T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI

Transkript

1 T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI BİTKİSEL KÖKENLİ BAZI UÇUCU YAĞLARIN KIRMA UN BİTİ, Triolium confusum duvl, (COL.: TENEBRIONIDAE) UN TÜM GELİŞME DÖNEMLERİNE KARŞI FUMİGANT ETKİSİ AYŞEGÜL KARCI YÜKSEK LİSANS TEZİ KAHRAMANMARAŞ Eylül-2006 I

2 KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI BİTKİSEL KÖKENLİ BAZI UÇUCU YAĞLARIN KIRMA UN BİTİ, Triolium confusum duvl, (COL.: TENEBRIONIDAE) UN TÜM GELİŞME DÖNEMLERİNE KARŞI FUMİGANT ETKİSİ AYŞEGÜL KARCI YÜKSEK LİSANS TEZİ Kod No: Bu Tez 14/ 09/ 2006 Trihinde Aşğıdki Jüri Üyeleri Trfındn Oy Birliği ile Kul Edilmiştir. İmz İmz İmz Doç. Dr. Doç. Dr. Doç. Dr. Ali Ard IŞIKBER Fedi ERLER Hsn TUNAZ DANIŞMAN ÜYE ÜYE Yukrıdki imzlrın dı geçen öğretim üyelerine it olduğunu onylrım. İmz ve Mühür Prof. Dr. Özden GÖRÜCÜ Enstitü Müdürü Bu çlışm K.S.Ü Arştırm Fonu trfındn desteklenmiştir. Proje No: 2005 / 1-3 Not: Bu tezde kullnıln özgün ve şk kynktn ypıln ildirişlerin, çizelge şekil ve fotoğrflrın kynk gösterilmeden kullnımı, 5846 syılı Fikir ve Snt Eserleri Knunundki hükümlere tidir. II

3 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... ÖZET... ABSTRACT... ÖNSÖZ... ÇİZELGELER DİZİNİ... ŞEKİLLER DİZİNİ SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ. SAYFA I III IV V VI VII VIII 1. GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Yurt İçinde Ypıln Çlışmlr Yurt Dışınd Ypıln Çlışmlr MATERYAL ve METOT Mteryl Test Edilen Böcekler Test Edilen Uçucu Yğlr Metot Biyolojik Testler Ön Biyolojik Testler Letl Sürenin Belirlenmesi Verilerin Anlizi ve Değerlendirmesi BULGULAR Ön Biyolojik Testlerin Bulgulrı Frklı Uygulm Sürelerinde Test Edilen Uçucu Yğlrın T. confusum Yumurtlrın Krşı Fumignt Etkisi Frklı Uygulm Dozlrınd Test Edilen Uçucu Yğlrın T. confusum Yumurtlrın Krşı Fumignt Etkisi Bzı Uçucu Yğlrın T. confusum Yumurtlrın Krşı LT 50 ve LT 90 Değerleri Frklı Uygulm Sürelerinde Test Edilen Uçucu Yğlrın T. confusum Lrvlrın Krşı Fumignt Etkisi Frklı Uygulm Dozlrınd Test Edilen Uçucu Yğlrın T. confusum Lrvlrın Krşı Fumignt Etkisi.. 20 I

4 Bzı Uçucu Yğlrın T. confusum Lrvlrın Krşı LT 50 ve LT 90 Değerleri Frklı Uygulm Sürelerinde Test Edilen Uçucu Yğlrın T. confusum Puplrın Krşı Fumignt Etkisi Frklı Uygulm Dozlrınd Test Edilen Uçucu Yğlrın T. confusum Puplrın Krşı Fumignt Etkisi Bzı Uçucu Yğlrın T. confusum Puplrın Krşı LT 50 ve LT 90 Değerleri Frklı Uygulm Sürelerinde Test Edilen Uçucu Yğlrın T. confusum Erginlerine Krşı Fumignt Etkisi Frklı Uygulm Dozlrınd Test Edilen Uçucu Yğlrın T. confusum Erginlerine Fumignt Etkisi Bzı Uçucu Yğlrın T. confusum Erginlerine Krşı LT 50 ve LT 90 Değerleri Bzı Uçucu Yğlrın T. confusum un Tüm Gelişme Dönemlerine Ait LT 50 ve LT 90 Değerlerinin Kıyslnmsı SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ. 45 II

5 KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ ÖZET BİTKİSEL KÖKENLİ BAZI UÇUCU YAĞLARIN KIRMA UN BİTİ, Triolium confusum duvl, (COL.: TENEBRIONIDAE) UN TÜM GELİŞME DÖNEMLERİNE KARŞI FUMİGANT ETKİSİ AYŞEGÜL KARCI DANIŞMAN: Doç. Dr. Ali Ard IŞIKBER Yıl: 2006 Syf: 45 Jüri : Doç. Dr. Ali Ard IŞIKBER : Doç. Dr. Fedi ERLER : Doç. Dr. Hsn TUNAZ Bu çlışm 32 frklı itkiden elde edilen uçucu yğlrın Triolium confusum duvl. un tüm gelişme dönemlerine krşı fumignt etkisini elirlemek için ypılmıştır. Test edilen uçucu yğlr, frklı uygulm sürelerinde ve dozlrınd, öceğin dönemlerine göre frklı fumignt toksisite göstermiştir. 100 μl/l sit dozd, 72 st mruz ırkm süresi sonund, T. confusum yumurtlrın krşı kekik, yeşil nne, huş ğcı, rezene, nson, eyz kekik, trçın, soğn, srımsk ve kişniş otu uçucu yğlrı %54.7-%100 rsınd; lrvlr krşı srımsk ve soğn uçucu yğlrı %53.5-%83.3 rsınd; puplr krşı sirken, yeşil nne, limon, srımsk, soğn, ve defne uçucu yğlrı %63.9-%100 rsınd; erginlere krşı çm, limon, hindistn cevizi ğcı, ieriye, srımsk, soğn ve okliptus uçucu yğlrı %75.1-%100 rsınd ölüme neden olrk yüksek fumignt toksisite göstermiştir. Test edilen uçucu yğlr içerisinden sdece srımsk ve soğn uçucu yğı T. confusum un tüm gelişme dönemlerine krşı yüksek fumignt toksisite göstermiştir. Böceğin gelişme dönemleri içerisinde uçucu yğlr krşı st rsınd değişen LT 90 değerleriyle en hsss dönem yumurt dönemi olmuştur. Test edilen uçucu yğlr krşı T. confusum un gelişme dönemlerinin hsssiyet sırlmsı yumurt>ergin>pup>lrv şeklinde olmuştur. Bu çlışmd elde edilen toksisite değerleri; özellikle srımsk ve soğn uçucu yğının depolnmış ürün zrrlılrın krşı ileride lterntif ir iyo-fumignt olrk kullnılileceğini göstermektedir. Anhtr Kelimeler: Uçucu yğ, Fumignt toksisite, Triolium confusum III

6 UNIVERSITY OF KAHRAMANMARAŞ SUTCU IMAM INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF PLANT PROTECTION MSc THESIS ABSTRACT FUMIGANT TOXICITY OF SOME PLANT DERIVED ESSENTIAL OILS AGAINST ALL LIFE STAGES OF CONFUSED FLOUR BEETLE, Triolium confusum duvl, (COL.: TENEBRIONIDAE) AYŞEGÜL KARCI Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Ali Ard IŞIKBER Yer: 2006 Pges: 45 Jury : Assoc. Prof. Dr. Ali Ard IŞIKBER : Assoc. Prof. Dr. Fedi ERLER : Assoc. Prof. Dr. Hsn TUNAZ This study ws crried out to determine fumignt toxicity of some essentil oils derived 32 different plnts ginst ll life stges of Triolium confusum duvl. At different exposure times nd dosges ll tested essentil oils hd different fumignt toxicity ginst life stges of the test insect species. At dose of 100 μl/l nd 72 h exposure time mortlity rnging from 54.7%-100% y thyme, spermint, irch, fennel, niseed, oregno, cinnmon, onion, grlic nd corinder essentil oils; lrvl mortlity rnging from 53.5%-%83.3 y grlic nd onion essentil oils; pupl mortlity rnging from 63.9%-100% y wormseed, spermint, lemon, grlic, onion nd lurel essentil oils nd dult mortlity rnging from 75.1%-100% y pine, lemon, nutmeg, rosemry, grlic, onion nd euclyptus essentil oils showed high fumignt toxicity. Among the essentil oils tested, only grlic nd onion hd fumignt toxicity ginst ll life stges of T. confusum. Eggs were found to e most susceptile stge y LT 90 vlue rnging from hour ginst essentil oils. The order of susceptiility of stges were egg>dult>pup>lrv, respectively. Toxicity tests indicte tht grlic nd onion essentil oils cn e used s possile lterntive iofumignt in controlling stored product insects. Key Words: Essentil oil, Fumignt toxicity, Triolium confusum IV

