ekil 1: Akdeniz Bölgesi nde seçilmi istasyonların lokasyon ve fiziki haritası.

Transkript

1 Uluslrrsı Sosyl Arırmlr Dergisi The Journl of Inernionl Socil Reserch Cil: 4 Syı: 19 Volume: 4 Issue: 19 Güz 2011 Fll AKDENZ BÖLGES NDE SICAKLIK VE YAIIN GELECEKTEK ELMLER VE OLASI SONUÇLARI THE FUTURE TRENDS AND POSSIBLE CONSEQUENCES OF TEMPERATURE AND PRECIPITATION IN THE MEDITERRANEAN REGION Muhmme BAHADIR Öze Bu çlımd, gelecee yönelik hmin ve eilimlerin belirlenmesinde yygın olrk kullnıln isisiksel yönemlerden Growh Curve ve ARIMA modeli kullnılrk Akdeniz Bölgesi nde sıcklık ve yı deiim eilimleri nliz edilmiir. Eilim nlizlerine göre, üm issyonlrd sıcklık rı, yı ise zlm eilimi espi edilmiir. Sıcklık Anly, Khrmnmr ve Ispr d kuvveli rı, Adn, Mul ve Hy d ise rı eilimi espi edilmiir. Yı yönelik nlizlerde, Anly, Adn, Mul ve Hy d kuvveli zlm, Khrmnmr ve Ispr d zlm eilimi ory çıkmıır. Sıcklık bölge genelinde 15 yıllık hmin döneminde ( ) rı eilimi 0.4 ile 0.7 C rsınd, yı ise en yüksek zlm Mul d 78.1 mm, en düük zlm mikrı Khrmnmr 22 mm olrk öngörülmekedir. Bölge ikliminin gelecek 15 yıld dh kurk ve sıck bir iklimin ekisine girmesi yüksek olsılıkır. Bu blmd bölgede, kıyı kesimler bu deiimlerden dh fzl ekilenecekir. Anhr Kelimeler: Akdeniz Bölgesi, Eilim, klim Deiiklii, Yı, Sıcklık. Absrc The purpose of his sudy ws o nlyze he emperure nd precipiion rend chnges in he Medierrnen Region wih he Growh Curve nd ARIMA model which re sisicl mehods used widely in deermining fuure forecss nd rends. According o he rend nlysis resuls, ll sions reveled n increse in emperure nd decrese in precipiion. A srong increse in emperure ws deermined for Anly, Khrmnmr nd Ispr, while n incresing rend ws deermined for Adn, Mul nd Hy. The nlyses crried ou for precipiion reveled srong decrese for Anly, Adn, Mul nd Hy, while decresing rend ws deermined for Khrmnmr nd Ispr. A region wide 15 yer period ( ) forecs for emperure showed n incresing rend beween 0.4 nd 0.7 C, wheres he mos significn decrese in precipiion deermined for Mul ws 78.1 mm nd he lowes decrese foreseen for Khrmnmr ws 22 mm. The probbiliy h he regionl clime will become influenced by more rid nd ho clime wihin he nex 15 yers is high. In his conex, he cosl prs of he region will be more effeced by hese chnges. Key Words: Medierrnen Region, Trend, Clime Chnge, Precipiion, Temperure. Dr., Afyon Kocepe Üniversiesi, Fen-Edebiy Fkülesi, Corfy Bölümü.

2 1. Giri Düny mosferindeki deiim ve frklılmlr (ser gzlrındki rı, rzi kullnımın blı enerji kullnımı, ehirleme, ormnsızlm vb.) iklimin n elemnlrını oluurn sıcklık ve yı üzerinde deiimi berberinde geirmiir. klimdeki deikenlik dünynın frklı yörelerine frklı ekilde ynsırken, konu frklı bilim çevreleri rfındn rırılmkdır. Özellikle 21. Yüzyıld küresel iklim deiiklii söylemi birçok bilimsel nliz ve sorgulmlr neicesinde ory konulmuur. Asıl sorunu ise geleceke ne olcı oluurmkdır. Bu nedenle iklimin krkerisik deikenleri oln sıcklık ve yı iklim deikenlii krkerinin belirlenmesinde büyük öneme shipir. Her iki prmerede hem mekânsl hem de zmnsl ölçeke büyük deiimler gösermekedir. Bu blmd, her iki prmerede meydn gelen slınımlr, iklimin genel ypısının nlılmsı için önemli ipuçlrı vermekedir. Bundn dolyı d son zmnlrd iklim deiiklii ile ilgili çlımlr sıcklık ve yı rend nlizlerine younlmı durumddır (Türke, 1996; Türke vd., 2000; Türke, vd., 2002; Türke vd., 2007; Kdıolu, 1997; Tlı vd., 2004; Tlı vd., 2005; Önol ve Semzzi, 2009; hin, 2010; Özdemir ve Bhdır, 2010; Bhdır ve Srçlı, 2010). Düny d insnolu en ekili olduu fliyelerden biri oln endüsri devrimi ile dol mosfer koullrının deiimine neden olmuur. Amosferde ser gzı ornlrının rmsı, yüzey sıcklıklrınd rı neden olmu, 19. yüzyılın sonlrınd blyn ısınm, bir önceki yıl göre dh sıck olmk üzere, küresel sıcklık rekorlrı kırılmıır. Özellikle 1998 yılı düny yüzey sıcklıklrınd rekor seviyeye ulmı, 1850 den günümüze kdr oln devrede en sıck yıl olmuur (Türke vd., 2000). Bunun ynı sır Birlemi Milleler in uzmn kuruluu Hükümelerrsı klim Deiiklii Pneli nin 3. Deerlendirme Rporu n göre, yüzey sıcklıklrı 20. yüzyıld orlm olrk 0,6 C rmı ve döneminde de 1,4-5,8 C rsınd yükselecei öngörülmekedir (Apk ve Uby, 2007). Küresel iklim deiikliinden Türkiye nsıl ekilenecekir sorusun yönelik ypıln rırmlrd özellikle yz mevsiminde ( ) rsınd, sıcklık genel bir zlm eilimi (soum) hâkim olmuur (Türke, 1996; Kdıolu, 1997; Özürk, 2002). Bun krılık 1990 lı yıllrdn sonr durum ersine dönmü, 1992 yılınd ynn souk yıldn sonr hemen hemen düzenli olrk bir ısınm eilimi kendini gösermiir (Demir vd., 2008). IPCC 3. Deerlendirme Rporu nd d kullnıln çeili iklim modellerine göre, Türkiye üzerindeki yıllık orlm sıcklıklrın 2050 yılın kdr, sdece ser gzlrındki rılr dikke lındıınd, 1-3 C rsınd rı olcı öngörülmekedir. Yıki eilim ise ülkemizde Akdeniz klim shsınd zlm seklinde kendini göserecei öngörülmekedir (Apk ve Uby, 2007). Türkiye de yı deimeleri konusund d Türke b olmk üzere çeili bilim insnlrı çlımlr ypmıır. Sözkonusu bu çlımlrd, yıllık yılrın zlm eiliminde olduu ve kurk dönemlerin 1970 sonrsı rıı ve giikçe iddelendii görülmekedir (Türke, 1996). Yılr Kuzey yrımkürenin or ve yüksek enlemlerinde her on yıld yklık % 0,5 ile % 1 rsınd rı göserirken, Akdeniz Hvzsı nın d içinde olduu subropikl krlrın önemli bir bölümünde her on yıld yklık olrk % 3 zlm göserdii ifde edilmekedir (Türke vd., 2007). Tlı vd., (2004) deki çlımlrınd Türkiye de kıyı bölgelerindeki (Akdeniz, Ege, Mrmr ve Bı Krdeniz) yı rejimlerinin büyük ornd geni ölçekli bsınç sisemlerinin ve yüksek mosfer dolımının ekisi lınd olduunu ifde emilerdir. Ayrıc kıyı bölgelerinin kıyı rdı kesimlerindeki dlık shlrın yı iddeini rırıcı yönde ekilediini belirmilerdir (Tlı vd., 2004). Yine Tlı vd., (2005), ypıklrı çlımlrınd Türkiye de 500 ve 1000 hp seviyelerindeki mosferik deiimleri inceledikleri çlımlrınd, özellikle hv külelerinin ve bsınç merkezlerinin mevsimsel sıcklık deiimlerini belirledii ifde edilmekedir (Tlı vd., 2005). Bunun ynı sır ülkemizde bölgelere göre sıcklık ve yı deiim eilimleri de nliz edilmiir. Özellikle Türkiye nin güney ve güney bısınd nlmlı ısınm eilimleri espi edilmiir. Demir vd., rfındn uygulnn, en küçük kreler dorusl regresyon (EKKDR)

