TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLET DEMİRYOLLARI İŞLETMESİNİN PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ

Transkript

1 Gaz Ünv. Müh. M. Fa. Der. Journal of the Faculty of Engneerng and Archtecture of Gaz Unversty Clt 27, No, , 202 Vol 27, No, , 202 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLET DEMİRYOLLARI İŞLETMESİNİN PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ Fret Şnas KAZANCIOĞLU Gaz Unversty, Technology Faculty, Energy Systes Engneerng, Anara,Türye (Gelş/Receved: ; Kabul/Accepted: ) ÖZET Avrupa Brlğ (AB) rterler ve hedefler bell olan ve üyes olduğu ülelern bu rterler taşıasını zorunlu ılan br yapıya sahptr. Türye, AB ye aday br üle olara brlğn gerelern yerne getre çalışalarına AB nce açılan başlılar altında deva etetedr. Açılan başlılardan brsde Ulaştıra dır. Bu bağlada, bu çalışa le ulaştıra başlığının en önel paraetrelernden br olan Deryolları şleteclğnde Türye nn AB ülelerne göre duruu Ver Zarflaa Analz (VZA) ullanılara ortaya onuluştur. VZA seçlen arar vere brlernn (KVB) (bu çalışada üleler) deryolları göstergelern date alara ço paraetrel ve non-paraetr br yalaşıla görecel perforans analz yapar. Analzde farlı odel düşünülere he şlete he de yolcu taşıacılığında deryolu ullanıı terch baıından perforans değerlendres yapılıştır. Bu çalışanın çıtıları Türye nn deryolu göstergeler baıından AB ye entegrasyonu çn hedef poltalarının belrlenesne sout değerlerle yardıcı olacatır. Anahtar Keleler: Deryolları, Ver Zarflaa Analz, Etnl PERFORMANCE ASSESSMENT OF TURKISH STATE RAILWAYS ENTERPRISE ABSTRACT The European Unon (EU) has a structure where ts crtera and objectves are nown and where eber states are oblgated to carry out these crtera. Turey s contnung to carry out the requreents as a canddate to the Unon through the chapters of the acquts opened by the EU. One of the chapters opened s transport. In ths context, wth ths wor, ralway operatons, as one of the ost portant paraeters of the Mnstry of Transportaton, and Turey s stuaton n relaton to the EU natons has been put forward by usng the Data Envelopent Analyss (DEA). The DEA s conducted by selected decson ang unts (DMU) (n ths case countres) wth a relatve perforance analyss usng a ult-paraeter and non-paraetrc approach bearng n nd the ralway ndcators. In the analyss, two dfferent odels are consdered n whch a perforance evaluaton has been done n ralway preference for operatons as well as passenger transport. The output of ths wor, n ters of Turey s ralway ndcators, wll assst wth tangble values n dentfyng the target polces for EU ntegraton. Key words: Ralways, Data envelopent analyss, Effcency.GİRİŞ (INTRODUCTION) Türye de 856 yılında başlayan deryolu çalışaları hızla gelşen tenoloj ve hızla artan nüfusa oranla gelşn olduça yavaş gerçeleştretedr. Hızla gelşen sanayleşe berabernde hızlı ve daha ucuz taşıacılığın gelşesne olan htyacı ortaya çıarış ve bu htyaç deryollarının hızla gelşne neden oluştur. Yüse hızlı trenlern gelşes le büyü tle yolcu taşıacılığı olaylaşıştır. Ülezde de hızla gelşen deryolları şleteclğn AB üleler arasında onuunun belrlenes ve deryolları göstergeler baıından AB ye uyuunun sağlanası açısından br onu analzne htyaç duyulatadır. Bu ıyaslaa grdlern çıtıya dönüştüre etnlğ baıından yapılıştır. Dolayısıyla şletenn perforansı en az grd le asu çıtı elde edeble açısından etn abul edlştr. Bu ço değşenl problen çözüünde

