BEŞiNCi VE GELECEK PLANDÖNEMiNDE ÖGRETMEN YETişTiRMEDEN BEKLENEN FONKSiYON

Transkript

1 BEŞiNCi VE GELECEK PLANDÖNEMiNDE ÖGRETMEN YETişTiRMEDEN BEKLENEN FONKSiYON iıhan DÜLGER(*} Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Plônı dönemine gelinceye kadar, öğretmen yetiştiren kuruluşlardan beklenen başlıca fnksiyn, artan kullaşma ranlarının gerektirdiği sayıda öğretmen yetiştirilmesi lmuştur. Bunu, nitelik byutları takip etmiştir. Bu sebeple, yeni öğretmen yetiştiren yüksek kulların açılması, eskilerinin desteklenmesi, uygulaması ile Beşinci Plan Dönemi'he ilk ve rta eğitimde genelde yeterli sayıda öğretmenle ulaşılmıştır.. Ancak, Türk eğitiminin temel akidelerine bağlılık açısından öğretmenlik şuurunun uyanık tutulması ve kalkınmanın gerektirdiği yeni özelliklerin kazanılması gibi niteliğe dair byutlar eksik kalmıştır. ÖQretmen zümresinin iktisaden desteklerıememesi ve giderek öğretmen lma amacına sahip lmayan kişilerin bu dallara katılmaları gibi niteliği dlaylı larak lumsuz yönde etkileyen unsurlar yanında, öğretmen kullarının fiilen kapatılarak genel liselere çevrilmeleri ve eğitim enstitülerinden hızlandırılmış prgramlarla öğretmen mezun etme gibi uygulamalar, öğretmenlik mesleğini dğrudan dğruya etkileyen lumsuz etkenler lmuşlardır" Diğer taraftan, içindengeçtiği çalkantılı dönem ve daha snra 1981 Yüksek Öğretim Kanununa uygun bir öğretmen yetiştirme prgramına girilmemiş lması dlayısıyla, yüksek öğretim hızla artan bir hca sıkıntısı içine sürüklenmektedir. Bunun kaliteyi de lumsuz yönde etkilediği açıktır. Öğretmen arz ve ihtiyacı açısından, belli sınıf büyüklükleri, brnşlar ve kullaşma ranları dikkate alınarak ve öğretmen yetiştiren kapasitelerin aynen devam edeceği varsayımı ile yapılan hesaplamalara göre çeşitli kademelerdeki öğretmen sayıları Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Plônı için şöyle'dir. (Tabl: 1) (*) Devlet Pla.n1aına Teşküatı Ssyal Planlama Başkanı

2 īiis2 cas - -c) - r: q... ü cı: 'j:,:5 w Ni CD e c~ en,-...- CDe...0. COO en - i-,:5 N.«g ) c... ıri q z w~ i- W "'a:.. 'C:J 0:0 :Sw Oc "'z ':iwz :0 C Z ::5 a. '(3 z 'Ci). w m E ~ 0 CD _ Cf/) U. ~. ıb 1+ u. 0::1' CO,~ en- :5 0::1''$ c () CD... CD ~ + ıri CC 'c CD~ -.:.B :; ~ O E Q) ~~,O) en ::::ı 0- :::ı._ E ~ 0;5...,-- :W )... + ci it)... N ci ~ < + ~ ::;-~~ ~.. f~ --.-

3 Eğitim Yüksek Okulları :. Yüksek Öğretim Kanunu'nun çıkişıyla birlikte, bütün yüksek kullar Üniversitelerin çatısı altında tplanmışlardır. Bu sırada, iki ve üç yıllık Eğitim Enstitüleri de YÖK'e devrlmuşlar ve iki yıllıklar Eğitim Yüksek Okunarı larak ilkkul öğretmeni yetiştirerek faaliyetlerini devam ettirmişlerdir. Az bir takviye ile ilkkul öğretmenlerinde insangücü açığı beklenmektedir. Bu sahada eğitimden beklenen, niteliğin yükseltilmesidir. Bunun için yapılması gerekli uygulamalar : 1. Öğretmenlik mesleğine uygun kimselerin bu mesleğe yönlendirilmeleri, 2. Öğretmen Liselerinin meslek lisesi ağırlıklı larak tekrar açılmasıyla (1986, 1987 Prgram Kararnamelerinde yer almaktadır) öğretmen lma amacı ve bilgisi taşıyanların, öğretmenliğe yönlendirilmelerinin sağlanması, 3. Öğretmen Lisesi mezunlarının, Eğitim Yüksek Okullarının öğrenci kaynağı lacak şekilde bu yöne teşvik edilmeleri, 4. Eğitim Fakülteleri'nin Eğitim Yüksek Okullarının hcalarını yetiştirmek üzere lisansüstü prgramlar uygulamaları. 5. Ders Prgramlarının Türk tplumunun gelişmişlik seviyesi ve ihtiyaçlarına cevap verecek bilgi-beceri ve davranışları kazandırması için gerekli düzenlemelerin yapılması, 6. Okulların uyacakları asgari kalite standartlarının uygulanması, '7. Türk eğitiminin temeli lan «müfkoreci muallim» tipinin, kalkınma görev ve heyecanını da taşıyacak şekilde tekrar canlandırılmasıdır. Eğitim Yüksek Okulları knusunda, iki ana srun alanının çözün:!e kavuşturulması gerekmektedir. 1. Hızlandırılmış e.ğitimle öğretmen lanların aynı seviyeye getirilmeleri,. 2. Milli Eğitim, Gençlik Ve Spr Bakanlığı'nın istediği öğretmenin vasıflarını bildirmesi ve YÖK'ün buna göre prgram yapmasıdır. ' 57 -._----

