Osmanli Hanedan Efseinesi * Colin Imba. Onaltinci yüzyilin sonlarina dogru Osmapli hanedani, idarelerini

Transkript

1 j Osmanl Hanedan Efsenes * ~ Coln Imba Onaltnc yüzyln sonlarna dogru Osmapl hanedan darelern kend tebaas gözünde mesrukl~n ve hem Hrst-. yan hem de Müslüman komsu hükümdarlara kars savaslarn hakl ~ös~erenayrntl br ~fs~neyfsahp oldu. Bu efsane bell br zamann gereklern kar~lamak veya halkn farkl kesmlerne h~tap etmek çn her br ayr ayr gelstrlms pek çok unsurdan meydana gdlmst. Bu unsurlar 16. yüzyln ortalarna dogru br ~raya getrlerek hanedann köken le lgl yar-resm br efsane olusturuldu. Hanedann ktdara yükselsn zah eden ve mesrulastranbu efsane hanedann talhn Orto4oks Islam'n syas ve dn düsünceler le tasvr et~st~. Sultanlarn manev otortelernn kaynagn olustura n u efsanenn yaygn hale gelmes devletn varlg çn d zorunlu d. Sol' I ' ka.. Orjnal: "The Attornan Dynastc Myth" TurC Fatrna Acun.. 9 (1987)7-27. Çevr: 1

2 ' dnlernn 244 Sögüt'ten Istanbul'a nunda Osmanl düsüncesne o derece nüfuz ett ve Os manl tarh yazclgnda o kadar tna le muhafaza edld k 20 yüzylda ble tarhçler bu efsanenn unsurlarn ta- rh olgular klgnda bze sunar hale geld.l ' Dn Savasçs (Gaz) olarak Sultan \ Günümüze kadar ulasms en erken tarhl 1337/8 Bursa ktabesnde knc Osmanl sultan Orhan "mücaht gazlern sultan gaz oglu gaz" unvann tasmaktadr.2 Bu k term de mücahd ve gaz ayn anlama gelmektedr: Islam adna yaplan kutsal savas chat veya gaza ve yapan ks ' gaz. Orhan'n bu urvanlar tasmas en erken zamanlarndan ber Osmanl Sultanlarnn kendlern kafrlere kars yaplan dn savasn:lder olarak gördüklern göstermektedr. Bzans snrnda küçük br devletn kurulmas bu. düsünceye bell br güç ve aclyet kazandrmstr fakat chat fkr Osmanllardan çok daha eskdr ve seratdan kaynaklanmaktadr. AsI~ndaIslam hukuku yan serat gayr- ' müslmlere kars dhad' Islam toplumuna mecbur klmaktadr. Ksler b~eysel olarak bununla yükümlü olma- malarna ragmen M;üslüman br grup dama dn çn savasmaldr ve eger chat sona ererse bundan bütün toplum sorumlu tutulur. Kaprler savas lan etmedkler zaman ble 1 Bu eglmn örneklernden br Hall nalck'ta görülmektedr. The Ottoman Empre the Classcal Age (1973) s. 55'te yazar Osman'n Dervs Edebal'nn " kz le evlenmes hkayesne -k bu mesrulastrma fonksyonu asagda lart-' ;1' slacak olan br mtolojdr- tarh olgu olarak muamele etmektedr. Ancak Edebal'y "uçtak en güçlü adam" olarak tanmlayan Prof. nalck 1930'larda Paul Wttek tarafndan The Rse of the Ottoman Empre'da (1938) ler sürülen Osmanl Imparatorlugu'nun br "uç devlet" oldugu teorsn dogrulamak çn: menk~ey yenden yorumlamaktadr. Edebal ve Osman'n evllg hakknqak çestl hkayelerden bazlannn tartsmas çn bak v. L. Mtnage "On the Rece'tsons of Uruj's 'Hstory of the Ottomans' " s. 314~ 322. " 2 Ktabenn tam metn dn bkz. "Bursa'da en esk ktabe" TOEM 29 (1912) ' ' s Osmanl Hanedan Efsanes 245 gaza zorunludur. Ancak Müslümanlarlkafrler Islam' kabule davet etmeden onlara saldrmamaldr. Eger Islamyet' kabul veya gayrmüslmlere düsn vergy ödemey reddederlerse o zaman chat dn br görev halne gelr.3 Hrstyanlar üzerne savas açmakla prhan ve halefler Tanr'nn seratda açklanan emrn Yf~ne getryorlard. Bu düsünce onlarn darelerne mesrvyet kazandrd ve devletn varlk nedenlernden br olarak algland. AncakI 4. yüzyl savasçlarnn ~az Sultanlarn ve gaza gelenegn bu hukuk manada gördükler ve anladk- larn söylemek zordur. tlk Osmanllar.kendler hakknda hç br yazl kaynak brakmadlar fak~t günümüze ulasan lk Osmanl kronkler 15. yüzyln ~nc yarsna at olmalarna ragmen onlarn dünyas hakknda kesk manzaralar sunmaktadr. Kronklern lmpara~orlugun lk dönemlei' ve lk Sultanlar hakkndak anlrtmlar bazeni 4. yüzyla kadar uzanan yasayan sözlü gelenektenalnmstr. Tarhyazclg yerne popüler menka~elerde yer alan bu hkayeler lk Osmanl gazlernnger ek dn mücahdler olduklarn fakat Ortodoks Islam serat yerne sradan nsanlarn popüler coskusunu yansttgn göstermektedr. OnlarPeygambern özelk e lsla'm'a davet etmek çn rüya ve hayallerde kendsn~kafrleregöstermek suretyle kend saflarnda olduguna ~anydrlard. Seksen dört yasndak Askpasazade'nn Tevdrrh'nde (1484)4 Osman'n Rum dostu Mhal' lsl~m'a döpdüren ve Oruç'un hkayenn braz daha sonrak versyonnda (1495 cvar)5' onu Osman Gaz'ye katlmas çn yönlendren bzzat Pey- jkz' R. Kreutel Vom Hlrten- 3 Bu chad'n kuralla~nn Osmanllann bag: oldu~lan slam hukukunun Hanef mezhebne göre ksa br özetdr. el-kudu nn vecz fadesne dayanmaktadr. Matn (baslms edsyonu Kahre. 19 7) 113. Ayrca bkz. E. Tayan "Djhad" E2. j 4 Askpasazade'nn krongnn br tercümes çn zeltzur hohenpforteosmanschegeschchtsscheber3 Coraz : 5 Oruç b. Adl Tev4rh- AI- Osman haz. F. Babn er Hannover j ol"