2 F. Ş. Kazancıoğlu Türye Cuhuryet Devlet Deryolları İşletesnn Perforans Değerlendres lteratürde brço alanda uygulaa ânı bulan ve popüler olan Ver Zarflaa Analz (VZA) ullanılara yapılıştır Etnl ve verll, brlte anılan ve çoğu zaan brbrleryle arıştırılan avralar oluştur. Verll dendğnde üreten br brn çıtılarının grdlerne oranı anlaşılatadır. Etnl se, üreten br brn gözlenen çıtı, grd oranı le optal çıtıgrd oranı arasında arşılaştırayı çerr. Br başa deyşle etnl var olan üret yeteneğ le potansyel üret yeteneğnn arşılaştırılasıdır. Koopans [] şdlerde ten etnl dedğz avraı tanılaıştır: "Br grd çıtı vetörü anca br çıtıyı arttıra ya da br grdy azalta sadece başa br çıtıyı azalta ya da başa br grdy artıra le üünse etndr". Koopans'ın tanıına göre, br üreten br anca ulaşableceğ nha br sınıra ulaştığında etn olacatır. Bu nha sınırın bulunasının ya da önce bast tanıda yer alan potansyel üret yeteneğnn tespt edlesnn, dolayısıyla etnlğn ölçülesnn zorluğu, etnl avraının verllğe nspetle braz gerye tlesne, zaan zaan da verllle eş anlalı olara ullanılasına neden oluştur. Debreu [2] ve Farrell [3] ten etnl çn br ölçüt gelştrşlerdr. Buna göre, br üreten brn ten etnlğ, evcut çıtıları üreteye deva etes oşuluyla, br es bütün grdlerde gerçeleştrleblece eş oranlı asu azalta tarına eşttr. Br brn bu ölçüt çerçevesnde etn olables çn hesaplanan ölçütün değernn br olası yan aynı üret tarını elde edeble çn grdlerde br azalta yapanın üün olaası gereetedr. Farrell [3] etnlğn ölçülebles çn blnes gereen sınırın gerçe hayatta tesptnn olanasızlığı nedenyle, bu sınırı elde gözleler ullanara oluşturuştur. Elde gözlelern ullanılası etnl yerne nsp etnlğn ölçülesn zorunlu ılatadır. Farrell [3] etnl ölçütünün en önel ısıtı se grd ve çıtı sayılarının sınırlı olablesdr. Ço sayıda grd ve çıtı olduğu durularda nsp etnlğn ölçülesn aaçlayan Ver Zarflaa Analz, Charnes ve aradaşları [4] tarafından gelştrlştr. Doğrusal progralaa tabanlı br ten olan Ver Zarflaa Analz, üreten brlern etnllern değerlendrere br yandan perforans değerlendres yaparen, dğer taraftan da değerlendrlen brlern etn olableler çn alaları gereen önlelere de şaret edebletedr. Alternatf eonoetr yöntelere ıyasla olay uygulanable olanağına sahp olan ve herhang br üret fonsyonunun varsayılarını dayatayan Ver Zarflaa Analz, "eonode lberalleşe eğllernn gelşesyle rasyonelleşe doğrultusunda atılı ve grşler arttığı, bunun reabet gücü ve verll-etnl üzernde etler daha yaından ve duyarlılıla zlenr" olduğu ülez çn de önel br yere sahp oluştur. Yönten ullandığı grd ve çıtıların serbestçe seçlesne zn veres ve brlern önel olaası, heen her setörde ve alanda ullanılablrl sağlaatadır. Bu çalışada verlerne ta olara ulaşılablen 20 AB ne üye le Türye arar vere brler olara date alınıştır. Etnllern belrlenesnde, 200 yılı verler ullanılıştır. Etnl analz sonuçları le deryolu şleteclğ baıından perforansta değşler sout değerler vasıtasıyla Türye çn deryolu şleteclğ açısından gelştrles gereen poltalara önerler sunabletedr. 2.MATERYAL ve METOT (MATERIAL AND METHOD) 2..Materyal (Materal) Analzde ullanılan grd ve çıtı değşenler Tablo de verlştr. TCDD şleteclğ çıardığı yıllı raporlarda teel statst göstergeler verse de brço hatalar çeren tablolar görülebletedr. Tablo. Analzde ullanılan deryolları göstergeler (Ralway ndcators used n the analyss) MODEL MODEL 2 Değşenler Grd (Input-I) Çıtı(Output-O) Grd (Input-I) Çıtı(Output-O) 0000 şye düşen Deryolu uzunluğu () (RPP) I düşen deryolu uzunluğu () (RPKM) I Yolcu-K (PKM) I Yolcu Sayısı (NP) I I İnsanların deryolları le seyahat sılığı (TFPR) O I Hat uzunluğuna düşen personel (NE) I Topla şlete gderler (TOE) I Sübvansyon (S) I Topla şlete gelrler (TOR) O 220 Gaz Ünv. Müh. M. Fa. Der. Clt 27, No, 202