3 çözümlemesine göre, issyonlrdki nlmlı dorusl ısınm ornlrı, her on yıld C ile C rsınd deimekedir. Bu durumun nlmı her on yıld sıcklık 0,1-0,3 C lik rı olcıdır. Krdeniz kıyı kuınd nlmlı zyıf bir zlm, Akdeniz kıyı kuınd ise nlmlı bir rı espi edilmiir. Bunun ynı sır Türkiye genelinde orlm sıcklıklr, küresel orlm yüzey sıcklıklrın benzer ekilde rı eilimindedir. Anck, küresel olrk 1980'li yıllrd blyn sıcklık rıı, Türkiye'de 1990'lı yıllrdn iibren ciddi boyulrd gözlenmekedir (Demir vd., 2008). Önol ve Semzzi (2009), Bölgesel klim Modeli nin 3. versiyonunu kullnrk Güneybı Avrup, Türkiye, Güneybı Asy ve Kfkslrı kpsyn çlımlrınd, mevsimlere göre sıcklık rı ve zlılrının frklı olcını, bununl birlike Türkiye nin özellikle güneybı kıyılrınd sıcklık rıının dh fzl olcını ifde emekedir (Önol ve Semzzi, 2009). Yı ise Krdeniz Bölgesi nde önemli rılrın olcı, bun krılık özellikle güney kıyılrımızd önemli zlmlrın meydn gelecei ifde edilmekedir (Önol ve Semzzi, 2009). Yı ile ilgili nlizler incelendiinde Krdeniz ve Dou Andolu nun kuzey kesimlerinde belirlenen rı eilimleri, bzı issyonlrd nlmlı çıkrken, bu lnlrın dıınd nlmlı olmyn zlm eilimleri spnmıır. Krdeniz ile Krsl Dou Andolu Bölgeleri nde yı rı eilimi; Akdeniz, Akdeniz Geçi, Krsl Akdeniz bölgelerinde ise zlm eilimi, Krsl ç Andolu ve Mrmr Bölgeleri nde ise krrlı bir gidi ory çıkmıır (Demir vd., 2008). Ayrıc Subropikl kuk yılrındki zlm, 1970'li yıllrdn iibren Dou Akdeniz Hvzsı'nd ve Türkiye'de de ekili olmy blmıır (Türke, 1996b ve 1998). Yılrdki önemli zlm eilimleri ve kurklık, kı mevsiminde dh belirgin olrk ory çıkmı, 1970 li yıllrın bı ile 1990 lı yıllrın orsı rsındki yklık yıld kurk koullrdn en fzl, Ege, Akdeniz, Mrmr ve Güneydou Andolu bölgeleri ekilenmiir (Türke, 1996b). Bu çlımd Akdeniz Bölgesi nde kıyı ile iç kesimlerde yer ln issyonlrın sıcklık ve yı verileri kullnılrk rend nlizleri ARIMA modeline göre belirlenmiir. Özellikle kıyının hemen gerisinde uznn Toros Dlrı nın vrlıı kıyı ile iç kesimler rsınd frklı iklim özelliklerinin ory çıkmsını slmıır. Bu çlım ile bölgede küresel iklim deiiklii eilimlerinin dılıını nliz emek mçlnmıır (ekil 1). ekil 1: Akdeniz Bölgesi nde seçilmi issyonlrın loksyon ve fiziki hrisı.

4 1.1. Amç Çlımd, Akdeniz Bölgesi nde iklim elemnlrındn sıcklık ve yıki deiim eilimlerinin ory konulmsı, gelecekeki olsı eilimleri ve ülkemizin güneyi için öngörülen deiimleri ynsııp ynsımdıını belirlemek hedeflenmiir. Son 50 yıld düny için öngörülen senryolrın küresel ısınm mı yoks krrlı bir dönemin vrlıı mı sorusunun d cevbını ory frklı bir yönem ile koym, krılırm ve boyuunun yöreye ynsımlrı, kurklık ve y nemlilik deikenliinin ory konulmsı çısınd d önem ımkdır. Ülkemizin güney kıyılrı ve kıyıdn içerde yer ln issyonlr yönelik eilim durumlrı d hesplmy kılrk, kıyıdki deiim eilimi ile iç kesimlerdeki deiim eilimlerinin korelsyonlrını gerçekleirmek, frklılıklrın ynsımlrını göserecekir. Akdeniz Bölgesi ülkemizde yz kurklıının en iddeli yndıı, bun krılık kı yılrının en belirgin olduu bölgemizi oluurmkdır. Anlizlerin sonucun göre Akdeniz Bölgesi nde kurklık ve y nemlilik deikenliinin belirlenmesi, iklim deikenlii ile ilgili kullnıln yönemlerinde krılırmlı olrk es edilmesine de olnk slyckır. Çünkü kullnıln her bir yönem benzer ve y frklı sonuçlr verecei gibi, lernif nlizlerin vrlıı dh slıklı deerlendirmeleri berberinde geirecekir. Bu nedenle, dh önce klimoloji çlımlrınd uygulnn ve deikenlik göseren verilerde olumlu sonuçlr veren, doruluk nlizleri % 95 in üzerinde oln ARIMA yönemi ile Akdeniz Bölgesi nde sıcklık ve yı eilimlerinin ory konulmsı yeni bir frkındlık olckır. Bu nokd sıl oln mçlrdn birini de kullnıln rend modelinin klimoloji çlımlrınd uygulnbilirliinin de sorgulnmsıdır. Yönem dh ziyde isizlik, ekonomideki fiy dlglnmlrı gibi deikenlerin nlizinde kullnılmk, nck bu çlım ile iklim elemnlrın d uygulnbilirlii üzerine kurulmuur Meryl ve Meo Çlımd veri olrk, Akdeniz Bölgesinde yer ln Mul, Ispr, Anly, Adn, Khrmnmr ve Hy meeoroloji issyonlrın i 1975 en 2009 yılın kdr oln dönemdeki yı ve sıcklık verileri kullnılmıır. Elde edilen verilerin düzenli olmsı ve dh fzl yrınıy inilebilmesi için günlük verilerin ylı, ylık verilerin düzenlenmesi ile yıllık verilere ulılmı ve doruluk nlizleri ypılmıır. Çlımd yönem olrk durn olmyn çok deikenli verilerin nlizlerini durn hle geirerek, çoklu deikenler eklinde nliz eden Box-Jenkins eknii kullnılmıır. Gelecee yönelik hminler ise Growh Curve Modeli ile ypılmıır. Growh Curve modeli dorusl olmyn serilerin nlizinde bir çok frklı disiplin rfındn ercih edilmekedir. Bu nedenle dorusl yni periyodik olmyn iklim elemnlrının d sözkonusu yönem ile ele lınmsının uygun olcı düünülmüür. Bu çlımd yönem iklim elemnlrındn sıcklık ve yı uyrlnmıır. Box-Jenkins eknii ARIMA modeli olrk bilinmekedir. Box-Jenkins ekniinde ıdki formüller kullnılmkdır (Box ve Jenkins, 1970 ve 1976). Modelde: için ksyılr, AR (p) modelleri; Y = 1 *Y *Y p *Y -p + + eklinde göserilmekedir. Formülde; Y -1, Y -2,...Y -p serinin geçmi gözlem deerleri, 1, 2, p... geçmi gözlem deerleri sbi bir syı h erimidir.

