Dr. Mehmet Serkan ERGÜNE. stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Hukuk Anabilim Dal OLUMSUZ ZARAR STANBUL

Transkript

1 I Dr. Mehmet Serkan ERGÜNE stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Hukuk Anabilim Dal OLUMSUZ ZARAR STANBUL

2 II Yay n No : 1931 Hukuk Dizisi : Bas m - fiubat STANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s için Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask - Cilt : Ya z n M a t b a ac l k Bayrampafla/ stanbul (0-212) Kapak Tasar m : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212) betakitap@betakitap.com

3 III Sevgili Aileme...

4 IV

5 V ÖNSÖZ Olumsuz Zarar bütün yönleriyle incelemeyi amaçlayan bu çal flman n temelini, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Ana Bilim Dal bünyesinde haz rlad m z doktora tezi oluflturmaktad r. Prof. Dr. Hasan Erman, Prof. Dr. Turgut Öz, Doç. Dr. Tufan Ö üz, Doç. Dr. Halûk N. Nomer ve Doç. Dr. Yener Ünver den oluflan jüri önünde tarihinde savunularak oybirli iyle baflar l bulunan tez, say n jüri üyelerinin iflaret ettikleri birkaç ekleme d fl nda gelene e uygun olarak savunuldu u flekliyle bas lm flt r. Olumsuz zarar, gerek teorik gerek uygulamadaki boyutlar itibar yla oldukça genifl kapsaml ve zor bir konudur. Bu çal flma, olumsuz zarara iliflkin olarak ortaya ç kan bütün meseleleri tüketmek, hepsine bir çözüm bulmak iddias yla haz rlanmam flt r. fiimdiye kadar tart fl lan ve hiç ele al nmam fl baz sorunlara, farkl bir bak fl aç s getirilebildi i ölçüde, çal flmada hedeflenen gayeye ulafl lm fl olacakt r. Tezin dan flmanl n üstlenerek, çal flmam titiz bir flekilde inceleyip, yap c ve yol gösterici elefltirilerde bulunan Hocam Doç. Dr. Tufan Ö üz e, en içten teflekkürlerimi sunmak isterim. Ayr ca uzun zamand r beraber çal flma flans na eriflti im di er Hocalar m Prof. Dr. lhan Ulusan, Prof. Dr. Turgut Öz, Doç. Dr. Halûk N. Nomer ile Doç. Dr. Suat Sar ya ve tüm çal flma arkadafllar ma sunmufl olduklar akademik ortam ve destekleri nedeniyle flükran borçluyum. Sevgili dostum ve meslektafl m Arafl. Gör. Nuri Aziz Midyat a da, Frans zca eserlerin tercümesinde göstermifl oldu u yard mdan ötürü minnettar m. Tezin haz rlanmas safhas n n önemli bir k sm, Almanya da gerçeklefltirilmifltir Akademik Y l nda Baden-Württemberg Landesstiftung bursu ile Tübingen Üniversitesi Hukuk Fakültesinde, 2006 y l nda da, Hamburg daki Max-Planck Enstitisünde, bu kurumdan al nan bursla dört ay süreyle çal flma imkân elde edilmifltir. Gerek bu olanaklar sa layanlara gerek Hamburg da kald m süre boyunca beni evlerinde misafir ederek desteklerini hiç esirmeyen Prof. Dr. Dr. hc. Norbert Reich ve de erli efli Say n Renate Reich a bu vesileyle teflekkür ederim. Dr. Mehmet Serkan Ergüne stanbul, fiubat 2008