3 Türye Cuhuryet Devlet Deryolları İşletesnn Perforans Değerlendres F. Ş. Kazancıoğlu Bu yüzden analzde ullanılan teel deryolu göstergeler, Avrupa İstatst Brlğ ver tabanından alınıştır. Analzde farlı odel gelştrlere he şlete he de deryolu ullanıı baıından etnl değerlendres yapılıştır. Etnl değerlendrles seçlen grd ve çıtılara göre farlı odel üzernde duruluştur. Bunlar: Model : İnsanların deryolu le seyahat ete sılığını çıtı ve teel deryolu ullanı paraetrelern grd olara alan Terch Etnlğ Model 2: İşletenn topla gelrlern çıtı ve teel şlete paraetrelern grd alan İşlete Etnlğ dr. Etnl analzlernde grd ve çıtı seçnde bazı rterler uygulanır. Örneğn KVB sayısının grd ve çıtı değşenlernn toplaının üç atından fazla olası gerer. Bu analz çn KVB olara 2 üle grd çn 5 değşen çıtı çn değşen düşünüldüğü çn 2>3(+5) şartı sağlanış olatadır. Ayrıca değşenlern seç çn öncelle değşenlern sayısal büyülüte olası gerçe değerler olası gb rterler göz önünde bulundurulalıdır Metot: Ver Zarflaa Analz (Method: Data Envelopent Analyss) Ver Zarflaa Analz (VZA), l olara Charnes, Cooper ve Rhodes [4] tarafından ürettler al veya hzet açısından brbrlerne benzer eono arar vere brlernn görel etnllernn ölçüles aacı le gelştrlştr. Anca paraetresz br etnl yöntedr. "Karar Brler grdy çıtıya dönüştüren (hoojen yapıda) şlete veya eono uruluşlar veya perforansları arşılaştırılaca olan brlerdr. Ver Zarflaa Analz, lteratürde adıyla "Data Envelopent Analyss" doğrusal progralaa teorsnn prensplerne dayanan ve spesf olara arar vere brlernn (lteratürde adıyla "Decson Mang Unts" ya da "DMU's") görel verllğn tahn ete çn tasarlanış olan paraetresz br yöntedr. VZA da arar vere br ter brtaı grdler brtaı çıtılara dönüştüreten sorulu şlete veya eono uruluşlar olara tanılanır. VZA yönten sahp olduğu en önel özell her arar vere brnde etnszl tarını ve aynalarını tanılayablesdr. Bu özellğ le yönte etn olayan brlerde ne adarlı br grd azalta ve/veya çıtı tarını artıra geretğne lşn olara proble çözenlere yol göstereblr. İl başta ar aacı güteyen uruların (hastane, slahlı uvvetler, ünverste vb.) arşılaştıralı etnlğnn ölçülesn hedefleyen bu yönte, daha sonraları ARGE projelernde, ço uluslu ya da ço şubel şretlern görel perforanslarının ölçüünde ve nhayet ar aaçlı üret ve hzet setörlernde de şleteler arası görel etnlğn ölçüünde yaygınca ullanılaya başlanıştır. Yönten getrdğ en önel yenl, brço grdnn ullanılara brço çıtının elde edldğ ortalarda paraetr yöntelerde olduğu gb önceden belrlenş herhang br analt üret fonsyonu varlığının öngörülesne geresn duyadan ölçü yapablesdr [5]. Ayrıca grd ve çıtılar ölçü brlernden bağısızdırlar. Bu nedenle şletenn değş boyutlarının aynı zaanda ölçülebles ânı vardır. Ver Zarflaa Analz, brden ço ve farlı ölçelerle ölçülüş ya da farlı ölçü brlerne sahp grd ve çıtıların arşılaştıra yapayı zorlaştırdığı durularda arar brlernn görel perforansını ölçey aaçlayan doğrusal progralaa tabanlı br tentr [6]. VZA yönte çolu grd ve çolu çıtılar çeren üret lşlernde grd ve çıtıların ağırlılarını