5 MA (q) modelleri; Y = q -q Formülde;, -1, -2,... -q h erimlerini, 1, 2,... q h erimleri ksyılrını, sürece i serinin orlmsını ifde emekedir. ARMA modelleri, AR ve MA modelleri ve y fonksiyonlrının birlemesiyle elde edilmeke ve ıdki ekilde ifde emekedir (Box ve Jenkins, 1970 ve 1976). ARMA (p, q) modelleri genel olrk ıdki gibi ifde edilebilir. Y = 1 *Y *Y p *Y -p q -q Zmn serisinin durn olduu koullrd, yni sürecin orlmsının vrynsının ve kovrynsının zmn blı deimedii durumlrd ARMA (p, q), vey ARMA (p, q) nın özel hli oln AR (p), MA (q) modellerinden uygun olnı kullnılbilmekedir. Bu durumd ARMA Modeli doru sonuçlr vermekedir. Bun krılık serilerin durn olmdıı ve deikenlik göserdii durumlrd ARIMA modeli ön pln çıkmkdır. Çünkü, gerçeke zmn serilerinin orlm ve vrynsınd zmn blı bir deiim olmkdır. Bu durum, durn olmyn durum olrk kbul edilir ve bu ip zmn serileri durn hle dönüürüldüünde ARMA (p, q), modelleri hmin için kullnılbilir. Bu yüzden, durn olmyn seriler durn hle geirilir, böylece bu ip serilerin kullnılmsı dh doru sonuçlr ulmyı mümkün kılr (Box ve Jenkins, 1970 ve 1976; Hmzçebi ve Kuy 2004; Bhdır ve Srçlı, 2010; Özdemir ve Bhdır, 2010). ARIMA modeli dör emel myı içermekedir. Birinci md genel model sınıfı belirlenmekedir. Genel modelin seçimi için ookorelsyon fonksiyonlrı dikke lınrk ARIMA modellerine i eorik fonksiyonlrın özelliklerinden yrrlnılır ve seriler durn hle geirilir. kinci md, verilerin ypısın uygun bir model belirlenir. Verinin rlıı ve yönemin güvenilirlii es edilir. Bu mçl korelsyon ve ookorelsyon fonksiyonlrındn yrrlnılmkdır. Üçüncü md geçici modelin prmereleri isisiksel yönemlerle belirlenir ve nlmlılıklrı ory konur. Böylece kullnılck yönem için nlizlere blnır. Son md ise modelin uygunluk konrolü ypılır ve olumlu sonuç lındıınd çlımnın nlizleri gerçekleirilir (Box ve Jenkins, 1970 ve 1976; Dobre ve Alexndru, 2008; Bhdır ve Srçlı, 2010; Özdemir ve Bhdır, 2010). ARIMA yönemine göre ypıln eilim nlizlerinde birden çok deiken kullnılmsı ve durn olmyn deikenlerin zmnsl serisinin hmin edilmesi çısındn dh güvenilir sonuçlr ulılbileceini gösermiir. Özellikle sıcklık ve yı gibi ni ve çok deiken iklim verilerinin deikenlerini hesplyn bir model ile ele lmk gerekmekedir. ARIMA ekniinin bu özellikleri ile klimoloji çlımlrınd gelecee yönelik nlizlerde ve öngörülerde ercih edilecek bir yönem olrk kullnılmsının mümkün olcı düünülmekedir (ekil 2).

6 Anliz ve Bulgulr ekil 2: Çlım yöneminin kı emsı. Akdeniz Bölgesi ne yönelik olrk ypıln nlizlerde elde edilen bulgulr bıdn douy ve kuzeyden güneye doru ele lınmıır. Sözkonusu bu sırlm ile dh iyi bir kıyslm imkânı düünülmüür. Akdeniz Bölgesi nin bı uçunu oluurn Mul y yönelik nlizler incelendiinde öncelikle sıcklık deiim eilimleri deerlendirilecekir. Mul d uzun yıllık orlm sıcklık ( ) 14.9 o C olmuur. Mul d orlm sıcklık eilim ölçüm dönemlerinde rı yönünde gerçeklemiir. Bunun ynı sır bzı yıllrd orlm sıcklıklr ırı derecede düü gösermiir. Bu yıllr sırsıyl 1976, (14.1 o C), 1983, (13.9 o C), 1992, (13,9 o C), eklinde gerçeklemi dier yıllr düüler ols d 14 o C nin lın dümemiir. Özellikle Kuzey Yrım Kürede ynn 1992 souk yıldn sonr Mul d d orlm sıcklıklr rı eilimine girmi ve 2009 kdr devm emiir. Mul d 2000 li yıllrdn sonr orlm sıcklıklrdki rı en üs seviyeye ulmı, orlm sıcklık 16 o C yi bulmuur (1999:16 o C; 2001:16,1 o C). Ayrıc, 2000 li yıllrd orlm sıcklıklr 2005 yılı hriç ( 14.8 o C ) 15 o C nin lın dümemiir. Mul d gelecee yönelik nlizler ve eilim sonuçlrı incelendiinde, 2010 yılındn 2025 yılın kdr oln 15 yıllık dönemde orlm sıcklıklrd deiim eilimi rı yönünde olmuur. Arı mikrı o C rsınd olmsı öngörüsüne ulılmıır yılınd Mul d orlm sıcklıın 15.4 o C olmsı sonucund 2025 yılınd yklık 0.4 o C lik rı ile 15.8 o C olmsı öngörülmekedir (ekil 3- Tblo 1). Tblo 1: Akdeniz Bölgesi nde sıcklıın 2010 ile 2025 rsındki deiim eilim deerleri Yıllr Anly Adn K. Mr Ispr Mul Hy ,9 19,1 17,4 12,8 15,4 18, ,9 19,2 17,5 12,8 15,4 18, ,0 19,2 17,5 12,9 15,4 18, ,0 19,2 17,6 12,9 15,5 18, ,1 19,3 17,6 13,0 15,5 18, ,1 19,3 17,6 13,0 15,5 18, ,2 19,3 17,7 13,0 15,5 18, ,2 19,3 17,7 13,1 15,6 18,8

