'fadeyie, düs~an sinirinda bulunmasf nedeniyle, ~urayayerlfstirilen osman1~ar'~~'.'

Transkript

1 I r 1;It ILL Oshanllara Dar j - Lo I t Fatma ACUN : I > Ṫ hn en uzun ömüdü mpmtodukhnndaj br olan Omanl; Imparatorlugunun kurucusuf Osman bey ve maye? baslangçta Anadolu r Selçuklular tarafndan yaplan br düzenleme sonucu kuzeybat Anadoluya; ;Bzanssnrna yakn br bölgeye yerlestrlmslerd Bölgepn uç olmas dger bjr: fadeye düsan snrnda bulunmasf nedenyle urayayerlfstrlen osman1ar :beklenen Bzansdan gelecek muhtemel tehlkelere kars tampon vazfesn1 görmeleryd Iç ksrnlara göre güvenlg daha az olan dolaysyla lk bakst:l; ;dezavantajl görünen bu bölge zaman çnde bölge özelnge ve Anadolu genelnde I [gelsen sartlarn etksyle avantajl hale gelerek Osmanl Bylgnn fdönüsmes çn gerekl zemn hazrlap I mparatorluga :j Osa Bey ve maye\:nn önce br beylk kurmalar bufeylnyüz ell gb ksa br syrede Anadolu ve Balkanlara ha km olarak dnya mparatorluguna dönüsmes ve bütün bu degsme sürecn mümkün klan sartlarn neler oldugu konusu günümüz arastrmaclar arasnda halen tartslmaktadr Kbnu hakknda baslca kronklerden olusan lk dönem kaynaklarnn tahllne dayanlarak yürütülen tartsmalar br yandan Osmanllarn çnde gelstkler mahall ve Anadolu Bzans ve Balkanlardak global sartlar üzerne yogunlasrken dger yandan da beylgn kurucusu Osman Bey ve mayet kopusuna odaklasmaktadfr Burada knc nokta üzernde durulmaktadr Osman Bey ve mayecnden olusan lk Osmanllar hakkndak * HrrttN 11(1-;; /\ttr1 tnrkr w tnkhl1 Trh RmttÜ-

2 ; 1)>(? kebkeç / 10 Ilk O=nlJa Da; azczadeal tarhler arasnda kaleme aldg varh-ai- Selçuk dgelt;- mevcut tartsmalarn gözden gjçrleceg bu çalsmada srasyla Osmanllarn etn; kökenler secereler ve asretlejnn ntelg yan göçebe olup olmadklar üzernd durulmaktadr Bunu yaparken de dönemn kaynaklar ve günümüz arastrmaclarna dyla Oguzname adl esere: Osnllar Oguzlarn y1m dört boyundan br_:s lankay Boyundan geldgnbelrtmektedr:osmanllarnmensup olduklarkayc); I bu kaynaklar üzerne yürüttügül tartsmalar esas alnmaktadr }oyu Oguz Hann alt oglundan en büyügü olan Gün Hanfn büyük oglu Kaynn oyundan gelmektedr Osmanllarn oyunu Oguz Han a çkran lk dönem tarhçler ;; alnzca Ahmed ve Yazczade Al dgldrsükrullah (ölümü 1489) da Osmanllarn!:>! lguz Hanndördüncü oglu Gök Hnn soyundan geldg nakletmektedr Azer! Osmanllarn etnk kökenler hakknda blg htva eden lk dönem Osmanl kronkler ayrntda baz fkr ayrilklarnarlgmen esas noktalar üzernde mutabakat olusturarak daha sonra gelen tarhçler tarafrldan tekrarlanacak olan Osmanllarn resm tarhnd sllbr Türk olan Bayar de 1481 cvarnda yazdg Oguznamra esernde Om/( pyunu Gün Han ve Kayya çkarmakta dahas Osmanj Bey n atalarn Islam ahsyetlerle brlestrmektedr (Gallotta 1997: 43-44) Enved se daha farkl br çzg kp ederek Kayy Oguz Hann olu olarak göstermektelr: Oguz Han Nuhun egl Oguz Türkmen Han adl br Türk resnn kz le Pefgambern Iyad adlb!;- arkadasnn neslnden gelmektedr Oguz Hann ogullarndn brnn ad Kay veya : :emsd Handr Osmanllar bu Kay/Cemsd Hann soyun9an gelmektedr (Imber; 1987: 18)3Gerçekte Osmanllarn sahabeleden brnn ya9 HcazA;aplarnn so undan geldgn lk söyleyen EnverL degl Ibn Hacerdr Ijnver Ibn Hacernbu onudak görüsünü alarak slemsve uzun br hkaye halne gemmstr (Imber 1997: 75)1 Osmanllarn Kay Boyuna menst)byetlern gösteren yalnzca kronkler degldr; olusmasna katkd bulunmuslardr Ilk dönem kronk gelenegnde bahsedlen hkaye Oguz efsanes adyla blnmbkte ve Osmanllarn etnk kökenn 11 yüzyln snlarnda Hazar Denz cvar*da yasayan Oguz soyundan gelen Türk büylarnj baglamaktadr Efsaneye göre bh boylarn atas soyu Nuh Peygambern oglu YafesJ kadar çkan Oguz Handr2 Konuya lskn lk Osmanl kynagahmed nn Iskendernamesdr(1413) Ahmed! Osmann babas Ertugrul le yknlarnn Oguz soyundan geldgn kaydetmektedr 1- I 1 Osmanl Imparatorlugunun erken 16 yüzyl Türkçe o dönemde mevcut kronk gbortak kurulus metnlere le lgl rvayetlern dyanmaktadr olmayan fakat jnuhtemelen br kaynag pylastlklar! büyük br ksm br grup geç IS yüzyl v Bu metnler Imparatorlugunun kurulusu ve Oshan dönem hakknda daha sonrak teskl eden bu metnler tesrn 2d yüzylda kadar devam ettrerek baska bt Osmanl damgasna II Murad ( ) 9önemndek paralarda [da rastlanmaktadr Bu: damga çestl savas slahlarn ve esyalarn has ahrlara ait aar damgalamakta uzun dönem kullanlmstr Ayrca Orta ve Bat Anadoluda