belrleyere perforans arşılaştırası yapılasına olana tanır. Karar brlernn aynı hedefe yönel benzer şlevler göres, aynı pazar şartlarında çalışası ve grupta bütün brlern verlllern ntelendren etenlern yoğunlu ve büyülülernde farlılılar harç aynı olası şartları aranır. Problelern çoğunda, şlelerde brço grd ullanılır (personel sayısı, ücretler, çalışa saatler, teçhzat sayısı gb) [7,8]. Benzer bçde farlı çıtı ölçütler de evcuttur (arlılı, pazar payı, büyüe hızı gb). Karar vercler çn ullanılan brço grdnn sonucu bu grdlern dönüştürülesyle elde edlen çıtılardan dönüştüre şlende hang brlern verllğnn düşü olduğunu tespt ete olduça güçtür. Bu notada VZA arar verclere görecel etnller belrleede önel br yardıcı araç sunatadır. VZA yalaşıı referans guruplarının bütün brlerne dayanara br urasal etnl sınırı oluşturada doğrusal progralaadan faydalanatadır. Kurasal bre at çıtı referans grubunda bütün çıtıların ağırlılı ortalaaları yardııyla hesaplanır. Kurasal bre at grd se yne bütün referans grubunda grdlern ağırlılı ortalaalarıyla belrlenetedr. Doğrusal progralaa odelnde ısıtlar, urasal br çıtılarının, ncelenen br çıtılarından büyü veya eşt olasını geretretedr. Kurasal brn grdlernn, ncelenen brden daha düşü olası urasal brn aynı veya daha fazla çıtıyı daha düşü grd ullanara elde ettğn gösteretedr. Gaz Ünv. Müh. M. Fa. Der. Clt 27, No,

4 F. Ş. Kazancıoğlu Türye Cuhuryet Devlet Deryolları İşletesnn Perforans Değerlendres VZA, ço sayıda değşen le lşler (ısıtlar) br arada değerlendrldğ ateatsel progralaa gb tenler ullandığı çn ço sayıda grd ve çıtının br arada değerlendrlesne olana vereyen ve arar vercy sınırlandıran dğer tenlere göre ullanıcıya daha rahat çalışable anı sunar. Çünü polta üretlen ve yönetsel ararların alındığı gerçe hayat probleler pe ço fatörün aynı anda değerlendrlesn geretren araşı br yapıya sahptr. Bununla brlte VZA ateatsel progralaanın sahp olduğu genş teor ve etodoloj br sayesnde yol gösterc analzler ve yoruların yapılablesne olana sağlar [5]. adet grds ve t adet çıtısı olan n adet KVB çn asze edlece çıtı/grd oranının ateatsel fades aşağıda verlştr. t UrYr r= Maxh = () V X = Bu fadede X j >0 paraetres j-nc arar br tarafından ullanılan -nc grd tarını, Y rj >0 paraetres de j-nc arar br tarafından ullanılan r-nc çıtı tarını gösteretedr. Bu arar proble çn değşenler arar brnn grd ve r çıtıları çn vereceğ ağırlılardır. Bu ağırlılar sırasıyla v ve u r olara gösterlştr. -ıncı KVB nn ağırlılarını dğer arar brler de ullandığı zaan etnllernn %00'ü geçeesn sağlayan ısıt: fonsyonda aaç fonsyonun paydasını ""e eştlee suretyle elde edlr: t MaxU,V = U Y (4) = Aşağıda ısıtlar altında: t U Y V X c=,,n = c V X = p = = c u, v >0 tü ve lar çn. p (5) Modelde u, v değerler grd ve çıtılar üzernde ağırlılardır ve problen değşenlern oluştururlar. Yuarıda odel doğrusaldır ve grdlern ağırlılı toplaını "" le ısıtlayıp, u ve v çn uygun değerler seçere, "p" arar brnn ağırlılı çıtı toplaını asze eder. Kesrl fonsyonda bulunan ""den üçütür ısıtları brncl doğrusal prograda da evcuttur. Böylece verll değer "" aşaaz. Benzer br doğrusal progra. " p. " arar br çn ağırlılı grdler nze edlere ve ağırlılı çıtılar ""e eştlenere elde edlr: MnV, U = V X (6) = p Aşağıda ısıtlar altında: s UrYrj r= ; j =,...,n (2) V X = j bçnde tanılanır. Son olara ullanılaca grd ve çıtı ağırlılarının negatf olaaasını sağlayan ısıt da; V X U Y c=,,n = t U Y = c