7 ÖNSÖZ Bu çlışmd itkisel kökenli zı uçucu yğlrın depolnmış thıl ve thıl ürünlerinin önemli ir zrrlısı oln Triolium confusum duvl. un tüm gelişme dönemlerine krşı fumignt etkisi rştırılmıştır. Yüksek Lisns progrmı süresince yrdımlrını esirgemeyen, çlışmlrım esnsınd her türlü desteğini ldığım, her türlü özveriyi n gösteren değerli hocm Doç. Dr. Ali Ard IŞIKBER e, syın hocm Prof. Dr. Cfer MART ve tezimi değerlendiren jüri üyeleri oln syın hoclrım Doç. Dr. Fedi ERLER e ve Doç. Dr. Hsn TUNAZ ve Bitki Korum Bölümü nde ulunn ütün hoclrım desteklerinden dolyı teşekkürlerimi sunuyorum. Lortur çlışmlrınd n yrdımcı oln değerli mesi rkdşlrım Yük. Zir. Müh. Cemil BENGİN, Yük. Zir. Müh. Ysemin KORKMAZ, Arş. Gör. Mehmet ÖLMEZ ve itki korum yüksek lisns öğrencisi şirin kız Bğdel TOPAL, tez yzımım oyunc ilgisyrını n devreden sevgili rkdşım Mehmet DEMİR e teşekkür ediyorum. Son olrk, tezimin her şmsınd ve hytt eni her konud destekleyen cnım ileme ve her zmn sevgisiyle ynımd oln sevgili eşim Mehmet TAVUKCU y gönülden teşekkürlerimi sunuyorum. Eylül 2006 KAHRAMANMARAŞ AYŞEGÜL KARCI V

8 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 3.1. Test edilen uçucu yğlrın Türkçe ve ilimsel dlrı ile elde edildikleri itki ksmı Çizelge 4.1. Frklı uygulm sürelerinde 100 µl/l sit dozdki uçucu yğlr mruz ırkıln, T. confusum yumurtlrının ölüm ornlrı (%) Çizelge 4.2. Bzı uçucu yğlrın T. confusum yumurtlrın krşı LT 50 ve LT 90 değerleri Çizelge 4.3. Frklı uygulm sürelerinde 100 µl/l sit dozdki uçucu yğlr mruz ırkıln, T. confusum lrvlrının ölüm ornlrı (%) Çizelge 4.4. Bzı uçucu yğlrın T. confusum lrvlrın krşı LT 50 ve LT 90 değerleri Çizelge 4.5. Frklı uygulm sürelerinde 100 µl/l sit dozdki uçucu yğlr mruz ırkıln, T. confusum puplrının ölüm ornlrı (%) Çizelge 4.6. Bzı uçucu yğlrın T. confusum puplrın krşı LT 50 ve LT 90 değerleri Çizelge 4.7. Frklı uygulm sürelerinde 100 µl/l sit dozdki uçucu yğlr mruz ırkıln, T. confusum erginlerinin ölüm ornlrı (%) Çizelge 4.8. Bzı uçucu yğlrın T. confusum erginlerine krşı LT 50 ve LT 90 değerleri VI

9 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 4.1. Bzı uçucu yğlrın 100 ve 250 µl/l dozun 24 st süreyle mruz ırkıln T. confusum yumurtlrının yüzde ölüm ornlrı Şekil 4.1. Bzı uçucu yğlrın 100 ve 250 µl/l dozun 24 st süreyle mruz ırkıln T. confusum yumurtlrının yüzde ölüm ornlrı.. 15 Şekil 4.2. Şekil 4.2. Şekil 4.3. Şekil 4.3. Şekil 4.4. Şekil 4.4. Şekil 4.5. Şekil 4.6. Bzı uçucu yğlrın 100 ve 250 µl/l dozun 24 st süreyle mruz ırkıln T. confusum lrvlrının yüzde ölüm ornlrı Bzı uçucu yğlrın 100 ve 250 µl/l dozun 24 st süreyle mruz ırkıln T. confusum lrvlrının yüzde ölüm ornlrı.. 21 Bzı uçucu yğlrın 100 ve 250 µl/l dozun 24 st süreyle mruz ırkıln T. confusum puplrının yüzde ölüm ornlrı Bzı uçucu yğlrın 100 ve 250 µl/l dozun 24 st süreyle mruz ırkıln T. confusum puplrının yüzde ölüm ornlrı Bzı uçucu yğlrın 100 ve 250 µl/l dozun 24 st süreyle mruz ırkıln T. confusum erginlerinin yüzde ölüm ornlrı Bzı uçucu yğlrın 100 ve 250 µl/l dozun 24 st süreyle mruz ırkıln T. confusum erginlerinin yüzde ölüm ornlrı Bzı uçucu yğlrın T. confusum un tüm gelişme dönemlerine it LT 50 değerleri Bzı uçucu yğlrın T. confusum un tüm gelişme dönemlerine it LT 90 değerleri VII

10 SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ μg μl ml LT 50 LT 90 L λ 2 gr :Mikrogrm :Mikrolitre :Mililitre :Sit dozd populsyonun %50 sini öldürmek için gereken süre :Sit dozd populsyonun %90 nını öldürmek için gereken süre :Litre :Chi-squre değeri :Grm VIII

11 1. GİRİŞ Dünyd ve Türkiye de depolrd sklnn trımsl ürünlerde frklı zrrlılr krşı yoğun şekilde sentetik pestisit (fumignt ve koruyu insektisitler) uygulmsı ypılmktdır. Sentetik pestisitlerin çevre, insnlr ve hyvnlr üzerindeki olumsuz etkilerinden dolyı ve ekolojik üretimin önem kznmsıyl irlikte son yıllrd zrrlı öceklerin mücdelesinde sentetik pestisitlere lterntif olrk itki ekstrktlrının kullnımı gündeme gelmiştir. Son yıllrd ypıln çlışmlrd u mddelerin öcekler üzerinde fümignt, kontkt, repellent (kçırıcılık), yumurt ırkmyı ve eslenmeyi engelleyici etki gösterdikleri elirlenmiştir (Koul ve rk., 1990; Yno ve Kmimur, 1993; Schmidt ve Streloke, 1994; Ho ve rk., 1997; Hung ve rk., 1997; Oeng-Ofori ve Reichmuth, 1997; Hung ve Ho, 1998). Bitki ekstrktlrı sf ktif ileşiklerden frklı iyolojik krkterlere shiplerdir. Bitki ekstrktlrını oluşturn çok syıdki ileşiklerin krışımı frklı etki meknizmsın ship olduklrındn dolyı sf ileşiklere göre dh frklı etki göstereilmekte ve öylece öceklerin dynıklılık gelişimi çok dh yvş olilmektedir. Tüm u özelliklerinden dolyı hedef dışı orgnizmlr ve çevreye etkisi çok z oln itkisel kökenli iyolojik olrk ktif, iyo-pestisitlerin rştırılmsı trımsl mücdelede önemli ir yklşım olrk kul edilmektedir. Bzı itki ekstrktlrı ve unlrın ikincil metolitlerinin iyolojik etkinlikleri depolnmış ürün zrrlısı öceklere krşı test edilmiştir. Aromtik ve hrt itki türlerinden elde edilen ekstrktlr, özellikle Lite vey Lmicee fmilysın ğlı itkiler, zrrlı öceklerin kontrolünde en yygın olrk kullnıln itkilerdir (Mortn, 1981; Lmert ve rk., 1985; Lwrence, 1988; Shy ve rk., 1997). Tozlr, çözelti ekstrktlrı, uçucu yğlr ve tüm itki gii romtik itki preprtlrının frklı tipleri fümignt, kçırıcı, çekici, eslenmeyi engelleyici, kontkt toksisite etkisini kpsyn öcek öldürücü ktiviteleri rştırılmktdır (Prksh ve 1997; Ismn, 2000; Wever ve Surmnym, 2000). Wever ve Surmnym (2000) itki ekstrktlrının fümignt ktivitelerinin etkinliklerine, ekonomik değerine ve geniş ölçekli depolrd kullnılilme özelliklerine ğlı olrk thıllrd kullnıln koruyucu insektisitlere göre gelecekte dh fzl kullnılm potnsiyeline ship olileceğini elirtmişlerdir. Aromtik itkilerin önemli irleşikleri, şlıc monoterpenler, öcekler üzerindeki toksisitelerine ek olrk diğer potnsiyel iyolojik ktivitelerinden (ntifungl ve ntikteriyl) dolyı endüstriyel pzrın ilgisini çekmektedir (Kuo ve rk., 1994; Ismn, 2000; Weinzierl, 2000). Dh önce yürütülen çlışmlrd irçok itki ekstrktının ve uçucu yğının öcek öldürücü (insektisit) etkili ileşiklerinin çoğunlukl monoterpenoidler olduğu elirtilmiştir (Cots ve rk., 1991; Konstntopoulou ve rk., 1992; Regnult-Roger ve Hmroui, 1995; Ahn ve rk., 1998). Yüksek uçuculuk ve dolyısıyl gz hlinde öcekleri öldürme, kçırıcılık ve eslenmeyi engelleyici özelliğe ship olmlrındn dolyı monoterpenoid ileşikler potnsiyel zrrlı mücdele etmeni olrk düşünülmüştür. Bzı monoterpenler (Hrwood ve rk., 1990; Krr ve rk., 1990) ve d-limonene (Ahn ve rk., 1998) insektisit ktivitesine shiptir ve zı öcek türlerinde üremeyi engelleyeilmektedir. Anck, uçucu yğlrın enzen türevlerinin insektisit ve eslenmeyi engelleyici ktiviteleri ile ilgili dh z ilgi mevcuttur. Uçucu yğlrın zı enzen türevlerinin depo zrrlısı iki tür, Sitophilus zemis Motsch. ve Triolium cstneum (Herst) krşı insektisit ve yemeyi engelleyici ktiviteye ship olduğu elirtilmektedir. Anethole insektisit özelliği (Ho ve Hung, 1997) gösterirken, cinnmldehyde (Hung ve Ho, 1998) sfrole, ve isosfrole 1