Kay poyuna at pek çok yer adna rastlanmaktadr (Gallotta (197) Sümer (1977))4 Blrtlmes gereken dger br husus da Osmanllarn baska bt; boya degl de Kay BYUnamensup olduklar bütün rvayetlern kaynagn OsmanWarn resm tarhn olusturmuslardr Günümüz arastrmaclar bu rvayetlerdek ayrntlarn çogunu red fakat an hatlarn kabul etmektedr Bu grup kronkler Coln Imber Osmanl tarhçlernn düsturu (canon) olarak degerlendrmektedr Dger yandan tarhçlern tarh kaynak olarak asla kullanmadklar v OsmanWarn kurulusunu degerlendrmede degersz bulduklar Türkçeden baska dllerde yazlmsl lk dönem Osmanl tarhnn farkll hkayeler de mevcuttur Yne Imbere göre bu metnler del Osmanl tarhçlernn düzmecelern (apocrypha) olusturmaktadr Öz (der)2000 çnde arastrmaclar I Ilk dönem Osmanl tarhndef olaylar ve olaylarda ortamnda esk qnemnve mesrulastrcntelgnytrdggörülmektedryne de! yüzyllarsüren hakmyetler boyunfa Osmanl Hanedanhn Oguz Efsanes le lk dönem kronk gelenegnde Osmanllarn kurulus yllarna dar verler blgler tarh olgular degl efsane olarak kabul etme eglmndedr Ilk dönem kronklernnl OsmanWarn lk ortaya çkslarndah yüzyldan fazla br zaman sonra kalerpe alnms olmas ve ll dönem tekrar etmelerdd görüsüne srarla sarlmalar ve bunu tutarl br seklde kaynaklrnda Oguz Efsanesnn Osmanl Devletpn özellkle lk k yüznda dama ön planda yer aldg fakat 16 yüzylda devsrmelern baskn grubu olusturdugu degsen saray düstur ve düzmece ntelgndek rjayetlern degerlendrlmes konusunda bkz Imber 1994: Bu makalenn Türkçe terümbs çn bkz Osmanl Tarhnde Düstur ve Düzmece özel2 Günümüz Iknc Osmanl Sultan OrhanBey ( ) tarafndan bfstrlanbr parada Ka Boyunun damgas görülmektedr (Uzunçarsl 1972: dpnot 2) Kay Boyunun 1422ye kadar gelen olaylar hakknda 1422den ksa br süre sonra düzenlenms çn ayr br grup olusturmaktadr p;< 4V ACU E1NIKKÖKENLERI 2000 geçen sahsyeder karslastrldgnda aralarnda belrgn farkllklar görülmes bu arastrmaclar kronljler asr ttzlkle kullanmaya yöneltmektedr Osmanl tarhnr lk dönemler hakknda kronklernkullanlmas konusunda degsk görüsler çn bkz Imber 1997: 77; Lndner 1994: Ancak; efsanelern tamamyla gerçek ds söylenceler olmayp tarh hakkatler le de yakndan baglantl oldugu blnmektedr Bu konuda bkz Efsaneler ve Gerrekle?onn 3 Bu makalenn Türkçe çnde tercümes çn bkz Osmanl! 4 Anadolunun çestl yerlernde Köprülü 1935de Sorbonne - Hanedan Efsanes Özel-Öz (der) 2000\ : -:{ stlanan Kay kableler hakknda bkz taoglu 1996: 121 M Fuad Unversteshde (pransa) verdg br dz konferansta OsmanWarn etnk köken ve kurulusu le lgl konulardak görüslern açklamst Bu konferanslar Franszca;; olarak Parsde baslmstr (Köprülü1935) Eser aradan uzun yllar geçtten sonra 1959da TürkçeyeT çevrlerek hb yaynlanmstr 12R (Köprülü 1972) Anadoluda Kay Boyunungeçtg yer adlar konusund

3 lk O=nllm DM : t ACU Türklük blnçlerntazetutukjlarlersürüleblryukardabahsedlenosmanllarn sahabelerden brnn veya Hdz Araplarnn soyundan geldgn öne süren hkae seyalnzcaenveryemahsuskwmsdaha sonralartamamylaunutulmustur (Imbel- 1997: 77) f atldgm; bunun aslnda Osman egemenlgn Anadoludak dger Türkmen boylar9a sürmetedr Dahas Tmr karssnda 1402deugradklaryenlgnn zlern sl+ j ve yenden toparlanmak çn re soylarn Oguzlara baglayan secerelere htyaç duymuslardr (Wttek 1965: 7-f 1)6 1 Dger yandan Osmanllartn Kaylara mensubyetn kabul etmekle brlkt Kaylarn Mogollardan geldgm Ler süren J Marquart bu konudak görüsüyle pef çok rastrmcy eklestr Blulara br olan Zek V Togan Osmann baba: 1 5 F Köprülünün s de su çalsma;na yaynlanan da kz 1999: Osmanl ktap halne getrlms haldr 6 Bu meshur mparatorlugunun ktap br kaç kez TürkçeYe Bu eser yazarn Be/leten say 23 clt VII (1943) Etnk Mense Meseleler baslkl makalesnn çevrlmstr 46 Wttekn görüslernn ayrntl br elestrs çn bkz Köprülü 1999: Köprülü I; Osmanlnn Etnk 1;; Köken adl esern n? 7 (]11 son çevr çn bkz Wttek (1995) Gallotta tamamyla Marguart ve Z V Togann 1997: görüslernn Çavuldur damgasnn tersne çevrlns hal oldugu görüsül le bdestrendvtçdglu Osmanllarn Çavuldur boyundan geldklern ler sürmelhedr Ancak yukarda:da bahsedldg üzere Orhan Beyn cülusunun üçüncü sensne (1327) tesadüf ederl ; bu parada rastlanan damgann Kay boyuna at oldugu adstrnactlar arasnda gee 41 Pasa ve Ruh de geçen alt-boylar arasnda Çavuldurun ztedldgtn tespt etmstr: Bu tespt Orhan Beye at br skke üzernde rastlanan damgamn