7 ,2 19,3 17,8 13,1 15,6 18, ,3 19,3 17,8 13,2 15,6 18, ,3 19,3 17,8 13,2 15,6 18, ,4 19,3 17,9 13,3 15,7 18, ,4 19,4 17,9 13,3 15,7 18, ,5 19,4 18,0 13,4 15,7 18, ,5 19,4 18,0 13,4 15,7 18, ,6 19,5 18,1 13,4 15,8 18, ,6 19,5 18,1 13,4 15,8 19,0 No: Tblod rı eilimi pembe, kuvveli rı eilimi ise kırmızı renklendirilmiir. Çlım lnının kuzeybısını oluurn Ispr nın orlm sıcklıklrı incelendiinde, krsllıın ekisine blı olrk Mul y göre dh düük olmu ve 12 o C gerçeklemiir. Orlm sıcklıklrdki genel eilim rı yönünde ols d 1983:10.7 o C; 1992: 10.6 o C ile en düük deerlere ulılmıır. Anck, 1992 yılındn sonr hızlı bir rı ile orlm sıcklıklr 12 o C nin üzerine çıkmı, 1999: 13.2 o C ve 2001: 13.6 o C ile en sıck yıllr olmuur. Ayrıc 1998 yılındn sonr her yıl sıcklıklr orlm sıcklık deerinin (12 o C) hep üzerinde klmıır. Ispr d orlm sıcklıklrd gelecekeki eilim ise rı eklinde olcı ve 2025 yılın kdr rı eilimin devm edecei hmin edilmiir. Anck rı mikrının yüksek olmsı küresel ısınm eiliminden kuvveli olrk ekilenecei sonucunu ory çıkmıır. Arı mikrı 2010 dn 2025 yılın kdr oln 15 yıllık dönemde 0.7 o C civrınd olmsı öngörülmü, 2010 yılınd 12.8 o C oln orlm sıcklık 2025 e 13.4 o C ye yükselecei hmin edilmiir (ekil 4 ve Tblo 1). ekil 3: Mul d orlm sıcklık eilimleri ekil 4: Ispr d orlm sıcklık eilimleri Ispr nın güneyinde Akdeniz kıyısınd yer ln Anly d orlm sıcklıın uzun yıllık deiimi incelendiinde orlm sıcklık 18.2 o C olmuur. Anly d 1975 ile 1985 yıllrı rsındki dönemde sıcklıklr orlmnın üzerinde gerçeklemi, 1985 ile 1995 rsınd ise orlmnın lınd klmıır. Dier issyonlrd olduu gibi Anly d d 1992 yılı en souk yıl olmuur (1992: 16.9 o C). Bun krılık orlm sıcklık 1998,1999 ve 2001 yıllrınd r rd 19.3 o C ye ulmı, be yıllık bir zmn diliminde rı mikrı 2.5 o C ye yklmıır. Bu durum yörede küresel ısınmnın 1995 en sonr ciddi boyulr ulıının en önemli gösergesi olmuur yılındn sonr orlm sıcklık deerine doru bir zlm olmkl birlike hep orlm sıcklık deerinin (18.2 o C) üzerinde klmıır (ekil 5). Gelecee yönelik nliz bulgulrın göre Anly d orlm sıcklıklrd kuvveli bir rı olcı ve 15 yıllık dönemde orlm sıcklıklrdki rı mikrının 0.7 o C olmsı öngörülmekedir (2010: 18.9 o C; 2025: 19.6 o C). Öyleki bu mikr 1995 ile 1999 yıllrı rsındki 2.4 o C lik rı düünüldüünde gerçekleme olsılıı yüksek görülmekedir (Tblo 1).

8 Dou Akdeniz kıyılrınd yer ln Adn d sıcklıın uzun yıllık deiim eilimi incelendiinde krrlı bir gidiin olduu görülmekedir. Bun rmen z m düzenli oln bir rı eilimi hissedilmekedir. Uzun yıllık orlm sıcklık 19.1 o C oln Adn d, orlm sıcklıklrın en düük olduu yıllr 1992 ve 1997 olup, 18.0 o C gerçeklemiir. Bu yıldn sonr orlm sıcklık her yıl 18.8 o C nin üzerinde gerçeklemiir. Thmin döneminde de sıcklıkki rı eiliminin devm edecei ve rı mikrının 0.4 o C olcı öngörülmekedir. Adn d 2009 yılınd 19.1 o C oln orlm sıcklık 2025 yılınd 19.5 o C olrk hmin edilmiir (ekil 6-Tblo 1). ekil 5: Anly d orlm sıcklık eilimleri ekil 6: Adn d orlm sıcklık eilimleri Akdeniz Bölgesi nin kuzeydou köesinde yer ln Khrmnmr, krsl ekilerin görüldüü, Akdeniz kıyı kuı kdr kı sıcklıklrının yüksek olmdıı bir iklime shipir. Khrmnmr orlm sıcklıın deiim eilimi incelendiinde uzun yıllık orlm sıcklıı 16.7 o C olmuur. Yıllr rsındki deiim ise genel olrk rı eklinde gerçeklemiir. Düny genelinde ynn 1992 ve 1997 souk yıllrı Khrmnmr d en souk yıllrı oluurmuur (1992:15.1 o C; 1997:15.7 o C). Bu yıllrdn sonr sıcklık düzenli olrk rrk orlm sıcklıın üzerinde klmıır. Arı en belirgin olrk 2000 ile 2004 yıllrı rsınd gerçeklemiir. Gelecee yönelik sıcklık eilim nlizlerinde ise, Khrmnmr 15 yıllık dönemde sıcklıklrın 0.6 o C rcı, 2009 yılınd 17.5 o C oln orlm sıcklıın 2025 yılınd 18.1 o C ye yükselecei hmin edilmiir (ekil 7-Tblo 1). Akdeniz Bölgesi nin ve ülkemizin en güneye uzndıı Hy d uzun yıllık orlm sıcklık 18.2 o C olmuur. Bununl birlike Hy d 1985 ile 1992 yıllrı rsınd orlm sıcklık uzun yıllık orlmnın lın dümü, 1992 den sonr ise rı eilimine geçmiir. Arı mikrlrı 1994 den 2005 yılın kdr hissedilir derece olmu ve orlm sıcklık her yıl 18.2 o C nin üzerinde olmuur. Özellikle 1999 d 19.1 o C ve 2001 yılındki 19.0 o C lik orlm sıcklık deerleri orlmnın 1 o C üzerinde gerçeklemiir. Bun krılık en souk yıl oln 1992 de orlm sıcklık 16,7 o C olrk hesplnmıır. Uç deerler rsınd ise 2.4 o C lik büyük bir sıcklık frkı ory çıkmıır. Bu hızlı deiim sıcklıklrd rı eiliminin önemli gösergelerinden birini oluurmkdır. Hy d hmin dönemindeki sıcklık deiim eilimleri, orlm sıcklıklrın gelecek 15 yıld d rı eiliminde olcını ory koymuur. Arı mikrı 0.4 o C olrk hmin edilmiir. Bu deer sdece 1992 ile 1999 rsınd 2.4 o C lik rı dikke lındıınd gerçekleme olsılıının yüksek olduu bir öngörüyü ory koymkdır (ekil 8-Tblo 1).