4 Anadlu Üniversitesince MEGSB'nca rtaklaşa yürütülen, rta öğretim ctklşiı ilkkul öğretmenleri icin önlisans prgramı 1986 yılında başlatılmış ve öğretmeni kapsamıştır ders. yılında öğretmendaha bu prgrama katılacaktır. Eğitim Fakülteleri ~ Ortakul ve liselere öğretmen yetiştirme durumunda lan Eğitim Faıkülteleri de YÜ~seköğretim Kanunu He düzenlenmişlerdir. 21 adet Eğitim Fakültesi kurulmuş, bir çğu MEGSB'ndan devrlmuştur. Yeniler ile eskiler arasında nitelik farkı cktur. Aynı alanlarda eleman yetiştiren Fen-Edebiyat Fakültelerinin ve diğer Fakültelerin mezunlarının da, herhangi bir yıl kaybına mallmaksızin kredilik öğretmenlik sertifikası prgramlarıyla aynı yerlerde istihdam edilebilmeleri rekabeti arttırıcı bir unsur lmaktadır. (Bkz. Tabl 2: Mezunları Yüksek Oranda Öğretmen Olan Kuruluşlar). Beşinci Beş Yıllık Kalkınma pıanı acısından, branşlara göre acıklar lmakla birlikte (teknikmeslekler, dil, müzik, bedeneğitimi, resim. vb.),genelde insangücü acığı beklenmediği icin, Eğitim Fakültelerinin öğretmen yetiştirmesinden beklenen fnksiyn; 1. Niteliğin y,ükseltilmesi ve 2. Yeni yapıya uyum için rganizasyn tedbirlerinin alınmasıdır. Eğitim Fakültelerinde niteliğin yükseltilmesiyle ilgili uygulamalar, Eğitim Yük1sek Okullanndakigibi yedi nktada tplanabilir. (Bkz. f)7. sayfa) Organizasynla ilgili tedbirlerin ise, Pıan'da öngörülmeyen yeni bir byutla birlikte ele alınması gerekecektir. Eğitim Fakültelerinin mezunları açısından, istihdam piyasasında rtaya çıkan bazı gelişmeler lumsuz durumlar yaratmaktadır. Bunıardan ilki, YÖK'ten snra, MEGSB'nın bu fakültelerin mezunlarım istihdamda gösterdiği istikrarsızlık; diğeri ise, 1986 hariç sn birkaç yılda daralan piyasa şartları altında Fen-Edebiyat Fakülteleri mezunlarının pıan hesaplamalarında ÖngÖrüldüğü gibi % 20 ranında değil, % 80-90'lara varan ranlarda öğretmenlik mesleğine girme eğilimieridir. Bu durum, Eğitim Fakültesi mezunları açısından bir işsizlik srununu gündeme getirmiştir.diğer taraftan, yükseköğretimde kntenjan baskısının. belli fakültelerde yğunlaşması dlayısıyla, (Bkz. Tabl 3) ilerki yıllarda, daha büyük. biristihdam srununun beklenmesi gerekir. Ancak yine, iş piyasasındaki düzelmeyle birlikte Fen- Edebiyat Fakülteleri mezunları başka alanlara kayabileceklerdir