6 VI

7 VII Ç NDEK LER ÖNSÖZ V Ç NDEK LER VII KISALTMALAR L STES XIII G R fi B R NC BÖLÜM ZARAR ve MENFAAT KAVRAMLARI ÇERÇEVES NDE OLUMSUZ ZARARIN TANIMLANMASI A. GENEL OLARAK ZARAR KAVRAMI ve LER SÜRÜLEN TEOR LER Zarar Kavram leri Sürülen Teoriler a. Fark (Menfaat) Teorisi b. Somut (Tabiî) Zarar Teorisi c. Teorilerin De erlendirilmesi B. MENFAAT KAVRAMI ve TÜRLER Menfaat Kavram ve Tarihsel Geliflimi Menfaat Türleri a. Sözleflmesel Alana Özgü Olanlar: Olumlu ve Olumsuz Menfaat b. Bütünlük Menfaati C. OLUMSUZ ZARARIN TANIMLANMASI ve OLUMLU-OLUMSUZ ZARAR AYRIMI Olumsuz Zarar Kavram a. Olumsuz Zarar Kavram n n Ortaya Ç k fl Nedeni b. Olumsuz Zarar n Tan mlanmas c. Olumsuz Zarar-Güven Zarar liflkisi Olumsuz Zarardan Sorumlulu un Sübjektif fiartlar a. Güven b. Kusur Olumlu-Olumsuz Zarar Ayr m a. Benzerlikler ve Farkl l klar

8 VIII b. Ayr m n stisnalar : (1) Genel Olarak (2) Do rudan Zarar-Dolayl Zarar (3) Alaca Temlik Edenin ve Ba fllayan n Sorumlulu u c. Ayr m n Sonucu: Birlikte Talep Edilememe K NC BÖLÜM OLUMSUZ ZARARI TAZM N YÜKÜMLÜLÜ ÜNÜ DO URAN HÂLLER N N TELEND R LMES VE BU N TELEND RMEDEN DO AN SONUÇLAR A. MÜfiTEREK HUKUKTA OLUMSUZ ZARARI TAZM N YÜKÜMLÜLÜ ÜNE L fik N TEOR LER Culpa in Contrahendo Teorisi Sebebiyet Verme Teorisi Sözleflme Teorisi Garanti Sözleflmesi Teorisi Vekâlet Sözleflmesi Teorisi Sözleflme D fl Sorumluluk Teorisi (Actio Doli) Dürüstlük Kural Teorisi (Bona Fides) B. MÜfiTEREK HUKUK SONRASI GÜNÜMÜZE KADAR OLUMSUZ ZARARI TAZM N YÜKÜMLÜLÜ ÜNE L fik N TEOR LER Genel Olarak leri Sürülen Teoriler a. Haks z Fiil Teorisi b. Sözleflme Teorisi (1) Kurulacak Sözleflme Teorisi (Amaç Sözleflme Teorisi) (2) fllem Sorumlulu u Teorisi c. Ba ms z Sebeplerden Do an (Kendine Özgü) Sorumluluk Teorisi (1) Haks z Fiil Benzeri Teorisi (2) Sözleflme Benzeri Teorisi d. Karma Teori De erlendirme: Olumsuz Zarar Tazmin Yükümlülü ünü Do uran Hâllerin Nitelendirilmesinde Dayan lan Gerekçeler a. Edim Yükümünden Ba ms z Borç liflkisi ve Sözleflmeden Dönmeye Özgü Borca Ayk r l k b. Di er Sebepler C. OLUMSUZ ZARARI TAZM N YÜKÜMLÜLÜ ÜNÜ DO URAN HÂLLERE UYGULANACAK HÜKÜMLER spat Yükü