3 1 246 Sögüt'ten Istanbul'a b ' d ' : g:;.m er r. : Yne Askpasazadd'nn Tevdrh'nde Rum kale komutannn kz Pe ygambet önce rüyasnda sonra da kusatma- ' y yapan ordunun bashda görünce babas sarhos ken kal~y gazlere teslm eltms Osman'n gazler de Aydos' kklesn bu suretle ele geçrmstr.6 Ayn motfler Osmanl hkrcndek gaz ltera~üründe de görünmektedr. 1245'te yhzlan br nüshada aktarlan br Osmanl versyonu da bul~nan Melk Dansme~dndme'de kahraman Melk Dans- Jend Peygamber rü~asnda gördükten sonra Müslüman o~anbr Hrstyan rah~bn yardm le br Hfr kalesn ele g~çrr.7 Aydos hkayesnde ve dger gaz menkbelernde odugu gb kale düst~günde kafrler sarhostur. 14. yüzyl gazlernn dn lhamlar öyle görünüyor ~ Islam hukuku alm olan ulemadan degl lk Osmanl kranklernde sklkla! görünen dervsler ve evlyalardan gelmektedr. 15. yüzyla. at br anonm kronkte8 yer alan destans br olay dervs gazlern ruhunu temsl etmekte-. ~r. Bu olay Osman z~mannda yalnzca tahta br klç tasfyan br dervsn Isfam'a geçmey reddeden sarhos br kafr nasl kye böld\günü anlatmaktadr.15. yüzyl sonl~r savasç dervs Sar Saltuk'un muczelern ve Anadolu + Rumel'dek kafrler üzerndek zaferlern nakleden br enkabe dönemne saht olmustur.9. Gazlern ve der~slern 1 bu kahramanlk destanlar. )smanl hanedannnlk "tarh" le bütünlesmstr. Mah Bu olay ve daha sonrak tarhçlern eserlerndek müteakp versyonlan Paul Wttek'de tartslmstr "The takng of Aydos castle a ghaz legend Transform~d" G. Makds Arabc!and lslamc Studes n Honour of Ham/ton A. R. Gbb (1965) ~ Irene Melkoff La geste de Me/k Dansmend (1960). Bu ksmn Franszca tercümes c. 2 s l ~ F. Gese (haz.) De a!tosmfnschen anonymschen Chronken Breslau ;h' h. Bh Y'" EMbT"'" N~' hunbul 1964" 28;.3I8'dOOhnn-. Osmanl Hanedan Efsanes 247 mud el-bayat'ye (1481) at br osmani seceresl0 ve Oruç'un krang Os~anllar Türk dest nnn savasç kahraman Ebu Müslm'e baglamakta ve talarnn Iran' dak Mahan'n darecler olduklarn söylmektedr. Ma:- han Ebu Müslm'n esk yurdudur. Oruç daha da ler gderek Osmanllarn Ebu Müslmle ayn sbydangeldgn söylemstr. nk kronklern Sultanlar ve dbrvs tarkatlar arasnda kurdug~ bag oldukça yakndr! Orpç'a ve versyo-. nu nhayette yar-resm hanedan seceresq.n br ksmn. olusturan ve Askpasazade tarafndan 'anuulan br hkayeye göre Osman br dervsn kz le evlenbs o da knc Sultan olan Orhan'n annes olmustur yüzyl kronklernn kaydettg bu }laik hkayeler lk Sultanlarn Müslüman halknn gaza gelfnegn nasl telakk ettklernn tek kantn sunmaktad} Bu Sultan ve. önde gelen savasçlarnn destan kahramatlar rolünü oynadg popüler kahramanlk ve popüler d~ tarznda tasavvur edlen kafrlere Kars yürütülen destans br mücadele d. Bu seratn doktrnlernden ve Ortodo~s hlam'n dün- ya görüsünden oldukça uzak br deoloj lk Osmanl yüzylnn da ötesne tasan br düsünce d. Ö~negn Askpasazade ve Oruç gaza fkrnn muhafaza ~dldg' yasayan sözlü. geleneg kullandl;u: Ebu Müslm ve ISeyyd Battal'n destanlarna popüler lg bu yüzylda halen devam etmek.. tedr ' o..... '..'.. nbesnc yuzy In sonuna dogru gaza gei enegnn kahramanlk kavram popüler kültürde hal -öneml br unsur d fakat artk hanedann deal degld1 Sultan hala ga- j zlern lder olarak mesruyet ddasnd 'Yd fakat gaza kavram degsmst. Popüler gaz deal 14. yüzylda ve da-:- ha öncesnde okuma-yazma blmeyen sajasçlar arasnda ortaya çkmst. Ister kafr ülkesne saldr n aknclar s. d Clm- Cemlyn. Türkçe çevrs çn bkz. AtS1Z Asma fl Tarhler çnde s t.

4 Sögüt'ten ' 218 ' Istanbul'a. ter daha az rastlandg halyle komsu Hrstyan darecler nbdnde çalsan ücretl askerler halnde olsun onlar çn s~vas geçm saglamann br arac d. Uçlarda yaplan:: a~nlar 15. ve 16. yüzyl boyunca devam ett fakat 1370' l~rden sonra Osmanl ülkesnde meydana gelen büyük genfsleme le Sultan'n?rdularnn düzenl seferlerne göre drha az öneml hale ge~d.dahas en geç 15. yüzyln orta-\ sndan tbar~n Osmanl ordusundak askerlern büyük çbgunlugu asker hzfet gönüllü olarak degl mukavele lb zorunlu olarak yer~ne getren kapkullar ve tmar sah~plernden olusuyordp. Bu kosullarda esk gaz geleneg lgsz hale gelyordu. Ayn zamanda ulemann devlet üze-. r~nde gderek artan nüfuzu gaza gelenegnn serat ve Or- ' todoks Islam'n dünya' görüsü le uyusmas geregn kaçnbmaz hale getrmstr~ " Ulemann gaza hakkndak düsüncesnn lk yorumcu- ' su uzun yllar yasamsolan sar Ahmed'dr (1334'den ön-. " cf-1412). Ah-ed 1386'ya kadar. ~er~yanllarn.ve ~aha\' sfnra. Bayezd ) ve k oglunun Emr Suley- ; ~an ( aras :Rumel ve Anadolu'nun br ksmn-' da hüküm sürmüstür); ve. Mehmed'n ( aras. nadolu'nun br ksmnda; arasnda bütün Os anl ülkesnde hüküm sürmüstür) hmayesne mazhar tmustu'r. Osmanl hamlernden brne htap ettg kesn " tan br msrasnda yakma çn yaplan savas tasvp etme-~ ~ektedr: ugaz yagmay düsünmeyen ksdr; zengnlkt; çn yaplan.gaza soyg~nculukturu der ve onlara dn gö~ r~vlern hatrlatr: UGazayaptgnda ganmet amaç edn- ~e. Insanlgn yarats badetn samm olmasn arzu deru.ll AhmedY'nnbrdet olarak kabul ettg gaza anlays ~ nyet gerektrmektedr bütünüyle serattan gelmektedr vk yagmann dn kada~ guçlü br dürtü oldugu süphe götjrmeyen gazlern ruhundan çok uzaktr. Emr Süley~ ' l Tunca Kortantamer Leben und WeltbUd s. 236'dan alnt. Osmanl Hanedan Efsanes 249 man'a thaf ettg uzun br srne Ahmed~ Osmanl hanedann gaz Sultanlar olarak tasvr ettg Ksabr "Osmanl Hanedan Padsahlar Tarh"n (1403'def önce) dahl etmstr.12 Esere gazy uhak dnn vastas~" Tanrnn klc... dünyadak srkden temzleyen süpürge u olarak tanm-. lamakla baslar. Gazlern artk daha fazla popüler lteratür sahsyet olmamalar dsnda bu tarzda asvrler dkkate ~ deger degldr. Ahmed gazler sahs kahamanlklar sergleyen savasçlar olarak degl takdr- lahnn sahs olmayan br vastas olarak görmüstür. Düsm~n yalnzca usrk" dr; gaz destanlarndak kafrlerde oldu~u gbsahslestrlmemstr. Islam hukuku ve töresnde kaynaklanan ve burada Hrstyanlk anlamna gelen bu kavram Müslümanlar tarafndan "müsrklk" yan ço~ tanrclk olarak' görülmüs ve reddedlmstr. Ayn yerde AhmedY gazler Ortodoks Islam'n evrenn yaratls le lgl nazaryes çer- çevesnde degerlendrmstr. Söyle der Gazler "ahr zamanda geldler" çünkü" son gelen ön gefenden yeg oluru. Muhammed'n peygamberlern en sonun9u v~ en ys Kuran'n gönderlen ktaplarn en son ve en üstünü ve Adem' n Tanr'nn yaratclgnn en son ve en rrükemmel örneg olmas gb. Bu seklde AhmedY gazler vfonlarn.lderler olan Osmanl Sultanlarna Ortodoks Islam'n dünya tasav- " vurunda br yer bulmustur. '. Popüler kahramanlk geleneg yer?e Ortodoks Islam'n gelenekternden kaynaklanan bu ~aza anlays Osnanl mesruyetnn dayandg bell base esaslardan br' olmustur. AhmedY'den yaklask yüz ylsonra O'rwnkne benzer düsünceler NesrY(1490 cvar)'delgörülmektedr.13 NesrYmuhtemelen AhmedY'nn esern blyordu ve hatta onun düsüncelern dogrudan alms fak t büyük ölçüde' 12 Atsz Osmanl Tarhler s. 6-2S'dek metn. 13 Mehmed Nesrt Ktab- Channüma haz. F. R. Unat V M. A. Köymen Ankara1949. f I ' I "''' ""' :""' ' 1 '' 1'4' '.I':! 'L;".I" j ".1 ; ". :!j '.' " " "' :"' ". '!)I "«" ':;11 " "::I! ;~\ ' ~1.E ' ; "": j }! 'rj ' ': lj.. ' ': :~ '~ :!:j. I.;: '.' L " ';11' ' y 1"'1 '' /'f!-.!"j' \! D \ ' ~ ' ~ L'!; 'n ::' ': ~':.~' Jr:~: ; 1.IH!~1 :1~l :t:~' '.':; '11 :"l;;i.' \ ";!'" 1 "' "j'! > I " " ' j f '''1