c = t = U, V >0 tü ve lar çn. c (7) Ur 0;r =,..., t (3) V 0; =,..., bçndedr. Bu eştszller setn doğrusal progralaa foruna çevrp sples ya da benzer algortalarla çözüe ulaşa çn aszasyon forunda aaç fonsyonunun paydasının 'e eştlenp br ısıt halne getrles yeterldr. Eştl de aaç fonsyonunda esr asze ete çn pay ve paydanın breysel değerler değl pay ve paydanın brbrlerne göre değerler öneldr. Aynı ety yaalaa paydanın br sabte eştlenere yalnızca payın asze edlesyle üündür. "p. " arar br çn doğrusal progra esrl Görüldüğü üzere pral forülasyonda grd ve çıtı ağırlıları (u ve v ) poztfl ısıtına sahpen olağan doğrusal progralarda yalnızca negatf olaa ısıtları vardır. VZA'de bu atı poztf ola ısıtı, Charnes, Cooper ve Rhodes [4] tarafından odele onuluştur [9]. Böylece grd ve çıtı ağırlılarını aşağıda şelde ısıtlaışlardır: V > ε, =,..., U > ε, =,..., t (8) Burada "ε" hal edleblr denl üçü br değer veya non-archedean sabt olara anılan ve genellle 0-5 veya 0-6 düzeynde ullanılan br değerdr. 222 Gaz Ünv. Müh. M. Fa. Der. Clt 27, No, 202

5 Türye Cuhuryet Devlet Deryolları İşletesnn Perforans Değerlendres F. Ş. Kazancıoğlu Lewn ve Morey [0], ağırlılar üzernde poztfl ısıtını "alt sınır ısıtları" olara adlandıratadırlar. VZA analzler yönlü yapılır: Grdye yönel verll; sabt br çıtı düzey verlşen. Etn olayan arar brlernn grdlern (teel deryolu göstergeler) ne oranda daha az ullandıları tadrde etn olacalarının ölçüsüdür. Çıtıya yönel verll; sabt br grd düzey verlşen etn olayan arar brlernn etn olableler çn ne adar oranda daha fazla çıtı üreteler geretğnn ölçüsüdür. Ölçeğe göre Değşen/Azalan/Artan Getr (VRS, DRS, IRS): Ölçeğe Göre Değşen Getr Ölçeğe göre he artan he azalan he de sabt getr olableceğ anlaına gelr. Ölçeğe Göre Azalan Getr Grd vetöründe herhang br radyal artış çıtı vetöründe daha üçü oranda br radyal artışa neden olatadır. Ölçeğe Göre Artan Getr Grd vetöründe herhang br radyal artış çıtı vetöründe daha büyü oranda br radyal artışa neden olatadır (Şel 2). Grdye yönel yalaşıda, eğer br arar brne at herhang br grd tarının azaltılası o arar brne at başa br grd tarı artırıladan ve/veya çıtılardan brnn tarı azaltıladan üün olaıyor se bu arar br pareto-etn sayılır. Çıtıya yönel yalaşıda, eğer br arar brne at herhang br çıtı tarının artırılası o arar brne at başa br çıtı tarı azaltıladan ve/veya grdlerden brnn tarı artırıladan üün olaıyor se bu arar br pareto-etn sayılır. Grd ve çıtıya yönel hesaplanan verll değerlernn şel üzernde göster Şel de verlştr. Burada ullanılan grdye yönel verll hesabında se he CRS (Ölçeğe göre sabt getr) odel he de VRS (ölçeğe göre azalan/artan getr) odel ullanılıştır. Bu odellere göre se; Ölçeğe göre Sabt Getr (CRS) : Burada, grd vetöründe herhang br radyal artış çıtı vetöründe aynı oranda br radyal artışa neden olatadır. Radyal artış: bütün grd bleşenlernn aynı oranda artışı deetr. Şel. Grdye ve çıtıya göre verll (Input and Output Orented Effcency) Şel 2. Ölçeğe göre değşen odel (Varable returns to scale odel) Ölçe etnlğ CRS etnl soru le VRS etnl soru arasında aralığın ölçüünü yapatadır. Herhang br KVB çn ölçe etnlğ VRS varsayılarına göre elde edlen etnl sorunun CRS etnl soruna bölünes le hesaplanatadır. Ölçe etnl sorunun den üçü olası ölçe etnszlğne e (%00) eşt olası aynı zaanda CRS etnl soru le VRS etnl sorunun e eşt olası duruunda arar brnn ölçe etn olduğunu gösterr. Böylece yuarıda şelde bulunan