif xpctancy, w must, at th sam tim, admit that, in spit of vrything, thr has not bn a tru dmocratisation of longvity. Is it not a fact that, whil th world, spcially th Wstrn dvlopd world, has succdd in adding yars to lif, it has not yt succdd in adding lif to yars? Do oldr prsons, spcially thos living in rural aras, rally hav an qual opportunity to a halthy longvity? Can vry citizn of th world, whthr living in a dvlopd or dvloping country, in an urban or rural stting, rich or poor, colourd or not, irrspctiv of his cast, class or crd, rally njoy a full lif in all its stags? Or is it a myth to say that oldr prsons rally xprinc aging as a tim of fulfilmnt? In othr words, ar our socitis full of man-mad barrirs and prjudics, as a rsult of which w ar putting on ag group against th othr? Ar our socitis advocating a crtain form of grontocracy? Victims of Profssional Car In th Wstrn world, our aging populations ar bcoming victims of profssional modls of car. Th oldr citizns ar oftn viwd as making xcssiv dmands on govrnmnt xpnditur. On thir part, govrnmnts ar ncountring incrasing difficultis in paying for th car of thir oldr citizns. Oldr citizns ar oftn sn as diffrnt from th young gnration. W tnd to look at oldr prsons as slow, poor, wak and chronically sick. Consquntly, w oftn tnd to dvlop modls of car to fit th imag, littl ralising that th imags ar not th truth. Succssful aging will only occur whn an oldr prson s prsonal dignity, sns of blonging and slf-worth ar maximisd. It is an undniabl fact that povrty and disas ar th main opponnts of longvity. Howvr, qually, if not mor dstructiv, ar th passivity and th fling of onslf as a parasit. Agism and ag discrimination ar vry insidious concpts. Thy ar trms which ar not only prjudic-ladn, but thy dgrad. Th issu of ag discrimination not only taks many forms but it also occurs in various sctors of lif. It was w in th urbanisd Wst, with our highly dprsonalisd socitis, who, notwithstanding th hug sums of mony bing spnt on th car of oldr mmbrs of our socitis, hav, to a larg xtnt, transformd th phnomnon of aging, a natural procss, into th problm of aging. A problm which is mainly an conomic problm whrby oldr citizns ar sn as a burdn, bcaus, with advancing ag, on normally bcoms lss productiv. Th mdia oftn fails to diffrntiat btwn th frail oldr prsons, a rlativ minority, and thos who lad thir livs indpndntly. Unfavourabl imags of oldr prsons appar in journals, brochurs and nwspaprs dpicting thm sitting in whlchairs whil nurss stand bsid thm. Social Policis In th Fild of Aging Many of th social policis and programms prvalnt in various countris ar basd upon th assumption that socity has a major rsponsibility to provid basic social wlfar and support for all prsons. Th prssing nds and dmands of th oldr population ar oftn viwd only from th country s conomic point of viw. Consquntly, th social wlfar policis prvalnt in a numbr of wstrn countris had, in turn, ld to th cration of th Wlfar Stat idology basd on a complicatd systm of dprsonalisd social srvics. It tndd to rplac rathr than to complmnt th traditional caring rol of th family and of th community. Many govrnmnts and voluntary agncis hav, in th past, bn mor proccupid with mting th humanitarian issus of aging. Whr possibl, thy dirctd thir programms towards protcting and caring for th oldr mmbrs of thir socity. Vry littl mphasis was put on th dvlopmntal issus of aging and on th participation and contribution of oldr prsons in th vry dvlopmntal procss of thir countris. Such a stratgy rsultd in crating a rigid ag diffrntiation, a dpndncy syndrom of oldr prsons and, wors still, thir marginalisation. Somtims socity, and w ourslvs, mak thm look forward to dath as a rlas from rjction and indignity. Thr is an urgnt nd for a radical chang of prspctiv, braking th policy of sgrgation of oldr prsons and rplacing it with a stratgy of participation. Oldr prsons must b nabld to participat in socity to th gratst xtnt possibl and not to b sn as a burdn. This was ritratd a numbr of tims in th Madrid Intrnational Plan of Action on Aging which had 3 Priority Dirctions, th first of which dalt with th subjct of Oldr Prsons and Dvlopmnt. Th xpctations of oldr prsons and th