T.C. A N K A R A Ü N ĠV E R S ĠTE S Ġ S O S Y A L B ĠLĠM LE R E N S TĠTÜ S Ü C O Ğ R A FY A (B E

Transkript

1 T.C. A N K A R A Ü N ĠV E R S ĠT E S Ġ S O S Y A L B ĠL ĠM L E R E N S T ĠT Ü S Ü C O Ğ R A F Y A (B E ġ E R Ġ ve ĠK T ĠS A D Ġ ) A N A B ĠL ĠM D A L I 2002 M ĠL L E T V E K ĠL Ġ G E N E L S E Ç ĠM L E R ĠN D E S ĠY A S Ġ P A R T ĠL E R ĠN ALDIKLARI OY ORANLARININ ĠLLERE GÖRE D A Ğ IL IM I V E B U N U N SOSYO-E K O N O M ĠK N E D E N L E R Ġ Yüksek Lisans Dönem Projesi Y iğ it K ü skü P ro je D a nışm a n ı Prof.Dr.Hamdi Kara ANKARA-2006

2 G ĠR Ġġ D ü n ya da de m o kra tik d ü zen in be lkid e e n te m e l ta şı o la n siya sa l se çim le r ve bu se çim le rin so n u çla rını b irçok fa rklı e tken b e lirle m e kted ir. K u şku su z b u n la rın en ö ne m lile rin d e n biri sosyo-ekonomik etkenlerdir. D e m o kra si g ü n ü m ü zd e, a zın lıkta o lan la rın ha kla rına sa yg ı g ö ste rild iğ i ve o n la ra b ir g ü n çoğ un lu ğ a d ö nü şeb ilm e yo lla rın ın a çık tu tu ld uğ u ö zg rü lü kçü b ir ço ğu n lu k yö n e tim id ir. D e m o kra tik d ü şün cen in temel gerekçesi, in sa nın a kıllı b ir ya ra tık o ldu ğu, ke nd isi için iyi o la n ile kö tü o la nı a yırt e de b ile ce ğ i in a n cın da n ka yna kla n m a sı ve in sa na sa yg ıyı e sa s a lm a sıd ır. B ö yle likle ka tılım cılığ ı ön e çıka ra n de m o kra si, bu u n su ru işçile rin işle tm e le rin, ö ğ retim ü ye le rin in ve ö ğ ren cile rin ü n ive rsite le rin yön e tim ine ka tılm a sın ı ve h a tta ha lkın de vle t yö n e tm ine ka tılm a sın ı sa ğ la ya n b ir d ü şü n ce siste m id ir (K ışla lı, 2003: 220,238). Bu noktada ka tılım cılığ ı sa ğ la ya n yap ıyı, se çim le r o lu ştu rm a kta d ır. G ü nü m ü zün ka rm aş ık d ün ya d ü zen in de ise se çm en da vra n ışın ı etkile ye n b irço k ne de n bu lu n m a kta dır. E ğ itim so ru n la rı, sa ğ lık, din, istih d a m, iş gü ven ce si, ü re tim, ile tişim, u la şım g ib i tem e l sosyo-e kon o m ik n ed en le r h e m se çm en le r a çısın da n, h e m de se çim e ka tıla ca k ola n siya s al p a rtile r a çısın da n so n de rece ön e m lid ir. B ö yle likle siya si se çim le r, se çm en le r a çısın da n e n te m e l ih tiya çla rını ve b e klen tile rin i ka rşıla m a a ra cı o la ra k g ö rü lm e kte ve a yn ı za m a n da b u durum siyasal partilerin de parti politikalarını belirlem esini sağlam a ktadır. D olayısıyla sosyoekonom ik nedenlerin bu denli önem taşım ası aynı zam anda bu çalışm anın da önem ini o lu ştu rm a ktad ır. B u b ilg ile rd e n yo la çıka ra k, T ü rkiye d e 3 K a sım m ille tve kili g e n e l se çim le rind e yu ka rıd a b a h se d ilen so syo -ekonomik nedenlerin e tkili o ld u ğu sö ylen e b ilir. A ncak bu seçimin ö n e m li b ir ö ze lliğ i, se çim e ka tıla n A k P a rti (A K P ) n in e zici b ir ü stü n lü kle te k ba şın a iktid a ra g e lm e si ve b ir ö n ce ki h ü kü m e ti o lu ştu ra n ku a lisyo n pa rtile rin d en h içb irin in M e clise g ire m e m e sid ir. D o la yısıyla b u ça lışm a n ın a m a cı, b u de n li ka ra kte ristik ö ze llikle r ta şıya n se çim in d e o rta ya çıka n son u cun so syo -ekonomik nedenlerii illerin kendine özgü özelliklerini d e gö z ön ü nd e b u lun du ra rak o rta ya ko ym a ktır. Ç a lışm a ka p sa m ın d a, se çim le rin d e % 1 0 ba ra jın ı a şa ra k g irm e yi a şaara k M e clise g ire n A K P ve C H P e le a lın a ca k d iğ e rle ri dışa rıd a bıra kıla ca ktır. 1

3 Ç a lışm a n ın te m e l va rsa yım ı se çim le rin d e so syo -ekonomik nedenlerin etkili olduğudur. İkinci varsayım ise, din, isşsizlik, istihdam, eğitim sorunları, iletişim gibi sosyoekonomik nedenlerin büyük etkisidir. 2

4 1. C U M H U R ĠY E T ĠN K U R U L U ġ U N D A N G Ü N Ü M Ü Z E S ĠY A S A L S E Ç ĠM L E R ve S O S Y O - E K O N O M ĠK N E D E N L E R T ürkiye de 1923 de C um huriyetin kurulm asından 1950 ye kadarki süreçte tek parti iktid a rı h ü kü m sü rm ü ştü r. B u d u ru m un te m e l ge re kçe si A ta tü rk ilke le rin in ve ya p ılan devrimlerin yö e tim ta ra fınd a n h a la k b en im se tilm e ye ça lışılm a sıd ır; özellikle 1929 Dünya E ko n o m ik K rizi son ra sınd a u yg u lan an ka tı d e vle tçi po ltika la rın te k p a rti ta ra fa ınd an ra h atlıkla uygulanabilmesidir. B u dö ne m i ta kib en İkin ci D ü n ya S a va şı n ın b a şla m a sı, sa va şta ya şa n ıla n yo klu kla r, e ko no m ik sıkın tıla r, ön ce ki d ö n e m in h a yata m ü da ha le le rin in ya ra ttığ ı te p kile rle b irle şe re k yönetim e karşı toplum sal rahatsılıkların giderek hissedilebilir b ir düzeye varm asına yol açm ıştır (A tay, 2004 : 67 ). D olayısıyla özellikle ekonom ik sıkıntılar ve O sm anlı kültürü ile yeni d e vle tin ilke le ri a ra sın d a ki ça tışm a la r d ön e m in so syo -e ko no m ik n ed e n le rin i o lu ştu rm u ş ve D e m o kra t P a rti (D P ) yılın d a te k b a şın a iktida ra ge lm iştir. D e m o kra t P a rti iktid a rı d ö ne m in d e ö ze llikle kö yd en ke n te g ö ç, iki ku tu p lu d ü n ya da A m e rika ya ya kın la şm a g ib i ye n ilikle r o rta ya çıkm ış ve kö yd en ke n te g ö ç so nu cun da b ü yü k b ir to p lu m sa l d ön ü şü m ü n te m e lle ri a tılm ıştır a ske ri d a rb e sin d e n son ra, h alkın a ske ri m üdahalesiyle özdeşleştirdiği C H P yerine D P nin m irasını taşıdığını iddia eden A dalet P artisi (A P ) b ü yü k b ir ço ğ un lu ğ un d e steğ iyle iktid a ra g e lm iştir. A yrıca b u d ö ne m d e se çm en d a vran ışı üzerinde büyük etkilere sahip bir kitle iletişim a ra cı ola n te le vizyo n top lu m ha yatın a g irm iş, d ışa a çılım ın ö n ü a çılm ıştır. B u d ö ne m d e ki b ir d iğ e r ge lişm e ise, so l u n ilk ke z to p lu m d a ifa d e b u lm a sıd ır. A yrıca le rin b a şınd a en te m e l so syo -e ko no m ik e tke n o la n d in i kullanan Milli Selamet P a rtisi (M S P ) sü rp riz b ir şe kild e g en e l se çim in de 48 sa nd a lye ka za n m ıştır li yılla ra g e lin d iğ ind e T ü rkiye h e r a n la m d a bü yü k d ön ü şü m le r ya şa m aya b a şla m ıştır. Ö ze llikle 12 E ylü l d a rb e sin i ta kib en le rde g ö ç h a re ketin in a ksine, köyden-ken te gö çü n h ızı artm ış ve yen i ge le n kü ltü re l d o ku la rı h a zm e tm e yi b aşa ra m a yan b ü yü k şeh irle rd e g ö ç ed e n le rin d e ğ e r ve no rm la rı b a skın o lm a ya b a şla m ıştır. A yrıca tıkış tıkış o la n şeh irle rd e be kle d ikle ri h a ya t ko şu lla rını b u la m a ya n ken t yo ksu lla rın ın ö fke ve kırg ın lığ ı, 3