arar brlernden B ve D ten olara etn anca ölçe açısından etn değldr. Burada yalnızca C arar br ölçe etnlğe sahptr []. Doğrusal progralaa odelnde arar brler üzernde ağırlıları e eştleyen ısıt etnl sınırının en y gözle n çolu doğrusal obnasyonlarından oluşasına ve görel etnlğn daha az atı br şelde tanılanasına olana tanır. Çünü bu ez ölçeğe göre artan ve azalan durular da odeln çnde yan etnl sınırında yer alır. Genel olara ölçeğe göre sabt getr duruunda etnl arşılaştırası ortaya perforansın daha düşü olduğu br res çıarır. Çünü br arar brnn "" etnl değerne ulaşables çn he ten etnlğe he de ölçe etnlğne sahp olası gereetedr. Gaz Ünv. Müh. M. Fa. Der. Clt 27, No,

6 F. Ş. Kazancıoğlu Türye Cuhuryet Devlet Deryolları İşletesnn Perforans Değerlendres Ölçeğe göre değşen getr duruunda se ölçe etnlğ olayan br br eğer ten etnlğe sahpse "en y gözle" olara sınır üzernde yer alablr [2]. Dolayısıyla aynı arar br çn ten etnl ölçüsünün ölçeğe göre sabt getr duruunda ölçeğe göre değşen getr duruuna ıyasla daha düşü olduğu söyleneblr. 3.ANALİZ SONUÇLARI (RESULTS OF ANALYSIS) AB ye üye 20 üle le Türye nn deryolu göstergeler baıından etnller, çıtı yönlü CRS ve çıtı yönlü VRS odeller le hesaplanış ve sonuçlar değerlendrlştr. Daha öncede belrtldğ gb 00 den büyü etnl soruna sahp üleler etn değldr. Böyle br KVB nn etn onua çıables çn çıtısını etnl soru adar arttıralı ayrıca grdde fazlalıları ve çıtıda azlıları varsa bunları da telaf eteldr. Çıtı yönlü odel le bulunan etnl soru veya 00% se ve bu brn grdlernde ya da çıtılarında ara etnszl yosa bu KVB etndr denr. Etnl soru 00 den fazla olan KVB ler etn değldr. Etn olayan br KVB nn etnl sorunun br anlaı da şudur: Bu br çıtılarını etnl soru adar arttırır se etn onua yüseleblr. Örneğn CRS analz sonuçlarına göre etnl soru %95,97 olan br KVB etn onua gelebles çn çıtısını %95,97 oranında arttıralıdır. 3..Model (Terch Etnlğ) Sonuçları (Results of Model (Preferred Effcency)) Şel 3, Model etnl analz sonuçlarına göre; CRS etnlğne göre Danara ve Norveç %00 etnl soruna ulaşara dğer bütün ülelere referans oluşlardır. Fnlandya se %00,98 etnl soru le etn olaya en yaın üle onuundadır. Türye'nn CRS etnl soru %75,06'dır. Bu değer Türye'nn deryolu ullana sılığını %65,06 değernde arttırası duruunda etn br üle onuuna gelesn sağlayacatır. Bunun yanı sıra yolcu sayısı ve yolcu- grdlernde de artış sağlaası gerer. Bu artış Danara'nın değerlernn %22's ve Norveç'n değerlernn %7'nn toplaı adar olalıdır (Tablo 2). Bu sonuçlar gösteretedr ; Türye'nn deryolu yolcu sayısını arttırası ve seyahat eden yolcuların seyahat yol esafelernn uzun olası gerer. Model, VRS etnl sonuçlarına göre (Şel 3), Türye, Yunanstan, Portez, Danara, Norveç, İsvçre, Fnlandya, Slovaya ve Bulgarstan analz yapılan bütün yıllar çn etndrler. Anca Türye, Portez ve Bulgarstan dğer ülelere referans olaıştır. Etn olayan br KVB nn etn onua yüseleblesnn başa br yolu da grd ve çıtılarını endsne referans olan KVB lerne Tablo 2'de verlen yüzdeller oranında değştresyle üündür. Model analz sonuçlarına göre he CRS he de VRS etnlğ baıından etn olan Danara ve Norveç ölçe etn ülelerdr. Şel 3. Model çn etnl sorları (Effcency scores for Model ) 224 Gaz Ünv. Müh. M. Fa. Der. Clt 27, No, 202