5 f 2?2 Sögüt'ten Istanbul'a <armask efsaneden hukuk br mesrulastrma doguyordu. Osman ve babas Ertugrul hakkndak bütün lk dörem Türk kaynaklar; Alaeddn sml br Selçuklu Sultan s~hsyetnden bahsedyorlard. Bunun gerçek Selçuklu S:ul-. dm olan Alaaddn. Keykubad'n efsane halne getrlms +rsyonu oldugu açktr. Hçbr dgerne benzemez. Onun hakkndak hkayelerden Fakat bunlar arasnda Osmanlllarn Selçklu ülkes\nn mesru halener oldugunu spat e~en hkayenn unsurlarn olusturmaya yetecek kadar. ortak nokta bulmak mümkündür. Ahmed Alaeddn'n kafjrlerden aldg topr a~lar nasl Ertugrul'a bagsladgn ve 9aha sonra Osmanl yurdu olarak kabul edlen kuzey-bat nadolu'dak Sögüt'ü ;'Ertugrul'un nasl fethettgn mektedr. Benzer hk~yeler Bayat'nn Alaeddn'n naklet- Ertug~ r~l'un Sögüt'e sahp Jlmasn br ferman le tasdk etmes' Usmn eklemesyle d'aha sonrak tarhçlerde de görülür. Ancak Askpasaz~de'nn bu konudakhkayes braz farkldr; Ertugrul br Iyurt stedgnde Alaeddn Ertugrul ~e mayetne SÖgüt'ü: vermstr. Hang versyonda olursa 9lsun bu hkaye önerhldr; çünkü Ertugrul'un kendsne orjnal br Osmanl ylrdu bagslayan Selçuklularn hma- LL ~esnde oldugunu "spat etmektedr". Alaeddn hakkndak ~kayelerdek knc <';)nemlunsur Vezrazam Mahmud ~asa'ya sunulan Sükrullah'n Osmanl Tarh'nde (1460 cv: ar) lk kez görülme~tedr.s Sükrullah'a göre Ertugrul' n ölümünden sonra Alaeddn "Osman çn br ferman yalmasn ve' at kuyrugundan br tug davul ve hlat gönde~ ~ r~lmesn emretmstr". Bu hkayenn degsk versyonlar Sükrullah'dan sonrak bütün hanedan hkayelernde mev~' l 9uttur. ' 1490'larda Nesr bu hkayelerkronolojk br sraya r Bu metnn tercümes çn bkz Th Sef "Der Abcshntt über de Osmanen n Sükrullah's persscher Udversalgeschchte" Mttelungen zur osmanschen \ Geschchte 2 (1923) s 63112S' \ Osmanl HanedanEfsanes 253 koyarak ncelems ve yenden kaleme' al~str. Nesr lk kronklerde rastlanan Alaeddn'n aslnda f Selçuklu $ultann temsl ettg sonucuna varmstr. O'na göre Sögüt'ü ErtugruPa bagslayan. Alaeddn ( ) hükümranlk alametlern gönderen de II. Alaeddn ) d. Bu onun çn mümkün görünüyordu çün ~ ü gelenege göre Ertugrul doksan üç yasnda vefat etm~t. Bu kronoloj Nesr'ye. Alaeddn'den baslayarak bütün Selçuklu Sultanarnn daha sonra gelen tarhçler' tadfndan tekrarlanan deymle Ertugrul ve onun oglu Osm~n'dan "hmayelern asla esrgemedklern" göstermekteyd. Nesr bu hkayeye son eklemeler yapt. Br kaf~ ord~sunu yendkten sonra Osman'n nasl Selçuklu baskent ~onya'ya gttgn naklett; böylece II. Alaeddn oiu tahta v~rs tayn edebld. Nesr'nn bu konudak açklamas SÖYlfdr:Alaeddn'n ' oglu yoktur ve tug davul Ye klç gb hükümranlk ala- metlern göndererek Osman'a oglu gb muamele etmektedr. Ancak Nesr'ye göre Osman Konya'y~ varma-dan Alaeddn vefat eder. Alaeddn'n vars brakcladan vefat üzerne Osman para bastrarak ve kend adnj hutbe okutarak bagmszlgn lan eder. I" Nesr'nn hkayes Selçuklu Sultan'r.n Osmanllara br yurt bagsladgna ve Alaeddn'n ölümünden sonra Os-' manllarn Selçuklu ülk~s üzerndek ha~myet mras aldklarna dar "dell" sunmaktadr. N~sr!Selçuklularn yklmasndan sonra Anadolu'da ortaya ç~an rakp beylk- lern "nananlarn ~opraklarn gasp yo~uyla" ülkelerne sahp olduklarn sö>;leyerek düsüncesn daha da netlestr- mektedr. Dger yandan Osmanllar taprklarna chatve~ ya Selçuklulardan kdnun mras yoluyla sahp olmuslardr. Bu hkaye hanedan' "tarh" ne kesn sekbde yerlesmstr. Örnegn Selçuklularn 1243'te MOgollar~ yenlmesnden sonra ülkedek beylern "her brnn bfgmszlgn lan ederek ve gasp yoluyla topraklara sahp arak Selçuklula- "! "