5 so l u n ya şa d ığ ı p re stij ka yb ı 80 li yılla r bo yu n ca a rtık bir siya sa l id eo lo ji fo rm u ka za n m ış o lan İsla m ı h a ra ke te ge çirm e ye b a şla m ıştır (A ta y, : 7 3,74 ). B u d ön e m de İsla m ın siya sa l b ir ya p ı ka zan m a sınd a ku şku su z yılın da ki İran İsla m D e vrim i n in ö n e m i b ü yü ktü r. B u d e vrim T ü rkiye d e M S P tab a nın ı m o ra l o la ra k g ü çle nd irirke n, za te n C u m hu riye tin ku ru ldu ğ u yılla rda n o g ü ne de ğ in va r o la n la iklik ta rışm a lrı h ız ka za n m ıştır. Bu dönem in b ir d iğe r ö ze lliğ i d e T u rg u t Ö za l iktid a rı ile b irlikte b a şla ya n libe ra l e ko no m ik p o litikla rd ır. B ö yle ce T ü rkiye d ışa a çılm a ya b a şla m ış, ya ba n cı yatırım cıla r için ö e n m li b ir a la n o lm u ş ve in sa n la r ya ln ızca in sa n o la ra k d e ğ il tü ke tici o la ra k d e ğe r ka za n m a ya b a şla m ıştır. A nca k T rkiye d e ki b u ge lişm e le ri d e b ağ ım sısz b ire r d eğ işke n o la rak a lm a k ya n lış o la ca ktır. T ü rkiye d e ki g e lişm e le r P e tro l K rizi n ed e n iyle, re fah d e vletin in çö km e si, ö ze l g irişim in d e ste kle n m e si so nucunda A B D d e R e ag an ve İng ilte re d e T h ea tche r iktid a rın ın ö n cü lü k ettiğ i lib era l p o litika la rın b ire r ya n sım a sıd ır la r ise, 80 le rin ge n el p e rsp e ktifin in u za n tısı o lm u ştu r. D ışa a çılım ın a rtm a sı ve e n ö ne m lisi ö ze l ra d yo ve te le vizyo n la rın o rta ya çıkm ası lı yılla rın e n te m e l ka ra kte ristik özellikleridir. Ancak, ba şla dığ ı ta rih ten itiba re n b e lli b ir d ü ze n e o tu rtu la m a ya n ö ze l ra d yo ve te le vizyo n ya yın cılığı ka nu nsu z g e çen d ö rt yılın son un da yılın da A n a ya sa sın ın ün cü m a d d e sin in d eğ iştirilm e si ve 2 0 N isan ta rih li sa yılı R ad yo ve T e le vizyon K u ru luş ve Y a yın la rı h a kkın d a ka n un ile ya a sa l d ü ze n le m e ye ka vu şm u ştu r. F a jat, d ö rt yıllık ke yfi d ö ne m d e b a zı ça rp ıklıla rın iyice o tu rm a sı, sa yılı ka n un d a ki e ksiklikle r n e d en iyle ya yın cılık a la n ı m ed ya pa tro n la rın ın, de vle t iha le le rin i a la b ilm e k için ku lla n dıkla rı b ire r sila h h a lin e g e lm iştir. A yrıca m ed ya da ki te ke lle şm e o lg u su ; ya sa m a, yü rütm e ve ya rgıd a n son ra d ö rd ün cü gü ç o la ra k ka bu l e d ile n ve d e m o kra tik sistem in g ü ve n ce si o la ra k b ilin en m e d ya yı tü m b u e rkle rin ü ze rind e baskın b ir ko n u m a g e tirm iştir. B ö yle ke yfi b ir ifa de a ra cı ha lin e g e le n m edya kuruluşları için artık tek am aç en fazla sayıda insana ulaşm ak olm uş, program kaliteleri d ü şü rü lm ü ş, h ab e r ka vra m ın ın içi b o şa ltılm ıştır. A n ca k b ilin d iğ i g ib i, m ed yan ın tem e l g ö re vi, h a be r ve re re k in san la rı o la n b ite nd en, hü kü m e tle rin icra a tla rı ko nu sun d a b ilg ile nd irm e kte d ir. B u ba ğ la m d a 9 0 so n ra sı sü re çte du ru m te rsine işle m iş, te ke llle şm e ve m ed a yan ın da 4

6 sa n a yile şm e si son u cu n da in sa n la r h a be r a lm a ih tiya cın ı ye te rin ce ka rşıla ya m a m ıştır. B un u n sonucunda da seçim dö n em le rin d e o y ve rm e o lgu su nu o lu m su z yö nd e e tkile m iştir. T ü ke tim kü ltü rü n ün ve m e dya n ın bö yle b ir ko n u m a g e lm e si, T ü rkiye d e İsla m ın d a ye n id en ü retilm e sin e ne de n o lm u ştu r. A rtık kla sik isla m i id e o lo ji ye rine, İsla m i p o p, te se ttü r defileleri, m a yo se ktö rü ye rin e o rta ya çıka n h a şem a ü re ticile ri ile İsla m b a m b a şka b ir b içim d e te m sil ed ilm e ye başla n m ıştır (A ta y, : 76 ). A yn ı za m a nd a li yılla rla b irlikte A B D n in o rta ya çıka rd ığı B ü yü k O rta do ğu P ro je si, de m o kra si, ba rış g ib i ka vram la rı için de b u lu nd u rm a sıyla İsla m ü lkele ri a ra sın da b ir m o d e l o lan T ü rkiye yi b ö lge d e ö nem li ve ö rn e k o la ca k b ir kon u m a g e tirm iştir. B u n un yan ınd a b u g e lişm e yu ka rıda ba h sed ile n T ü rkiye n in ya şa d ığ ı d e ğ işim le rle ö rtü şm e kte d ir. 5

7 2. T Ü R K ĠY E D E S E Ç M E N D A V R A N Iġ IN I E T K ĠL E Y E N S O S Y O -E K O N O M ĠK U N S U R L A R 2.1. E ğ itim S o ru n ları T ü rkiye n in e n ö n e m li h e d efle rin d e n b iri, ü lke ça p ın da e ğ itim se viye sin i yü kse ltm ek ve b u şe kild e top lu m u n e ko n om ik, siya sa l, so sya l ve kü ltü re l g e lişim in i h ızla n d ırm a ktır. B u iş levin e ko no m ik ö ze lliğ i a yrıca b ir ö n e m e sah ip tir. Ö ze llikle top lu m la rın b ilg i se viye le ri, o lu ştu rd u kla rı o rg a n iza syo n la rın etkin liğ i, b ilim te kn o lo jisin de ki ba şa rıla rı ve b u na b a ğ lı o la ra k sa n a yide ki ü re tim ka b iliye tle ri, do la yısıyla u lu sla ra ra sı p a za rla rd aki re ka b e t ü stün lü ğü ile çok ya kın dan ilgilidir. Ü lke m izd e n ü fu sa g ö re o ku rla şm a o ra nın a d ikka t e d ild iğ in de ilkö ğ re tim de o ku llaşm a o ra n ı % e ya kın dır. G en e l lise le rd e ki o ku rla şm a o ra n ı yılı ö ğ re tim d ö ne m in de % d ır. M e sle ki ve te kn ik e ğ itim d e ise o ku llaşm a o ra n ı a ynı yıl % o la ra k g e rçe kle şm iştir. İlkö ğ retim d e ki okulla şm a o ra n ı % lü k h ed e fe ya kın o lm a kla b irlikte, kırd an ke n te g ö çün yoğ u n o ld uğ u şe h irle rd e eğ itim le ilg ili cid d i a ltyap ı e ksliklikle ri g ö rü lm e kte d ir. Özellikle b ü yü k şe h irle rd e kişilik sın ıfla rd a de rs ya p ılm a sı e ğ itim ka lite sin i o lu m su z yö n de e tkile m e kte ve b u d u ru m fe n lise le ri ile a na do lu lise le rin e o lan ta leb i a rttırm a kta dır (Özsoy, 2002: 248). D o la yısıyla e ğ itim a la n ın da se çm e n le rin siya sa l pa rtile rd e n bekledikleri, ö ze llikle lise b a zın da d ah a o ku lla şm a, d ah a ka lite li b ir e ğ itim ile fe n lise si ve a n a d o lu lise si g ib i g ö re ce se çkin o ku lla rın ya yg ın la ştırılm a sıd ır S ağ lık S a ğ lık d a e ğ itim g ib i in san ya şa m ın ın tü m a la nın ı ka p sa d ığı için se çm e n le rin ü ze rinde d u rd uğ u en ö n e m li ko nu la rd a n b irid ir. A n ca k so n yılla rd a ü lke m izd e ya şa na n e kon o m ik krizle r so n u cu n da sa ğ lığ a a yrılan ka yn a kla r ö ne m li ö lçü d e a za lm ıştır. Ö ze llikle ya şkın ve d ü şkü n h a sta la rın ka m u ya a it sa ğ lık ku ru m la rd a u zun sü re ku ru kla rd a be kle m si, a yla r so n ra sına ve rile n ra n de vu la r, ye te rsiz d o kto r sa yısı ve sig o rta siste m in d e ya şa na n b ü yü k so ru n la r sağ lık ko n u su n da ki e n ön e m li so ru n la rd ır. D o la yısıyla se çm en in sa ğ lık kon u su n da ki b e kle n tile ri de b u şe kilde d ir. 6