9 ekil 7: Khrmnmr orlm sıcklık eilimleri ekil 8: Hy d orlm sıcklık eilimleri Orlm sıcklık nlizlerine göre Akdeniz Bölgesi nde gelecek 15 yıld dh sıck yıllrın yncı, bununl berber kurklıın dh d iddelenecei yüksek olsılıkır (ekil 9). Ülkemizde yz kurklıının en iddeli yndıı bölgelerimizin bınd oln Akdeniz Bölgesi nde, rn kurklık ile birlike su kynklrının ırı kullnımı d gündeme gelecekir. Dolyısıyl su kynklrının opimum ve kılcı kullnımı ile plnlnmsı büyük önem ımkdır. Ayrıc, Akdeniz Bölgesi nde ziri kurklıınd ynmsı durumund gerek bölge rımı gerekse ülke rımı bu durumdn olumsuz ekilenecekir. Bu nedenlerden dolyı bölge krsulrı b olmk üzere göl, göle ve brjlrın seviye deiim nlizlerinin ypılmsı, iklimdeki deiim ve rn kullnım ile ekileimlerinin ve eilim yönlerinin belirlemesi slnmlı, nliz sonuçlrın göre srejilerin geliirilmesi gerekmekedir. ekil 9: Akdeniz Bölgesi nde sıcklık eilim hrisı. Yı ile ilgili eilimler incelendiinde, bölgenin bı issyonunu oluurn Mul d, yıki uzun yıllık eilim zlm eklinde olmuur. Özellikle 1980 lerden sonr 1992 yılın kdr hızlı bir ekilde yı zlm olmuur (1600 mm civrındn, 600 mm ye kdr). Bu yıldn sonr ekrr yı rı dönemi blmı, 1995 ile 2006 yıllrı rsınd yıllık orlm oplm yı deerlerinin üzerinde klmıır. Anck, 2006 yıllındn sonr ekrr kurk yıllr blmı ve eilim 2010 yılın kdr devm emiir. Mul d, gelecee yönelik yı eilim öngörülerinde, yı kuvveli zlm eilimi hmini ypılmıır. Gelecek 15 yıllık dönemde

10 yıki zlm mikrı 89 mm olmsı hmin edilmiir yılınd 1006,8 mm oln yı mikrı 2025 yılınd mm ye gerilemesi hmin edilmiir (ekil 10- Tblo 2). Tblo 2: Akdeniz Bölgesi nde yıın 2010 ile 2025 yıllrı rsındki deiim eilim deerleri Yıllr Anly Adn K. Mr Ispr Mul Hy ,4 547,5 683,0 452,5 1006,8 1010, ,2 542,5 681,2 450,3 1001,0 1006, ,9 537,6 679,5 448,1 995,3 1003, ,7 532,7 677,8 445,8 989,5 999, ,5 527,8 676,1 443,6 983,9 996, ,4 523,0 674,4 441,4 978,2 992, ,3 518,2 672,7 439,2 972,6 989, ,2 513,5 671,0 437,1 967,0 985, ,1 508,8 669,3 434,9 961,4 982, ,1 504,2 667,7 432,7 955,9 978, ,0 499,6 666,0 430,6 950,4 975, ,1 495,0 664,3 428,4 944,9 972, ,1 490,5 662,6 426,3 939,5 968, ,2 486,0 661,0 424,2 934,1 965, ,3 481,6 659,3 422,1 928,7 961, ,4 477,2 657,6 420,0 923,4 958, ,6 472,9 656,0 417,9 918,1 955,2 No: Tblod zlm eilimi pembe, kuvveli zlm eilimi ise mvi renklendirilmiir. Toros Dlrı nın kuzey eeklerinde yer ln Ispr, ymur duldsınd kldıı için Toros Dlrı nın güneye dönük issyonlrı kdr fzl yı lmmkdır. Ispr nın uzun yıllık oplm orlm yıı 508 mm dir. Ispr d yıın yıllr rsındki deiimi incelendiinde, 1978 den 1998 yılın kdr hızlı bir düü ory çıkmıır. Özellikle 1983 den sonr kurk yıllr r rd ynmı, yı mikrı orlm yı mikrının lınd klmıır li yıllrın bındn sonr ise Ispr d yı rı ve zlılr ols d orlmnın üzerinde yı lmıır. Bununl birlike 2006 dn sonr ekrr zlm eilimine giren yılrın 2008 yılındki 283 mm oplm yı deeri ile en z yılı yılı oluurmuur. Ispr d gelecee yönelik yı zlm eiliminin devm edecei, zlm mikrının 15 yıllık dönemde 35 mm olcı öngörüsüne ulılmıır (ekil 11-Tblo 2). ekil 10: Mul d yıllık yı eilimi ekil 11: Ispr d yıllık yı eilimi Anly Akdeniz Bölgesi nde en fzl yı ln merkezlerden biridir. Özellikle Or Akdeniz üzerinden ülkemizi ekileyen hv küleleri, Güneybı Andolu kıyılrınd Toros Dlrı nd yükselmeye zorlnmk ve cephesel-orogrfik yılrın olumsın neden