kendsnegöre I Oguz Hann oglu Gök Hann soyundan geldg rvayet alarak Gök Hanabagl alt-boylar manl kronklernde takp eden Dvtçogl1Baasanc Me:: kabul ettrmek üzere esk TürR tarhnn kullanlmasndan baska br seyolmadgn dda eden Wttek Osmanllar& saygnlklarm artrmak ve hükümranlklarn kabj ettrmek amacyla kend soyürn Kaylara baglayan secereler düzdüklern let Celaledn Harzemsah arasndaklmücadele srasnda 1230 tarhnde Anadoluya geld düsüncesndedr Bu asretn Ç)rta Asyadak kökenlern arastran Togan Kayj- Mogol baglants le lglmarqurtn teorsn daha da gelstrmstr Konuyu dönem eserler sgnda nceleyen Köpttlüye göre se Marquart dolaysyla da Togan Ka}t adn tasyan br Mogol kabls le Türk olan Kay kablesn karstrmslardr (Köprülü 1972: )7 Bunlar br Mogollara dger Oguzlara at k farkl 13 yüzylda degl dsna çkan farkl br görüs de Sencer Dvtçogluna (19L9:28-29) attr Osm kronk gelenegnden yalmzca Sükrullahn BehçetütTevarhadl eserndek Osman11ar atalar odn bu kncler Anadlluya göstermemstr (Köprülü 1999:91-92) Osmanllarn etnk kökenler kc::musundagenelde tartslan boy hkayeler çzgs Kay asretnn Selçuklu Sultan Naeddn Keykubad lt 3: öprülüye göre Kay Boyuna Iresup olan Osman Beytn küçükasret Osmanl Imparatorlugunun kurulusunda hçbr roloynamadan d$er gruplar arasnda eryp gtmstr Bu nedenle Osmanl Devlet lk gelsm dönrnletnde ble kablev özellkler Ertugrulundaresndek 2000 Anadolunun lk feth dönemnden tbaren gelmsler vel mensup olduklar Arfukogullar Beylgnn kurulusunda öneml rol oynamslardrqaha sonralar Anadolunun güneydogu orta ve kuzeybatsna; yaylarak buralara yeesmslerdr 16 yüzylda Anadoluda yar-göçebe hayat sürn Kaytlara mensup küçük br boya rastlanmas bunlarn bu döneme gelnceye kadr yerlesk hayata geçtklbrn göstermektedr Yne asrettr Osmanllarn lk dönem Osmanl kaynakl1rmn konu hakknda verdkler blgler degerlendren ve konuyu degsk yönleryle celeyen Fuad Köprülü Osmanllarn Kay Boyuda mensupolduklarna kanaat geqrms ve bunu lk s:vunanlardan olmustur (Köprülü 1972: )5 Bu görüse m4alf arastrmaclarn basnda Paul Wttek gelmektedk Osmanl Beylgnn hzla gelsetek mparatorluk halne gelme hadsesngaza deoloj$ le açklayan Wtteke göre OsJanWar herhang br kable tesekkülü tarafndan degl snrlardak gazler tarafndad kurulmustur Yne Wheke göre Osmanl neslnd OguzHann en büyük oglunu en büyük ogluna baglanmas (bu esasen Yazczad A!nn görüsüd ür) doaysya 1da beylgkuranlarn K ay Boyuna -mensubyetlet konusu süpheldrkay boyu kayesnn II Murad dönemnde ( ) ortay;a kebjeç/ 10 kabul görmektedr8 SECERELERI -1:r c lk Osmanllarn Orta Asyadak uzak atalar le lgllhkayeler efsane larak : degerlendrlrken Osmann yakn akrabalar le lgl rvayetler de günümüz arastrmaclar tarafndan brer fantez olarak görülmektedr Kaynaklarda geçen sahsyetler karslastrldgnda brbrn tutmayan ve tarh sahsyetlerle uyusmayan kslern ortaya çkmas arastrmaclar bu seklde düs4nmeye yöneltmstrlbt sahsyetlerden en önemls Ertugrulun babas olarak gösthlen Süleymansahdr (;!\ Ayrntda baz farkllklar olmasna ragmen lk dönem Osmanl kronk gelenegbn: -Sükrullah Askpasazade Nesr1 Bayau ve Oruç- Süleynadsah hakknda naklettkier hkayelerde mutabk olduklar göülmektedr (Uzunçarsl 1972: 100 dpnot(2) : u!-! J 8 Uzunçarsl 1972: 94dek Kay boyu damgas le s 96dak Ça ndur/çavuldur boyu damgas karslastrldgnda bu damgalarn brbrlerne kolayca benzerl myecek kadar farkl oduu ;;;;111;

4 ;NjI ;o W: /10 <t kebkeç I? lk Osmanllara Dar ACUN üç oglu Sungur Tekn Gündogdu ve Ertugrulun beyn kumandasndak Türkmenler toplyaraksüleymann ü+rne yürümüstür Ik taraf Antakyada karsiasmslardr Müslm bn Kureys tarafnalbulunan Türkmenler mensubyet duygusu le Süleyman tarafna geçerek Anadoluya gelmslerdr Mogol dönemnde Anadoluya gelen Türkmenlern basnda Muhamded kardes Ilyas Al ve Sevnç Beyler bulunmaktadr Bunlarn Ckn neslndendlmas gerekmektedr :Kendlerne Mogollar tarafndan sancak ve baz topraklar vers (asl metnde bu topraklarn nereler oldugu kaydedlmemstr) ve bu topraklara yerlesmslerdr O rarhten ber Türkmenler bu bölgede yasamaktadrosmann nsl oralrn hakmdr ; atas olan Kayk Alp Ermenstandak Ahlatta yasarken Mogollarn Bagdat st1as bozguna ugrayan Selçuk ularla brlkte kaçarak Anadoluya gelms ve Karacadaga yerlesms daha sonra da baska br yere göç etmstr Sarkuk Alp Gök! Alp Gündüz Alp ve Ertugrul Kay Alpn soyundan gelmektedr Nesrl Osmanllarn secereler le lglbu k