8 2.3. Din te n bu ya na so syo -politik ve kü ltü re l b ir dö n ü şü m h a re ke ti ya şa d ığ ım ız cum huriyet deneyim inde ele alınacak en çetrefilli kounlardan birisi dindir. B u tarihte yeni o lu ştu ru lm u ş u lu s de vle t sın ırla rı için d e a m a., u lu sa l bir d in g e rçe kle ştirm e ga yre tid ir. B a şka b ir d e yişle m illiye tçilik ö n p la n çıka rıla ra k İsla m ın ye rin e b ir T ü rkiye İsla m ı ya ra tılm a k iste n m iştir. B u d o ğ ru ltu d a ha life lik g ib i p a n -isla m ik b ir ku ru m o rta d an ka ld ırılm ıştır.(a ta y, : 49, 50). B u po litika la r so nucu n da to p lu m d a de vrim ci yö n e tim e ka rşı b ir m u h a le fe t o lu şm u ş ve C u m h u riye t dö n e m ind e İslam d in in i siya sa lla ştırm a d ü şü n ce sin in te m e li a tılm ıştır ile b a şla ya n D e m o krat P a rti d ön e m in de T ü rkçe oa lra k o ku tu la n e za nın yen ide n A ra p ça la şm a sı, be lli ö lçü deki m u h a fa za ka r ya p ı ve kısm e n de o lsa d in in siya se te a le t edilmesi le rd e ba şla yan sü re ci d e va m e ttrim iştir. Ö n ce ki bö lü m d e de ba h sed ild iğ i g ib i İra n İsla m D e vrim i n in T ü rkiye ü ze rin d e ki e tkisi ve ka e n lerd e ki yo ksu l ke sim in d in e yö n e lm e yi b ir çö zü m yo lu o la ra k g ö rm e si; d a h so n ra 9 0 la rla b irlikte dinin medyada temsili ile bir tüketim a ra cı o a lra k g ö rü lm e si sonu cu nd a yen id en ü re tilm e si, so n o la ra k d a T ü rkiye n in, A B D n in B ü yü k O rta d oğ u p o litika sına u ygu n o la ra k ılım lı İsla m g ö rü ntü sün e b ü rün m e sid ir. G ö rü ld üğ ü g ib i d in, C u m hu riye tin ku ru lud ğ u ta rihlerden günümüze gündemden hiç d ü şm e yen ve kim i za m a n siya sa lla ştırılm a k iste n en b ir ku ru m o la ra k ka rşım ıza çıkm a kta d ır. B u n ed en le ile riki b ö lü m d e d e ğ in ile ce ğ i g ib i d in se l yö nü a ğ ır ba sa n b ir siya sa l p a rt o la n A K P nin 2002 genel seçiminde bu kadar ezici bir üstünlükle Meclise girmesinde dinin büyük önemi o ld u ğu dü şü nü lm e kted ir. 7

9 2.4. ĠĢsizlik, Ġstih d am V e ĠĢ G ü ven cesi T ü rkiye n i so n yılla rd a ü st ü ste ya şa d ığ ı e ko n o m ik krizle r m ilyo n la rca in sa n ın işin i ka yb e tm e sin e n ed en o lm uştu r. H e m e n h e r ü lked e istihdam yaratabilmek büyük maliyetler g e re ktire n b ir d u ru m du r. A nca k g e re k e ko no m ik ye te rsilikle r g e re kse T ü rki n in sa n ayi d e vrim in i ya şa m a m ış b ir de vle t ola ra k sa na yi a la nın da g e re kli ya tırım la rı ya p a m a m a sın da n ka yn a klan m a ktad ır. A yrıca işsizliğ in b u ka d a r yo ğu n olm a sı p iya sa de n ge le rin i tam a m e n iş verenden yana çevirmekte ve bu durum ça lışan la rın sosya l g ü ven lik h a kla rının, ü cre tle rin in ve kö tü ça lışm a ko şu llla rının g ö z a rd ı ed ilm e sin e n ed e n o lm a kta d ır. A yıca T ü rkiye n ü fu sun un g e n ç o lm a sı, b ü yü k b ir iş g ü cü nü b e rab e rind e getirm e kte d ir. F a ka t iş a rzı b u ta leb i ka rşıla ya m a m a kta d ır. Bu nedenle seçmenlerin iktidara gelecek olan partilerden temel b e kle ntisi ra h a t iş b u lab ilm e k ve e m e kle rin ka rşılığ ıu ı a la b ilm e kte d ir Üretim G ü n ü m ü zd e g e lişm işliğ in ö lçü b irim i d e ğ işm iştir ö n ce sind e b u ö lü ç b irim i fiziki m ikta rla rla ö lçü lü rke n, a rtık b ilg iye d a ya lı m ikta rla r ye r a lm a kta d ır. B u ye n i d öne m d e b ilg i sto ku nu n a rtm a sı ü re tim m a liye tle rin i a za ltm a kta ; so n u çya d a ha ka lite li, sta nd a rt ve d a ha ku lla n ılışlı ye n i ü rü n le r tü ke ticin in h izm e tin e su nu lm a kta d ır. B u b ağ la m d a T ü rkiye d e ki en b ü yü k so run, d ü z sa n a yide ye tkin b ir ko n u m a ge le m e de n b ö yle b ir b ilg i ça ığ a a ya k u yd u rm a ya ça lışm a sıd ır. B u kon ud a T ü rkiye n in ya şa d ığ ı bir d iğ e r so ru n, ü re ttiğ in de n fa zla sın ı tüketmesidir. M a liye B a ka n lığ ı ta ra fınd an, T ü rkiye n in e n ze ng in 500 ku ru lu şun un g e lirle ri ile ilg ili h e r yıl ya p ılan a ra ştırm a lar siste m in n e ö lçü d e tıka nd ığ ın ı g ö ste rm e kted ir. T ü rkiye n in en ze n g in 5 00 ku ru lu şu nu n g e lirle rin in ya kla şık % 8 0 i, ü retim fa a liye tle ri de ğ il d e fa iz g ib i ü re tim d ışı ge lirle r o lıştu rm a ktad ır. Böyle bir durumda ne istihdam problemlerini çözmek, ne e n fla syo n u ö n le m e k n e de b u d u ru m la ra b ağ lı o la ra k g e lişen so sya l so ru n la rı g id e rm ek m üm kün değildir (Ö zsoy, 2002: 269). Bu noktadaki tem el beklenti, üretim i cazip kılacak vergi ve te şvik dü zen le m e le rin e gid ilm e sid ir. 8