12 (Hung ve rk., 1999) her iki öcek türü (S. zemis ve T. cstneum) üzerine toksik ve eslenmeyi engelleyici etkiye shiptir. Bunun ynınd şlıc eugenol içeren (Guenther, 1955) krnfilin çiçek tomurcuğunun hexn ekstrktının S. zemis ve T. cstneum üzerine ir kontk toksisite etkisi olduğunu ve ırkıln yumurt syısını zlttığı ildirilmiştir (Ho ve rk., 1994). Hindistn cevizi ğcındn (Myristic frgns) elde edilen uçucu yğın irleşiklerinden iri oln isoeugenol (Guenther, 1955) S. zemis ve T. cstneum krşı toksik ve yemeyi engelleyici ktiviteye ship olduğu ildirilmiştir (Hung ve rk., 1997). Depolnmış ürünlerle eslenen zrrlılr, ürünlerin ğırlık ve çimlenme kpsitesini zltrk klitelerinin düşmesine neden olmktdırlr. Ephesti cutell (Wlker), Ephesti kuehniell (Zell.) Lsioderm serricorne (Fricius), Oryzephilus surinmensis (L.), Plodi interpunctell (Hüner), Rhyzoperth dominic (F.), Sitophilus spp., Triolium spp. ve Trogoderm grnrium (Evert.) ülkemizde sık rstlnn zı önemli depo zrrlılrıdır. Türkiye de depolrd sklnn trımsl ürünlerde değişik zrrlılr krşı yoğun şekilde sentetik pestisit uygulmsı ypılmktdır. Bu pestisitler rsınd mlthion, pirimofos-metil, klorpiyrifos-metil gii koruyucu insektisitler ynınd metil-romid ve liminyum-fosfin gii fumigntlr ulunmktdır. Dünyd ve ülkemizde depolrd ulşık ürünün zrrlılrdn temizlenmesi için en etkili ve en çok kullnıln yöntem fümigsyon dur. Fümigntlr içerisinde en yygın olrk kullnılnlr ise Metil romid ve Fosfin dir (Bond, 1984; Evns, 1987; Tylor, 1994). Metil romid hızlı iyolojik ktivite göstermesine rğmen, ozon tksını delici özelliği ulunmkt ve sıckknlı hyvnlr, insnlr toksisitesinin yüksek olmsıyl kullnımı ysklnmış vey kısıtlnmıştır. Fosfinle fumigsyond ise, dünyd 45 den fzl ülkede depo zrrlılrının fosfine krşı dynıklılık geliştirdikleri tespit edilmiştir (Bell ve Wilson, 1995; Chudry, 1995). Depo zrrlılrının kontrolü için sentetik insektisitlerin ve fumigntlrın kullnımı yıldn yıl irçok proleme neden olmktdır. Bugün geleneksel olrk kullnıln fumigntlrın rtn zrrlrındn dolyı, irçok rştırıcı itkisel kökenli doğl ürünlere yönelmişlerdir. Bitkiler lemi keşfedilmeye çık irçok yeni kimysl irleşiklerin kynğını oluşturmktdır. Bitki kökenli pestisitler içerisinde en çok uçucu yğlr, depo zrrlılrın krşı test edilmiştir (Elgün ve Ertugy, 1990). Yürütülen yeni rştırmlr uçucu yğlrın ve unlrın ileşiklerinin mevcut kullnıln fümigntlr (Metil romür ve fosfin) lterntif ileşikler olrk potnsiyel kullnım ship olileceklerini göstermiştir (Singh, 1989; Shy ve rk., 1991; Regnult-Roger ve rk., 1993; Shy ve rk.,1997; Dunkel ve Sers, 1998; Hung ve Ho, 1998; Hung ve rk., 2000; Tunç ve rk., 2000; Lee ve rk., 2001). Anck u durumun tm olrk orty konmsı için çok syıd frklı itkilerden elde edilen iyolojik olrk ktif uçucu yğlrın tnımlnmsı ve depolnmış ürün zrrlılrının kontrolünde kullnılm olsılıklrının detylı ir şekilde rştırılmsı gerekmektedir. Bu çlışmd, önemli ir depo zrrlısı oln Kırm un iti (Triolium confusum duvl.) nin tüm gelişme dönemlerine krşı 32 frklı itkiden elde edilen uçucu yğın fumignt etkisi rştırılmıştır. 2

13 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2.1. Yurt içinde Ypıln Çlışmlr Srç ve Tunç (1995), Pimpinell nisum L. (nson), Euclyptus cmldulensis Dehnh. (okliptus), Thymr spict vr. spict L. (zhter) ve Sturej thymr L. (kr kekik) itkilerinden elde edilen uçucu yğlrın; T. confusum ve Sitophilus oryze L. nin ergin dönemlerine, E. kuehniell nın ise son lrv dönemine krşı oln toksik etkilerini rştırmışlrdır. Test edilen uçucu yğlrdn sdece nsonun, T. confusum erginlerine krşı 5 günlük mruz ırkm süresinden sonr %95 ten fzl ölüme neden olduğunu ütün uçucu yğlrın S. oryze erginlerine krşı kçırıcı özellik gösterdiğini tespit etmişlerdir. Tunç ve rk. (2000), P. nisum (nson), Cuminum cyminum L. (kimyon), E. cmldulensis (okliptus), Orignum syricum L. vr. evnii (Holmes) (eyz kekik) ve Rosmrinus officinlis L. (ieriye) itkilerinden elde edilen uçucu yğlrın T. confusum ve E. kuehniell y krşı fumignt ktivitelerini rştırmışlrdır. Anson ve kimyon uçucu yğlrının, yumurt dönemlerinde %100, eyz kekik itkisinden elde edilen uçucu yğın T. confusum d %77, E. kuehniell d d %89 ölüm sğldığını tespit etmişlerdir. Anson uçucu yğının 98.5 µl/l uygulm dozund E. kuehniell için LT 99 değerinin 60.9 st ve T. confusum için 253 st olduğunu ildirmişlerdir. Erler (2005), 5,8 184,8 mg/l rsındki uygulm dozlrınd ve st mruz ırkm süresinde, 6 tne monoterpenoidin (crvcrol, 1,8-cineole, menthol, gmmterpinene, terpinen-4-ol ve thymol) fumignt etkilerini, T. confusum un yumurt ve erginlerine, E. kuehniell nın lrv ve yumurtlrın krşı test etmiş ve en etkili ileşiğin crvcrol olduğunu ildirmiştir. Crvcrol, E. kuehniell lrvlrı hricinde diğer test edilen öcekler için 46.2 mg/l dozund ve st rsınd mruz ırkm sürelerinde %90 nın üzerinde ölüme neden olduğunu sptmıştır. Işıker ve rk. (2006), R. officinlis (ieriye) ve Lurus noilis L. (defne) uçucu yğlrının T. confusum un ütün dönemlerine krşı fumignt etkisini test etmişler ve öceğin ütün dönemlerine krşı her iki uçucu yğın d toksik olduğunu, ieriye uçucu yğının mg/l dozunun, en uzun mruz ırkm süresiyle (144 st), yumurtlrın nck %65 ini öldürmüş ve öylece ieriyeye krşı en dynıklı dönemin yumurt olduğunu, dh sonr ynı dozd st LT 90 değeriyle pup döneminin geldiğini tespit etmişlerdir. Defne uçucu yğın krşı ise en dynıklı dönemin ergin olduğunu elirterek, LT 90 değerlerine dynrk, ieriye ve defne uçucu yğlrın krşı T. confusum un gelişme dönemlerinin dynıklılık sırsının sırsıyl pup > lrv > ergin ve lrv > ergin > pup olduğunu ildirmişlerdir. 3