6 muas 254 ra taat etmey braktklarn yazan Saadeddn ayn tarts- malar özetlemektedr. Dger yandan Osman esk kanunlar~ sayggösterms ve "Selçuklu ülkesn en y seklde korpmus" ayn zamand~ da "gaza yaparak kafrler korkutmustur". Osmanllarn bagbsz hale gelslern anlatan bu hkaye herkese cazp gelmemstr. Gazler çn br gaz sfadyla yazan Askpasa~ade Osman' Selçuklu otortesne ~ars koydurmakta ve jkend soyunun Selçuklulardan daha a~l oldugu ve Tanrn~n gaza yoluyla ):ükümdarlg kend- sne bahsettgn ler Isürerek Alaedcln hayatta ken Osfan'n bagmszlgn ~lan ettgn yazmaktadr. Ayn versypn Kemalpasazade'nr Osmanl Tarhnde (1502/3 cvar)9 tekrar görülmektçdr fakat resm hale gelen Nesr'nn Hkayesdr tarhnde nsancbas Ferdun Bey yen Spltan III. Murad'a rmanl Sultanlarna gelen ve Sultanl~r tarafndan gönder~len mektuplardan seçmeler çeren.. l1ünseat-1 SelmIn'20 sunmustur. Bu koleksyon Sögüt'ü. bagsladg ve hükümranlk alametlern yolladg srada' 1laeddn' n Osman'a gönderdg sanlan hükümdarlk berat le baslamaktadr. Her br mektubu Osman'a at oldugp sanlan cevaplar ta~p etmektedr. Aslnda bu belgeler bzzat Ferdun'un kends tarafndan kaleme alnmstr. Iksn Harezm Sultanlarnn daha esk kolleksyonundanü a~apte etms ger kalap da kends düzenlemstr. Beratlar bkslca Islam Sultanlarnn görevler hakknda geleneksel ö~ütler çerdg çn erdun Bey'n "sahte belge düzenlerr\.ek"dek asl amac yen Sultan dare sanat hakknda blglendrmekt fakat nashatn bu seklde sunarken; Shltm'a Selçuklularn] vars oldugunu hatrlatyordu ~ Ibn Kemal Tçvllrh- al- Osman. Defter haz. Serafettn Turan Ankara' Q Ferdun Bey Münse'atü's-Sellltn basl nüsha Istanbul Mükrmn Hall Ynanç "Fhdun Bey Münseat" Türk Tarh Encümen Mec~ Sögüt'ten Istanbul'a 77 (1922) s ~8; no. 78 (1922) s Osmanl Hanedan Efsanes 255 yüzyln sonuna gelndgnde Osmanlla!n Selçuklu hükümranlgn nasl hukuk olarak mras allkar konusunda Nesr'nn hkayes. yce yerlesmst. Osmanl Seceres - Gaza önderlg Osmanl hanedannn dars çn yeternce mesruyet saglamyordu. Islam hükürdarlar gazlk ddasnda bulunablrlerd ve bulundular da. Müslüman devletlere kars geçms ve mevcut saldrlar hjkl gösteren Selçuklu veraset efsanes 1500'ün hemen öncesne kadar netlesmemst. Ancak 1400 ve 1500 aras dak yüzyl Osmanl soyunun bu dönemdek Türk soyundan gelen fs komsu hanedanardan daha 'asl oldugunu gösteren br Türkseceresnn yaratlmasna saht oldu.[ Osmanl hanedannn yazl kaytlar n. Murad'n kalerüyesnde görevl br memur olmas muhtemel Yazczade Al'nn ( ) bn Bb (öl 'densonra)22 tarafndan Farsça olarak yazlan Selçuklu tarhnn Türkçe versyonunu derledg 1425 yllarna atpr. Ancak Yaz 'czadenn Selçuknames dogrudan t~rcüme degldr. bn Bb'nn metnne baz materyal özellkle ~e Oguzlarn ge-.. leneksel destanlarndan alnan unsurlar eklemstr. "Oguz" bat Asya'dak Müslüman Türkler çn khuanlan umum br termdr. Destan geleneg Oguzlarn ftalarn Nuh'un oglu Yafes'n soyunfan gelen tek tanrya nanan-k bu onu lk Müslüman yapmstr- ve dünya Ifath olan Oguz Han'a baglamaktad~. Oguz Han'n alt o~lu bunlarnher brnn de dörder oglu vard. Oguz'un bu yrm dört torununun her br Türk gelenegnn Oguzkr ayrdg yrm dört boyun atas d ylnda Iranl~ tarhç Resdüd J '- 22 M. Th. Houtsma (haz.~ Hstore des Seldjoucdes d''se Mneure d'apres bn Bb (1902). [Türkçes çn bkz. Ibn Bb: El-Evm/yü'l Alllyye f'l-umur'l Alllyye (Se!çuknllme) 2 clt çev. Mürse! Oztürk A kara: Kültür Bakanlg Yay" ". r f '-; o

7 r.r ' 256 Sögüt'tenIstanbul'a dn! (öl. 1330) Ca~ü't-'Tevarh'ne "Oguzlarn tarh ve atalar ve Türklern sultanlar ve hükümdarlar"23 baslkl br bölüm lave ettgnde bu klselesms Oguz "tarh" ede b tarh yazclgnda! kendne br yer ed~d. Resdüddn hkayes çn muhtemelen sözlü br kaynag kullanmst akat onun br tarhç olarak ünü Oguz destan hka- } yesnn selahyede muhafaza edlmesne yardmc oldu. 15. yü~yl boyunq Oguz destannn Türkçe elyazmalarnn kul~anldgna ve sözlü arlatm gelenegnn yaygnlastgna dar delller de mevcuttur. Türkçe konusan egtml ksler arasnda oldugu kadar canl ksler arasnda da!popüler oldugu görülen Oguz ge~ lenkg Osmanl seceresnn nsas çn gerekl sözde-tarh materyal saglad'oguzlara lk atf Ahmed'nn esernde Osban'n babas Ertugrul'un mayetndek "Oguzdan çok ksi" fadesnde görülme~tedr. I Ahmed daha fazla ayrntl blg vermyor fakat yrm ylsonra Yazczade ayn olay aktararak "Ertugrul'un Kay boyundan oldugu"ra atfta bulunur. Ertugrul'un boyuda yaplan bu atf Resdüddn'n okuyucular çn büyür önem fade etmektedr. Çünkü onun Oguz destan ver~yonuna göre bu boyun-kay boyu- atas dünya fath Ogfz Han'n halen olan en kdeml ve en büyük oglu Gün Har d. Dolaysyla bütün Oguz boylarnn lderlg hakl h olaek Kay boyundan gelenlere att. Daha sonrak br ayesnde Yazczade {ay konusunda daha ayrntl blg> ver rek Selçuklu hanedannn çöküsü üzerne Anadolu. ~ be lernn naslosman'' en büyük bey seçtklern çünkü: ortn Kay boyundan g~ldgn anlatmaktadr. Bu meshur "so(u yaygnlastrmak ~çn Il. Murad ( ) Yaz~ czfde'nn ve Resdüdd~'n eserlernde görülen Kay boyu sembolünü paralara bastrmstr.24 Bbu 24 r metnntercümes çnbkz!karljahnde GeschchtederOguzen1996. tflar çn bkz. F. Sümer "Kay" E12.. " Osmanl Hanedan Efsanes 257 Osmanllarn soyunu Gün Han ve Kay' a baglamalar 1450'lerde mevcut olan tek Osmanl neseb hkayes degld. Resdüddn'n Oguz destanndan farklt br versyona dayandg muhakkak olan alternatf secere' osmanl hanedann Gün Han'a degl fakat Oguz'un alt oglundan br olan Gök Han'a baglamaktadr.. j Bu gelenek lk kez yazl olarak 1460'I~rda da Sükrullah'n Tevarh'nde görülmektedr.25 Bu secereye Sükrullah Osmanl soyunun Oguz Han - Gün Ha~ -Kay seceres gb Oguz ve Gök Han'dan geldgn duyurmann amacnn yalnzca Osmanl hanedann komsu ~ükümdarlarn gözünde yüceltmek oldugl\nu gösteren br fe hkaye eklemstr. Sükrullah 1449'cla nasl ll. Muradln elçs olarak Karakoyunlu Bey Mrza Chansah'a (1430r1467) gttgn nakleder. Karakoyunlu saraynda kendsnf; Oguz Han'n Gök Yer Denz Gün Ay Yldz adlarnda flt oglunun oldugunu gösteren "Mogolca yazlms" br kfap gösterlmstr. Bu durum Mrza Chansah' kends D nz Han'n soyundan Murad se Gök Han soyundan ge dg çn gökyüzünün denze üstün olmas gb Murad' soyunun kend soyundan üstün Ç'Jldugunu traf etm ye zorlamstr. Oguz seceresnn dger hkayeler vakanüv lern kullanmlar çn halhazrda mevcuttu. 1460'da Enver mahlasl br nazm y~zar26vezrazam Mahmud Pasa'ya Yazczade Sükrull~h veya sonrak kronklerdeknden çok farkl olan ve çnd Osmanllar ve soylaryla lgl hkaye bulunan br tarh ~estan thaf etmstr. Yazcoglu gb Enver de Oguz Har'n alt oglu ve. yrm dört torunu oldugunu Osmanl soyunun Kay'ya ndgn gösteren sema halnde br oguz secfres sunmakta- 25 Sükrullah'n Th. Sef edsyonu bu ksm çkarmstr. Farsça metn M. F: Köprülü Türk Edebyatnda lk ~utasavvflar (2. bas Istanbul 1966) s. 2U'de verlmstr. " ' 26 Mükrmn Hall Ynanç (haz.) Düsturname-y Enver! IStanbul '. ~ '.1 :1 '' 'J. :: ':: " ''I' I