10 2.6. ĠletiĢim F ra n sız D e vrim i n i takip e de n sü re çte, ya yıla n özg ü rlü k fikirle ri d e m o kra sii ile yö n e tilen d e vletle rin ö nü nü a çm ıştır. B u d ön e m de çeşitli A vru p a d e vle tle rin d e şe h irle re g ö ç a rtm ış, m e sa yi ka vra m ı o rta y çıkm ış ve in sa n b ir b ire y o la ra k ö n e m ka zan m ıştır. D o la yısıyla b u ye n i sü re çte b ire yle rin, yö n e te n le ri se çm e, o n la rın fa a liye tle ri h a kkın d a b il a lm a ve o n la rı d e ne tle m e h a kkı o rta ya çıkm ıştır. B u ha kkı, to p lu m a d ına ku llan a ca k g ü ç ise o d ön e m de g a e te le r o lm u ştu r. 17. yü zyılın b a şın d a o rta ya çıka n ilk g a ze te le rin a rd ın da n, ö ze llikle b u d ö ne m d e ga za te le r ha b e r ve re re k in san la rı o lan b iten h a kkınd a h a be rd a r etm e k ve h a lkta n gelen tepkileri de hükümetlere ileterek d e m o kra tik siste m in sü rm e sin i sa ğ la yan b ir m isyo n ü stle n m iştir. O sm a n lı İm pa ra to rluğ u nd a yılın da ku ru la n T a kvim -i Vakayi gazetesi ile b a şla yan ya yın cılık, T ü rkiye C u m h u riye ti n in ilk yılla rın d a o gü nü n ko şu lla rı için d e de vle t g ü dü m ü n de g e rçe kle şm iştir. Ö ze llikle yılın da T a krir-i S ü ku n ya sa sıyla de vle t ya yın politikasına aykırı yayın yapm ası engellenen basın ilk kez 1951 yılında D em okrat P arti iktid a rın da ka p sa m lı b ir ya sa l d ü ze n le m e ye ka vu şm u ştu r. A n ca k b u d ön em d e, b a sın h ü kğ m e tin b a skısın d a n ku rtu la m a m ış b u no ktad a B a sın İla n K u ru m u ve te şvikle r b a sına ka rşı ku lla n ıla n b ire r sila h ha lin e d ö nü şm ü ştü r te ku ru lu p, yılın da te le vizyon ya yın ına b a şla yan T R T d öe n m in de d e du ru m d eğ işm e m iştir. B u d ön e m le rd e b a sın, d e ğ işe n o ran la rd a hüküm e tin de n etim i a ltın dad ır. B a sıının hü kü m e tin d en e tim in d e n çıkıp ö ze l se ktö rün d en e tim in e g irm e si, yılınd a S ta r 1 in A lm an ya ü ze rin den T ü rkiye d e ya yın ya p m a sıyla b a şla r. B u du ru m, ö ze llikle 7 0 le rle b irlikte A vru p a ve A B D d e o rta ya çıka nu yd u ve ka b lo lu ya yın cılık sistem le rin in g e ç ya n sım a sıd ır yılınd a ya yın cılığ ın ya sa l b ir d üze n e g irm e siyle, ön ce ki bö lü m d e de b e lirtlild iğ i g ib i m e d ya, p a tro n la rın e kon o m ik çıa krla rı d o ğ ru ltu su nd a yö ne tild iğ i b ire r sila h h a lin e g e lm iştir. Buradan hareketle gö re vin i ya p m a ya n b ir m e d ya n ın de m o kratik siste m i se kte ye uğ ra tm a sın ı sö ylem e k p e k d e zo r d e ğ ild ir. B u n o ktad a, h a lkın iktid ara g e le ce k partilerden beklentisi, b a sın h ü rriye tin i e n ge lle ye ce k sın ırla m a la rd a b u lu n m a m a sı, ile tişim a la n ın ı d ü ze n le ye ce k ob jektif kanunla r çıka rm a sı, bö yle likle h ü kü m etten h a lka ve h a lktan h ü kü m e te o la n sa ğ lıklı b ilg i a kışın ı g a ran ti a ltın a a lm a sıd ır. 9

11 2.7. U laģım U la şım d a T ü rkiye n in ö n e m li so run la rınd a n b iridir. B o zu k yo lla r, h a kın tra fik ko n u su n da ye te rin ce b ilg i sa h ib i o lm a m a sı g ib i ne d en le rle h e r yıl b in le rce kişi ta rfik ka za la rınd a ha ya tın ı ka ybe tm e kted ir. A yrıca u la şım, b ir ü lke e ko n o m isin in can d a m a rıd ır. Ö ze llikle T ü rkiye co ğ ra fi ko n u m u itiba riyle, d ü n ya nın d en iz, h a va ve ka ra yo lu g e çiş g ü ze rga h la rı ü ze rind e d ir. B u ra d a ki te m e l b e klen ti, tra fik ka za la rın ın ö n le n m e si ve T ü rkiye n in e ko no m ik o la b ile ce k b u d oğa l va n ta jın ı iste n ilen ö lçüd e ku lla n ab ilm e sid ir D iğ er N ed en ler Y u ka rıda b ah sed ile n 7 so syo -e ko no m ik n e de n in dışında, o y ve rm e da vra n ışı e tkileye n b irta kım n ed e n le r d a ha bu lun m a kta dır. Y o lsu zlu k, ho rtum, h a lkın e ko no m ik so ru n ların a çö zü m üretilem em esi, siyaset kurum undaki yozlaşm a gibi nedenler sonucunda seçm enin önceki h ü kü m e tte ye r a lan p a rtile re gü ve n i ka lm a m ıştır. B u ne d en le se çm e n in d en en m em iş b ir p a rti ve yeni yüsle r a ra sı n o rm a l ka rşıla n m a ktad ır. 10

12 M ĠL L E T V E K ĠL Ġ G E N E L S E Ç ĠM ĠN D E B A R A JI G E Ç E N S ĠY A S Ġ P A R T ĠL E R V E B U P A R T ĠL E R ĠN O Y D A Ğ IL IM I 3.1. CHP ve AKP N in K ısa T arih çesi ve Tüzükleri Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Cumhuriyet Halk Partisi, Atatürk ta rafınd a n 9 E ylü l de ku ru ldu. P a rti K u rtulu ş S a va şın ı ö rg ü tle ye n ve yü rü te n "A na d o lu ve R um e li M ü d a fa -i Hukuk Cemiyetinin" d e va m ıdır.b a şlan g ıçta "H a lk F ırka sı" a dın ı a la n P a rti, yılınd a "C u m hu riye t H a lk F ırka sı", yılınd a d a "C u m h u riyet H a lk P a rtisi" o ld u.c H P ku ru cu su ve ilk G e n e l B a şkan ı A ta tü rk ü n ö n de rliğ in d e b a ğım sızlığ ını ka za nd ı, C u m hu riye ti ku rd u, sa lta na tı ka ld ırd ı, h ila fe te so n ve rd i ve U lu sa l B irliğ i sa ğ la d ı yılın d a da h a ön ce ki d ö rt ilke ye "D e vletçilik" ve "D e vrim cilik" ilke le ri e kle n e re k ilke le r a ltıya çıka rıld ı. P a rtin in a m b le m i o la n 6 o k bu ilke le ri sim g e le r lı yılla rın o rta la rınd a C H P so la a çıla ra k ken d isin i "o rtan ın so lu " o lara k tanım ladı.1970 li yıllarda ideolojisini "dem okratik sol" kavram ıyla tanım layan C H P, önerdiği so sya l re fo rm la rla "dü ze n de ğ işikliğ i"n i h ed e fled i. C H P n in p a rti tü züğ ü ise şöyle d ir: C u m h u riye t H a lk P a rtisi; p ro g ra m ınd a ki a n la m la rıyla C u m h u riye tçilik, M illiye tçilik, Ha lkçılık, D e vle tçilik, L a iklik, D e vrim cilik, ilke le rin e b ağ lı ve e vre nse l S o sya l Demokrasinin Özgürlük, E şitlik, D a ya n ışm a, B a rış, E m e ğ in yü ce liğ i, H u ku kun ü stü n lü ğ ü, D e n ge li ka lkın m a, G ö ne nç (R e fa h ), D o ğa n ın ve çe vren in ko ru n m a sı, Ç o ğu lcu ve ka tılım cı d e m o kra si d eğ e rle rin e ve in sa n ha kla rın a d a yan a n, g ü cü nü h a lkta n a lan, ça ğ da ş d e m o k ratik sol bir siyasal ku ru lu ştu r. K ısa ltılm ış ad ı "C H P " o la n C u m h u riye t H a lk P a rtisi'n in yu ka rıda ya zılı ilke le rin i ifad e ed en ve b içim i, ö lçü le ri, n ite liğ i yö n e tm e likle b e lirle ne n "A L T I O K "lu ö ze l b ir sim g e si ve kırm ızı zemin üzerine beyaz "A ltı O k"lu bayra ğı va rdır. C u m h u riye t H a lk P a rtisi'n in a m a cı; Ü lke n in gü ve n liğ in ive b ü tün lü ğ ün ü, u lu sa l b irliğ i, e kono m ik ve siya sa l b a ğım sızlığı, yu rtta ve d ün yad a b a rışı ko ru yu p ; g ü çlen d irm e k, 11