14 2.2. Yurt Dışınd Ypıln Çlışmlr Regnult-Roger ve Hmroui (1995), A. otectus erginlerine krşı p-cymene, α- pinene, cmphor, linlool, terpineol, cuminldehyde, cinnmldehyde, nethole, crvcrol, thymol, estrgole ve eugenol olmk üzere zı monoterpenoidlerin fumignt toksisitesini tespit etmek mcıyl 24 ve 48 st uygulm süreleri için LC 50 konsntrsyonlrını sptmışlr ve erginlere en fzl toksisite gösteren ileşiğin linlool ve en düşük toksisite gösterenin ise estrgole ileşiğinin olduğunu ildirmişlerdir. Don-Pedro (1996), Citrus ltifoli Tn. (misket limonu) yğının Cllosoruchus mcultus (F.), Sitophilus zemis Motschulsky ve Dermestes mcultus DeGeer un ergin ve ergin öncesi dönemlerine krşı fumignt etki gösterdiğini ildirmiştir. C. mcultus ve D. mcultus yumurtlrın krşı 24 stteki LC 50 değerlerini sırsıyl 7.8 ve 21.5 µl/l ve C. mcultus un genç lrv ve pup dönemlerine krşı 9.1, 7.8 µl/l, D. mcultus un olgun lrv ve pup dönemlerine krşı ise 23.1, 23.9 µl/l olrk tespit etmiştir. Hung ve rk. (1997), hindistn cevizi yğının iki depo zrrlısı oln T. cstneum ve S. zemis erginlerine krşı oln kontkt ve fumignt toksisitesini rştırmışlrdır. Kontkt toksisite çlışmlrınd, S. zemis, T. cstneum dn yklşık on kt dh duyrlı olurken, fumignt toksisite çlışmlrınd T. cstneum un S. zemis den dh duyrlı olduğunu tespit etmişlerdir. T. cstneum un lrvlrının erginlere ornl dh hsss olduklrını ve duyrlılığın lrv yşı rttıkç zldığını ildirmişlerdir. Shy ve rk. (1997), depolnmış ürün zrrlılrının kontrolü için itki yğlrının fumignt ve kontkt insektisit olrk kullnılilirliğini tespit etmek üzere yptıklrı çlışm sonucund; Pgostemon heynenus L., Ocimum silicum L. (fesleğen) itkilerinden elde edilen uçucu yğlrın, S. oryze, Stegoium pniceum (L.), T. cstneum ve C. mcultus krşı insektisit özelliğinin olduğunu ildirmişlerdir. Fumignt etkisinin rştırılmsı mcıyl yptıklrı çlışm sonucund, 24 st mruz ırkm süresinde ve µl/l dozund uçucu yğlrın test edilen öceklerin %90 ının ölümüne neden olduğunu tespit etmişlerdir. Tripthi ve rk. (2000), Menth rvensis, M. citrt, M. piperit ve M. spict gii nne türlerinden elde edilen uçucu yğlrın ve unlrın içinde ulunn menthone, menthol, linlool, linlyl cette, menthofurn, limonene ve l-crvone ileşiklerinin T. cstneum ve C. mcultus krşı fumignt etkisini rştırmışlrdır. Test edilen romtik kimysllrın hepsinin C. mcultus T. cstneum dn dh etkili olduğunu ve sıvı menthol ileşiğinin en etkili fumignt olduğunu tespit etmişlerdir. M. rvensis ve M. piperit uçucu yğlrı ile menthone, linlyl cette, menthofurn, l-crvone ileşiklerinin ise her iki zrrlıy krşı fumignt etki gösterdiklerini ildirmişlerdir. 4

15 Hung ve rk. (2000), srımsk uçucu yğının en önemli ileşenleri oln methylllyl disulfide ve dillyl-trisulfide ileşiklerinin S. zemis ve T. cstneum krşı kontkt, fumignt ve eslenmeyi önleyici etkisini tespit etmek mcıyl yptıklrı çlışmd; dillyl-trisulfide ileşiğinin methyl-llyl e göre her iki zrrlının erginlerine krşı d dh yüksek kontkt ve fumignt toksisite gösterdiğini ildirmişlerdir. Aynı zmnd u ileşiklerin T. cstneum erginlerine dh toksik olduklrını ve u zrrlının olgun lrvlrın kontkt etkilerinin, genç lrvlrın ise fumignt etkilerinin dh yüksek olduğunu ulmuşlrdır. Bileşiklerin, T. cstneum un yumurtlrının çılımınd zlmy neden olduklrını d tespit etmişlerdir. Hung ve rk. (2000), krdmon (Elletri crdmomum (L.)) itkisinden elde edilen uçucu yğın S. zemis ve T. cstneum krşı fumignt, kontk ve eslenmeyi engelleyici etkilerini test etmişlerdir. Fumignt toksisite çlışmlrınd LD 50 ve LD 95 değerlerine göre S. zemis erginlerinin T. cstneum dn 2 kt dh fzl duyrlı olduğunu, 12 günlük T. cstneum lrvlrının kontkt testlerde erginlerden dh dynıklı olduklrını, 14 ve 16 günlük lrvlrın ise erginlerle ynı hsssiyeti gösterdiklerini ildirmişlerdir. Lrvlrın kontkt testlerdeki hsssiyetinin yşlrı rttıkç rttığı ve yrıc d T. cstneum lrvlrının fumignt toksisite çlışmlrının sonucun göre erginlerden dh dynıklı olduklrı, lrv dönemleri rsınd enzer hsssiyet görüldüğü knısın vrmışlrdır. Lee ve rk. (2001), Sitophilus oryze (L.) erginlerine krşı 18 frklı uçucu yğı test etmişlerdir. Elde edilen sonuçlr göre okliptus (LD 50 =28.9 µl/l) ve di ieriyeden (LD 50 =30.5 µl/l) elde edilen yğlrın S. oryze erginlerine krşı potnsiyel fumignt ktiviteye ship olduklrını ildirmişlerdir. Her iki uçucu yğın d n ileşeni oln 1,8 cineole ün en etkili mdde olduğunu tespit etmişlerdir. Eun ve rk. (2001), Kore hrt ve tıi itkilerinden ekstrkte edilen 16 uçucu yğın S. oryze ye krşı fumignt etkisini test etmişler ve en yüksek fumignt toksisiteyi (LC 50 =45.5 µl/l) Menth rvensis L vr piperscens itkisinden elde ettikleri uçucu yğın gösterdiğini ildirmişlerdir. M. rvensis uçucu yğının GC-MS nlizi sonucund, en fzl olrk menthol (%63.2), menthone (%13.1) ve limonene (%1.5), dh sonr etpinene (%0.7), lf-pinene (%0.6) ve linlool (%0.2) ileşenlerinin tespit edildiğini ve u terpenlerin S. oryze ye uygulnmsı sonucund en toksik olnının menthone (LC 50 =12.7 µl/l), unu tkien linlool (LC 50 =39.2 µl/l) olduğunu ildirmişlerdir. Pscul-Villloos (2002), Crum crvii L. (krmn kimyonu), Corindrum stivum L. (kişniş otu), Ocimum silicum L. (fesleğen) ve Chrysnthemum coronrium L. (ppty) itkilerinden elde edilen uçucu yğlrın 2, 20 ve 50 µl/l dozlrının C. mcultus ve S. grnrius krşı oln insektisit etkisini rştırmıştır. Deneme sonund, krmn kimyonu uçucu yğının, 20 µl/l dozunun C. mcultus un %100 ölümüne ve 2 µl dozunun ise %60 ının ölümüne seep olduğunu, ynı uçucu yğın uygulnn 25 µl dozunun ise S. grnrius erginlerinin %68 ini öldürdüğünü tespit etmiştir. Diğer itkilerden elde edilen uçucu yğlr ise, kişniş otu (20 µl/l), fesleğen (50 µl/l), sdece C. mcultus krşı etki gösterdiğini ildirmiştir. 5

16 Tripthi ve rk. (2002), R. dominic, S. oryze, T. cstneum krşı, hint sfrnı (Curcum long L.) itkisinin yprklrındn elde edilen uçucu yğının çoğlmlrı üzerindeki kontkt ve fumignt etkisini rştırmışlrdır. Test edilen uçucu yğın, hem fumignt hem de kontkt olrk insektisit özelliği gösterdiğini elirlemişler ve R. dominic erginlerinin hint sfrnı uçucu yğın krşı kontkt etki testlerinde çok hsss olduğunu (LD 50 =36.71 µg/mg öcek ğırlığı), fumignt etki testlerinde ise S. oryze erginlerinin hsss olduğunu (LC 50 =11.36 mg/l) tespit etmişlerdir. Ppchristos ve Stmopoulos (2002), Acnthoscelides otectus (Sy) un lrv ve pup dönemlerine krşı Lvndul hyrid Rev. (lvnt), R. officinlis (ieriye) ve E. gloulus (okliptus) uçucu yğlrının fumignt toksisitesini test etmişlerdir. Uygulm süresi ile ölüm ve sıcklık ile ölüm rsındki ilişkiyi rştırmışlrdır. Uçucu yğlrın hepsi, öceğin dönemine ve yğlr ğlı olrk LC 50 değerleri µl/l rsınd, test edilen ütün ergin öncesi dönemlere krşı toksik ulduklrını ve lrv dönemleri ilerledikçe, lrvlrın yğlr oln tolernslrının rttığını, fkt lrvlrın pupdn dh hsss olduklrını tespit etmişlerdir. Lee ve rk. (2003), 20 doğl monoterpenoidin, S. oryze, T. cstneum, O. surinmensis, Musc domestic L. ve Bltell germnic (L.) olmk üzere zı önemli depo zrrlılrın krşı oln fumignt etkilerini rştırmışlrdır. Cineole, l-fenchone ve pulegone un 50µg/mL de test edilen tüm öceklerde %100 ölüme seep olduklrını ildirmişlerdir. Kim ve rk. (2003), 5 frklı itkiden elde edilen uçucu yğlrın ve 30 romtik itkiden ekstrkte edilen methnol un S. oryze ve Cllosoruchus chinensis (L.) in erginlerine krşı oln kontk ve fumignt ktivitelerini rştırmışlr ve sonuçlrın uygulm süresine, itki mteryline ve öcek türüne ğlı olrk değiştiğini sptmışlrdır. Yni turp, (Cocholeri rorci L.), hrdl (Brssic junce (L.)) ve trçın (Cinnmomum cssi Kssie) itkilerinden elde edilen uçucu yğlrın her iki zrrlıy krşı uygulmdn 1 gün sonr insektit etkisini göstermeye şldığını ve %90 dn fzl ölüm ornın ise vşr otu (Acorus clmus vr. ngusttus Besser) ve A. grmineus itkilerinin rizomlrındn, yıldız nsonu (Illicium verum Hook) ve rezene (Foeniculum vulgre Mill.) itkilerinin ise meyvelerinden elde edilen ekstrktlrın uygulnmsındn 3 4 gün sonr ulştıklrını ildirmişlerdir. Ppchristos ve Stmopoulos (2004), A. otectus un yumurt dönemine krşı L. hyrid (lvnt), R. officinlis (ieriye) ve E. gloulus (okliptus) itkilerinden elde edilen uçucu yğlrın fumignt toksisitesini test etmişlerdir ve uçucu yğlrın, yumurt yşın ğlı olrk, LC 50 değerlerinin µl/l rsınd test edilen yumurtlr toksik olduklrını ildirmişlerdir. Tüm durumlrd genç yumurtlrın (3 günlükten z), yşlı yumurtlr (4 günlükten fzl) göre uçucu yğlr krşı dh dynıklı olduklrını tespit etmişlerdir. 6