8 ' tn 258 sögüt'ten Istanbul'a dr. Enverl'nn semasnda IResdüddn ve Yazczade'de 01- dugu gb Kay Oguz Hab'n torunu degl ogludur fakat bunu fazla önem yoktur; Oguz Kagan'n Nuh'un torunu olmaf nn "mkansz" oldugunu ler sürerek bu yazarlarn OguzI destan versyonunl özellkle reddeder. Enver'nn çnd~ Selçuklularn karsk hatralar Iran destanlar Peyg~mber ve arkadaslar~nn hkayeler le brlestrdg oguzl destann unsurlar bulunan seceresne göre Oguz Kaga1 Oguz tümen Kagan adl br Türk resn kzyla Peygambern Iyaz sml s~habesnn ogluydu. Oguz Kagan'rl alt oglundan br bütün Türkstan' dare eden Kay vefa Cemsd Han d te Osmanllar bu Kay-Cemsd Han'dan gelyorlard. Bu secere Peygambern br arkadas- Iln ~anev soyu le Türk~tan Hanlnn dünyev ktdarn brlestrme özellgne sahp d. Ancak yalnzca Enver'ye at b~ heves olarak kald.27 Osmanl hanedannn uzak Orta Asya atalar le lgl bu h~ayeler efsaneden baska br sey degldr. Osman'n yakn geçmstek atalarna flt hkayeler se ayn derecede I hayal ürünüdür. Bütün h~kayeler Ertugrul'un Osman'n babas 'nn ad oldugu konusunda hemfkrdr fakat daha sonra yar-resm hale gelecek olan secerenn Osman'n büyük b~ basn Süleymansah olarak adlandrmasna ragmen bu sa?s tamamyla efsaneydr. Bu sme lk defa Sükrullah'mJ 460 cvarna at Trrh'nde rastlanr hayat ve ölüm le lgl hkayeler Askpasazade Bayat ve 480'den sonra bruç'da görülür. Bütün bu hkayeler ayrntda farkldr fa~at heps d~ mayetn~dogu'dan Anadolu'ya getrdg 27 EnV! rl'nn Osmanl hanedann Peygambern arkadaslarna baglamas hkayes Aksemseddnln Peygamber'n arkadas olan ve Araplarn 672 Istanbul. kusa mas srasnda öldürüldügüsanlan Ebu Eyüb Ensar'nn (lsanbul'da ~ br sb~t ad olan EyÜp burdan gelmektedr) mezarn "kesf" hakkndak h- 1 kayefern yaylmas le muhtemelen geçersz hale geld. Mezarn "kesf" ve '" türbrnn bags Osmanllar le P~ygamberln arkadaslar arasnda dogrudan br bag saglyordu. ' Osmanl Hanedan Efsanes 259 çn Süleymansah'a tbar eder ve yne hepj Süleymansah'm nasl Türkstan'a dönmeye karar verd~ fakat Frat nehrn geçerken boguldugu oglu Ertugrul'? Anadolu'ya dönmek üzere braktg konusunda ayn hka)(ey aktarr. ' Hkaye Osmanllarn nçn önce kuzey bat Anado- 'lu'da ortaya çktgm anlatr. Dger yandan at lar olduklar sanlan kslern destanlar daha dogudak'y tanmlanmams br bölgede geçmektedr. Ancak bu ta amyla gerçek dsdr. Bu hkaye kabul görürken Asma 'n dedesn Süleymansah degl Gündüz Alp olarak adlan ran alternatf secereler gelsmeye baslar. Gündüz Alp 51' yüzyln lk çeyregnde Ahmed ve Yazc~ade Al'nn ese lernde Gök Alp sml baska br le brlkte Osman'n abas Ertugrul'un arkadas olarak görülür. Ayn sahslar ~ nverl'nn srnde tekrar ortaya çkar fakat onlar Ertugru 'un arkadas- " lar degldr. Gündüz Alp'le Gök Alp kardest ve Gündüz Alp Ertugrul'un babas olmustur. II. Mehmed n vezr Ka- ramanl Mehmed Pasa'nn 480 cvarnda' ta amladg br Osmanl tarh28 konuya br degsklk getr.' Qna göre Gök Alp Gündüz Alp'n babasdr Gündüz A p'n oglu da Ertugrul'dur. Osmanl soyu hakkndak bu versyonda kararl br seçm yapan Nesrl olmustur. Tevr h/nn elyaz- ma müsveddesne29 her ~sn de almstr fakat Süleymansah'n Ertugrul'un babas ve Osman'n dedes ldugu "yaygnolarak blnmektedr:' sözünü eklemstr. Gök Alp ve Gündüz Alp'ten gelen Ertugrul'un ayn ad t! syan baska br sahs oldugu sonucuna varms ve bu sece~ey esernn sonrak nüshalarndan çkarmstr. Nesr'den Jonra Süleymansah resm olarak Osman'n dedes olmustur. ' 28 Atsz Osmanl Tarhler s 'de metnn Türkçe'ye te cümes 'mevcut- "".tur. f ' " 29 Franz Taeschner Channüma De Altosmansche Chronk dfs Mevlana Meh~ " ~ed Neschr le~pzg ~e bu elyazmann tpkba~~ ~1vcuttur. Bu mehakknda br tartsma çn bkz Menage Neshr's "Hsfory of the Otto- " "'mans" <' " : 'I ;:1 ' " ' 'I ' "!