13 Y a yg ın, hızlı ve d en g e li ka lkın m a yı, in san ca ve h a kça g e lişm e yi ve to p lumsal d a yan ışm a yı sa ğ la m a k, H a lkın m u tlu luğ u nu, gö nen cin i (re fa h ın ı), ö zg ü rlü ğün ü ve yö n etim e ka tılm a o la n ağ ını a rttırm a k, İn sa n ha kla rına ve h u ku kun ü stü n lü ğ ün e da ya na n, ça ğ da ş, ka tılım cı ve ço ğu lcu d e m o kra sin in ye rle şip kö kleşm e sin e ka tkıd a b u lun m a k, To p lu m sa l ya şa m ın h e r a la n ın d a ka d ın ın h a kkı ola n işle vle ri ü stlen m e sin in ö n ün d e ki e n ge lle ri ka ld ırm ak, Ge n çle rim izi, ça ğ d a ş gere ksin im le re u yg u n a lan la rd a, b ilim e, te kno lo jiye, g e lişm e ye, ye n iliğ e ve d e ğ işim e a çık; ö zg ü r d ü şü n ce ye ve in sa na sa yg ılı; ya ra tıcı, ü re tke n ve e rd e m li; ü lke ye ve top lu m a ya ra rlı in sa n la r o la ra k ye tiştirm e k, Ço cu k h a kla rını ko ru m ak, ço cu kla rın ya şla rına u yg u n o lm a yan işle rd e ça lıştırılm a sın ı ö n le m e k, besle n m e le rin i ve e ğ itim le rin i e ksiksiz sa ğ la m a k, İn sa n kişiliğ in in ve ö zg ü rlü ğ ün ü n g e liştirilm e si ö n ünd e ki en g e lle ri ka ldırm a k ve to p lu m sa l ya ra rı ge rçe kle ştirm e k, Bilim e, sa n a ta ve kü ltü re sah ip çıkm a k, Do ğ a yı ve çe vre yi ko ru m a k, Ayırım cılığ a ka rşı ko ym a k, He r tü rlü sö m ü rün ü n ve söm ü rg e ciliğ in ö n le n m e sine ve tü m in san lığ ın e se n liğ ine ve ö zgü rlü ğ ün e ka tkıda bu lu n m a k, Ü lke yi ve to p lu m u ça ğ d a ş u yg a rlık d ü ze yin in ü stü ne çıka rm a k ü ze re d e m o kra si ku ra lla rı için d e, la ik dü şünce d oğ ru ltu sun da to p lu m ve d e vle t d ü ze n iyle, ka m u ça lışm a la rın ı e tkile m e k, yö ne tm e k ve d en e tle m e ktir. C H P n in siysa l ya şa m a n layışı; C u m h u riye t H a lk P a rtisi ve ü ye le ri için siya sa l ya şa m d a g ö re v a lm a k, on u rlu b ir toplum hizmetidir. S iya sa l gö re vle r, ö ze l çıka rla r için ku lla n ıla m a z.. S iya sa l ya şa m d a e tkin lik kaza n m a k için kim se ye kişise l ya ra r sa ğ lan a m a z. Toplumsa l ve siya sa l ya şam d a e rde m li o lm a k, e rd e m liliğ i sa vu n m a k, ko ru m a k ve g e rçe kle ştirm e k C u m hu riye t H a lk P a rtili o lm a n ın ön ko şu lu d u r. 12

14 A d alet V e K alkın m a P artisi (A K P ) e ylü lün de ku ru lan A d a le t V e K a lkın m a P a rtisi için C H P g ib i b ir ta rih çed en mümkün değ ild ir. A K P ku ru ld u ktan 15 a y so n ra iktid a ra g e lm iştir. A K P n in p a rti tü züğ ü şu şekild e d ir: Ak Parti; T ü rk M ille ti'n in en ö ne m li yö n e tim ka za n ım ın ın, cu m h u riye t o ld uğ u na ve e g e m en liğ in, ka yıtsız ve şartsız m ille tim ize a it b u lu nd uğ u na in an ır. 'M illi İra d e 'nin tek b e lirle yici g ü ç o ld u ğ un u ka b u l e de r. M ille t a d ın a e g e m e n lik ye tkisi ku lla na n ku ru m la rın ve kişile rin g ö zetm e le ri g e re ke n en ü stün gü cü n ise, hu ku kun ü stün lü ğü ilke si o ld u ğ un u sa vu nu r. A kıl, b ilim ve te crü b en in yo l g ö ste rici o ld uğ un u be n im se r. Milli ira d e, h u ku ku n ü stü n lüğ ü, a kıl, b ilim, te crü b e, dem o kra si, b ire yin te m e l h a k ve özgürlükleri ve ahlakiliği, siyasi yönetim anlayışının tem el referansları olarak kabul eder.. Ak Parti; T ü rk M ille ti'n in ü lke si ve de vle tiyle b ö lü n m e z b ü tü n lüğ ü nü sa vun u r. Geçm işten gelen değerlerim izi koruyarak, cum huriyetim izin kurucusu M ustafa K em al A ta tü rk'ü n g ö ste rd iğ i m ua sır m e d e n iyet se viye sin e u laşm a k ve ha tta on u a şa b ilm e k için ikin ci m a d d ed e a çıkla n an no rm la r ve g en e l ka b u lle re u ygu n fa a liye tlerd e b u lu n m a yı, siya si h a ya tın ze m in i ka b u l e de r. Ak Parti; 'insan' merkezli siyasi bir partidir. En üstün hizmetin, insana hizmet o ld u ğu na in a n ır. İn sa n ın m u tlu lu ğu, h u zu ru, g ü ve n i ve sa ğ lığ ı ça lışm a la rın ın h e de fin i te şkil eder. Ak Parti; B ü tü n in sa n la rım ızı, 'T ü rkiye ' co ğ ra fya sın da ku ru lu 'T ü rkiye C u m h u riye ti D e vle ti'ism i a ltın d a bü yü k b ir a ile, d iğ e r d e vletle ri ke nd i sın ırla rı için d e ko m şu a ile le r o la ra k ka bu l e de r. S u lh içind e b ir a ra da ya şa m a n ın, insa n a ve rilen d eğ e rle m ü m kü n o la ca ğın a in a nır. Ak Parti; in san la rın fa rklı ina n ç, d ü şü n ce, ırk, d il, ifa d e e tm e, ö rgü tle n m e ve ya şam a g ib i d o ğu ştan va r o la n tüm h a kla ra sa h ip o ld u kla rın ı b ilir ve sa yg ı d u ya r. F a rklı o lm a n ın a yrışm a de ğ il, pe kiştirici kü ltü re l ze n g in liğ im iz o ld u ğu nu ka bu l ed e r. Ak Parti; birey-d e vlet ilişkile rin d e, d e m o kratik top lu m o lm a n ın ge re kle rin e u ygun d ü şm e yen ya kla şım la rı ve h e r tü rlü a yırım cılığ ı re dd ede r. D e vle ti, b ire ye h izm e t için, b ire yle rin o lu ştu rd uğ u etkin b ir h izm e t ku ru m u o la ra k kab u l ed e r. 13

15 Ak Parti; milli iradenin egemen olabilm e sin in, b ütü n siya sa l ha kla rın a n ca k ö zgü r ku lla n ım ı ile m ü m kü n o la b ile ce ğ ine, ö zg ü r siya sa l ha k ku lla n ım ın ın ise, çoğ u lcu ve ka tılım cı hü r d e m o kratik d üze n için de ha ya t b u lab ile ceğ in e ina n ır. Ak Parti; m ille t a d ın a e ge m e n lik ye tkisi ku lla n a n ya sam a, yü rü tm e ve ya rg ı e rkle ri ile d e vle t şe m a sı içind e ka m usa l işle v gö re n b ü tü n kişi, ku ru m ve ku ru lu şla rın ; yetki ku lla n ım la rın da ve g ö re v ifa e tm e le rin d e, ikin ci m a d d e d e a tıf ya p ılan b e lge le rd e ye r a la n h u ku k de vle ti n o rm la rın a u ygu n luğ u g ö ze tir o lm a la rı ge re ğ in i vu rgu la r ve b u g e re kliliğ e u yg un lu ğ u, m e şru iye tin e sa sı ka b u l e de r. Ak Parti; b ire yle rin in an d ıkla rı g ib i ya şa m a, d ü şün dü kle ri g ib i ifa d e etm e h a kla rının ta rtışıla m a z o ld uğ u nu, inan ç ve d ü şün ce n in hu ku ka u ygu n o la ra k ta n ıtım ve p ro p ag a nd a sın ın, b ire yle re ve sivil to p lu m ku ru lu şla rına a it b ir h a k ve ye tki o ld uğ unu, h e r b ire yin h e r ku ru m d a ve ya şa m ın h e r a la n ın d a e şit ve o rta k h a kla rı b u lu n du ğu nu, d o la yısıyla d e vletin, h içbir in a n ç ve d ü şü n ced en ya n a ve ya ka rşı tu tu m se rg ile m e m e si g e re ktiğ in i, a n a ya sa d a ye r a la n la iklik ve ka n u n ö nü nd e e şitlik ilkelerinin, bu anlayış ve bakışın güvencesini teşkil ettiğini vurgular. D evletin ve parti tü ze l kişiliğ in in bu a lan da yü kle n eb ile ce ğ i işle vin, sad ece h a k ku lla n ım la rını sağ layıcı ve g ü ven ce a ltın a a lıcı ö zgü r o rta m h a zırla m a ktan ib a re t o lm a sı g e reğ in i ka b u l e de r. T e m e l h a k ve ö zg ü rlü kle rin, o yla m a kon u su o la m a ya cağ ın ı sa vun u r. Ak Parti; in sa nın, in sa n ca ya şa m a sının yön te m i o la n so sya l d e vlet a n la yışın ın h a ya ta geçirilmesine özel önem verir. Ak Parti; e kon o m ik g e lişm e n in ka yn a ğı ve h ed e fi o la ra k in sa n ı e sa s kab u l ede r. P iya sa e ko n o m isin in, tü m ku ru m ve ku ra lla rıyla te sisin i a m a çla r. D e vle tin e ko nom i için d e ki ro lü n ü, dü ze n le yici ve g ö ze tici fo n ksiyo n la rı ile ta n ım la r. G e lir d a ğ ılım ında ki d e ng e sizliğ i ve işsizliğ i, ü lke mizin en önemli sosyo-ekonomik sorunu olarak görür. K ü re se lle şm en in m e yda n a g e tird iğ i fırsa tla rd a n ya ra rlan m a k ve b e ra b e rind e ge tirdiğ i o lu m su zlu kla rd an ko runm a k a m a cıyla ge re ke n yap ısa l dö n ü şü m le rin g e rçe kle ştirilm e sin i sa vun u r. Ak Parti; aileyi Türk toplu m u n un te m e li ka b u le de r. G eçm işle g e le ce k a ra sın d a köp rü g ö re vin i ye rin e g e tiren a ile ku ru m un u n; m illi de ğ e rle rim izin, du yg u la rım ızın, d ü şün ce le rim izin ve ü lke m ize h a s a d e t ve g e len e kle rim izin ye n i ku şa klara a kta rılm a sınd a e n te m e l, en va zg e çilm e z so sya l b ir ku ru m o ld uğ u na ina n ır. 14