conomic nds of socity dmand that oldr prsons b abl to participat in th conomic, social and cultural lif of thir socitis. In this rgard, th mpowrmnt of oldr prsons and th promotion of thir full participation ar ssntial lmnts for ACTIVE AGEING. No lss than nin issus (th highst numbr in th whol documnt) wr raisd to nsur th implmntation of this first Priority Dirction. Ths includd: Th activ participation of oldr prsons in th dvlopmnt of thir socity; th ability of oldr prsons to continu working; accss to knowldg, ducation and training; intrgnrational solidarity; incom scurity, social protction/social scurity and povrty prvntion. Oldr prsons want to b mpowrd to solv thir own problms and difficultis. Howvr, if thy ar to participat fully in socity, thy rquir indpndnc, an adquat incom, suitabl housing, good halth, adquat srvics and scop for participation in work, in ducation and in socity. W must build a broadr bas than th Wlfar Stat idology. Evry mmbr of socity should b mad to ralis that aging is a procss. Consquntly oldr prsons should b sn as qual citizns of vry socity sharing th sam rights as othr citizns. All forms of discrimination basd on ag nd to b radicatd. Forward-looking policis for oldr prsons should dirctly concrn th prsnt population of young and middl-agd prsons within vry population. Th youth of today will bcom th oldr prsons of tomorrow. Positiv Imag of Aging Whil vry socity is obligd to assist all thos mmbrs who ar in nd of support, including th oldr mmbrs, it should qually xplor th possibilitis of utilising and bnfiting from th various rsourcs of oldr citizns. Th rsourc is thr. It nds only to b tappd and utilisd. What oldr prsons ar craving for is not to b obstacld. W should not only promot th activ participation of oldr prsons in socity by idntifying and promoting opportunitis for this to happn, but w should ncourag and support thm. W nd to go a stp furthr and manifstly apprciat th positiv contribution of oldr prsons to socity. In so doing, w ar hlping thm to maximis thir fling of slf worth. This is what was mant by Solidarity btwn Gnrations, th motto which was chosn by th Europan Union for th Europan Yar of Oldr Prsons in This is what is mant by Towards a Socity for All Ags, th slogan of th Madrid Intrnational Plan of Action on Aging. Th implications of population aging nd to b takn into account in dvloping ducational and training policis and programms for all ags, spcially th youngr gnrations. Intr-govrnmntal and non-govrnmntal organisations should strngthn thir fforts to dissminat objctiv information on aging. Evry country s socialisation procss and its ducational systm should b utilisd to ducat th population at larg concrning th natural phnomnon of aging on th on hand and rmoving th traditional strotyps and prjudics on th othr. Crating a positiv imag of aging should focus in school books, programms and curricula at all lvls. Govrnmnts ar to nsur that th gnral public is givn ampl and systmatic information about th ralitis of old ag, its social, psychological and conomic consquncs. It is also fundamntal to crat among th youngr gnrations an awarnss of rspct and rsponsibility towards oldr prsons Evry Govrnmnt nds to b ncouragd to utilis th country s ducational systm to ducat th young concrning th positiv valus and contributions of oldr prsons and to dvlop a ralistic attitud about thm. Dpicting a positiv imag of oldr prsons should focus mor in th curricula of lmntary and scondary schools. Evn hr th activ rol of oldr prsons is of primary importanc. Oldr prsons ar th bst advocats of thir own caus. Thy provid an xcllnt platform to nsur that agism is combatd by making th public mor awar of th positiv contributions of oldr prsons and of th positiv aspcts of aging. Th mdia nd to b utilisd bttr to portray oldr prsons mor oftn and to dvlop ralistic portrayals of oldr prsons. It is ssntial to hav oldr prsons thmslvs involvd in th planning and running of radio and tlvision programms aimd at promoting objctiv attituds of aging. Th participation of oldr prsons within socity ncssarily and basically implis thir actual involvmnt within thir family and community. Consquntly w ought to start thinking of partnrships, of ntworks in