9 260 SÖgüt'tenIstanbul'a Bu seceredek en öne'ml unsurlar Osmanl hane da nnn ~deml oldugunu g9stermeye yarayan Oguzlarn kdem~ boyundan gelmele~ ve Osmanllarn atalarnn nasl kuz~y-bat Anadolu'ya gelp yerlestklern anlatan Osma~'n "dedes" Süleymansah hakkndak hkayelerdr. "Secrre"de araya gren smler Oguz Han destanndak kahramanlarn smlernd~n alnmstr ve hkayelerden hç br! tam olarak dg~rn~ benzemez. En tam olan Bayan'hn 1481 'de Sehzade: Cem'n steg üzerne yazdg ve "atalarn" yalnzca adlarrdan degl ksaca yaptklar slerden de söz ettg eserdr! Bunlar Oguzname'den ve "halk arasnda nakledlenler" den aldgn söylemektedr. Dünyann ~zgn br kurttan kurtarlmas veya kuduz br devenn sop~yla dövülerek öldür*lmes gb Osmanl "atalar "nn yaptlg kahramanlklar popüler kahramanlk dealne uymaklta ve gerçek Sultanlara atfedlen basarlara benzemek~ tedj.!ancak Bayan'nn se~eres baska daha öneml br unsur~ serglemektedr. Hanedann yalnzca Oguz ve Kay'd~n gelmes dolaysyla 'mesru olmakla kalmayp Yaratls'd~n ber Ortodoks IslaP' takp ettg çn dn yoluyla da mes~u oldugunu gösterhenn sknts çndedr. Oguz Han~n kends Ibrahm zhmanndan ber tek tanrya nanmakfadr. Daha sonra gelen" atalar"ndan Bozdogan Davud'f nanmstr; Korkulp Süleyman'n' hzmetndedr ve Kurtar Bey de Isa'nn ölüler drlttgne saht olmustur. Is-" lam flahyatna göre Ihrahm Davud ve Süleyman Islam'n' Mu~ammed Peygamber yhluyla nha vahynden önce lah v~hyler getrep peyga~berlerdr. Br baska Osmanl atas Yasu rüyasnda Muhammed'n vahy habern alms ve. derh~l Islam' kabul etm~tr. Dger "atalar" dört Sünn ha-. '. Ife Üe'temas halndedr. Bayan'ye göre "muzaffer Osmanl '" han~dan atalar gb Dört Halfe'y sevenler arasndadr." Dge~ br deysle Osmanl1lar ve atalar dndar ve Ortodoks :.. '. Osmanl Hanedan Efsanes j 261 Sünn Müslümanlardr. BayatI'nn hkayesfnn ger kalan ksm sonrak "atalar"n Abbas Halfeler e Selçuklu SultanIarnn hzmetnde ;oldugunu gösterrhektedr. Oguz seceresn Islam'n yaratls naza~yes ve kronolojs le brlestrerek Bayan k mesrulast~rc unsuru br araya getrmey basarmstr: Osmanllar 9guZ Han'n kdeml torunlardr ve onlar Ibrahm zamanndan ber dogru yolu takp etms olan Sünn Müsl*manlardr. 16. yüzylda Islam unsur baskn konuma geçecektr. Hanedan Oguz soyundan geldgn beyan etmeye d~vam edecektr fakat Türk kökenl olmayanlarn agrlkta tldugu 16. yüzylosmanl saraynn ko:z;mopolt yapsnfla Türk Oguz. destan gerçek önemn dolaysyla da mesrulastrc br efsane olarak degernn br ksmn ytfms' olmaldr. acü't-ievarh'de Saadeddn Osmanl cfenflernn "atala: rn" sralams fakat ona alslmams gele; Türk adlarn anlayamadg çn en sona: "Vebal anlat~nn boynuna!" sözünü eklemstr. Dg' er br deysle kend l de bu konuda kuskuludur.. o!. Hanedann tlah Takds. Oguz seceres Osmanllarn dünyev saltan~t ddas~ mesrulastrmst fakat teqkratk br devletn d~recler olarak ) Sultanlar dünyev old-gu' kadar lah mesr~yete de htyaç. duydular. 15. yüzyl boyunca Imparatorlu~un köken hakknda efsaneler olusurken Tanr'nn Osmapl hanedannn saltanatn önceden takdr ettg hkaye s qe bu efsanelere eklend.. ' Popüler nanca göre Tanr rüya! aratlgyla nsanla. dogrudan konusabldg çn Osman ve jbabas le lgl' hkayelerde rüya motfn bulmak dogatdr. Karamanl Mehmed Pasa'nn krang putperest olara gösterlen Osman'n babas Ertngrul'nn br mamn evre br gece ge-

10 Lgüt'ten Istanbul'a çr~gn ve evdek Kurab karssnda nasl sayg duydugunu ~nlatmaktadr. Sonunda Ertugrul uykuya dalnca Tanr rbyasnda ona Kend ~elam'na -Kuran- sayg ve tbar gös~erdg çn Ertugrul ye soyunu yücelttgn ve sereflendretegn söylemstr. T~mamyla farkl br rüya hkayes Env~:tlnn braz daha erken tarhl nazm krongnde görül1l1ektedr. Burada hanedann atas olan Peygamber'n arkddas Han'n kz le nsanlandktan sonra rüyasnda öldügunü ve toprak oldugunu görmüstür. Bu topraktan br agad agaçtan da alt kol çkmstr. Bütün nsanlar bu agacn ~ltna toplanms ve agacn gölges bütün dünyay sarmstr. Peygamber'n br baska arkadas bu rüyay alt oglu olackg ve bunlardan brnn -Osmanl hanedan kastedlmek~edr- soyunun dünyann sonuna kadar yasayacag seklnde tabr etmstr. Enverl'nn rüya hkayes seceres gb1 sonrak kronklern: gözard ettg br özellk olarak kaln}.str. Bununla brlkte agaç motf resm kabul görecek Elan rüyada ana unsjrdur. Hkaye lk önce Askpasazadenn krongnde ve k~sa br süre sonra da çok küçük br farkla Oruç'un krongnde görülür.30 Nesrl'nn hkayey b4nmsemes ona edebltarh yazlclgnda br yer kazandr~str..!. j: fskpasazade'ye görej Osman müstakbel kaynpeder derv~s Edebal'nn evnde faldgnda rüyasnda Edebal'nn koyrundan btr ay ç.kp kend koynuna grdgn görür. Bumn üzerne Osman'~ göbegnden br agaç çkar ve gölgjs bütün dünyay sar~ncaya kadar büyür. Agacn gölges~de etegnde rmaklar akan daglar vardr. 1nsanlar bu suyu çmekte bahçelern sulamakta veya pnarlar al<ltmaktadr. Edebal bu rüy~y Tanr'nn hükümdarlg Os:" man Ive onunsoyundan gelenlere bahsettg seklnde yorumlrrve bunun üzernf kzn Osman'a nsanlar. Bu 30 Me~age. On the Recensons of Ulj's "Hstory of the Ottoman ". Osmanl Hanedan Efsanes 263 ( muhtemelen 1470'ler ve 1480'lerde ortal b dolasan pek çok rüya hkayesnden brdr çünk4 Ba atl Osman'n "pek çok" rüya gördügüne ve Edebal'nn bunlar ugurlu olarak ta~r ettgne ksaca saret eder. Anc~k bu kehanetl rüyann Askpasazade'ye at versyonu baz rfak degsklklerle daha sonra gelen bütün kronklern hkayelernn temeln olusturmustur. Askpasazade'nn hkayesnn r'nn Osmanllara hükümdarlg çekclg~ yalnzca bahsettgn spat Tan- eden hadseden bahsetmesnde degl Oguz Kag~n'a olan fzk bagllgn yan s~a manev ~r bag sunmasrda~r. Kronkler Edebal'y evlya ve dervs seyh olarak takdm etmektedr. Dervslern manev nüfuzlarn br serhden aldklar kabul edlr k o seyh de manev nüfuzfnu öncek br seyhten almstr. Bu seklde Halfelerden 9r Sünn veya S eglml olmalarna göre Ebubekr veya tl yoluyla Peygamber'e ulasan manev soy.zncr t~se~kül etmslerd. Dolaysyla Osman'n:br dervs n kz le eyllg hanedana manev mesruyet kazkndrms ve 1480'lerdlen sonra hanedan efsanesnn tamamlaylcs olmustur. ~ 16. Yüzylda Hanedan 1deolojs 16. yüzyldak olaylar hanedann ddalarlda yen gels melere saht oldu. 1Sq2 ylnda tran'da S ~afev hanedan ktdara geld ve bunu Osmanl 1mparatorh.\.gu ve tran arasnda yüzyl süren dü~manlk takp ett'. MAslüman br hanedana kars yaplan savas hakl gösterme~ ve Osmanl tebaasnn çogunlugu arasnda taraftar bqlan Safevlern mesruyet ddalarnn önünü almak çn Qsmanllar kars saldrya geçtler. Takp eden propaganda ~abalar Safevler Hfr olarak gösteren br maj yaratt velbu majn yaratlmas Osmanl deolojsnde k tür gel~meye yol açt. Bunlardan lk hanedan ve devletn lk tnesrulastrmas