versyonu uz astrarak Gaznel Mahmud dönemnde (1030da) Gök Han soyundan gelen br guz toplulugunun Ermenstandak Ahlata yerlesmesnden bahsetmekte dger andan da Süleymansahn Mogollarn basks le Irandan 1\nadoluya göç etmesn nlatmaktadr (Gallotta 1997: 46-47) Dger br grup Osmanl kron;gnde Gündüz Alp sml br sahsyet ortaya çkmaktadr: Ahmed ve Yazczad Alye göre Gündüz Alp Gök Alp le brlkte Ertugrulun arkadasdr Enverde fe Gündüz Alp ve Gök Alp kardestr ve Gündüz Alp Ertugrulun babasdr Esern 1480de tamamlayan Karamanl Mehmed Pasa Gök Alp Gündüz Alpn babas Ertugrulu da Gündüz Alpn oglu olarak göstermektedr Ertugrulun babaj konusundak k farkl versyonu nceleyen ve nha noktay koyan yne Nesr olmustur Nesrye göre Ertugrulun babas ve Osmann büyükbabas Süleymansahtr Gök Alp ve Gündüz Alpn soyundan gelen :e anlan bölgede yüz yldr hüküm sürmektedr (Huart ) Bahsedlen Arap ve Fars kaynaklarna kayd geçen sahslar? lk dönem Osmanl tarhndek sahsyetlerle herhang br srh benzerlgnn ble hfadg görülmektedr Ancak bu kaynaklar lk Osmanllarn hareket sahalarn göstermeler bakmndan ; : önemldr Dger yandan Ertugrulun babasnn Süleymansah Fldugu konusunu lk ;_:elestren Gbbons böylesne büyük br lktley dare ettg söylenen Süleymansahn I ;r : t L kaynakiarda gözden kaçmasnn gerçek ds oldugunu ler sütmektedr (Gbbons 1998: ) Wtteke göre se Süleymansah Anadolu Selçuklu Devletnn kurucusu Kutalmsoglu Süleymansahdan baskas degldr Bu Sjeymansah Osmann dedes oldugu varsaylan Süleymansah gb Halep cvarnda bulunmus ve savas kazanmstr Ksa br süre sonra da vefat etmstr Ancak Fraj nehrnde bogularak ölen kends degl oglu Klçarslandr! Özetle Süleymansah Osmanllarn degl Anadolu Selçuklularnn atasdr (Wttek 1965: 21; Gallotta 1997: 48) Ilk dönem Osmanl Sultanlarnn secereler le lgl dger br k6nu da Orhan Beyn annesnn kmlgdr Dönemn k!onklernden Askpasazade otuç ve Nesrye göre Osman Bey Seyh Edebalnn kz Mal Hatunla evlenms bu levllkten Orhan ve A1aeddn dogmustur Ancak 1324 tarhl Orhan Bey vakfyesnde Orhann annes hakknda Mal Hatun bnt Ömer (Öer kz Mal HatUn) kdyd geçmektedr Bu kayda göre Orhan Beyn annesnn Edebalnn kz Mal Ha&In olmas mümkün degldr Dolaysyla Osmanl sultanlar muhtemelen Edebalrln kznn soyundan gelmemektedr (Uzunçarsl 1972: dpnot 3; Krs Inalbk < 1998: 46) Konu hakknda kranklerde kaydedlenler Osmanllarla dönemn tahnms ve tbarl br seyh olan Edebal atasnda bag kurma çbalarnn sonucu olark degerlendrleblr: : Ertugrul ayn ad tasyan baska br!sahstrnesrnn görüsü genel kabul görmüs ve ardndan gelen tarhçler tarafndaq tekrar edlmstr (Imber 1987: 19) OSnanWarn seceres le lgl degsk görüsler öne süren br Farsça dger de Arapça k kaynak daha mevcuttur z blnen bu kaynaklardan lkne 1520 tarhnde Hademr tarafndan Farsça olarak kaleme alnan Habbü-Sfyere göre Sultan III Alaeddn Keykubad zamannda Da d adl br Türkmen bey onbn çadrlk mayet le brlkte Dest- Kpçaktan ayrlrak Anadoluya gelms burada kend seçtg br bölgeye yerlesmstr Davud Bey Anadolu Selçuklu Sultan Keykubadn kendsn zyaret srasnda Sultana degerl heryeler ve oglu Osmann da aralarnda bulundugu askerler sunmustur Sultan Osman begenms ve gelecegnn parlak olacagn sezmstr Kendsne sunulan hedyeler OS1ana veren Sultan Osmann babas Davud le brlkte Bursa cvarna yerlesmesn buyurmus kzn da Osmana vermstr Daha ;! :Anadolu hakmlernn eskden ber kendsne öde<:lklerharac stems Süleyman da bu taleb reddetmstr Bunun üzerne Müslm bn Kureys Araplar ve Ck adl br toplanmsbr Karamanl Mehmed P saya göre se Oguz soyundan gelen ve Osmann üzerne etrafnda 459:460) Ibn Haldun tarafndan 1402den önce kaleme alnan Aral?ça Tanhu?-Iberegore se Kutalms oglu Süleyman Bey Anadoluda hüküm sürerke Müslm bn Kureys adamlar daglmstr: Br ksmcab4rde kalms br ksm ayrlarak Surye Türkmenler Süleymansahn 2000 onra Sultann vars brakmadan ölümü üerne Osman tahta Jeçmstr (Huar 1917: Anonm kronklere ve Oruça göe Süleymansah Iranda Mahan Sahdr Mogol stlasnn aabnde buradan kaçaraf Anadoluya gelms ve Rum ülkesnn hükümdar olmustur Askpasazadeye göre ISüleymansah mayet le brlkte kafre kars savasmak üzere gönderlmstr Ancak Süleymansahn kazandg zafern ardndan ; Halebden Türkstana gderken FrJt nehrnde bogularak ölmes üzerne mayetndek le Anadolu Türkmen ve Tatarlarn olusturmustur Küçük br bölümü de!! : I