17 Lee ve rk. (2004), Myrtcee fmilysındn 42 itki uçucu yğının, 3 önemli depo zrrlısı oln S. oryze, T. cstneum ve R. dominic y krşı fumignt etkisini test etmişler ve unlrdn 6 sının potnsiyel fumignt etki gösterdiğini ve unlrın Euclyptus nicholii, E. codonocrp, E. lkelyi, Cllistemon sieeri, Melleuc fulgens ve M. rmillris itkilerinden elde edilen uçucu yğlr olduğunu ildirmişlerdir. S. oryze erginleri için, u uçucu yğlrın LD 50 değerlerinin µl/l ve LD 95 değerlerinin µl/l rsınd olduğunu ulmuşlrdır. Test edilen uçucu yğlrın fumignt etkilerinin 1,8-cineole ileşiğinden kynklnileceğini düşünerek u ileşik ile ilgili rştırm ypılmsı knısın vrmışlrdır. 7

18 3. MATERYAL ve METOT 3.1. Mteryl Test Edilen Böcekler Biyolojik testler için önemli ir depolnmış thıl ve thıl ürünleri zrrlısı oln T. confusum kullnılmıştır. An mteryl olrk Khrmnmrş tki depolrdn lınn uğdylrdn toplnn T. confusum erginleri %65±5 nemde 25±1 ºC sıcklıkt iklim odsınd krnlık ortmd, 1 litrelik cm kvnozlr 250 gr uğdy unu ve 8 gr kuru my konulrk kültüre lınmıştır. T. confusum un tüm gelişme dönemleri (yumurt, lrv, pup ve ergin) iyolojik testler için kullnılmıştır Test Edilen Uçucu Yğlr Uçucu yğlr, ATL (Cnd) firmsındn ticri olrk temin edilmiş ve denemelerden önce 5 C de uzdolınd muhfz edilmiştir. Fümignt etkisi test edilen uçucu yğlrın listesi Çizelge 3.1 de verilmiştir. 8

19 Çizelge 3.1. Test edilen uçucu yğlrın Türkçe ve ilimsel dlrıyl elde edildikleri itki ksmı Türkçe dı Bilimsel dı Elde Edildikleri Bitki Aksmı Çm Pinus sylvestris L. Yprk Bieriye Rosmrinus officinlis L. Çiçek ve yprk Trçın Cinnmonum zeylnicum (Blume) Kuk Lvnt Lvendul ngustifoli Mill. Çiçekler Yeşil nne Menth spict L. Yprk Citronell Cymopogon winterinus Jowitt. Gövde Kekik Thymus vulgris L. Yprk Civn perçemi Achille millefolium L. Çiçekler Ppty Anthemis noilis (Anth) Çiçekler Sedir Juniperus virginin L. Gövde Bergmot Citrus ergmi Risso Yprklr Rezene Foeniculum vulgre Mill. Gövde Huş ğcı Betul lent L. Gövde Göknr Juniperus communis L. Gövde Kişniş otu Corindrum stivum L. Yprk Beyz kekik Orignum duium Boiss. Gövde ve yprk Okliptus Euclyptus gloulus Lill. Yprk Zencefil Zinzier officinlis Roscoe. Kökler Srımsk Allium stivum L. Soğn Krier Piper nigrum L. Tohum Anson Pimpinell nisum L. Tohum Kimyon Cuminum cyminum L. Tohum Hint sfrnı Curcum long L. Rizom Kzyğı Chenopodium lum L. Yprk İngiliz Limonu Citrus urntium (L.) Dl ve yprk Soğn Allium sep L. Soğn Hindistn cevizi ğcı Myristic frgrns Houtt. Yprk ve çiçekler Ardıç Aies lsme (L.) Gövde İngiliz nnesi Menth piperit L. Çiçek ve yprk Limon Citrus limonum Risso. Meyve ve meyve kuğu Fesleğen Ocimum silicum L. Çiçek ve yprk Defne Lurus noilis L. Yprk 9

20 3.2. Metot Biyolojik Testler Biyolojik testler 1 L lik metl kpklı cm kvnozlrd 25±1 C sıcklıkt, %65±5 nispi nemde ve tmmen krnlık iklim odsınd yürütülmüştür. Biyolojik testlerde 1 hftlık ergin, 1 2 günlük pup, günlük lrv ve 1 2 günlük yumurt kullnılmıştır. Tüm denemeler 3 tekerrürlü olrk ypılmış, her deneme için 3 kontrol ırkılmıştır. Cm kvnozlr içerisine, nemin %60±5 olrk sit klmsı için 3 cm çpındki küçük petriler içinde doymuş Mgnezyum nitrt tuzu konulmuştur. Her uygulm için 30 ergin, 25 pup, 25 lrv ve 50 yumurt syıldıktn sonr küçük cm tüplere lınıp üzerlerine tze un eklenip, dh sonr uçucu yğın gz hlinde tüplere gireilmesi için ğzı ince tülle kptılrk 1L. lik cm kvnozlr ktrm işlemi ypılmıştır. Son olrk kvnozlr 50 µl lik mikro şırıng yrdımıyl uçucu yğlr kvnozlrın içerisine uygulnmış ve kvnozlrın ğzı metl kpklrıyl kptılrk, elirlenen mruz ırkm sürelerine göre 25±1 C sıcklıkt, %65±5 nispi nemde ve tmmen krnlık iklim odsınd ekletilmiştir Ön Biyolojik Testler Uçucu yğlrın fümignt etkisinin olup olmdığını test etmek için ön iyolojik testler yürütülmüştür. Bu mçl öceğin tüm dönemlerine krşı (yumurt, lrv, pup ve ergin) uçucu yğlrın, 100 µl/l sit dozd 24, 48 ve 72 st mruz ırkm sürelerindeki fumignt etkileri test edilmiştir. Dh sonr ise, 24 st sit mruz ırkm süresinde, uçucu yğlrın iki frklı uygulm dozunun (100 ve 250 µl/l) fumignt etkileri rştırılmıştır. Uçucu yğlrın uygulm şekli yukrıd ölümünde hsedildiği gii ypılmıştır. Lrv, pup ve ergin öcekler 24, 48 ve 72 st uçucu yğlr mruz ırkıldıktn sonr kvnozlrdn pens yrdımıyl çıkrtılrk, yeniden tze temiz un içeren küçük cm tüplere, yumurtlr ise üzerinde 50 küçük hücre ulunn, mikdn ypılmış özel slytlr ince uçlu fırç yrdımıyl mikroskop ltınd ktrılmıştır. Ölü-cnlı syımlrı için, yumurt denemelerinde, yumurtlrın çılıp lrvlrın çıkışın, lrvlrd pup olmlrın, puplrd ise erginlerin çıkışın kdr, %65±5 nemde, 25±1 ºC sıcklıkt ve iklim odsınd krnlık ortmd ekletilmiştir. Uçucu yğ mruz klm süresinden sonr yumurt lrv ve puplr gün, erginler ise 5 7 gün ekletildikten sonr ölücnlı syımlrı ypılmıştır Letl Sürenin Belirlenmesi Ön iyolojik testlerin sonucun göre % 50 den fzl ölüm ornın ship oln yğlr 100 µl/l sit dozd, frklı uygulm sürelerinde LT 50 ve LT 90 değerlerinin hesplnmsı için; yumurt dönemi srımsk (0,25; 0,50; 0,75; 1 st), soğn (3; 6; 9; 12; 24 st), nson (3; 6; 12; 24 st), rezene (3; 6; 12; 24; 36; 48 st), eyz kekik (3; 6; 12; 18; 24 st), huş ğcı (0,5; 1; 2; 3 st), kişniş otu (24; 48; 72; 96; 120 st), trçın (1; 2; 3; 4; 5; 6 st), yeşil nne (12; 24; 48; 72 st) ve kekik uçucu yğlrı (3; 9; 18; 24 st); lrv dönemi srımsk (24; 48; 72; 96 st) ve soğn (24; 48; 72; 96 st) uçucu yğlrı; pup dönemi srımsk (1; 3; 6; 9; 15; 18 st), soğn (6; 9; 12; 24; 36 st), yeşil nne (24; 48; 60; 72; 96 st), limon (24; 48; 72; 96 st), sirken (6; 12; 24; 48 st) ve defne (24; 48; 72; 96; 120 st) uçucu yğlrı; ergin dönemi ise srımsk (3; 6; 12; 18; 24 st), soğn (6; 10