5 .:.!!!.=: c - ~:::) q... ('f) Lt) a:..... W...ı W!:i ı::::) Q) )C) is ~cı: C U. ı:;:) Q)... z w c) a: w 't; w..:i. z ;es c ı::::) W.!ılı:...ı.. c/) :~.. W a ~~, '::i ~E.~ sı c z a ı::::).w Q. ~ u i- a w a: )~ :ı:: : cı: C Q ı::::) a: cı:,..;...ı..!! ~. c/) ~'c W ı:;:) c/) u:- ~a O ı:;:).. a i-.!ılı: ci c ix cı: :5 E es z :;:) "s. N O q q i" ('f) c ~w i- ~Q i... rı Q).~ rı.;:: ci) m t ı:: N O :g a: )... ~: ~'c;; - E O ;!::: E :~ E :;:ı es W O ci) - :~ +=- ~i-...ı ~,C) ~W u.. ~:c ;Cı ::J ci) W 'c;; W u.. ı:: Q) i- - ~' m U- m ~...ı O O <- W - - ci) ~ci) ci) LL ~E ci) ~=~ O i:q ı::) :c ::J E -Ci) ::J ı::: ::J ~ci) ı::: c.:ıc: ~~~:c ' ci) ci) O,C) ci) O ci), O ~... cı: u. W ~.. U- U-.U- W u.. ı-u- '-'

6 :i ::i ıa cı: Q cı: z a: cı:...ı Z cı: cl ::s.::i as z -a: w...ı.0 Z w a: CJ :0 W Q ::s.j: w a: CJ :0 ~ W tn ~ :::J i &") :c... " if) c) G\ ' ~ G\...

7 Eğitim Fakülteleri knusunda, çözüme kavuşturulması gerekli srun alanları şöyledir : 1. Mezunlarının istihdam Piyasasıyla ilgili Srunlar : a. Milli Eğitim. Gençlik Ve Spr Bakanlığıyla birlikte, uygun bir «öğretmen skalası» üzerinde anlaşılmas'ı ve MEGSB'nın öğretmen almada bunu dikkate almasının sağlanması. b. MEGSB'nın öğretmen seçiminde, öğretmen lma amacıyla yetişmiş ve yakın sahalarda birkaç dersi birden verebilen adaylara ayrıcalık tanıması için teşebbüslerd~ bulunulması, c. ilerde Fen-Edebiyat Fakülteleri mezunlarının öğretmenliğe girişlerinin ne labileceği knusunu araştırarak. her iki tür fakültenin gerekli dallarında karşılıklı kntenjan indirimine gitmeleri, ~:"';,.. \;~ d.' Oğretim dalları, kntenjanları piyasaya göre ayarlanarak, öğ- *1'" retmen ihtiyacı,nın çk lduğu dallara kaydırılması, " 2. Eğitim Prgramlarıylailgili Srunlar: a,. Millı Eğitim, Gençlik ve Spr Bakanlığı'nın ilerde isteyeceği öğretmenin vasıf ve dallarını bildirmesi ve Eğitim Fakültelerinin buna göre prgram yapmaları, b. Eğitim Fakülteleri ile Fen-Edebiyat Fakülteleri arasında seviye farklılıklarının düzenlenmesi için gerekli Prgram değişikliklerinin yapılması, 1) Meslek derslerinde, 2) Öğretmenlik sertifikası derslerinde, (Şu an böyle bir çalışma halen Üniversitelerarası Kurul tarafından başlatılmıştır.) c. Fen-Edebiyat ve Eğitim Fakülteleri arasında. belli meslek dersleri başarısı aramak kaydıyla, öğrencilerin Fakültelerarası transferinin. dlayısıyla meslek seçilecek yönde karar kılmanın klaylaştırılması, d. Bu fakülteler arasında bütün lisans sınırlarının kaldırılmasıyla, puan ve kredi sisteminin uygulanması YOluyla «prgram bitirme» yönteminin uygulanması yllarının araştırılması, e. ileri meslek bilgisinin lısansüstü prgramlarda yğunlaştırılması, 61