7 Türye Cuhuryet Devlet Deryolları İşletesnn Perforans Değerlendres F. Ş. Kazancıoğlu Tablo 2. Model analz sonuçları (Results of Model Analyss) MODEL -VRS MODEL -CRS Etn Üleler İçn Referans Ola Sayısı DMU Etn Olayan Üleler İçn Referans Aldıları Üle (Ağırlığı) TR 0 DK (0,22) NO (0,07) GB DK (0,75) CH (0,25) DK (2,59) NO (0,09) GR NO (0,30) PT 0 DK (0,5) DE DK (0,76) CH (0,24) DK (,88) NO (0,3) DK 7 IT DK (0,74) CH (0,26) DK (,09) NO (0,2) NL DK (0,99) CH (0,0) DK (,) ES DK (0,39) NO (0,03) DK (0,59) DK (0,54) NO (0,28) BE DK (0,9) CH (0,09) DK (,2) NO (0,06) FR DK (0,83) CH (0,7) DK (0,99) NO (0,49) CH 7 DK (,39) NO (0,74) NO 5 7 AT DK (0,9) CH (0,09) DK (,00) NO (0,32) SE GR (0,40) NO (0,60) NO (0,72) FI 2 DK (0,23) NO (0,44) CZ DK (0,78) NO (0,22) DK (0,74) NO (0,4) SK 2 DK (0,20) NO (0,) HU DK (0,44) NO (0,2) SK (0,35) DK (0,5) NO (0,25) BG 0 DK (0,4) NO (0,08) RO DK (0,08) NO (0,09) DK (0,37) SK (0,46) DK (0,26) NO (0,30) 3.2. Model 2 (İşlete Etnlğ) Sonuçları (Results of Model 2 (Operatng Effccency)) çıtılarını endsne referans olan KVB lerne Tablo 3'de parantez çersnde verlen yüzdellere benzeesyle üündür. Şel 4, Model 2 etnl analz sonuçlarına göre; CRS etnlğne göre İngltere, Yunanstan, Alanya, Fransa, Avusturya ve İsveç %00 etnl soruna ulaşara etn üle onuundadırlar ve dğer bütün ülelere referans oluşlardır. Türye'nn CRS etnl soru %64,04'dür. Bu değer Türye'nn deryolu şlete gelrn %64,04 değernde arttırası duruunda etn br üle onuuna gelesn sağlayacatır. Bunun yanı sıra yolcu sayısı, çalışan sayısı ve sübvansyon grdlernde de artış sağlaası gerer. Bu artış İngltere'nn değerlernn %2,2's, Alanya'nın değerlernn %2's ve Fransa'nın değerlernn %'nn, toplaı adar olalıdır (Tablo 3). Model 2, VRS etnl sonuçlarına göre Türye'nn de çersnde br ço üle etn durudadır. Bu üleler Tablo 3'de verlştr. Etn olayan br KVB nn etn onua yüseleblesnn başa br yolu da grd ve 3.3. Süper Etnl Analz Sonuçları (Results of Super Effcency Analyss) Etn KVB lernn end çersnde sıralaası süper etnl analz le yapılır. Bu analz sonuçlarına göre Model çn CRS etnlğnde Norveç ve Danara olara sıralanıştır. VRS etnlğnde se Türye, Yunanstan, Danara, Norveç, Bulgarstan, İsvçre, Portez, Fnlandya ve Slovaya olara sıralanıştır. Model 2 çn CRS etnlğnde Yunanstan, Avusturya, Fransa, İsveç, İngltere, Hollanda ve Danara olara sıralanışlardır. Model ve Model 2 VRS analz sonuçlarında etn çıan ülelern VRS etnl sıralaası seçc olaış süper etnller bg olara çııştır. Etn olayan üleler endlerne referans üle seçeren bu sıralaayı date alablrler. Gaz Ünv. Müh. M. Fa. Der. Clt 27, No,

8 F. Ş. Kazancıoğlu Türye Cuhuryet Devlet Deryolları İşletesnn Perforans Değerlendres Şel 4. Model 2 çn etnl sorları (Effcency Scores for Model 2) Tablo 3. Model 2 analz sonuçları (Results of Model 2 Analyss) MODEL 2-VRS MODEL 2-CRS Etn Üleler İçn Referans Ola Sayısı DMU Etn Olayan Üleler İçn Referans Aldıları Üle (Ağırlığı) TR 0 GB (0,02) DE (0,02) FR (0,0) GB 7 2 GR 2 PT GB (0,0) DE (0,02) DE 4 9 DK GB (0,06) NL (0,04) NO (0,9) GB (0,0) NL (0,7) IT GB (0,4) DE (0,8) FR (0,08) DE (0,49) BG (0,) GB (0,7) DE (0,08) FR (0,23) AT (0,06) NL 6 6 ES GB (0,02) DE (0,4) NL (0,08) NO (0,7) BG (0,06) GB (0,06) DE (0,5) NL (0,) BE GB (0,02) DE (0,00) NL (0,22) AT (0,53) BG (0,23) GB (0,02) DE (0,04) AT (0,55) FR 2 5 CH GB (0,0) NL (0,6) FR (0,03) AT (0,0) DE (0,6) GB (0,09) NL (0,52) FR (0,08) NO 4 GB (0,00) NL (0,02) FR (0,03) AT 4 8 SE 2 0 FI GR (0,60) PT (0,2) NL (0,2) NO (0,02) BG (0,5) GR (0,5) NL (0,9) AT (0,02) CZ GB (0,03) DE (0,03) AT (0,22) BG (0,72) GB (0,04) DE (0,04) AT (0,24) SK 0 GR (0,32) NL (0,0) AT (0,8) HU GB (0,02) NL (0,08) NO (0,8) AT (0,5) BG (0,57) GB (0,03) DE (0,02) AT (0,2) BG 6 GB (0,0) DE (0,0) AT (0,03) RO 0 GB (0,00) DE (0,02) FR (0,0) AT (0,09) 226 Gaz Ünv. Müh. M. Fa. Der. Clt 27, No, 202