21 24; 36; 48 st), çm (6; 12; 18; 24; 36; 48 st), limon (6; 18; 21; 24 st), okliptus (24; 48; 72; 96; 120 st), ieriye (12; 18; 24; 48; 72 st) ve hindistn cevizi ğcı (6; 12; 18; 24; 30; 36; 48 st) uçucu yğlrı prntez içersinde elirtilen sürelerde iyolojik testlere ti tutulmuştur. Uygulm süreleri sonund, Bölüm de elirtildiği gii ölü-cnlı syımlrı ypılmıştır. Deneme sonucund her dönem için test edilen uçucu yğın frklı uygulm sürelerinde ölüm ornlrı elirlendikten sonr, letl süreleri (LT 50 ve LT 90 ) hesplnmıştır Verilerin Anlizi ve Değerlendirilmesi Ön iyolojik testlerin sonuçlrın göre, uçucu yğlrın, T. confusum un her ir dönemi üzerindeki ölüm ornlrı hesplnmış ve öceğe it her ir dönemi için, 100 µl/l sit dozd ve 24, 48, 72 st mruz ırkm süreleri için % ölüm tlolrı oluşturulmuş ve uçucu yğlrın iki frklı uygulm dozund (100 ve 250 µl/l) 24 st mruz ırkm süresindeki ölüm ornlrı (%) hesplnmıştır. Bu elde edilen % ölüm değerleri, Arcsin trnsformsyonun ti tutulmuştur (Zr, 1996). Burdn elde edilen verilere ise çift yönlü vryns nlizi (ANOVA) (SAS, 1989) uygulnmış ve ortlmlr rsındki frklılıklr %1 lik LSD testine göre kıyslnmıştır. %50 nin üzerinde ölüme neden oln uçucu yğlrın uygulm süreleri-ölüm ornlrı, LT 50, LT 90 değerlerini tespit etmek için POLO- PC (LeOr Softwre, 1987) progrmı kullnılrk proit nlizine ti tutulmuştur. Proit nlizi sonund uçucu yğlr için elde edilen LT 50 ve LT 90 değerleri rsındki frklılıklr, lt ve üst güvenlik rlıklrının iririyle çkışıp çkışmmsın göre orty konmuştur. 11

22 4. BULGULAR 4.1. Ön Biyolojik Testlerin Bulgulrı Frklı Uygulm Sürelerinde Test Edilen Uçucu Yğlrın T. confusum Yumurtlrın Krşı Fumignt Etkisi Çizelge 4.1, test edilen uçucu yğlrın 100 µl/l sit dozd, 24, 48 ve 72 st mruz ırkm sürelerindeki, T. confusum yumurtlrın krşı fumignt etkisinin isttistiki nliz sonuçlrını göstermektedir. Her mruz ırkm süresinde, uçucu yğlr yumurtlrın ölüm ornlrı üzerinde isttistiki olrk önemli etkiye ship olmuştur (24, 48, 72 st için P<0.0001). 24 st mruz ırkm süresinde, test edilen 32 uçucu yğdn kekik (%100), yeşil nne (%32), ppty (%20.4), sirken (%31.3), fesleğen (%20), kimyon (%20), sedir (%20), ergmot (%22.7), huş ğcı (%99.3), defne (%20), nson (%93.3), eyz kekik (%96.7), trçın (%100), soğn (%96), srımsk (%84.7), rezene (%46.7), hindistn cevizi ğcı (%24.7) yüksek ölüm ornın seep olmuş ve isttistiksel olrk kontrolden dh yüksek ulunmuşlrdır. 24 st sonund yumurtlr krşı %50 ve üzeri ölüm ornın ship uçucu yğlr yüksekten düşüğe doğru sırsıyl, kekik=trçın, huş ğcı, eyz kekik, soğn, nson ve srımsk uçucu yğlrı olmuştur. Yukrıdki uçucu yğlr ilveten, civn perçemi (%16), ergmot (%16), zencefil (%16), okliptus (%18), fesleğen (%18.7), sirken (%18.7), çm (%21.3), ppty (%21.3), hindistn cevizi ğcı (%23.3), defne (%24), kimyon (%30) ve kişniş otu (%30) uçucu yğlrı 48 st sonund isttistiki olrk kontrolden dh yüksek ölüm ornın ship olmuştur. Anck unlrın hepsi %50 nin ltınd ölüme neden olrk zyıf fumignt etki göstermiştir. 72 st mruz ırkm süresi sonund ise, kekik, yeşil nne, huş ğcı, rezene, nson, eyz kekik, trçın, soğn, srımsk ve kişniş otu uçucu yğlrı olmk üzere toplm 10 tne uçucu yğın, ölüm ornlrı %54.7-%100 rsınd değişmek üzere, yumurtlr krşı yüksek derecede fumignt etki gösterdikleri tespit edilmiştir. Bu çlışmd elde edilen sonuçlr enzer olrk, Tunç ve rk. (2000) T. confusum yumurtlrın krşı nson, kimyon, okliptus, eyz kekik ve ieriye uçucu yğlrının fumignt etkilerini rştırmışlr ve nson, eyz kekik ve kimyon uçucu yğının yumurtlr krşı yüksek derecede fumignt etki gösterdiğini elirlemişlerdir. Ppchristos ve Stmopoulos (2004), A. otectus yumurtlrın krşı lvnt ve ieriye uçucu yğlrının çok etkili olduklrını elirtmişlerdir. Anck u çlışmd, lvnt ve ieriye uçucu yğlrı T. confusum yumurtlrı üzerinde etkili ulunmmıştır. Bu iki çlışmd kullnıln öcek türünün frklı olmsı frklı sonuçlrın elde edilmesine neden olmuş olileceği düşünülmektedir. Çizelge 4.1 yty olrk incelendiğinde ise, yeşil nne, çm, ppty, sirken, fesleğen, kimyon, sedir, ergmot, limon, krier, defne, lvnt, göknr, nson, citronell, soğn, srımsk, ingiliz limonu, ingiliz nnesi, civn perçemi, rezene, rdıç, kişniş otu uçucu yğlrının mruz ırkm sürelerindeki yumurtlr üzerindeki ölüm ornlrı isttistiki olrk iririnden frklı ulunmuştur (P<0.0001). Zencefil, hint sfrnı, huş ğcı, eyz kekik, trçın, okliptus, ieriye ve hindistn cevizi ğcındn elde edilen uçucu yğlrın ise mruz ırkm sürelerindeki ölüm ornlrı isttistiki olrk ynı ulunmuştur (P>0.015). Sonuç olrk, uçucu yğlr mruz ırkm süresinin, uçucu yğın cinsine ğlı olrk T. confusum yumurtlrının ölüm ornlrını etkilediği sptnmıştır. Bu sonuç irçok rştırıcı trfındn ypıln çlışmlrl d orty konmuştur. Nitekim, Kim ve rk., (2003), trçın, krturp ve hrdl uçucu yğlrının