11 olmkdır. Bu ekiler sonucu Anly d uzun yıllık orlm oplm yı mikrı 1109 mm dir. Yıki deiim eilimleri incelendiinde 1975 en 1995 yılın kdr düzenli bir zlm eilimi ory çıkmıır. Bu yıldn sonr 2000 li yıllr kdr yı rı meydn gelirken, 2001 yılındn sonr devmlı olrk her yıl bir önceki yıl göre dh hızlı bir zlm ile devm emiir. Özellikle 2007 ( mm) ve 2008 (289.3 mm) yıllrı zlmnın en fzl olduu yıllr olmuur. Thmin döneminde ise Anly d yıki zlm eiliminin sürecei ve uzun yıllık orlm oplm yı deerlerinin bir hyli lınd klcı sonucun ulılmıır. Öyle ki 2010 yılınd 950 mm lerde olmsı öngörülen yı, 2025 yılınd mm lere kdr dümesi beklenmekedir. Bu durumd Akdeniz klim Bölgesi nin kıyı kesimlerinde kurklıın dh ciddi olrk yncı sonucun ulılmkdır (ekil 12-Tblo 2). Dou Akdeniz Kıyılrı nı krkerize eden Adn dki durum incelendiinde, uzun yıllık oplm orlm yı mikrının Anly ve Mul kdr yüksek olmdıı ory çıkmkdır (668.3 mm). Bu durum Adn nın hv külelerinin geli yönüne göre ymur duldsınd klmsının ynı sır, sıl olrk Or Toroslr ın Çukurov gibi büyük bir ovnın gerisinde yükselmesi ve orogrfik yılrdn Adn issyonunun yeerince beslenememesi önemli rol oynmkır. Adn d yıki eilim ise Anly y göre devmlı olrk zlm eilimi gösermesi ile belirgin bir frklılık gösermekedir. Adn d 1975 yılındn sonr blyn zlm eilimi devmlı olrk rı ve zlılr olmsın rmen süregelmiir. Azlm genlii 2000 li yıllrd h sfhy ulmı ve oplm yıllık yılr 478 mm lere kdr dümüür. Bununl birlike gelecee yönelik eilim nlizlerinde ise yıki zlmnın devm edecei, zlm mikrının 15 yıllık dönemde 74.5 mm olmsı öngörülmekedir (ekil 13-Tblo 2). Bu deerler Akdeniz Hvzsı nın yz kurklıı düünüldüünde geleceke bölgenin ciddi bir kurklık ehdidi ile krı krıy klcını ory koymkdır. ekil 12: Anly d yıllık yı eilimi ekil 13: Adn d yıllık yı eilimi Khrmnmr yıın uzun yıllık eilimi incelendiinde, genel olrk zlm yönünde bir deiim ory çıkmıır. Özellikle zlm dönemi 1975 en 1995 yılın kdr belirgin olup, rı ve zlılr birbirini izlemise de zlmnın genlii dh yüksek olmuur ile 1999 yıllrı rsındki rı mikrındn sonr 2000 li yıllrdn sonr düzenli olrk zlm eilimi ory çıkmıır. Thmin döneminde ise Khrmnmr zlm eiliminin devm edecei, 2010 yılınd 683 mm oln yı mikrı 2025 yılınd 27 mm zlrk, 656 mm ye dümesi beklenmekedir. Bu durumd Khrmnmr d dier bölge issyonlrındki kdr yüksek mikrd zlm öngörülmese de zlmnın olcı ve kurklıın ekisinin rcı sonucun ulılmkdır (ekil 14-Tblo 2). Hy, ülkemizin güney uç issyonlrındn olup, Amnos (Nur) Dlrı ve Anky Grbeni nin vrlıın blı olrk knlize oln hv külelerinin yı bırkmsı sonucu orlm oplm yı mikrı fzl oln bir issyonumuzdur ( mm). Bununl birlike Hy d d yıki uzun yıllık deiim eilimi incelendiinde zlm eilimi ory çıkmkdır. Özellikle 1976 ile 1988 yıllrı rsınd yı ciddi bir zlm ynmıır lı yıllrdn sonr yı rı ve zlılr r rd ynmı ve zlm eklinde görülen

12 yılrın uzun yılık orlm oplm yı deerlerinden oln spmsı dh fzl olmuur. Bu nedenle de genelde yıın uzun yıllık deiiminde zlm eklinde bir eilim ory çıkmıır (ekil 16). Hy d geleceke yıki deiim eilimleri öngörüsüne göre, zlmnın devm edecei, 15 yıllık dönemde zlm mikrının 55 mm nin üzerinde olcı bulgusun ulılmıır(ekil 15- Tblo 2). Akdeniz Bölgesi için deiim eilimleri incelendiinde ele lınn üm issyonlrd yı zlm eilimi ory çıkmıır. Yıki zlm eilimi kıyıdki issyonlrd (Anly, Adn, Mul ve Hy) kuvveli, iç kesimlerdeki issyonlrd ise kıyıy ornl dh düük bir zlm eilimi öngörüsüne ulılmıır (ekil 16). ekil 14: Khrmnmr yıllık yı eilimi ekil 15: Hy d yıllık yı eilimi 3. Trım ve Sonuç ekil 16: Akdeniz Bölgesi nde yıın eilim hrisı. Günümüzde en önemli sorunlrdn biri hline gelen küresel iklim deiiklii, berberinde birçok rımyı ve senryoyu geirmiir. Konu bir çok bilim çevreleri rfındn rırılırken, deiik yönemler ile iklim nlizleri de gerçekleirilmekedir. Bu yönemleri kullnmdki mç dh doru sonuçlr ulbilmek ve gelecee yönelik kılcı plnlmlr üreebilmek sduyusu ile ypılmkdır.