16 Ak Parti; he rke sin ve ö ze llikle g e n çliğ in gü ve n için de, ge lişm iş, ka lkın m ış, re fa h d ü ze yi yü kse k, h e r yön de n g ü ve n li b ir T ü rkiye se vda lısı o lm a ü lkü sün e ba ğ lı, m ora l d e ğe rle rle be ze n m iş b ire yle r o lm a la rın ı ön e m se r. B u n ed e n le he r düzeyde özgür, b ilg i top lu m u o lm a yo lu n da b ilim se l a ra çla rla ve ilm i ve rile rle d on a tılm ış b ir eğ itim, ö ğ re tim ve ö ğ ren im a n la yışın ı p ra tiğ e g e çirm e yi a m a çlar. Ak Parti; te m sili d e m o kra sin in ço ğu lcu, ka tılım cı ve yarışm a cı n ite liğ in i ö ne m se r. B u özelliklerin hayata geçirilmesinde ve verimli, kaliteli ve denetimli bir kamu yönetiminin ku ru lm a sın da ve sü rd ü rü lm e sin d e, sivil to p lu m ö rg ü tle rin in ö ne m in e ve va zg e çilm e zliğ in e in a nır. Ak Parti; re fe ra nd u m u, h a lkım ızın yö ne tim sü re cin e ka tılım ın ı te m in için e tkili bir yöntem olarak benimser. Ak Parti; içte ve dışta gü çlü d u ru şu n ad a le tle m ü m kün o la cağ ına in a nır. H u ku kun 'g ü ç'te n d eğ il, 'g ü ç'ü n h u kukta n ka yna kla n dığ ı in an cı ile he r iş ve faa liye tte do ğ run u n ve h a klın ın e g e m en o lm a sın ı ö n le yici e n ge lle ri o rta dan ka ld ırm a yı, a d il ya rg ıla nm a h a kkını ve h a k a ra m a ö zgü rlü ğ ü nü b ü tü n u n su rla rı ile ge rçe kle ştirm e yi, ü lke m izi, o n un sa h ib i in sa n la rım ız için ya şa nılır h a le g e tirm e yi, h e r h a lü ka rd a m ille tin ü lke sin i ve d e vle tin in b a ğım sızlığ ını ve ü n ite r ya pısın ı ko ru m a yı a m a çlar. 15

17 3.2. T ü rkiye d e S eçm en D avran ıģı ve S iyaset P ro fili A raģtırm ası T ü rkiye d e se çm e n da vra n ışı ve siya se t p ro fili a ra ştırm a sı, T ü rk se çm e n in in d a vran ış b içim le rin i a n a liz e tm e k am a cıyla yılının n isan ve m a yıs a yla rınd a G E N A R A ra ştırm a ku ru lu şu ta ra fın da n, A d a na, A n ka ra, A n ta lya, B u rsa, D iya rb a kır, E rzu ru m, G a zia nte p, İstan b u l, İzm ir, K a yse ri, K o ca e li, K o nya, S a m sun ille rin d e, fa rklı m e sle k ve eğ itim d u ru m un a sa h ip ka d ın, e rke k o lm a k ü ze re to p la m kişi ü ze rind e ya pılm ıştır (Ö zso y, : 77, 78, 79, 80). B u a ra ştırm a so nu cun da e lde ed ile n ve rile rin b ir kısm ı a şa ğ ıd a ve rilm iştir. S eçim d en b u yan a so n ü ç sen ed ir p arti tercih in izd e b ir d eğ iģiklik o ld u Frekans Yüzde mu? Evet ,7 H a yır ,3 Toplam Tablo 1. Tablo 1. d e g ö rü ldü ğü g ib i; a ra ştırm a ya ka tılan la rın % 4 2,7 si se çim le rind e n se çim le rin e ka da r o lan d ö ne m d e p a rti te rcih in i d e ğ iştirm iştir. B u ra d an ha re ke tle se çim le rin d e, b ir ö n ce ki h ükü m e tte ye r a la n pa rtile rin h içb irin in m e clise g ire m e m e sş, son üç yıld a de ğ işen pa rti te rcih inde n ka yn a klan d ığ ın ı sö yle yeb iliriz. 16

18 P arti tercih in izd e d eğ iģiklik o ld u ysa n ed en in i sö yler m isin iz? Frekans Yüzde Güven vermemeleri ,5 İste d iğ im g ib i yö ne te m ed ile r ,9 B a şa rısız siya se t izle m e le ri ,1 A K P p ro g ra m ı d a ha u yu m lu 137 8,7 Kriz ve ekonomik sorun 90 5,7 H içb irin e o y ve rm e yi dü şü nm ü yo ru m 44 2,8 Y o lsu zlu k o lm a sı 33 2,1 P a rtin in ka p a tılm a sı 25 1,6 Bilmem 20 1,3 D e ğ işiklik a ra yışı 16 1 Ç izg i d e ğ işikliğ i 11 0,7 D iğ e r 120 7,6 Toplam Tablo se çim i ya kla şırken pa rti te rcih in i de ğ iştire n le rin, b u d e ğ işikliğ e g itm e n e den le ri T a b lo 2. d e g ö ste rilm iştir. % 2 9,5 ile b irin ci n e de n ön ce de n be n im se d ikle ri pa rtile rin g ü ve n ve rm e m e le rid ir. % 1 9,9 o ra n ile ikin ci n ed e n hü kü m eti o lu ştu ran partilerin, ülkeyi seçmenin iste d iğ i şe kilde yön e te m e m iş o lm a sıd ır. B un u n la ba ğ lan tılı o la ra k d a ü çü n cü e n ön e m li n ed e n ise siya si p a rtile rin b a şa rısız siya se t izle m e le rid ir. S e çm e n a rtık, siya se tte g ü ven, istikra r ve şe ffa flık iste m e kte d ir. 17

19 Neden A K P ye o y verm eyi d ü Ģü n ü yo rsu n u z? Frekans Yüzde D ü rü st o ldu ğ un a in a nd ığım için ,7 Y e n i o ld u ğu ve u m u t ve rd iğ iiçin ,7 D e n e n m e m iş b ir p a rti o ldu ğu için 99 11,7 T a yyip E rd oğ an ın g e çm iş icra a tla rın ı b eğ e nd iğ im için 75 8,8 D ü şü n ce le ri b a na ya kın o ldu ğ u için 45 5,3 T ü rkiye n in so run la rın a çö zü m o la cağ ın ı d ü şü nd ü ğü m için 37 4,4 P a rtin in ka d ro sun u b eğ e nd iğ im için 25 2,9 D iğ e rle rin e gö re iyi o ldu ğ u için 24 2,8 Ç a ğ d a ş d ün ya ya u yu m lu o ld u ğu için 21 2,5 Lideri için 18 2,1 L id e rin in g e çm işte ya p tığ ı işle r için 16 1,9 G e n ç b ir yö n etim i o ld u ğu için 15 1,8 Ç a lıştıkla rı için 9 1,1 M illiye tçi o ld u ğ u için 5 0,6 M ü slü m a n ad a m la r o ldu ğu için 5 0,6 H a lkın yan ın da o ld u ğu için 4 0,5 D e m o kra t ve b ilg ili o ld uğ u için 3 0,4 D a h a rad ika l o ldu ğu için 2 0,2 L a ik o ldu ğ u için 2 0,2 İle rici o ld u ğu için 2 0,2 D iğ e r 22 2,5 Toplam Tablo 3. T a b lo 3. de gö rü ld üğ ü g ib i, A K P ye o y ve rm e yi dü şü ne n se çm e n için ö n celikli n e de n le r: dü rü stlü k, ye n i ve u m u t ve rm e si, de nen m e m iş b ir p a rti o lm a sıdır. G e çm iş hüküm etlerde ortaya çıkan yolsuzluklar, siyasi çekişm eler, partilerin ülkeyi halkın istekleri d o ğ ru ltu su nd a yö ne te m e m esi, e kon o m ik kao s o rta m ın da n b ir tü rlü çıkıla m a m a sı g ib i etmenler se çm e n in ye n i b ir yü z, ye n i b ir p a rti a ra m a sın a n e de n o lm u ştu r. Y e n i ku rulan AKP, seçmen için b ir u m u t o lm u ştu r. 18