11 26~ sogüt'tenistanbul'a ol~n gaza kavramnn! Müslüman olduklarn dda eden faf<atosmanl propagandasnn kafr lan ettg düsmanlara k~rs yaplan gazay çne alacak seklde genslemes d. q49'da Seyhülslam Ebussuud Efend'ye seratn Safevlerekars savasa zn verp vermedg onlara kars savasanlarn gaz ölenlern seht olup olmadg hakknda br soru soruldu. Ebussuud cevap verd: "Evet; bu gazalarn en büyügü ve sehtlgn en yüksek mertebesdr". 31 Iknc gelsme Bay~t'nn seceresne ön-düzenleme getrlmes d: Safevlern tam tersne Osmanl hanedan herhang br tzal le ~ekelenmems olan Sünn Islam'n ha k temslcler ve savunucular olarak tasvr edld. t Br baska ds faktöt bu anlaysn olusmasna yardmc ol u.. Selm'n '517'de Memlük topraklarn lhak lelosmanllar mübarek sehrler olan Mekke ve Medne'ye sahp oldular; böylece A.bbaslernbütün Müslümanlarn tedrk lder olan Halfelk ddalar sona erd. Bu olayayn ' zabanda. Selm ve se'eflern Islam dünyasnn en güçlü hükümdarlar yapt. Osmanl Sultanlar kendlern yalnzca Igaz hükümdar olar~k geleneksel rollernde degl Is- lam'n en üstün lderler ve tzal ve kafrlge kars Sünnlg l savunucusu olarak gördüler. Bumuhtesem düsünce 16. yüzylda Osmanl deolojsnn dayanak noktasn teskl ett. Bu dönemde ulema Im- 'pajatorluktahakm aydr snf olusturdugu çn bu dda- lar~ mesruhstrmann 10gUZ geleneg gb edeb veya " po~.üler destanlara veya :~e~~net~ rüyalar gb halk dnne de~l fakat tamamyla blgl tarhyazclg vemedreseler.nlortodoks Islamna 9ayandgn görmek sasrtc degldr.!' J Bu ddalarn br yorumu esk sadrazam Lütf Pasa'nm r 31 M.Ertugrul Düzdag Seyhülslam Ebussuud Efend Fetvalar Istanbul 1972 ' Osmanl Hanedan Efsanes 1541'de sadaretten azledldkten sonra azdg Osmanl Tarh'nn grsnde görülmektedr.32 KesJ lkle bu fkr lk ortaya atan ks olmayan Lütf Pasa Osmjnl Hanedannn gelecegne dar kehanet küwb-ü stte'de? Ebu Davud'un küllyatnda yer alan Muhammed PeygaTber'n br had-. snde bulmustu.r. Bu gelenege göre Muh~mmed söyle demstr: "Her yüzyln basnda Yüce Allah bu cemaate (yan Müslüman topluluga) man ve hükümra~lg yenleyecek brn (müceddd) gönderecektr." Zamarlamasnda bell br esneklkle Lütf Pasa bu en son "müfedddler"n Osmanl Sultanlar oldugunu açklar: Putp~rest Mogollarn fethnden sonra Hcret'n sekznc yüzyl~nda Osman Islam' hya etmstr; dokuzuncu yüzyln basnda. Mehmet ( ) Tmur'un stlasnn ardnddn man tazelemstr; ve onuncu yüzyln basnda. sel~ ( ) Safev kafr Sah smal' maglup etms ve se at dame ettrmstr.. Selm' mann tazeleycs olar k gösterdg bu hkayenn sonuna Lütf Pasa Maveraünne ~ r ulemasnn. Selm'e gönderdgn dda ettg Safev dns\zlgne kars. 'hak dn dame ettrdg çn onu öven m l ktuplarn ~anzum br özetn eklemstr.. Bu faraz mektuplar herseyden önce "Halfelk tahtnn Sah" olarak tanmladg Selm'n "dnszlgn Hak I Dnn Sarayn tamamyla harap ettg" br Izamanda yalnz. basna gerçek dn savundugunu ler sürerek abartl seklde övmektedr: "Eger serat ülkes y dur~mda se bu tamamyla Sultan Selm'n hükümdarlg sa~esndedr". Osmanllarn Sünn Islam'n savunucular tolarak majn güçlendrmek çn Lütf Pasa Dört Sünn r.alfe'nn zama- ":'nmdan ber syan ve tzal le lekelenmems olarak kalan tek hanedann Osmanllar ve onlarn "ör~eg ve rehber" olan Selçuklular oldugunu gösteren tarafgr br Islam tarh özetn de eserne lave etmektedr. Hacb- Sultan (Sul 32 Lütf Pasa (haz. Al) Tavlrh- AI- Osman Istanbul 1922.\ r- ". ' : ;.. j c

12 - j 2 6' '~ "'""m'''mbi' Osmanl Hanedan Efsanes 267 talr hacas) alan Saadleddn racü't-tevarhlne benzer övgü dalu mesrulastrmalar le baslamaktadr. Saadeddn "talfelk hanedanlar (veya Saltanat sayarndan hç brnn kendsne ebedlk!bahsedlen Osmanl sayu gb yüce br makama ulasmadgn" dda etmektedr. Lütf Pa~ sj'nn halfelk ddasda bulunan meshur sahsyetlerden çogunun tzal veya ad~letszlge düstükler görüsünü tek- < ralr eder. Fakat Osmanllar deal Islam hükümdar tpne u~maktadr: Serata takt etmsler ve hak dnden yana al.-1-- muslardr adalet yaymslar ve ftne ve fesad.ortadan kal- drmslar zulüm görenlere yardm etms ve syan bastrmblardr. Sultan atartesn dagrudan Tanr'dan almaktadb "Yaratc Sah'a (yjn lll. Murad'a) atarter hakmyet v~ eb ed hasmet bahs~tmstr" ve bu önceden mukadder k~rmstr. ~aadeddn Osmanl hakmyetn mustulayan. kehanet alarak Tanr'nn ebed Kelm alan Kuran/dan br a~et msal alarak gösthr: "Allah sevdg ve kendsn seven Inananlara kars merhametl fakat kfrlere kars kud- :' retl Allah yalunda savasan ve hç kmsenn ayplamasn- :~;~.. d~n karkmayan br sah~ dünyaya getrecektr".33 ' Lütf Pasa ve Saad~ddn'nOsmanl efendlerne övgüle1 16. yüzyln.ortalarnda Sultanlarn kendlern Halfe- P9ygamber'n halef ve fslam cemaalnn lder küffara bo- - y n egdren gaz tzal~ karslslamn savunucusu ve sera- ~ t destekleycs ol~raf. gördüklern belrtmektedr. Kura ve Peygambern sünnet -k Tanr kelamn onun ar clgyla açklamstrj Osmanl hakmyet le lgl kehanetler çermektedr; O~manllar slam hanedanlar çnde en dndar ve hak yolda blandr; ve hüküm süren Sultanla- rn adlarn takp eden ~'osmanl soyu kyamete kadar da- ' ~.olsun" gb bareler Osmanl hakmyetnn dünyann sanuna kadar sürmes beklentsn dle getrmektedr:' Blndg gb bu kavramlar en vecz seklde açklayan 33 Kur'anS. süre 59. ayet. Ebussuud'dur.34 Hem Kanun Süleyma~ ( ) hem de Il. Selm' "Ik Dünyann Efends'nn halfes" (Halfe- Rabblalemn) "Muhammed Peygamper'n halefler- - nn Halfes" (Vars- hlafet'lkübra) "büttjln nsanlar koruyan Tanrnn gölges" (Zllullah- zelh- ala kaffet'l ümem).olarak tanmlamaktadr. Onlar lah~ radenn tecellsnn aracdrlar (Mahzar- kelmet'llah- -ülya); "dnn hükümlernn geçerl klnmas çn hak1yetler ön sart - olan (müeyyed- mukadü'd-dn): "seratn Kurallarnn hüküm sürmes çn yalu açan ve hak dnn e~aslarn destekleyenlerdr" (Mümhd~kavann- Ser'-müblf)' Onlar bütün Müslümanlar adna Mekke ve Medne'nn! muhafzlardr (Hamyü'l hamy'l harameyn- Muhteremeyn) ve kendlernden önce gelenler gb gaz hükümdarlardt (MücahdnIseblllah). Ebussuud'un termn.olojs genelre Islam.olmasna ve asl amacnn hanedan en üstün ~akam ve Sünn Islam'n savunucusu ve yaycs alarak surmak almasna ragmen hanedana dünyev br mesruyet vermenn de yal" " larn aramstr. Standart mparatarluk unjam olan Han' : 'muhafaza ettg ve Oguz Han'a at Türk "s~ceres"n hatr- ~" latan seklde Sultan "Yeryüzünün Hakanr'.olarakadlandrdgnda en üstün hakmyet fade etmek çn Türk k-.r tabelern kullanmstr. Have alarak Sultanlfr "bütün Sah; larn Sah" (sehnsah) alarak adlandrarak ~ran hakmyet '~. unvann kullanmst ve "Ramallarn (Ru;nlarn) Acem-.f lern ve Araplarn Sultan Hükümdarlarn Fath" (Kahyü'l kurumu Sultan'l-Arab ve'l-acem ve'r-rrm) bares le : belk de Osmanl sultanlarnn feth y.olu lr Arap Iran ve Bzanskrallklarnasahp.olduklarnfade etmek sty.or~ :. du. Ebussuud'un f.ormülasy.onunda Sultanlar chan hakmyet ddasnda bulunmaktaydlar.. 34 "Budn Kanunnames" ve "Üsküp ve Selank Kanunnames"nn baslklarnda." I':." '. ' :.. yeralr. -