13 Corfi mekândki deiimin en önemlilerinden biri oln iklimdeki deiim (geni nlmd) ve y slınımlr, insnın kullnım fonksiyonunu büyük ornd ekillendirmekedir. Öyleki rımdn-beslenmeye, snyiden icree, su kılıındn çlı ve h geri klmılıkn gelimilie kdr insnı ekillendirmekedir. Bu nedenle mekândki unsurlrın dh doru nliz edilebilmesi, frklı yönemlerle deerlendirilmesi ve krılırılmsı ile mümkündür. Bu çlımd ülkemizin güney kıyılrını ve kıyı rdı yörelerini kpsyck ekilde Akdeniz Bölgesi nin sıcklık ve yı deiim nlizleri ypılmı, frklı iki yönem ile gelecee yönelik hminler gerçekleirilmiir. Yönemlerden biri seneik iklim verilerinin (durn olmyn) nlizinde doru sonuçlr veren ARIMA modeli, dieri ise Growh Curve modelidir. Bu çlımd sözkonusu yönemlerin klimoloji çlımlrınd uygulnbilirlii emel hedef olmuur. Ülkemiz için ypılmı birçok iklim nlizleri sonucun göre özellikle Akdeniz kıyılrı ve Akdeniz klimi nin ekili olduu shlrımız b olmk üzere Güneydou Andolu Bölgesi nin küresel ısınmnın ekisinde klcı vurgulnmıır (Bhdır ve Srçlı, 2010; Özdemir ve Bhdır, 2010; Özdemir ve Bhdır, 2010). Bu çlımlrdn Bhdır ve Srçlı (2010) Ispr d seneik iklim verilerinin deiimini incelemi, yı ve sıcklık rı olcını ifde emilerdir. Thmin dönemi 5 yıl ile sınırlı uulmuur (2015). Yine, Özdemir ve Bhdır (2010) rfındn ypıln Denizli deki iklim deiimleri ile ilgili çlımd, sıcklık ve buhrlmd rı, yı ise zlm eilimi belirlemiir. Ülkemizin önemli uzlu sulk lnlrındn biri oln Acıgöl Hvzsı n yönelik Özdemir ve Bhdır (2010) rfındn ypıln çlımd, yörede rn kurklı blı olrk göl ve çevresi b olmk üzere rüzgâr erozyonu eki shsınd kldıı ve küresel ısınmnın ekisi ile çölleme süreçlerinin ekili olduu vurgulnmıır. Bölgenin dousu için Krbulu un (2009) d ypıı çlım incelendiinde, Khrmnmr, Adıymn ve Gzinep e 1963 den 2005 yılın kdr oln ölçüm yıllrı Mnn-Kendl esine göre nliz edilmiir. Arırmcı, Khrmnmr yı rıının, Gzinep ve nlıurf d ise zlmnın görüldüünü ifde emekedir (Krbulu, 2009). Bu çlımlrl birlike ülke geneli ele lınn ve incelenen çlımlrd, bölgeler rsınd frklılıklr olmkl birlike, 1990 lı yıllrdn sonr özellikle de 1992 yılınd ynn souk yıldn sonr süre gelen genel bir ısınm eilimi kendini gösermekedir (Demir vd., 2008). Bölgedeki büün issyonlr incelendiinde 1992 yılı en souk yılı oluurmu, bu yıldn sonr düzenli olrk sıcklıklrd rı eilimi ory çıkmıır. Bu durum göre ypıln birçok nliz kendi rlrınd urlılık gösermekedir. IPCC 3. Deerlendirme Rporu nd d kullnıln çeili iklim modellerine göre, Türkiye üzerindeki yıllık orlm sıcklıklrın 2050 yılın kdr, sdece ser gzlrındki rılr dikke lındıınd, 1-3 C rsınd; ser gzlrındki ve sülf prçcıklrındki deiimler ile birlike dikke lındıınd ise 1-2 C rsınd bir rı olcı öngörülmekedir. Yı ise ülkemizde Akdeniz klim shsınd zlm eilimi eklinde kendini göserecei öngörülmekedir (Apk ve Uby, 2007). Ayrıc, Türke in Türkiye de yı deimeleri konusund ypıı çlımlr incelendiinde, ülke genelinde yıllık yılrın zlm eiliminde olduu ve kurk dönemlerin 1970 sonrsınd iddelendii ifde edilmekedir (Türke, 1996). Dünyd küresel ölçeke ise, yılr kuzey yrımkürenin or ve yüksek enlemlerinde her on yıld yklık % 0,5 ile % 1 rsınd rı göserirken, Akdeniz Hvzsı nın d içinde olduu subropikl krlrın önemli bir bölümünde her on yıld yklık olrk % 3 zlm göserdii vurgulnmıır (Türke, 2002). Brzdil vd., rfındn Avrup nın 500 yıllık klimolojisini ve deiimlerini kpsyn çlımlrınd özellikle sıcklıkki deiim incelenmi, yüksek enlemlerdeki sıcklık rıının lçk enlemlere göre dh yüksek olduu sonucun ulmılrdır. Alnsl olrk dılım incelendiinde, Akdeniz Hvzsı nd 0,5 C, Merkezi Avrup d 0,7 C ve kuzey Avrup d 0,9 C lik rıın olduu bulgusun vrılmıır. Sözkonusu çlımd ülkemizin Akdeniz

14 Bölgesi nde ve geni nlmd Türkiye de sıcklık orlm 0,5 C lik bir rı ory çıkmkdır (Brzdil vd., 2010). Blck (2006) rfındn ypıln çlımd, Dou Akdeniz Bölgesi içerisinde kuzeyden güneye doru yıllık mikrı hızl zln bir yı rejimi ory çıkmkdır. Nemli kuzey kıyılrımızd 1000 mm nin üzerinde oln yılr Fır Nehri nin güneyinde 250 mm civrın gerilemekedir. Sıcklık 1950 li yıllrdn sonr rı yönündeki deiimi yıki zlm eilimi izlemeke, kurklıın ekisi her geçen yıl dh d iddelenmeke olduu ory çıkmkdır (Blck, 2006). Bu durum göre ory çıkn en önemli sonuç ülkemizin genelinde küresel ısınm eilimin olduu ve özellikle güney kıyılrımızın küresel ısınmdn dh fzl ekilendiidir. Sıcklık nlizleri sonucund Akdeniz Bölgesi nde Anly, Ispr ve Khrmnmr kuvveli rı, Adn, Hy ve Mul d ise rı eilimi ory çıkmıır. Arı mikrlrı Anly d 0.7, Ispr d 0.6, Mul d 0.4, Adn d 0.4, Khrmnmr 0.7 ve Hy d 0.4 C lik rı öngörülmekedir. Anliz sonuçlrı ile Türkiye için öngörülen sonuçlr krılırıldıınd 2050 yılın kdr öngörülen en iyimser senryo ile 1-3 C lik rı 1,5 C gerçeklemesi hlinde büün issyonlrın eilim sonuçlrının urlı olduu ory çıkmkdır. Öyle ki önümüzdeki 40 yıllık süreçe sıcklıın 1,5 C rmsı hlinde 15 yıllık dönemde 0,5 C ornınd rmsı gerekmekedir. Bu hesplmy göre ypıln 15 yıllık hmin rlıınd sıcklık deerleri 0,4 ile 0,7 C rsınd öngörülmekedir ki bu deerler ile IPCC nin rporund öngörülen deerler örümekedir. Yı nlizlerine göre, büün issyonlrd uzun yıllık eilim sonuçlrı zlm eklinde olmuur. Yı kıyı issyonlrınd zlm eiliminin kuvveli olmsı dikki çekmekedir. Anly d 71.1, Adn d 65. 9, Mul d 78.1 ve Hy d ise zlm mikrı 48,4 mm olrk hmin edilmiir. Bun krılık kıyı rdı issyonlrınd zlm mikrı birz dh z öngörülmü, Khrmnmr 22, Ispr d 26.2 mm olrk hmin edilmiir. Bu nokd özellikle Ispr y yönelik Bhdır ve Srçlı (2010) rfındn ypıln çlımd yı rı eilimi belirlenmii. Anck hmin dönemi 2015 yılın kdr oln 5 yıllık dönemi kpsmsı bu durumu ory çıkrmı olbilecei gibi, Growh Curve modelinin hmin deerlerinin Qudric rend modeli ile örümemesinden de kynklnbilir. Bunun ynı sır dh uzun bir zmn dilimini kpsyn ve bölgenin ork eilimi oln yıki zlm düünüldüünde Ispr d gelecek 5 yıld nemli bir dönemin vrlıın krılık, 2015 yılındn sonr kurklıın ekili olduu döneme girmesi yüksek olsılık olrk görülmekedir. Benzer bir durum Khrmnmr için geçerli olup, Krbulu, (2009) rfındn ypıln çlımd, Khrmnmr 1965 en 2005 yılın kdr yı rı eilimini espi emiir. Anck bu çlımd ölçüm döneminin ynı sır gelecee yönelik hminler gerçekleirilmi ve Akdeniz Bölgesi eilimini ynsııı sonucun ulılmıır. Ypıln nlizlere göre, küresel ısınmnın ekileri Akdeniz Bölgesi ve Akdeniz klimi eki shsı b olmk üzere, genel nlmd Türkiye de iklim deiimlerinin ynbilecei riskli ülkelerden birisini oluurmkdır. Ülkemizin güney kıyılrı b olmk üzere kıyı rdı yörelerinde iklimdeki deiimlerden ekilenecei, sıcklıkki rı, yıki zlm ile birleiinde geleceke dh kurk yıllrın ynm olsılıını yükselmekedir. Geleceke bölgede dh kurk bir iklimin ory çıkcı, bölgede rımsl üreim ve su kynklrı gibi birincil derecede iklime blı unsurlrın kullnım plnlmlrının ypılmsı, iklimdeki deiim eilimleri dikke lınrk ory konulmsı önem ımkdır. Böylece hem yırımlr dh kılcı ve uzun ömürlü olck hem de ülkenin srejine kkı slyckır. KAYNAKÇA APAK, G., ve Uby, B. (2007). Türkiye klim Deiiklii Birinci Ulusl Bildirimi., BAHADIR, M. ve Srçlı, S. (2010). Ispr d Arım Modeline Göre Seneik klim Verilerinin Anlizi, E-Journl of New World Sciences Acdemy, Volume: 5, Number: 3, Aricle Number: BLACK, E. (2006). The Impc of Norh Alnic Oscillion on Middle Es Rinfll, Inernionl Conference on Clime Chnge nd he Middle Es Ps, Presen nd Fuure, November, snbul., Proceedings BOX, E. P. G., ve Jenkins, M. G. (1970). Time Series Anlysis Forecsing nd Conrol, Holden Dy.