5 r lf: lkqman11am Da Böylee Osmanllarn soylar ruhan br slsleyle Muhammed Peygambere t ACUN lzebkeç/ 10 lo 2000 kadar çkartlarakdarelernemesruluk kazandrmak stenmstr (Imber 1987: Ayrca bkz Ocak 1999: )! AsIRETLERI j lk Osmanllarn asretlernn mahyet an göçebe yar-göçeb veya yerlesk olu olmadklar konusu onlarn etnk köenler ve secerelernden daha hararetl tartsmalara yol açmstr Bunun neden Sbkonunun yalnzca lk Osmanllarn ne tür br topluluk olduguyla degl Osmanl I}eylgnn kurulusunu ve ksa sürede hzla 3 gelserek mparatorluga dönüsmesn etkeyen faktörlern açklanmflsyla da yakndan lgl olmasdr Arastrmaclar konu hakndak görüslern ddal tezler etrafnda formüle ederek ler sürmüslerdr Bu telzlern en blnen Wttekn meshur Gaz Tezdr Wtteke göre Osmanllar baslangçta gaza yapma düsüncesyle br araya gelms gazlerdr Osmanl Devlet herhng br asret tesekkülü tarafndan degl snrlarda yasyan gazler tarafndan kurbmustur Devletn kurulusu ve gelsmesnde esas rolü oynayan güdü se gaza deolojsdr Wttekn bu konudak en öneml dayanag Sultan Osman Gaz akçe (tmthsv ôn ve arka yül bey seçlmstr Dger yandan Osmanllar rstyan Bzansla yllskle çnde bulunurken düsüyordu Müslüman komsularyla savasorlatd Bu da gaza feolojsne ters Ayrca lk dönemde Osman Bey(n etrafndaklern gaz degl alp sfatn o Osmanllara at en esk tarhl (1337/38) Bursadak ktabedr Bu ktabede Orhan tsmaar Osmanllarn göçebe oldular gödteren br baska kanttindner: öre b goçebe toplul bulunduar bolge1e elensartlrn tes nye degsme ugrayarak zaman çnde yerlesk hale donusmustur (Lndner 1983: 1-38)12 : Lndnern görüslerndek elestrlen nokta lk kurulus yllarndak kabl yapsnn önemn abartmas ve yar-göçebe br hayat sü:renkay Boyunun Islm br güdü le hareket edemeyeceg gb ddal br tez öne sürmesdr (Öz 1992: b Wttekn lk Osmanllarla lglgörüslern lestrenler yalnzca Köprülü ve Lndner degldr Coln Heywood da Wttekn teznn spatlanmas çn zleneh yolun tarhsel açdan ve yöntem bakmndan uygun olmadgn belrtmektedr HeyJrood Wttekn görüsünde Alman mllyetç tarh yazm kelenegnn güçlü etsnn oldugu düsüncesndedr Gelenege göre devletlern kurulmas çn üyük dealler Bey MücahdSu/tanü1-guzatGazbnaz (Chad/Gaza yapan gazlern Sultan Gaz oglu gaz) ünvanlar le kaydedlrpstr9 Mücahd ve gaz ayn anlama gelen termlerdr ve slam adna chadgaza ydpan ksler çn kullanlmaktadr LOWttek gaza deolojsn öne sürmeye yönelten lde ktabedek bu ünvanlar olmustur Gaza termnn rastlandg yer yalnzca BuJsa ktabes degldr lk dönem Osmanl kronklernde (Askpasaade BayatI ve Qruç) ve dönemn sözlü gelenegnde gaza le 1 lgl hkayelere skça rastlanmaktadr (Itber 1987: 9-13) Wttekn Gazj Tezn esasda kabul eden Köprülü lk Osmanllarn uçlarda k hayatlarn ve tesklatlarn açklyarak gaz tezn destekleyen delller sunmaktadr Ancak yukarda da belrtldg üzere Körülü Wttekn Osmanllarn Kay Boyundan gelmedg görüsüne katlmamakta Osmfn Bey Kay Boyuna at küçük ve önemsz br asretn lder olarak ntelendrmektedr Köprülüye göre lk Osmanllar yargöçebe br topluluktur (Köprülü 1972: 1125) Wttekn tezne en sddetl elestr Rhd P Lndnerden gelmstr Lndnere göre lk Osmanllar gazler degl göçebeledr Onlar harekete geçren güdü de gaza degl yagmadr OsmanBey Orta Asy göçebeler arasndak gelenege uygun ola-rak 1! ülkelere (Da;ür-barb) kars yaplmaktadr {\ncak OsmanWar sadece Bzansa degl Anadoludak Türkmen Beylklerne kars da savasyorlardj Gaza deolojsne dolaysyla da Islam lkelere ters düsen bu duruma OsmanWar çözüm yolu bulakta geckmedler Bzansa gaza yaplrken Türkmen Beylklernn OsmanWara kars brleserek harekete geçmeler Osmanllarn Müslüman topraklara yapacaklar akruar çn mesru br neden hzrlad: Türkmen Beylklernn Gazaya engel olmalar Böylece I Mradn man- gazaya gazaj gaza-y ekberdr sözleryle mesrulasurlan feth syasetyle OsmanWar Türkmen Beylklerne kars fethlern mesru 9 Gaz tez ve bu tez le açklananosmanl yükelsçn bkz Wttek 1965: 14-15; : 10 Uçboyu kültürünün en öeml unsuru olan kazann bu kültür baglamnda r açklanmas hakknda 11 Blndg üzere gaza yalnzca gayrmüslüm br zemne özelde oturttular OsmanWarln 1997: p 1; >r; Genelde Saruhan - ;; ;; Müslüman Beylgne 1 T; ülkelere; kars yaplan kars güttükler L (\(\() savaslarn feth syaset msrulastrlmas konusubda ve bkz Emecen