which oldr prsons thmslvs, thir familis, th community and th gnral public ar constantly intracting. If govrnmnts wr to look at th growing proportions of thir oldr citizns within thir populations mrly from th point of viw of th Wlfar Stat idology, thn th situation will bcom mor complx for th Stat itslf and unbarabl both for th youngr and oldr gnrations. Th lattr will only b lookd upon by th formr as a tolratd burdn. Th tim has com for socity as a whol, th gnral public, th local community, th family and th individual citizn whthr young or old, to carry out a radical chang of prspctiv. A positiv imag of oldr prsons nds urgntly to b promotd radicating all ngativ strotyps and attituds lading to th sgrgation of oldr prsons. In ordr to crat a halthir and mor activ population of oldr prsons, aging nds to b rgardd by on and all as an opportunity to b utilisd. Conclusion Following th Scond World War, a numbr of factors hav ld to an incras in yars of lif. Th sam, howvr, can not b said rgarding th quality of lif. It is largly th nvironmnt which handicaps oldr prsons, crating obstacls to thir full participation in th vry socity in which thy wr brought up and livd. On hr must b xtrmly carful not to plac th whol blam on govrnmnts. Th imag of oldr prsons in a socity dpnds on social attituds, traditional strotyps, and prjudics. Ths ar, in turn, basd on diffrnt factors which, vry oftn, constitut th gratst barrir to th participation and quality of oldr prsons. It, thrfor, calls upon th concrtd attntion of all th citizns in vry socity. What is ndd is a commitmnt by socity to ovrcom its slf-mad barrirs. All rsourcs must b utilisd in such a way as to nsur an qual opportunity for participation. To a larg xtnt, in a numbr of countris, spcially dvlopd ons, thr ar physical, cultural and social barrirs which do not only handicap oldr prsons but in crtain cass rlgat thm to th margins of socity. Th prvasivnss of prjudics and discrimination, of ngativ attituds and bhaviour, hav not only hindrd th intgration of oldr prsons but is oftn lading to thir xclusion from social and cultural lif.th physical and social barrirs which ar dpriving oldr prsons of njoying what is basically thirs by right, ar mor oftn than not th rsult of ignoranc and indiffrnc, discrimination and prjudics. What oldr prsons of th futur will xprinc during thir livs is impossibl to dtrmin or control. But th mannr in which thy will com to trms with thir xprincs and with thmslvs is a bit mor amnabl to improvmnt. Crtain popl say that ag dos not dpnd upon yars, but rathr upon tmpramnt and halth. Som ar born old whil othrs nvr grow old. Ys, most popl hav, to a gratr or lssr dgr, th frdom to ithr flourish or to dcay as thy grow oldr. Most importantly it is our socity that can nhanc this frdom and th opportunitis for flourishing. It is our tachrs and school systms, our lif-skills programms, our journalists dpth of vision, our own training, crativity and snsitivity, our pr-rtirmnt courss, our rligious and spiritual guidanc; it is all ths that can bring young, middl-agd, and thn oldr prsons to innr frdom, and can scort vry citizn to libration. It is possibl to b ovrzalous in this ara of activ aging and bcom infctd with what I call activit-is. Old ag can b th opportunity to sk satisfaction in daily dds rathr than in grat dsigns. Achivmnts hav thir plac, but at som point on has to bcom fr from ambition and vn from ordinary achivmnt orintation. Evry country should prpar its citizns for aging, and do so in good tim, not only just bfor rtirmnt. Familis and grownups, sons and daughtrs, should idally prpar th young-old to manag thir livs in a mor ffctiv, satisfying and fulfilling way. Th growing rat of population aging poss many challngs which hav to b facd ralistically. An fficint way to tackl this phnomnon is by kping in mind th fact that th youthful population of today will bcom th ldrly population of tomorrow. Consquntly, forward-looking policis should concrn th prsnt population of young and middl-agd. GEBAM BÜLTENİ-2007 Hacttp Ünivrsitsi Griatrik Bilimlr Araştırma v Uygulama Mrkzi E-posta: gbam@hacttp.du.tr Faks: Grafik Tasarım, Uygulama v Basım Hacttp Ünivrsitsi Hastanlri Basımvi tarafından yapılmıştır.