23 µl/l dozd S. oryze erginlerine krşı fumignt etkisinin mruz ırkm süresine göre değiştiğini (1, 2, 3, 4 gün) tespit etmişlerdir. Çizelge 4.1. Frklı uygulm sürelerinde 100 µl/l sit dozdki uçucu yğlr mruz ırkıln, T. confusum yumurtlrının ölüm ornlrı (%) Ölüm ornlrı (%)±SH Uçucu yğlr 24-st 48-st 72-st Kekik 100±0 A 100±0 A 100±0 A Yeşil nne 32±1.15 E c 86±2 D 91.3±0.66 C Zencefil 16±2.30 GHIJK 16±0 FGHI 20.6±1.82 HIJ Çm 19.3±0.66 GHI 21.3±1.76 EFG 14.7±1.33 JKLM Ppty 20.3±2.26 GH 21.3±2.40 EFG 38±4.16 E Sirken 31.3±2.40 EF 18.7±2.66 FGH 32±1.15 EF Fesleğen 20±2.30 GH 18.7±1.33 FGH c 22±1.15 GHI Kimyon 20±2.30 GH 30±4.6 E 28±2.30 FG Sedir 20±1.15 GH 12±0 HIJK 10.2±0.91 M Bergmot 22.7±2.90 FGH 16±1.15 FGHI 28±1.15 FG Hint sfrnı 11.3±0.66 JK 13.3±0.66 GHIJK 14±1.15 KLM Limon 12±1.15 IJK 7.3±0.66 K c 33.4±5.94 EF Huş ğcı 99.3±0.66 A 100±0 A 100±100 A Krier 14.7±1.76 GHIJK 12.7±0.66 HIJK c 18.5±0.70 HIJKL Defne 20±1.15 GH 24±0 EF 14±1.15 KLM Lvnt 16.7±1.33 GHIJK 10.7±0.66 IJK 18±2.30 HIJKL Göknr 10.7±0.66 JK 8.7±0.66 JK 14.7±1.76 JKLM Anson 93.3±1.76 B 96±4 B 96.7±1.76 B Beyz kekik 96.7±0.66 B 98±1.15 A 97.3±0.66B Trçın 100±0 A 100±0 A 100±0 A Citronell 12±1.15 IJK 12.7±1.33 HIJK 23.3±1.76 GH Okliptus 18±1.15 GHIJ 18±1.15 FGHI 18±2.30 HIJKL Soğn 96±2.30 B 99.33±0.66 A 100±0 A Srımsk 84.7±2.90 C c 90±2.30 CD 99.3±0.66 A İngiliz limonu 14.7±0.66 GHIJK 10.7±0.66 IJK 17.3±2.90 HIJKL İngiliz nnesi 12±1.15 IJK 13.3±1.76 GHIJK 16.7±0.66 IJKL Civn perçemi 11.3±0.66 JK 16±1.15 FGHI 15.3±1.33 JKLM Rezene 46.7±5.45 D c 90.7±5.20 C 100±0 A Ardıç 12±1.15 IJK 14.7±2.40 GHIJ 20±2.30 HIJK Kişniş otu 10±1.15 K c 30±2.30 E 54.7±0.66 D Bieriye 10±2.30 K 14.7±1.33 GHIJ 10.7±1.76 M Hindistn cevizi ğcı 24.7±4.66 EFG 23.3±0.66 EF 22±1.15 GHI Kontrol 12.4±2.32 SJK 9±1.08 JK c 13.7±1.20 LM Verilere çift yönlü vryns nlizi (ANOVA) uygulnmış olup, ynı sütund ulunn frklı üyük hrfler ve ynı stırd ulunn frklı küçük hrfler isttistiki olrk iririnden frklıdır. 13

24 Frklı Uygulm Dozlrınd Test Edilen Uçucu Yğlrın T. confusum Yumurtlrın Krşı Fumignt Etkisi µl/l Ölüm ornı (%) Civn perçemi Anson İngiliz limonu Citronell Hint sfrnı Yeşil nne Zencefil Çm Ppty Sirken Kimyon Fesleğen 250 µl/l Sedir Bergmot Defne Limon Krier Huş ğcı Kontrol Şekil Bzı uçucu yğlrın 100 ve 250 µl/l dozun 24 st süreyle mruz ırkıln T. confusum yumurtlrının yüzde ölüm ornlrı (%) Şekil 4.1. d görülen uçucu yğlrdn nson, yeşil nne, zencefil, çm, sirken, kimyon, sedir, ergmot ve limon dki uygulm dozunun rtışı yumurtlrın ölüm ornınd isttistiki olrk önemli rtış neden olmuştur (P<0.0001). Anson uçucu yğı 100 µl/l uygulm dozund 24 st sonund %93.3 ornınd ölüme neden olurken, u orn 250 µl/l dozd %100 e kdr ulşmıştır. Civn perçemi, ingiliz limonu, citronell, hint sfrnı, ppty, fesleğen, defne, krier ve huş ğcı uçucu yğlrınd ise, uygulm dozlrındki rtış yumurtlrın ölüm ornınd isttistiki olrk ir rtış seep olmmıştır (P>0.1). Anck, huş ğcı her iki uygulm dozund d 24 st sonund, T. confusum yumurtlrının %100 ölümüne neden olmuştur. 14

25 µl/l Ölüm ornı (%) µl/l Lvnt Göknr İngiliz nnesi Okliptus Rezene Ardıç Bieriye Beyz kekik Trçın Soğn Srımsk Kekik Kişniş otu H.cevizi ğcı Kontrol Şekil Bzı uçucu yğlrın 100 ve 250 µl/l dozun 24 st süreyle mruz ırkıln T. confusum yumurtlrının yüzde ölüm ornlrı (%) Şekil 4.1. de görülen uçucu yğlrdn rezene, rdıç, ieriye, eyz kekik, soğn, srımsk, kişniş otu, H. cevizi ğcı uçucu yğlrının uygulm dozlrının rtışı yumurtlrın ölüm ornlrı üzerinde isttistiki olrk önemli rtış neden olmuştur (P<0.0001). Rezene uçucu yğının 100 µl/l uygulm dozu T. confusum yumurtlrının %46.7 sini öldürürken, u orn 250 µl/l dozund %86 y çıkrk rezene uçucu yğı yumurtlr yüksek derecede fumignt etki göstermiştir. Aynı şekilde ieriye uçucu yğı d düşük uygulm dozund %10 ölüm ornın ship olurken, 250 µl/l dozd %44 ornınd yumurtlrın ölümüne seep olmuştur. Özellikle eyz kekik, trçın, soğn, srımsk ve kekik uçucu yğlrı düşük doz oln 100 µl/l de ile yumurtlr krşı %100 vey %100 e ykın etki göstermişlerdir. Sonuç olrk, yumurtlr krşı test edilen uçucu yğlrın zılrınd uygulm dozlrının rtışı T. confusum yumurtlrının ölüm ornlrının rtışın neden olmuştur. Bu sonuç irçok rştırıcı trfındn ypıln çlışmlrl d desteklenmektedir. Wng ve rk., (2006) Artemisi vulgris L. (di pelin otu) itkisinden elde edilen uçucu yğının 5, 10, 15 ve 20 µl/l dozlrınd, 24, 48, 72 ve 96 st mruz ırkm sürelerindeki fumignt etkisini T. cstneum un yumurtlrın krşı test etmişlerdir. Uçucu yğ konsntrsyonunun ve mruz ırkm süresinin rtmsıyl, Adi pelin otunun fumignt etkisinin de rttığını tespit etmişler ve 24 st sonund 20 µl/l dozd yumurtlrd %82, 48 st sonund %100 ölüme neden olduğunu ildirmişlerdir. Yine, Ppchristos ve Stmopoulos (2003), A. otectus yumurtlrın krşı lvnt, ieriye ve okliptus uçucu yğlrının 1, 2, 3, 4, 5, 6 ve 7 gün mruz ırkm süresinde, 9.8, 30.9, 119.7, ve µl/l dozlrını test etmişlerdir. Biyolojik testler sonucund dozlrın ve mruz ırkm sürelerinin yumurt çılımı üzerinde önemli ir etkisi olduğunu tespit etmişlerdir. 15

26 Bzı Uçucu Yğlrın T. confusum Yumurtlrın Krşı LT 50 ve LT 90 Değerleri Ön iyolojik testler sonund yumurtlr üzerinde %50 ve üzerinde ölüme neden oln srımsk, huş ğcı, trçın, kekik, eyz kekik, soğn, nson, rezene, yeşil nne ve kişniş otu uçucu yğlrının LT 50 ve LT 90 değerlerini elirlemek için iyolojik testler yürütülmüştür. Srımsk, huş ğcı, trçın, kekik, eyz kekik, soğn, nson, rezene, yeşil nne ve kişniş otu uçucu yğlrının LT 50 ve LT 90 değerleri Çizelge 4.2 de verilmektedir. Srımsk (0.9 st), huş ğcı (1.1 st), trçın (2.6 st), kekik (5.4 st), eyz kekik (9.5 st), soğn (12.6 st), nson (16 st) uçucu yğlrı T. confusum yumurtlrının %50 sinin ölümüne 1 günden dh kıs sürede neden olmuşlrdır. Rezene (25.4 st), yeşil nne (32.8 st) ve kişniş otu (68.3 st) uçucu yğlrı ise 1-3 gün rsınd yumurtlrın %50 sinin ölümüne seep olmuştur. LT 50 değerleri kıyslndığınd yumurtlr üzerinde en toksik uçucu yğın srımsk olduğu elirlenmiştir. Bunu sırsıyl, huş ğcı, trçın, kekik, eyz kekik, soğn, nson, rezene, yeşil nne ve kişniş otu uçucu yğlrı tkip etmektedir. LT 50 değerlerine kıldığınd, tüm uçucu yğlrın güvenlik rlıklrı irirleriyle çkışmmktdır. T. confusum yumurtlrının %90 ının ölümüne 1 günden dh kıs sürede neden oln uçucu yğlr ise, yine ynı şekilde srımsk (1.1 st), huş ğcı (1.8 st), trçın (3.9 st), kekik (18 st), eyz kekik (23.2 st), soğn (22.1 st), nson (22.4 st) uçucu yğlrı olmuştur. Rezene (51.1 st), yeşil nne (62.4 st), kişniş otu (105.8 st) uçucu yğlrı ise 2-5 gün rsınd yumurtlrın %90 ını öldürmüştür. Kekik, eyz kekik, soğn ile nson ve yrıc rezene ile yeşil nne uçucu yğlrının LT 90 değerlerine it güvenlik rlıklrı iririyle çkıştığı için u uçucu yğlrın toksisite değerleri ynı ulunmuştur. Anck u uçucu yğlr, srımsk, huş ğcı ve trçın uçucu yğlrın göre yumurtlr üzerinde dh düşük toksisiteye ship olmuştur. LT 90 değerleri kıyslndığınd, yumurtlr krşı en yüksek toksisiteye srımsk, en düşük toksisiteye ise kişniş otu ship olmuştur. 16