9 IX 2. Yard mc fiah slardan Sorumluluk S n rl Ehliyetsizlerin Sorumlulu u Zamanafl m ÜÇÜNCÜ BÖLÜM OLUMSUZ ZARARI TAZM N YÜKÜMLÜLÜ ÜNÜ DO URAN HÂLLER N GÖRÜNÜM B Ç MLER A. GENEL OLARAK B. BORÇ L fik S N N H Ç KURULMAMASI VEYA BAfiTAN T BAREN HÜKÜMSÜZ OLMASINDAN KAYNAKLANAN OLUMSUZ ZARARI TAZM N YÜKÜMLÜLÜKLER Borçlar Kanunundaki Tipik Olumsuz Zarardan Sorumluluk Hâlleri a. Yan lma Nedeniyle Sözleflmenin ptalinde b. Üçüncü Kiflinin Korkutmas Nedeniyle Sözleflmenin ptalinde c. Aldatma veya Korkutma Nedeniyle Sözleflmenin ptalinde (1) Aldatmada (i) Karfl Sözleflenin Aldatmas nda (ii) Üçüncü Kiflinin Aldatmas nda (2) Korkutmada (i) Karfl Sözleflenin Korkutmas nda (ii) Üçüncü Kiflinin Korkutmas nda d. Aldatma veya Korkutmayla Yap lan Sözleflmeye cazet Vermede e. Temsil Belgesinin Geri Al nmas n hmal Etmede f. Yetkisiz Temsil Nedeniyle Sözleflmenin Geçersizli inde Borçlar Kanununda Bulunmayan Tipik Olumsuz Zarardan Sorumluluk Hâlleri a. Sözleflmenin Yoklu unda (1) Aç k Uyuflmazl kta (2) Gizli Uyuflmazl kta (3) Maddî Cebirde (4) Geç Ulaflan Öneri veya Kabul Beyan nda (5) Sözleflme Görüflmelerinin Yar da Kesilmesinde b. Ehliyetsizlikte c. Hukuka Ayk r l kta d. Ahlâka Ayk r l kta e. Bafllang çtaki mkâns zl kta f. Muvazaada g. fiekle Ayk r l kta

10 X h. Karfl Taraf Yan lmaya Düflürmede i. Gabinde j. K smî Butlanda C. BORÇ L fik S N N SONRADAN HÜKÜMDEN DÜfiMES NDEN KAYNAKLANAN OLUMSUZ ZARARI TAZM N YÜKÜMLÜLÜKLER lân Yoluyla Ödül Sözünden Dönmede Sözleflmeden Dönmede Vekâlet Sözleflmesinin Uygun Olmayan Zamanda Sona Erdirilmesinde Vedia Sözleflmesinin Vaktinden Önce Sona Erdirilmesinde Kefalet Sözleflmesinden Dönmede DÖRDÜNCÜ BÖLÜM OLUMSUZ ZARARIN HESAPLANMASI, TAZM NE L fik N ESASLAR VE OLUMSUZ ZARARA YÖNELT LEN ELEfiT R LEN CEVAPLANMASI A. OLUMSUZ ZARARIN HESAPLANMASI ve SPATI Genel Olarak Olumsuz Zarar n Kapsam na Giren Malvarl Kay plar n n Tespiti a. Fiilî Zararlar (damnum emergens) (1) Sözleflme Kurma Masraflar (2) Sözleflmenin fas çin Yap lan Masraflar ve U ran lan Di er Zararlar (3) Yerine Getirilen Edim ve Ondan Elde Edilecek Faydalar (4) Hükümsüz Sözleflmenin Tasfiyesi Nedeniyle U ran lan Zararlar (5) Usulî fllemlere liflkin Masraflar (6) Üçüncü fiah slara Ödenen Tazminat ve Cezaî fiartlar b. Yoksun Kal nan Kâr (lucrum cesssans) BK.m.31/f.II Uyar nca Talep Edilecek Olumsuz Zarar n Hesaplanmas K smî Butlanda Olumsuz Zarar n Hesaplanmas Masraflar n Tazmini Aç s ndan BGB 284 ün De erlendirilmesi Olumsuz Zarar n spat Denklefltirme B. OLUMSUZ ZARARIN TAZM N NE L fik N ESASLAR Genel Olarak Tazminat Kavram Tazminat Türü Olarak Aynen ve Nakden Tazmin