13 ' Özet ' ls00'lere dogru Osmdnl kronkler mparatorlugun kuru lusu ve hanedann köfen le lgl esasen tutarsz sözlü ge- ~enege dayanan br hfaye düzdüler. Bu hkayeye göre Osmanl Sultanlar kdeml br boy yoluyla Oguz Han'n" ~oyundan gelyorlard!. Osman'n dedes Süleymansah ma- ~yetndogudan Anadolu'ya dogru götürüyordu fakat Frat nehrn geçerken öld1. '. Onun ogr: Ertugrul ve mayet Anadolu'ya döndülerr e Selçuklu Sultan 1.lAlaeddn'den Bzans snrnda bulu- : nan Sögüt'ü aldlar. rrtugrul'un ölümünden sonra onqn' glu Osman k haneaan adn ondan almstr karyerne I 4z savasç olarak baslamstr. Kahramanlklarna karslk 6larak Selçuklu Sulta II. Alaeddn ona br davul bayrak; ;: ~t klç ve hlat gönderms ve onu kendsne vars olarak 'r. ~tamaya nyetlenmstr. II. Alaeddn'n vars brakmadan L {efatna kadar Osmad kendsn resm olarak Selçuklularan bagmsz lan etm~mstr. Edabal'nn Tanr'nn kendne ve soyuna hükündarlk bahsettg seklnde yorumla- ;. g br rüya gördükt~n sonra Osman bu varlkl dervsn.' 1z le evlenmstr. ~knc Sultan Orhan bu evllkten ünyaya gelmstr. ; Bu hkayede dört tarh hakkat mevcuttur: Osman. rhan ve muhtemelen de Ertugrul'un adlaryla35 Os~ an'n Bzans snrnaa kuzey-bat Anadolu'da küçük br' ~{ eylk kurdugu. GerJ Osmanl egemenlgn mesrulastrlnaya yönelk efsaneaen barettr. Oguz Han'dan.. gelme tanbul Arkeolojl Müzesllrlaml paralar koleksyonunda her k tarafnda da "Ertugrul Oglu Osman b~strd" yazl br gümüs para vardr. Bu paranq.. gerçek oldugunu kabul edersek 'Osman'n babasnn adn teyd ettgnl söy d k~nusunda bütün secereler' hemfkrdr Dahas IsJ.' leyeblrz. Bkz. brahm ~rtuk "Osmanl Beylgnn Kurucusu Qsman Gazye at Skke" I. Uluslararas Tark/ye'nn Sosyal ve Ekonomk Tarh Kongre- j ';lmr"" A"k= 981' hkayes Osmanl Hanedan Efsanes 15. yüzylda ortaya çkms. ve açkças 269 Osmanl soyunun komsu ve rakp hanedanlarnkn~en daha asl oldugunu spat etmey amaçlamstr. Süleynansah hkayes v.e Frat nehrnde ölümü 14S0'den sonra ~rtaya çkmstr. Oyle görünüyor k bu hkayenn amac sman'n hayal atalarnn kaynag olan Oguz destanlarn n daha doguda meydana gelmes le 'Osman'n beylgnn kuzey-bat Anadolu' da kuruldugu hakkatn uzlastrm ktl. Alaeddn'n Osman'a Sögüt'ü nasl bagsladg hkayesnn ~ son versyonu 1480'lerde ortaya çkmst fakat Ertu rul'un Selçuklu I ber gündemdeyd. Alaeddn'n Osman'a. nasl alametler gönderdg hkayesyle brlkte 14S0'lerd kinc Selçuklu. temas ortaya çkmstr cvarnda esrt II. Alaeddn'n Osman' kendsne halef lan etme nyetnde oldugunu söyleyerek so~ noktay koymustur. Kurulus efsanesndek bu unsurlar Osmanllarn Selçuk hakmyet ve topraklarna mesru halef oldugunu kat Jeklde "spat etmstr"... Osman'n rüyas Osmanl hakmyet çn lah des tegn kantyd ve Sultanlarn mübarek br ~damn kzndan' gelmeler hanedana manev br soy bagl kazandryordu. SOa'lerden sonra tarhçler bu unsurlar mparatorlugun kurulus hkayelernde muhafaza ettler fakat bazende Kuran ve Peygambern sözlernde Osmal}l hakmyet le lgl kehanetler bularak hanedann la~ kutsanmasna. baska "delller" lave ettler. 15. yüzyln baslarnda Sultanlar en qastan ber hanedann gazay brnc vazfeler saydgn gö~teren gaz unvann benmsedler. 15. yüzyl kronkler lk Sultanlar ve savasçlarn popüler gaz destanlarnn ahramanlar gb ~. tanmlama gelenegn sürdürdü. 15. yüzy boyunca bu dn kahramanlk deallernn hanedan dealnn ana özellg oldugu muhtemeldl Bu 1400'den sonra 1" devam ett fa "

14 .d. 270 ~ögüt'ten Istanbul'a kat 11500'e dogru yerlern seratn yükümlülüklernden brn yerne getrmek üzere Sünn Islamn gaza anlaysna.. braftlar. tlk gaz geleneg Sultanlar Ebu Müslm ve dger popüler destan kahraflanlarna benzetmstr: 1500'lere dogfu kronk yazarlar hanedan Peygamber ve Dört Halfe'den ber en büyük gaz/er olarak yüceltyordu. Sünnlk han~dan deolojsnn kaynag olarak Slgn yern almst. 1500'den sonra Safevlern yüksels Osmanllarn Sünnlkl9rn vurgulama eglmn daha da güçlendrd. Safev. kafrlgne kars "tlak dn" savunma htyac ve 1517'den ' son+ Mekke ve Mednenn muhafz olmalar Sult~nlarn 16. yüzylda ddalarn büyütmeye Osmanl yöneltt. ' sul nar ve onlarn prôpagandaclar kendlern yalnzca Isla n yayclar olarak degl Tanr'nn arzusunu duyur- ; ma ra c olan Sünnlgn: tek mesru savunucular olarak ::' takdm etmeye basladlar. Halfeünvannn da alnmasyla.~ mu~t~~el~n 1550 cvarrda bütün Islam dünyasnn l- ~ derlg d d asnda bulundular..'... f'.1 I'