6 f! lk Osmanllara Dar ACUN göçebe Türkmenlerden olustunu kbl etmekter Dönem1 ka!narnda uu destekleyen kantlar mevcuttur Örnegn Askpasazade Osman ve asretnn mevsmlk göçlernden ve peynr koyun ve hal gb göçebe ekonomne has ürünlerden bahsetmektedr Br vesle le de asrettek kadnlarn tekfurua dügününe katlmak yansra Wttekn dell olarak kull ndg yazl kaynak orjnal versyonu 1390lara; Osman ve haleflern gazj olarak tsvrederek devam eder Ancak Ahmed tarhç degl ahlakçdr ve Tanh eger br seynaksn spat edyorsa o da gaz köken teorsdr Eserde geçen öneml br dze söyddr: Dnn hzmetkarlar kafrlere kars akt/ar/ Dger yandan Osman ve babasn köylü oldugunu belrfen gelenek yalnzca Mhalovç (1975) ve Hs/ona Turchescada(Lezze1910) mevcuttur 1S Bu gelenek Oruç metnnde Ertugrul Osman küçük ken ona çft srdürdü sklnde geçmektedr Metne göre daha sonra Ertugrul veokullar yaylaya gtmektdr Yaylaya gdenler tçftçlk yapmayacagna gelenegn kapkullar arasnda yaygn olmas muhtemeldr yalnca Osmanllrn l dönemler çngeçerl olmaktadr erlkdek sy: dar asker ve ekonomk gelsmelere paralel olarak toplumsal duzeyde de degsmeler meydana gelms zaman çnde yerl halkn büyük ksnu topraga yerlesms göçlerle gelen ktleler de yen fethedlen topraklab skan edlerek yerle$k toplum düzenne geçlmstr Bu dönüsüm lk Osmanllar göçebe olarak nteleyn ve yerlesk hayata :geçssürecn Orhan Beyn lk yllarnd baslatan Lndnern görüsünün özüne de stemyoruz Ancak blhassa XI Iasrda bu Islamasmann Gbbonsun ddas derecesnde oldugunu kabul etmed@mzgb bunun-türk karakterlernden tamamen )uygundur ayr-yepyen br rk veya br kavm aratarak büyük br devletn nüvesn teskl ettg : farazyesnsadece br fantez olarakltavsfe kendmz selahyetlbuluyoruz (Köprülü 1972: 48) ; Imber Imbere göre kapkarnn çogunun köy kökenl olmalar hzmetnde bulunduklar hanedfn kend tecrbeler dogrultusunda görmek stemelerne yol açms olablr (Imber 1997: 76-77) Osmanllarn köylü olduklarna dar gelenek lk dönem kaynaklirnda rastlanan yar- göçebe maj le uyusmadg çn fazla taraftar bulamamstr Mogollarn basksyla Anadoluya gelen ve burada kendlerne yurt arayan hareketl Türkmen ktlelern yar-göçebe olarak tanmlamak daha ugun görünmektedr Bu ktlelern br ksmn olusturan Osmanllarn da benzer durumda olduklarn! söylemek mümkündür Ilk dönemlerde fetllerle snrlarn sürekl gensledg de göz önüne alnrsaböylesne hareketl br Beyllkte yasyanlarnksa sürede yer degstrmeye ;hazr yar-göçebe ktleler oldugu görüsü daha da kuvvetlenmekedr Bu söylenenler tarh sahnesne Osmanl adyla yen br rk çkmstr (Gbbons 1998: 10-28) Gbbonsun yen br rkn dogusunu açklayan ve Osmanllarn basarsn bu yen nün cevab aynen söyledr: Hrstyan unsurlar rka mal den ddal tezne KÖpr arasnda Islam msyonerlgnn faa yet gösterms oldugunu kökünden nkar etmek 1989; Imber bu cümlenn lertugrul ve oglunun :gelenegnn köken bell degldr Mhalovç ve Hs/ona Turchescajdageçtgne göre bu f tartsmalar çn ayrca bkziheywood 1988; Heywood ;;;;11; olfnlll h rksfs rn hk7 S 1;<;0 göre baglantszlgörünen :köylü oldugunu kabul eden geleneg yansttg açktr Kaynfklarda geçen köyi onlar tasvp etmstr Yne Imbere göre 14 yüy1da sürekl br savas hal mevcuttur ve Ahmed : Osmanl eendsnn adna bu fl uruma dn br hava verme çabas çersndedr; Metnnn Imparatorlugun köken le hç br alakas yoktur (Imber 1994: )13 Ronald C]ennngs de (1986: ) Wttekn öne sürdügü delller elestrerek Osmanl Devletnn gaz ntelg1e kars çkmaktadr Ilk Osmanllarn mahyet konusunda daha muhalf görüse sahp olan H A Gbbonsa göre Osmanllar kuzeybat Anadolunun en uzak kösene yerlestkler çn dogudan göçlerle gelen Türkmenlerle temasa geçme frsatlr hç olmanustr Anadoludak Türkmenlerden uzak kalan OsmanWar mahall haka yönelerek onlar Müslüman yapms böylece yen br rk ortaya çkmstr Gbb6nsa göre lk Osmanllar çobanlkla geçnyorlard ve ancak Anadoluya geldkten so+a Müslümanlg kabul ettmslerd Bzans arazs : aleyhne gensleyen bu küçük grubun br yandan dn degstrme dger yandan da evllkler yolu le büyük ksnu Rulardan olusan yerl halk le karsmas sonucunda 13 Bu konudak H (;1) üzer:ecke gtmey stemedklern skhraya alsk olduklar +n sehrn onlara dar geldgn anlatmaktadr (Gallotto 1997: 53)1 at olanahmednn Iskendernamesdr Bu esergaflhajclurda br bölüm lebaslarve( savasç anlamlarna gelen Arapça gaza ve gazj karslklarn kullanarak Wttek ve Lndner dsnda arastrmaclarn büyük br ksm hk OsmanWrn yar- gerekmektedr Wttek bu deal Osbanl Devletnn kurulusunda aranus ve gaza deal olarak tanmlamstr Coln rber se Wttekn teznn deolojk ntelgne kars çkarak lk dönem Osmanl kronklernde verlen blglern gerçege uygunlugunun