20 N ed en C H P ye o y verm eyi d ü Ģü n ü yo rsu n u z? Frekans Yüzde D ü rü st o ldu ğ un a in a nd ığım için 49 15,8 D ü şü n ce le ri b a na ya kın o ldu ğ u için 48 15,5 A ta tü rkçü o ldu ğ u için 36 11,6 D iğ e rle rin e gö re iyi o ldu ğ u için 25 8,1 T ü rkiye n in so run la rın a çö zü m o la cağ ın ı d ü şü nd ü ğü m için 22 7,1 D e n e n m e m iş b ir p a rti o ldu ğu için 19 6,1 G e çm işte n b e ri o y ve rd iğ im p a rti o ldu ğ u için 9 2,9 Ç a lıştıkla rı için 8 2,6 D e m o kra t ve b ilg ili o ld uğ u için 8 2,6 H a lkın yan ın da o ld u ğu için 8 2,6 S o sya l de m o kra t o ld uğ u için 8 2,6 L a ik o ldu ğ u için 7 2,3 G e çm işte yap tığı işle r için 6 1,9 P o litika la rın ı b eğ e nd iğ im için 5 1,6 Cevap yok 5 1,6 Lideri için 4 1,3 Ç a ğ d a ş d ün ya ya u yu m lu o ld u ğu için 4 1,3 G e n ç b ir yö n etim i o ld u ğu için 3 1 U m u t ve rd iğ i için 6 2 İle rici o ld u ğu için 3 1 E m e ğ i sa vun du ğ u için 2 0,6 G e çm işi b e lli b ir p a rti o ld u ğu için 2 0,6 P a rtin in ka d ro sun u b eğ e nd iğ im için 2 0,6 D iğ e r 21 6,7 Toplam Tablo 4. T a b lo 4. d e n ed e n C H P ye o y ve rm e yi d ü şü n ü yo rsu nu z? so ru su n a ve rile n cevaplar ve rilm e kte d ir. A K P ye o y ve rm e yi d ü şü n en se çm e n g ib i, C H P ye o y ve rm e yi d ü şü n se çm en için d e ö n ce likli krite r d ü rü stlü ktü r. B u ta b lod a d ikka t çeke n b ir d iğe r no kta ise ; % 15,5 o ra nıyla n e de n le r a ra sın da ikin ci sıra d a ye r a lan C H P nin se çe m e n in d ü şü n ce le rin e ya kın lık göstermesidir. T ab lo 3. de A K P ye o y ve rm e ye d ü şü ne n se çm en için dü şün ce le rin e ya kın lık, % 5,3 ile beşinci neden olarak karşım ıza çıkm aktadır. B uradan hareketle, A K P nin kendi ta b an ın d ışınd a m u h a fa zaka r o lm a ya n se çm e n in d e A K P ye d ü rü stü k, yen i b ir p a rti o lu şu g ib i e tm en le r d oğ ru ltu su nd a o y ve rm e yi d ü şü n dü ğü n ü sö yle yeb iliriz. A yrıca ; d iğ e r sa ğ p a rtile rd en A K P ye do ğ ru yön e liş yu ka rıd a sa yıla n n ed en le r d oğ ru ltu sun da o lm u ştu r. 19

21 M illetvekili G en el S eçim in in G en el D eğ erlen d irm esi v e Grafiksel Analizi 3 K a sım se çim le rin e 18 siya si p a rti ve b a ğım sız ad a yla r ka tılm ıştır. T.B.M.M. n e % 1 0 se çim b a ra jın ı g e çe rek A K P ve C H P g irm iştir. B u n u n d ışın da 9 b a ğ ım sız m ille tve kili d e ye te rli o y o ran ın a u la şa ra k M e clis e g irm iştir se çim le riyle ilg ili d iğ e r ista tistikse l b ilg ile r şu şe kild e d ir; Nüfus K a yıtlı S e çm e n S a yısı K a yıtlı S e çm e n S a yısın ın N ü fu sa O ra n ı (% ) 59,5 O y K u lla na n S e çm en S a yısı 32,768,161 K a tılım O ran ı (% ) 79,1 G e çe rli O y S a yısı Gümrü k K ap ıla rı G e çe rli O y S a yısı T o p la m G e çe rli O y S a yısı M ille tve kili S a yısı 550 Tablo Milletvekili G en el S eçim i S o n u çları (K ayn ak D.Ġ.E.). Tablo 5. d e g ö rü ldü ğü g ib i, se çim le rin e ka tılım % 7 9,1 o lm u ştu r ve o y g e çe rsiz sa yılm ıştır. K a tılım ın a z ve ge çe rsiz o y sa yısının ço kluğ u se b eb iyle bü yü k b ir o y p o tan siye li sa nd ık d ışınd a ka lm ıştır. 20

22 K işi S ayısı Y IL L A R I A R A S IN D A K İ M İL L E T V E K İL İ G E N E L S E Ç İM L E R İN İN K A T IL IM A Ç IS IN D A N K A R Ş IL A Ş T IR IL M A S I K A Y ITLIS EÇ M EN S A Y IS I Y ıllar O Y K U LLA N A N S EÇ M EN SAYISI N Ü FU S Grafik 1. (K ayn ak D.Ġ.E.) G ra fik 1. d e yılla rı a ra sın da ki m ille tve kili se çim le rin i ka p sa yan ve rile r ve rilm iştir. B u b ilg ile r d o ğ ru ltu sun d a, yılla rı a ra sınd a n ü fu su n ve ka yıtlı se çm en sa yısın ın b irb irin e pa ra le l b ir şe kild e a rttığ ın ı, o y ku lla na n se çm e n sa yısınd a ise ve yılla rı a ra sınd a b ir d u ra ksa m a n ın o ld uğ un u.söylemek mümkündür. Bu yılla rda se çim le re o la n ilg i ve katılım a za lm ıştır. 21

23 2002 M İL L E T V E K İL İ G E N E L S E Ç İM S O N U Ç L A R I 7,2% 8,4% 7,6% 1,0% 9,5% 1,2% AKP CHP 6,2% 5,1% 19,4% 34,3% ANAP DEHAP DSP DYP GP MHP D İĞ E R B A Ğ IM S IZLA R G rafik 2. (K ayn ak D.Ġ.E.) G ra fik 2 d e g ö rü ldü ğü g ib i, A K P % 3 5 ve C H P % 1 9 o ra n ın d a o y a la ra k M e clis e g irm iştir. D Y P (D o ğ ru Y o l P a rtisi) % 9,5 o y a la ra k ba ra ja e n ya kın p a rti o lm u ştu r. D Y P n in a rd ın da n sıra sıyla: % 8,4 ile M H P (M illiye tçi H a re ke t P a rtisi), % 7,2 ile G P (G e n ç P a rti) ve % 6,2 oyla DEHAP (Demokratik Halk Partisi) gelmektedir. G ra fik 2 d e d iğ e r p a rtile r a d ı a ltın da ka te go rile ştirile n ; B B P, B T P, D S P, İP, L D P, M P, Ö D P, S P, T K P, Y P, Y T P top lam % 7,6 oy a lm ıştır. 22