8 f. Bi,r fakültenin yürütebileceği dallarda eğitim yapması; her Fakültede bütün dalların bulunması uygulamasından vazgecilmesi. 3. Öğretim üyesi kalitesi farklılıklarının giderilmesi a. Yıl farklarının tamamlanması b. Kalite farklarının kapatılması 1) Fakültelerarası 2) Üniversitelerarası. 4. Krdinasyn düzeninin kurulması a. MEGSB ile YÖK arasında, öğretmen arz ve talebini nitelik ve nicelik yönünden dengede tutacak ve uzun vadeli ihtiyacın zamanında karşılanabilmesi icin tedbirleri geliştirecek sürekli bir Krdinasyn Biriminin çalıştırılması, b. Öğretmenlerin hizmetici eğitim ihtiyacıarının karşılanması icin MEGSB ve YÖK arasında krdinasyn sağlanması. Lisansüstü Eğitim ~ Üniversitelerin lisansüstü öğretmen yetiştirme prgramları, meslek yüksek kulları ve üniversitelere hca yetiştirmek amacıyla yapılmaktadır. Bu knuda üniversitelerin tek tek uyguladığı prgramlar. YÖK bünyesinde bütünleşilmesinden snra ve bölüm sisteminin etkisiyle dağınıklık göstermekte; yükseköğretime hca yetiştirilmesi knusu halen merkezi larak ele alınmadığı icin büyük acıklar beklenmektedir. Yayınlanmış bulunan 1987 Prgram Kararnamesi. bu knuda yapılacak düzenlemeleri ihtiva etmektedir. Buna ilôve larak. mevcut. dktralı kimselerden öğretim elemanı larak yararlanılması ve yurtdışından Türk ve yabancı hca getirtilmesi icin prje calışmalarına ihtiyac vardır. Yurtdışına gönderilecek öğretim üyesi adaylarının sa. yı, knu ve nitelik bakımından sıkıdenetim altında bulundurulmas' icin özel düzenlemelere ihtiyac vardır. Gerekli öğretim üyesi sayısının branşlara dağılımı icin DPTde Kurulu Yüksek Öğretim Ana Plônı Özel ihtisaskmisynu calışmaktadır. Öğretim görevlisi ve öğretim üyelerinin nitelik bakımından gelişmelerinin sağlanması icin ceşitli. düzenlemelere. bu arada öğretim elemanı skalası ve as9ari standartların katkı ve kaliteyi yükseltici şekilde tekrar belirlenmesine ihtiyac vardır

9 BEŞiNCi PLAN DÖNEMiNiN FONKSivONU Özetlenecek lursa; 1. Her kademede, öğretmen skalasının tesbitini ve milli ve kal-.~ırımaamaçlarının bununla bütünleştirilmesini, ~;Her kadernede öğretmen kalitesinin, çağın teknljisinin Türkiye'ye \,cinsıması gerekli biçimleri dikkate alınarak, geliştirilmesi ve eksik yılların tamamlanması, 3. YÖK ve MEGSB arsında çeşitli kademelerin öğretmenlerinin yetiştirilmesi için krdinasynun sağlanması, 4. Üniversiteler içinde, rta öğretime ö~retmen yetiştirme sisteminin düzenlenmesi,, 5. Üniversiteye öğretim elemanı yetiştirme prgramlarının hızla devreye skulması, 6. Orta ve lise öğretmenlerinde belli brnşlarda, yüksek öğretimda ise genellarak öğretmen ihtiyacının karşılanması, 7. Sn larak, ancak çk önemle, öğretmeni n ve öğretim üyesinin gelirinin yükseltilmesi, içinde bulunulan Plôn Döneminin öğretmen yetiştirme fnksiynları lacaktır. Bunlar ağırlıkla öğretmen niteliği ve rganizasyn; bir miktar da eğitici insangücü açığı bulunan branşların desteklenmesidir.. ALTıNCı PLAN DÖNEMiNiN FONKSivONU Öğretmen yetiştirme knusunda Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Plônı'nın fnksiynu, Beşinci Plôn Döneminde alınacak snuçlara bağlı lacaktır. Eğerrganizasynla ilgili tedbirler tamamlanır ve öğretmenin niteliğinin yükseltilmesi ile ilgili larak yetiştirme prgramlarında belli bir seviyeye ulaşılırsa, Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Plônı'nın fnksiynu, hizmet-içi eğitim p~gramlarıyla öğretmenin meslek bilgisinin Türkiye'nin seçtiği en sn çağdaş bilgi Ile desteklenmesi ve eııitimtaknnlii~iniıı. ~p-li$tirilmesi lacaktır. Bupiin kitlıı haherle,?- me araçları ve iş hayatının gerisine düşmüş lan eğitimin etkisinin, 63

10 tpluma ve iş hayatına öncü lacak şekilde arttırılması Için bir atılım döneminin planlanmasına zaruret vardır. Altıncı Plôn Döneminde, Yüksek Öğretim üyesi yetiştirilmesinde ise hca-insangücü açığının kapatılması ve yükseköğretimin bilgi ve teknlji üretir hale getirilmesi için hassas ve ısrarlı prgramlar uygulanmasında mesafenin büyük. kısmının alınmış lması elzemd ir. Diğer taraftan, bu fnksiynların yerine getirilmesine paralel larak, öğretmenin refahtan daha büyük ve artan ranlarda pay almasının Hükümet'in öncelikleri içinde yer alacağı bir dönem yaşanması beklenmektedir