dkkatlce ncelenmes gerektg görü Ündedr Imber e göre gaza deolojs kronklern Osman kable lder olarak tasvr etmeler le ters düsmektedr Bursa ktabesnn dolaysyla gazaya akn adn verdlet Bu da göstermektedr k Ahmed! nn günlük kullanmda duydugu kelme akn veakncdr Bu termlern kutsal savas ve kutsal Jkç II O 2000 (Lndner 1993: 51) Konuyla lgl olarak yaplan tartsmlarda da görüldügü üzere lk Osmanllarn asretleronlarn hzla gensleme ve büyüme olgusuyla brlkte ele alnarak ncelenmstr Günümüze yaklastkça arastrmaclarn lk OsmanWar dennce a a gelen Kay asret çekrdegnden ve bunlarla lgl tartsmalarda uzaklasarak Kay a retn de çne alan Kn<; 1\1;:1;-: )(\ 1))

7 Ilk Osmanllam Dar daha gens ve sürekl gensleyen lk dönem Osmanl toplumunun etnk sosyal dn ekonomk kültürel yaplarna yonlastg görülmektedr Bu arastrmaclardan Cemal Kafadar Between Two Worlds ldl ktabnda lk Osmanllarn mahyet ve gelsmelerndek tc güçü Türk ve Bzans dünyalar arasnda gelsen uçboyu toplumu kavram etrafnda forijüle etmekte ve açklamaktadr Gaza dealnn lk dönemdek önemn kabul etmeklb brlkte gazann anlamnn ve önemnn Osmanl Devletnn lk yüz ell yl çnde jdegstg görüsünde olan Kafadar lk dönemdek uçboyu toplumunun macerac ruiunave toleransl tutumuna dkkat çekmektedr (Kafadar 1995)16 SONUÇ Omwlann kurun yllmna d+ lk yaz>lkaynaklartn kuulutan yüz ened; fazla zaman sonra kaleme alnms ölmas dger br fadeyle kurulus dönemn anlatan çagdas kaynaklarnbulunmamasnedenylebu döneme dar blglernçogu knc elden kaynaklara dayanmak zorunc!akalmstr Buna br de kaynaklar arasnda belren farkl rvayetler ve farkl sahsyetlr eklennce kurulus dönemnn üzerne kaln br ss tabakas çökmektedr Bu ss tallnkasnn efsanelerle brlkte hakkatler de çnde barndrdg muhakkaktr Bu lksn brbrnden ayrmak da arastrmaclara düsmektedr Konu üzerne smdyekadar yaplan çalsmalar kronklern ve döneme at degsk kaynaklarn karslastrral elestrlerne snrl olmaktadr Ivonklerde nakledlen rvayetlern arsv belgelerle karslastrlmas yen basvurulan br yoldur? Kronklerde anlatlan ve arsv bdlgelernde geçen yer adlar olaylar ve nesnelern (bunlar kale yol saray vs olabr) sahada arastrlmas -toponmk topografk ve arkeolojk çalsmalar- se ancak ü bes yllk br geçmse sahptr18 Bu yönde yaplan çalsmalarn çogalmas ve sonuçlarn alnmaya baslanmasnn Osmanl tarhnn kara delk! dye ntelendrlen lk dönmlernn anlaslmasna büyük katklar saglyacag 16 Ayrca bkz Kafadar 1999 Ilk dönem IOsmanll toplumunun dn ve sosyal yönlerden tahll çn bkz ;-:elkoff 1997: Ocak Örnegn Ilk dönem kronklernde rastlanan Osman Beyn amcas Dündar Bey öldürerek yerne beyolmas rvayetn dger arsv kaynlklardak blglerle karslastran Kafadar (1994) Hüdavendgar Lvas Tahrjr Defternde(1521) de Dündar Beya at kayda rast!amstr 18 Bu konuda Türkyede yürütülmektd olan k projeden bahsedleblr Br Fransz Bzantnst Lefort baskanlgnda Osmanl Dvletnn ortaya çktg bölgede (Btnya) yaplan yüzey arastrmalardr Dger se Hall InaJkn baskanlgnda 1994 ylnda baslatlan projedr Bu proje çerçevesnde lk Osmanllarn yerljstkler sahalarda yüzeyarastrmalar yaplmaktadr Inalek çalsmalarn daha gens sahay kapladas çn lgl kurumlara projeler sundugunu belrtmektedr Bu konular ve lk dönem Osmanl arhnn çalslmas hakknda Inalekn önerler çn bkz kebleç/ LO2000 < uhakkaktr Böylece efsane dye ntelendrlerek fazla tblr edlmc:yen lk dönem; \ ronklernde yer alan blglerdek Igerçeklk paylarn tspt etmek mümkün blablecektr! Yukarda yaplan degerlendrmelerden su sonuçlar çkarlablr: Osmanllarn Oguzlarn Kay Boyundan geldkler konusunda günüüz arastrmaclarnn çogunlugu hemfkrdr Ancak kronkler arasndak çelsklere dkkat çeken ve konunun dönemn tarhçler tarafndan slendg sartlar göz öjüne alan arastrmaclar Oguz Efsanesnn Osmanllarn hükümranlk ddalarn tnesrulastrmak üzere uyduruldugu görüsünü benmsemektdr Ilk Osmanllarn yar-göçebe br asret oldugu da genel kabul gören olgular arandadr Osmanl Devletn kuran bu çekrdek asrern lder Osman Beydr Osma Beyn babas Ertugth oglu se Orhandr Gerye kalann se çnden gerçeklern ayklanmasn bekleyeb efsaneler oldugu ler üleblk Brncl kaynaklar: ; Ahmed Iskendernamehaz Ismal Ünyer Ankara 1983 Askpasazade Tevarh-AI- Osman haz N Atsz OsmanlTarhler1949 Enver Dsturname-Enver yay Mükrmn Hall Ynanç Istabbul 1928 KaramanlMehmed Pasa OsmanlSu/tan/anTanhhaz N 4tsz OsmanlTarhler 1949 çnde Mehmed Nesr1 Ntab- Channma2 clt haz F R Unar ve M A Köymen Ankara 1949 Oruç Bey OruçBry Tarhhaz N Atsz OsmanlTarhler1949 çnde Sükrullah Bhçd-ftvdrh haz N Az O;maah Tarhkr 19r- çnde Ataoglu Remz (1996) Kay Boyu Hakknda Baz Blgler Osman Ga:d ve Dönem- Sempo?ytI!1tSonuç Bldrler Bursa Demrtas Faruk (1948) Osmanl Devrnde Anadoluda Kaylar BelletenXlI/47 s Dvtçoglu Sencer (1999) Osmanl Imparatorlugunun Kuruusu; Istanbul: YKY Efsanelerve GerçeklerOsmanlDevletnnKuruluu Panel/Tartsba Bldrler Ankara: Imge Y (baskda) F p; 1 If) 1\ U 1 d -:1 TT 111 1