15 BOX, E. P. G. ve Jenkins, M. G. (1976). Time Series Anlysis Forecsing nd Conrol, Holden Dy. BRAZDIL, R., Per D., Jürg L., Anders M., Chrisin P., Dennis W., Edurdo Z. (2010). Europen clime of he ps 500 yers: new chllenges for hisoricl Climology, Climic Chnge, 101:7 40. DEMR,., Kılıç, G., Cokun, M., ve Sümer M. U. (2008). Türkiye de Mksimum, Minimum ve Orlm Hv Sıcklıklrı le Yı Dizilerinde Gözlenen Deiiklikler ve Eilimler, TMMOB klim Deiimi Sempozyumu Bildiriler Kibı, s DOBRE, I., ve Alexndru, A. (2008). Modelling Unemploymen Re Using Box-Jenkins Procedure, Journl Of Applied Quniive Mehods, S. 3. s EVANS, J. P. (2009). 21s Cenury Clime Chnge in he Middle Es, Climic Chnge, 92, GAO, X., ve Giorgi, F. (2008). Incresed Aridiy in he Medierrnen Region under Dreenhouse Gs Forcing Esimed from High Resoluion simulions wih Regionl Clime Model. Globl nd Plnery Chnge, HAMZAÇEB, C., ve Kuy, F. (2004). Ypy Sinir Alrı ile Türkiye Elekrik Enerjisi Tükeiminin 2010 Yılın Kdr Thmini, Gzi Üniversiesi Mühendislik-Mimrlık Fkülesi Dergisi, S. 19(3) s IPCC, (2007). Fourh Assessmen Repor Inergovernmenl Pnel on Clime Chnge. KADIO LU, M. (1997). Trends in Surfce Air Temperure D Over Turkey, Inernionl Journl of Climology, S. 17 s KARABULUT, M., (2009). Precipiion Trends in Khrmnmr Along wih Gzinep nd Adıymn during he period of , Ekoloji, 18, 71, KAZANCI, N., Girgin, S., ve Dügel, M. (2008). Clime Chnge Impcs on Lke Bf in Medierrnen Clime Region in Turkey, BALWOIS Ohrid, Republic of Mcedoni. NANCI, A. (2002). Türkiye kliminin Temel Öeleri. Klimoloji Çlısyı Nisn 2002 Ege Üniv. Edebiy Fkülesi Yy. no: 121. (1-8). ÖNOL, B., ve Semzzi, F. H. M., (2009). Regionlizion of Clime Chnge Simulions over he Esern Medierrnen. Journl of Clime 22: ÖZDEMR, M. A., ve Bhdır, M. (2010). Çölleme Sürecinde Acıgöl ( ), snbul Üniversiesi Edebiy Fkülesi Corfy Bölümü, Corfy Dergisi, Syı 18, Syf ÖZDEMR, M. A., ve Bhdır, M. (2010). Denizli de Box Jenkins Teknii ile Küresel klim Deiiklii Öngörüleri, The Journl of Inernionl Socil Reserch, Vol:3, Issue 12, ÖZTÜRK, K. (2002). Küresel klim Deiiklii ve Türkiye ye Olsı Ekileri, Gzi Üni. Gzi Eiim Fkülesi Dergisi, Cil 22, S. I, s AHN, K. (2010). Türkiye de Ekili Oln Hv Durumu Modelleri le Smsun d Bzı Meeorolojik Deikenler Arsındki likiler: 2008 Yılı Örnei, The Journl of Inernionl Socil Reserch, Volume 3 / 10 Winer, TATLI, H., Dlfes, H. N., ve Mene,. S. (2004). A sisicl downscling mehod for monhly ol precipiion over Turkey. Inernionl Journl of Climology, 24: TATLI, H., Dlfes, H. N., ve Mene,. S. (2005). Surfce ir emperure vribiliy over urkey nd is connecion o lrge-scle upper ir circulion vi mulivrie echniques. Inernionl Journl of Climology, 25: TÜRKE, M. (1996). Spil nd Temporl Anlysis of Annul Rinfll Vriions in Turkey, Inernionl Journl of Climology, S. 16 s TÜRKE, M. (1996b). Meeorologicl drough in Turkey: A hisoricl perspecive, , Drough Nework News, Universiy of Nebrsk, 8, TÜRKE, M. (1998). Influence of geopoenil heighs, cyclone frequency nd Souhern Oscillion on Rinfll Vriions in Turkey, In. J. Climol., 18, TÜRKE, M., Sümer, M. U., Çeiner, G. (2000). Küresel klim Deiiklii ve Olsı Ekileri, Çevre Bknlıı, Birlemi Milleler klim Deiiklii Çerçeve Sözlemesi Seminer Nolrı,s TÜRKE, M. (2002). klim Deiiklii: Türkiye - klim Deiiklii Çerçeve Sözlemesi likileri ve klim Deiiklii Poliiklrı Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Srejileri Teknoloji Öngörü Projesi, Çevre ve Sürdürülebilir Klkınm Pneli Vizyon ve Öngörü Rporu. TÜRKE, M., Koç, T., ve Srı, F. (2007). Türkiye nin Yı Toplmı ve Younluu Dizilerindeki Deiikliklerin ve Eilimlerin Zmnsl ve Alnsl Çözümlenmesi, Corfi Bilimler Dergisi, 3,