11 XI 3. Tazminat Olarak Sözleflmeden Kurtulma Sözleflmeyle Ba l Kal p Tazminat Talep Etme Tazminat n Hesaplanma An Tazmin Edilecek Olumsuz Zarar n S n rland r lmas a. Sorunun Ortaya Konmas ve Görüfllerin De erlendirilmesi b. Olumsuz Zarardan Sorumlulu un S n rland r lmas nda Yararlan lacak Hukukî Kurumlar (1) Sorumlulu a Yol Açan Zarar n S n rland r lmas (2) Tazminat n ndirilmesi C. OLUMSUZ ZARARA YÖNELT LEN ELEfiT R LER N CEVAPLANMASI leri Sürülen Elefltiriler Elefltirilerin Cevaplanmas ve Olumsuz Zarar n Gereklili inin spatlanmas SONUÇ KAYNAKÇA

12 XII

13 XIII KISALTMALAR L STES ABD : Ankara Barosu Dergisi ABGB : Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch AcP : Archiv für die civilistische Praxis a.g.e. : Ad geçen eser a.g.m. : Ad geçen makale a.g.t. : Ad geçen tez AktG : Aktiengesetz ALR : Allgemeines Landrecht für die preußischen Staaten Art. : Artikel afl. : Afla da AvK. : Avukatl k Kanunu b. : Bent BAT DER : Banka Ve Ticaret Hukuku Dergisi Bd. : Band BGB : Bürgerliches Gesetzbuch BGE : Entscheidungen des Schweizerischen Bundesgerichts BGH : Bundesgerichtshof BGHZ : Entscheidungen des Bundesgerichtshofs in Zivilsachen BK. : Türk Borçlar Kanunu Bkz/bkz. : Bak n z BSK : Basler Kommentar c. : Cümle C. : Cilt Cc : Code Civil

14 XIV Cci : Codice Civile CISG : Convention on Contracts for the International Sale of Goods Çev. : Çeviren DEÜHF : Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi DJZ : Deutsche Juristen-Zeitung dn. : Dipnot DÜHFD : Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi E : Entscheidung E. : Esas f. : F kra GmbHG : Deutsches Gesetz über die Gesellschaften mit beschränkter Haftung HD. : Hukuk Dairesi HGK. : Hukuk Genel Kurulu HUMK. : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu BK. : çtihad Birlefltirme Karar K. : cra ve flâs Kanunu K D. : lmî ve Kazai çtihatlar Dergisi ÜHFM : stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuas JA : Juristische Arbeitsblätter JuS : Juristische Schulung JZ : Juristenzeitung K. : Karar Kap. : Kapitel Komm. : Kommentar m. : Madde MDR : Monatsschrift für Deutsches Recht MHAD. : Mukayeseli Hukuk Araflt rmalar Dergisi MK. : Türk Medenî Kanunu

15 XV N. : Numara NJW : Neue Juristische Wochenschrift NJW-RR : NJW - Rechtsprechungs Report Zivilrecht Nr. : Nummer OR : Bundesgesetz über das Obligationenrecht RGZ : Entscheidungen des Reichsgerichts in Zivilsachen Rn. : Randnummer s. : Sayfa S. : Say SchR : Schuldrecht SJ : La semaine judiciaire SJZ : Schweizerische Juristen-Zeitung t. : Tarih TKHK. : Tüketicinin Korunmas Hakk nda Kanun TTK. : Türk Ticaret Kanunu t.y. : Yay nlanma tarihi yok vd. : ve devam Vorbem. : Vorbemerkung vs. : ve saire WM : Wertpapier-Mitteilungen Yarg. : Yarg tay YKD. : Yarg tay Kararlar Dergisi yuk. : Yukar da y.y. : Yay nlanma yeri yok ZBJV : Zeitschrift des Bernischen Juristenvereins ZIP : Zeitschrift für Wirtschaftsrecht ZSR : Zeitschrift für Schweizerisches Recht ZStW : Zeitschrift für die gesamte Staatswissenschaft