9 Türye Cuhuryet Devlet Deryolları İşletesnn Perforans Değerlendres F. Ş. Kazancıoğlu 4. SONUÇLAR (CONCLUSION) Türye jeopolt onuu gereğ aday olduğu AB ne ulaştıra onusunda özellle deryolu le AB le Asya üleler arasında ordor ola yolunda hedeflerne, EU gre yolunda hedeflerne ve Dünya eonosnde söz sahb ola hedefne ulaşables çn teel deryolu grdler le çıtıları arasında dengey urası gereetedr. Çalışanın çıtılarına göre Türye nn etn br üle onuuna gelebles çn deryolu ullanı sılığını arttırası, yolcu sayısı ve seyahat eden yolcuların deryolu ullanı esafelern arttıraları yönünde poltalar üretles ve teşvler getrles önerleldr. Deryolu şleteclğnn arlı br uruluş olables ve şlete etn br uru halne gelebles çn çalışan sayısını, sübvansyon tarında artışı sağlaası gereetedr. Anca devlete yü getren sübvansyonu azaltables çn sübvansyon arşılaa oranını arttırası gereetedr. Bu çalışa, Türye de polta üretenlere ulaştıra özellle deryolu grdlernn ve çıtılarının nasıl etn ullanılacağı yönünde sout verler sunatadır. Kısaltalar (Abbrevatons) TR GB GR PT DE DK IT NL ES BE FR CH NO AT SE FI CZ SK HU BG RO TÜRKİYE İNGİLTERE YUNANİSTAN PORTEKİZ ALMANYA DANİMARKA ITALYA HOLLANDA İSPANYA BELÇİKA FRANSA İSVİÇRE NORVEÇ AVUSTURYA İSVEÇ FİNLANDİYA ÇEK CUMH. SLOVAKYA MACARİSTAN BULGARİSTAN ROMANYA KAYNAKLAR (REFERENCES). Koopens, T.C., Actvty analyss of Producton and Colloceton, John Wley end Sons Inc., New Yor, Debreu, G., The Coeffcent of Resource Utlzaton, Econoetrce, Clt 9, No 3, , Farrell, M.J., The Measureent of Productve Effcency, Journal of the Royal Statstcal Socety Seres A, General, Clt 20, No 3, , Charnes, A., Cooper, W.W., Rhodes, E.L., Measurng the effcency of decson ang unts, European Journal of Operatonal Research, Clt 2, , Özo, U., Ver zarflaa analz ve Malqust topla fatör verllğ endes le Türye de llern tarı etnllernn ncelenes, Yüse Lsans Tez, Gaz Ünverstes Fen Bller Ensttüsü, Anara, 2-22, Noran, M., Stoer, B., Data Envelopent Analyss : The Assesent of Perforance, Waley, New Yor, Clt 7, 29-35, Baysal, M.E., Uygur, M., Tolu, B., A study of the relatve effcency of TCDD ports, usng data envelopent analyss, Journal of the Faculty of Engneerng and Archtecture of Gaz Unversty, Clt 9, No 4, , Yurdaul, M. ve İç, Y., Perforance Measureent and Analyss for the Tursh Autootve Copanes TOPSIS Method Usng a Case Study, Journal of the Faculty of Engneerng and Archtecture of Gaz Unversty, Clt: 8, No:, Charnes. A., Cooper, W., An Explct General Soluton n Lnear Fractonal Prograng. Naval Research Logstcs Quarterly, Clt 20, , Lewn. A.Y., Morey R.C., Measurng the Relatve Effcency and Output Potental of Publc Sector Organzatons: An Applcaton of Data Developent Analyss, Internatonal Journal of Polcy Analyss and Inforaton Systes, Clt 5, No 4, , 98.. Färe, R., Grossoppf, S., Norrs, M., Zhang, Z., Productvty growth, techncal progress and effcency change n ndustralzed countres, Aercan Econoc Revew, Clt 84, No, 66-83, Andersen, P. and Petersen, N.C., A procedure for ranng effcent unts n data envelopent analyss, Manageent Scence, Clt 39, No 0, , 993. Gaz Ünv. Müh. M. Fa. Der. Clt 27, No,

10