24 23

25 S e çim so n u ç h a rita sın a b a ktığ ım ızd a, A K P n in D o ğ u A n a do lu B ö lge si, D o ğu Karadeniz Bölümündeki Artvin ve Ardahan, M a rm a ra B ö lg e sind e ki E d irne, T e kird ağ, K ırkla re li, E g e B ö lg e sind e ki İzm ir, A yd ın, M uğ la ; Akdeniz Bölgesindeki Antalya, M e rsin ille ri d ışın d a b irin ci p a rti o ldu ğ u g ö rü lm ekte d ir. A rtvin d e yılınd a A N A P (% 2 8,9 ), yılın d a D Y P (% 3 1,4 ), yılınd a A N A P (% 2 8,2 ) ve yılın d a ki m ille tve kili se çim le rin d e D Y P (% 1 9,8 ) b irin ci p a rti o lm u ştu r seçiminde ise CH P % 2 5,4 o y o ran ı ile b irin ci pa rti o lu rke n, A K P % 2 3,2 ile az b ir fa rkla ikin ci p a rti o lm u ştu r. Ö n ceki se çim le rd e m e rke z sa ğ p a rtile ri a ra sın da b irin cilik çe kişm e le ri ya şa n m ış, yılın da ise m e rke z sa ğ ın o yla rı A K P ye ka ym ıştır. A n ca k C H P, A K P ye te p ki o yla rın ı ve D S P ta ba n ın da n a lm ış o ld uğ u o yla rla A rtvin d e b irin ci ge lm iştir. A rd a ha n da se çim in de % 2 6,9 ve se çim in d e % 2 1,5 o y o ra nı ile D Y P birin ci p a rti o lm u ştu r se çim in d e ise ; C H P % 2 1,9 ile b irin ci p a rti o lu rke n, a rd ın d an D Y P % 18,0 ile ikin ci, D E H A P % 1 5,9 ile ü çü n cü ve A K P % 1 1,8 ile d ö rdü n cü p a rti o lm u ştu r. DYP, A rd a ha n da yılın da n se çim le rin e kad a r % 8,9 o y ka yb e tm iştir. K ırkla re lin d e se çim in d e A N A P (% 3 3,4 ), se çim in d e D Y P (% 2 7,1 ), seçiminde DSP (% 27,8 ), se çim in d e D S P (% 3 8,4 ) b irin ci p a rti o lm u ştu r se çim in de ise CHP % 32,8 ile birinci parti, DYP % 14,1 ile ikinci, GP % 12,8 ile üçüncü ve AKP % 12,5 ile d ö rd ün ü p a rti o lm u ştu r. K ırkla re lin d e se çim in de % 3 8,4 g ib i yü kse k b ir o y o la n D S P, se çim in d e % 3,1 o y ala ra k ço k cid d i b ir o y ka ybetm iştir se çim in de D S P o yla rın ın b ü yü k b ir kısm ın ın C H P ye g ittiğ i gö rü lm e kte d ir. E d irn e de se çim in d e A N A P (% 2 6,1 ), seçim in d e D Y P (% 3 1,1 ), seçiminde DSP (% 33,7), 1999 seçiminde DS P (% 4 5,6 ) b irin ci p a rti o lm u ştu r seçiminde ise CHP % 28,8 ile birinci, GP % 18,6 ile ikinci, DYP % 16,5 ile üçüncü, ve AKP % 8,7 ile 24

26 d ö rd ün cü p a rti o lm u ştu r.e dirn e d e d e K ırkla re lin d e o ld u ğu g ib i ve se çim le rin d e yüksek oy alan DSP, 2002 se çim le rin d e o yla rın ın ço ğ un u ka ybe tm iştir. B u o yla rın se çim in d e C H P ta b an ına kayd ığ ı d ü şü n ü lm e kte d ir. T e kird a ğ d a se çim in de A N A P (% 3 3,4 ), se çim in d e D Y P (% 2 7,1 ), se çim in d e D S P (% 2 7,8 ), se çim in de D S P (% 3 8,4 ) b irin ci o lm u ştu r seçiminde ise, C H P % 3 2,8 ile b irin ci, D Y P % 1 4,1 ile ikin ci ve A K P % 1 2,5 ile ü çü n cü o lm u ştu r.k ırkla re li ve E d irn e de ki D S P n in d e ki b ü yü k o y ka yıb ı T e kird a ğ için d e g e çe rlid ir.a ynı şe kild e D S P ta b an ınd an C H P ye g id e n oyla rın, C H P yi b irin ciliğ e ta şıd ığ ın ı sö yle m e k m ü m kü nd ür. İzm ir d e se çim in d e A N A P (% 3 5,8 ), seçim in d e D Y P (% 2 7,6 ), seçiminde DSP (% 24,4), 1999 seçiminde D S P (% 4 0,3 ) b irin ci p a rti o lm u ştu r se çim in de ise C H P % 2 9,1 o y o ra n ı ile b irin ci, G P % 1 7,5 ile ikin ci ve AKP % 17,2 ile üçüncü parti o lm u ştu r ve yılla rın d a m e rke z sa ğ p a rtile rin (A N A P, D Y P ) çe kişm e le rin d e sa hne o lm u ştu r ve yılla rın a g e lin d iğ in d e D S P a ld ığ ı o yla rda cid d i b ir yü kse liş g ö ste rm iştir. B u yü kse liş, D S P ye o lan gü ve n in, u m u du n bü yü k o ran d a a za lm a sıyla se çim le rin d e % 1,6 ya d ü şm ü ştü r. A yd ın d a se çim in de A N A P (% 4 1,1 ), seçim in d e D Y P (% 3 3,8 ), se çim in d e D Y P (% 2 8,8 ), se çim in d e D S P (% 2 9,1 ) b irin ci ge lm iştir seçim in d e ise C H P % 2 0,7 o y o ra n ı ile b irin ci, D Y P % 1 9,8 ile ikin ci ve A K P % 1 8,3 ile ü çü n cü p a rti o lm u ştu r yılınd a C H P, D Y P ve A K P n in a ld ığ ı o y o ra n la rı b irb irin e ço k ya kın o lm u ştu r. B u rad an h a re ke tle b u ü ç p a rtin in sıkı b ir se çim m ü ca d e le si ve rd iğ in i sö yle m e k m ü m kü n d ür. Y u ka rıda sa yıla n d iğe r ille rd e o ld u ğu g ib i A yd ın da d a se çim in d e % 2 9,1 o y o ra n ı ile b irin ci g e len D S P, yılınd a % 1,4 o ra n ınd a o y o la ra k ne re d e yse b ü tü n ta ba n ını ka yb e tm iştir. 25

27 M u ğ la d a se çim in de A N A P (% 3 3,7 ), seçim in d e D Y P (% 3 9,5 ), seçiminde DY P (% 3 5,3 ) ve se çim in de D S P (% 2 9,8 ) b irin ci o lm u ştu r se çim in d e ise; C H P % 2 7,7 o y o ra n ı ile b irin ci, D Y P % 2 2,7 ve A K P % 1 3,2 ile ü çün cü p a rti o lm u ştu r. A n ta lya d a se çim in de A N A P ve D Y P % 3 2,5 o ranın d a o y a lm ış; A N A P ü ç, D Y P ise dört mille tve kili çıka rtm ıştır seçiminde DYP (% 43,2), 1995 seçiminde DYP (% 26,5) ve se çim in de D S P (% 2 0,1 ) o y o ra n ı ile b irin ci p arti o lm u ştu r se çim in de ise C H P % 3 0,9 o y o ra n ı ile b irin ci o lu rke n, a rka sınd a n A K P % 2 1,2 o y a la ra k ikin ci p a rti o lm u ştu r. M e rsin d e se çim in d e A N A P (% 3 6,0 ), seçim in d e D Y P (% 3 1,8 ), se çim in d e A N A P (% 1 8,6 ) ve se çim in d e D S P (% 1 9,4 ) b irin ci o lm u ştu r se çim in d e ise ; C H P % 2 4,7 o ra n ınd a o y a la ra k b irin ci ve A K P % 1 8,1 o ra n ın da o y a la ra k ikin ci parti o lm u ştu r. A rtvin, K ırkla re li, E d irn e, T e kird a ğ, İzm ir, A yd ın, M uğ la, A n ta lya ve M e rsin de se çim in d e A N A P b irin ci pa rti o lm u ştur; 1991 seçiminde ise lid e rliğ i D Y P ye ka p tırm ıştır m ille tve kili g e n e l se çim in d e C H P n in b irin ci o ld u ğ u ille rd e, bir önceki seçim olan 1999 se çim in d e D S P b irin ci p a rti g e lm iştir yılınd a D S P, b u ille rd e bü yü k b ir o y ka yb e tm iştir. İzm ir, A yd ın, M u ğ la, A n ta lya, M e rsin ille rin d e A K P n in b irin ci p a rti o la m a m a sın ın e n b ü yü k n e de n i, b u ille rd e b a tı lı ya şa m ta rzın ın A K P n in m u h a fa za ka r kim liğ in e te rs d ü şm e sid ir. A yrıca, b a h si g e çen ille rd e ki so syo -e ko no m ik ya p ın ın d iğe r ille re d a h a iyi b ir se viye d e o lm a sı, e ğ itim se viye sin in yü kse k o lm a sı g ib i se b ep le rin de e tkisi va rd ır. 26