8 l - lk osmanljara Dar kebjzeç/ LO2000! (haz) OsmanlDevletveMedJnIYetTarh Istanbul 522 Emecen Ferdun (1997) Osmah 1 Beylgnn Bat Anadolu Türkmen Beylkler Fec Syaset: Saruan Beylg Oreg Elzabeth A Zacharadou (haz) OsmanlBry/ ( ) Istanbul: Tarh Makf Yurt Y : Gallotta Aldo (1997) Oguz Efsanes ve Osmanl Devletnn Kökenler B Inceleme Elzabeth A Zacaradou(haz) OsntanlBrylg( ) Istanb Tarh Vakf Yurt Y Gbbons H A (1998) OsmanlI paratorlugunun Kumlufu çev Ragp Hulus Özd Ankara r Huart Clement (1917) Les orgnes de lempre Ottomanjournal dessavantsav Heywood Coln (1988) WtteR and Austran Tradton journal of the RqyalAs; Jocery 1 7-2? ;d Heywood Coln (1989) BounHless Dreams of Levant Paul Wttek the George Kresand thewrtngof oman Hstory journ!of the Royal Asat: J oce!)j 32-50; I Imber CoHn (1986) Paul l tteks De la Defate dankara a la Prse cl Constandnople OsmanlAtaffrmalar Vt \! Imber Coln (1987) The Ottoran Dynastc Myth Turcca/ Imber Col (1990) The Ottomar Empre) !81 IstanbuL Imber Coln (1994) Canon a$jdapocrypha n Early Ottoman Hstory Col Heywood Coln Imber (hazt Jtudesn OttomanHstory n Honourof ProfmarV L MenageIstanbul: The!ss Prss Imber Coln (1997) Osman Gak Efsanes Elzabeth A Zacharadou (haz) Osman Brylg( ) Istanbul: farh Vakf Yurt Y Inalck Hall (1976) The Rse of the Ottoman Empre M A Cook (haz)rj Hstory of the Ottoman Emprd to 1730 Cambrdge: Cambrdge Unversty press Inalck Hall (1981) The Queson of the Emergence of the Ottoman State Intert natonaljournal of Tuksh JtudesSprng-Summer vol 2/ 2 s Inalck Hall (1998) How to ReadAskpasazades Hstory EssC!)son OttomanHsf toryistanbul:eren Y 46 Jennngs Ronald C (1986) Same Thoughts on the Gaz-Thess WenerZetchrjft De KundedesMorlengands Kafadar Cemal (1994) Osmarl Beg and hs Unde: Murder n the Famly? Col Heywood Coln Imber (haz)i Studesn OttomanHstoryn Honorof ProfessorV 11 Menage ( afadar Cemal (195) BtJIJeetTwo Worls The Constructon oj Ih Oltoman Jtate Berkle- Los Angeles: Unversty of Calforna Press afadar Cemal (1999) Ortaçag Anadolusu ve Osmanl b evletnn Kurulusu Üzerne CogtoSay :! 1 aplanoglu Raf (2000) Osmanl Imparatodugunu1J Kumlufu Itanbul tsks Dmtr (1996) Türk-Yunan ImparatorluguIstanbul: Iletsm Y Öprülü; M Fuad (1935) us OrgmsdeIEmpn OttomansPrs ÖprülüM Fuad (1972) OsmanlImparatorlugununKurulufuA9kara: Basnur Matbaas 2 basm Öprülü M Fuad (1999) Osmanlnn F(tnk Köken IstanbuL ezze Donado da (1910) Hstona Turcpesca( ) (hazj1 Ursu) Bükres ndner Rud Paul (1983) Nomads and;ottonansn MedevalAatola Bloomgton ndner Rud Paul (1994) Begnnng Attornan Hstory qoln Heywood Coln Imber (haz) Jtudesn OttomanHstory n Honourof ProfessorV L MenageIstanbul: The Iss Press h Lndner Rud Paul (2000OrtaçagAnadqlu}undaGöçebe!erveOsmqnllarAnkara: Imge Y: Melkoff Irene (1997) Ilk Dönem Osmanllarn Todplumsal I<:ökenlerElzabeth; I Zacharadou (haz) OsmanlBrylg( ) Istanbul: arh Vakf Yurt Y s ! C l (Mhalovç Constantne (1975) Memors of ajanssary B Stolz-SSocek (haz ve çevren) AI :! Ann Arbor Ocak Ahmet Yasar (1997) Osmanl Beylg Topraklarndak Suf çevreler v Abdalan- Rum Sorunu Elzabeth Zacharadou (haz) Osm1nlBrylg( ) Istanbul: Tarh Vakf Yurt Y Oz Mehmet (1992) Osmanl Devletnn Kurulus Meseles Uzrnde Baz Görüsler VI OsmanlJempoYumu(fgütEylül 1991) Ankara 5-12 I )zl Oktay ve Mehmet Öz (2000) Osanl Tarhnde Düstur re üzmece Jögüten IstanbulaOsmanlDevletnn;KurulufuUzerm TartfmalarAnbra Imge Y (baskda) Sümer Faruk (1977) Kay IslamAmklopeds IstanbuL Sümer Faruk (1980) Ogu!ar (Türkmenler)) Tarhler-Bqy Tefklaf-Destanlar IstanbuL Uzunçarsl Ismal Hakk (1941) GazOrhan BeyVakfyes! BelletenV/ll s 277- : 288 Uzunçarsl Ismal Hakk (1972) OsmanlTarh C I Ankara: JTKYaym Whtek Paul (1965) The Rse of the OttomanEmpre Londra 7-11 I Wttek Paul (1995) Osmanl mparatorlugunun Kuruhlfu çev Fatmagül Berktay Istanbul