27 Çizelge 4.2. Bzı uçucu yğlrın T. confusum yumurtlrın krşı LT 50 ve LT 90 değerleri Uçucu yğlr n Eğim ± SH LT 50 (st) (Alt-üst güvenlik rlığı) Srımsk ± ( ) Huş ğcı ± ( ) Trçın ± ( ) Kekik ± ( ) Beyz kekik ± ( ) Soğn ± ( ) Anson ± ( ) Rezene ± ( ) Yeşil nne ± ( ) Kişniş otu ± ( ) LT 90 (st) (Alt-üst güvenlik rlığı) 1.1 ( ) 1.8 ( ) 3.9 ( ) 18 ( ) 23.2 ( ) 22.1 ( ) 22.4 ( ) 51.1 ( ) 62.4 ( ) ( ) λ 2c : Toplm test edilen irey syısı : Alt-üst güvenlik rlığı (%5 önem seviyesinde) c : Chi-squre değeri 17

28 Frklı Uygulm Sürelerinde Test Edilen Uçucu Yğlrın T. confusum Lrvlrın Krşı Fumignt Etkisi Test edilen uçucu yğlrın 100 µl/l sit dozd, 24, 48 ve 72 st mruz ırkm sürelerindeki T. confusum lrvlrın krşı fumignt etkisinin isttistiki nliz sonuçlrı Çizelge 4.3 de verilmiştir. 24 st mruz ırkm süresi sonund, zencefil, fesleğen, kimyon, limon, defne, lvnt, okliptus, soğn ve srımsk uçucu yğlrı lrvlr üzerinde kontrole göre dh yüksek ölüme neden olmuştur (P<0.0001). Bunlr içerisinden srımsk uçucu yğı 24 st sonund isttistiki olrk en yüksek (%15.4) ölüm ornın ship olmuş nck, test edilen 32 uçucu yğın hepsi T. confusum lrvlrın krşı 24 st sonund %50 den z fumignt etki göstermiştir. 48 st sonund ise srımsk uçucu yğının ynınd defne ve soğn uçucu yğlrının d lrvlr krşı fumignt etkileri rtmış ölüm ornlrı sırsıyl %41, %22 ve %24.4 olrk ulunmuştur. Diğer test edilen uçucu yğlr ise, lrvlrd en fzl %11 ornınd ölüme yol çmışlrdır. 72 st mruz ırkm süresi sonund ise, srımsk uçucu yğı (%83.3) en yüksek ölüm ornın ship olurken, unu soğn (%53.5), okliptus (%19) ve defne (%17.1) uçucu yğlrı tkip etmiştir. Diğer test edilen uçucu yğlr lrvlr üzerinde %11 vey dh z ölüme neden olmuşlrdır. 72 st sonund ylnız srımsk ve soğn uçucu yğlrı lrvlrd %50 nin üzerinde ölüm ornın ship olmuşlrdır. Clemente ve rk., (2003) yptıklrı çlışmd, nne, eyz kekik ve kekik itkilerini 5000 ppm dichloromethne d çözündürerek T. cstneum lrvlrın krşı fumignt etkilerini rştırmışlr ve özellikle nne nin lrvlrd %80 den fzl ölüm meydn getirdiğini ve kln lrvlrın d gelişme sürelerini uzttığı knısın vrmışlrdır. Bu çlışmnın nne uçucu yğı için elde edilen sonuçlr ters düştüğü görülmektedir. Nne türlerinin frklı olmsının ve ekstrksiyon hlinde itkilerin kullnılmsı ve öcek türünün frklı olmsı gii nedenlerden dolyı frklı sonuçlrın elde edildiği düşünülmektedir. Çizelge 4.3 yty olrk incelendiğinde ise, çm, ppty, sirken, fesleğen, kimyon, sedir, ergmot, hint sfrnı, limon, huş ğcı, krier, defne, lvnt, göknr, nson, okliptus, soğn, srımsk, ingiliz limonu, ingiliz nnesi, rezene, rdıç, ieriye ve hindistn cevizi ğcı uçucu yğlrının mruz ırkm sürelerindeki lrvlr üzerindeki ölüm ornlrı isttistiki olrk iririnden frklı ulunmuştur (P<0.0001). Diğer test edilen uçucu yğlrın ise lrvlr krşı etkisi mruz ırkm süresine ğlı olmdığı ve mruz ırkm sürelerindeki ölüm ornlrı, isttistiki olrk ynı ulunmuştur (P>0.08). Bu çlışmy enzer olrk, Ppchristos ve Stmpoulos (2002), A. otectus un 4. lrv dönemine krşı lvnt (2 µl/l), ieriye (2.5 µl/l) ve okliptus (6 µl/l) uçucu yğlrının 6, 12, 24, 36, 48, 96 ve 240 st mruz ırkm sürelerinin lrvlrın ölüm ornlrı üzerinde önemli etkiye ship olduklrını ildirmişlerdir. Özellikle lvnt uçucu yğının mruz ırkm süresinin 6 stten 48 ste uztıldığınd lrvlrın ölüm ornlrının yklşık 14 kt rttığını tespit etmişlerdir. T. confusum lrvlrın krşı çok syıd yüksek fumignt etki gösteren uçucu yğ sptnmmıştır. Zrrlının ütün dönemlerine krşı çok yüksek derecede fumignt etki gösteren srımsk ve soğn uçucu yğlrı ile en uzun mruz ırkm süresinde dhi %100 ölüme neden olmmıştır. 18

29 Çizelge 4.3. Frklı uygulm sürelerinde 100 µl/l sit dozdki uçucu yğlr mruz ırkıln, T. confusum lrvlrının ölüm ornlrı (%) Ölüm ornlrı (%)±SH Uçucu yğlr 24-st 48-st 72-st Kekik 0±0 D 0±0 E 2.90±1.45 IJKL Yeşil nne 1.1±1.19 BCD 1.3±1.33 DE 4±2.30 HIJK Zencefil 2.7±1.30 BC 2.9±1.43 CDE 6.8±3.55 EFGHIJ Çm 0±0 D 5.1±2.57 CD 6.9±1.33 EFGHI Ppty 0±0 D 2.8±1.38 CDE 4.4±0.29 EFGHIJ Sirken 0±0 D 4±0.05 CD 8±2.30 DEFGHI Fesleğen 3±1.46 BC 7.8±2.22 C 6.4±1.24 EFGHI Kimyon 8.07±2.16 BC 1.3±1.33 DE 8.1±2.16 DEFGHI Sedir 0±0 D 2.7±1.33 CDE 5.4±1.27 EFGHI Bergmot 0±0 D 0±0 E 5.3±1.33 EFGHI Hint sfrnı 0±0 D 2.8±1.36 CDE 11±3.64 CDEF Limon 3±1.52 BC 8.1±1.95 C 10±2.86 CDEFG Huş ğcı 0±0 D 0±0 E 11.2±2.39 CDE Krier 1.2±1.19 BCD 6.7±1.33 C 6.8±1.27 EFGHI Defne 2.7±1.33 BC c 22±2.02 B 17.1±1.07 DC Lvnt 2.7±1.36 BC 4.1±2.40 CD 4.5±0.24 EFGHIJ Göknr 0±0 D 11±6.03 C 8.7±1.45 CDEFGH Anson 0±0 BCD 0±0 E 3±1.45 FGHIJ Beyz kekik 0±0 D 2.7±1.33 CDE 1.3±1.33 JKL Trçın 0±0 D 1.3±1.28 E 1.3±1.28 JKL Citronell 0±0 D 2.8±2.72 CDE 4.2±2.31 GHIJK Okliptus 2.8±1.36 BC c 6.8±1.10 C 19±3.78 C Soğn 4.5±2.76 B c 24.4±1.96 B 53.5±3.25 B Srımsk 15.4±2.20 A c 41±3.84 A 83.3±0.40 A İngiliz limonu 0±0 D 4±0.05 CD 0±0 L İngiliz nnesi 0±0 D 0±0 E 2.7±1.33 IJKL Civn perçemi 1.3±1.33 BCD 1.3±1.33 DE 1.3±1.33 JKL Rezene 0±0 D 0±0 E 2,9±1.44 IJKL Ardıç 0±0 D 1.4±1.38 DE 7.5±1.43 DEFGHI Kişniş otu 0±0 D 0±0 E 2.7±1.33 IJKL Bieriye 0±0 D 4.3±2.63 CD 4.3±2.5 GHIJK Hindistn cevizi 0±0 D c 2.9±1.43 CDE 9±1.03 CDEFGH Kontrol 0±0 D 3.3±1.73 DE 1.3±1.26 KL Verilere çift yönlü vryns nlizi (ANOVA) uygulnmış olup, ynı sütund ulunn frklı üyük hrfler ve ynı stırd ulunn frklı küçük hrfler isttistiki olrk iririnden frklıdır. 19