Doç. Dr. Mersin Üniversitesi, Turizm Fakültesi, **

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Araştıralar Dergs The Journal of Internatonal Socal Research Clt: 9 Sayı: 44 Volue: 9 Issue: 44 Hazran 2016 June Issn: GRİ İLİŞKİSEL ANALİZ YÖNTEMİYLE TURİZM ALT SEKTÖRLERİNİN FİNANSAL PERFORMANSLARININ ÖLÇÜLMESİ FINANCIAL PERFORMANCE MEASUREMENT OF TOURISM SUB-SECTORS BY GREY RELATIONAL ANALYSIS METHOD Erdnç KARADENİZ Levent KOŞAN Fath GÜNAY Selda DALAK Öz Bu çalışanın teel aacı Türkye Cuhuryet Merkez Bankası nın (TCMB) yayıladığı sektör oranları yardııyla turz alt sektörlernn fnansal perforanslarını ölçektr. Çalışada turz alt sektörlernn fnansal perforansları lkdte, fnansal yapı, varlık kullanı ve kârlılık göstergeler bağlaında ncelenştr. Dört teel gösterge kapsaında 32 fnansal oran kullanılarak yapılan fnansal perforans analznde Gr İlşksel Analz yöntenden yararlanılıştır. Bu kapsada TCMB sektör oranlarına ulaşılan altı alt sektörün dönene lşkn fnansal perforansları değerlendrlştr. Elde edlen bulgulara göre turz şrketlernn fnansal perforanslarının ölçülesnde en önel gösterge fnansal yapı, en az etk eden gösterge se varlık kullanı göstergesdr. Çalışada ayrıca turz alt sektörler perforanslarına göre sıralanıştır. Buna göre genel perforans bağlaında en başarılı alt sektörün seyahat acentes ve lgl hzetler sektörü, en başarısız alt sektörün se denz yolcu taşıacılığı olduğu saptanıştır. Göstergeler bazında bakıldığında lkdte ve fnansal yapı göstergelernn her ks açısından da konaklaa alt sektörü en başarılı, denz yolcu taşıacılığı en başarısız alt sektördür. Varlık kullanı gösterges açısından en başarılı sektör seyahat acentes ve lgl hzetler sektörü ken, konaklaa alt sektörü en başarısız perforansa sahptr. Son olarak kârlılık gösterges açısından en başarılı sektör seyahat acentes ve lgl hzetler sektörü, en düşük perforansa sahp alt sektör se kara yolcu taşıacılığı olarak saptanıştır. Anahtar Keleler: Turz Alt Sektörler, Gr İlşksel Analz, Fnansal Perforans, TCMB Sektör Oranları. Abstract The an purpose of ths study s to easure tours sub-sectors fnancal perforance usng sectors fnancal ratos publshed by Central Bank of the Republc of Turkey (CBRT). Fnancal perforances of the tours sub-sectors were nvestgated n the context of lqudty, fnancal structure, turnover and proftablty ndcators. Wthn four ndcators 32 fnancal ratos were used. Gray Relatonal Analyss (GRA) ethod was used to easure fnancal perforance. The study covers between the years of the sx sub-sectors (Other passenger land transportaton, Sea and other coastal passenger water transport, Accoodaton, Food and beverage servce actvtes, Travel agency, tour operator and other reservaton servce and related actvtes and Auseent and recreaton actvtes). Accordng to the fndngs, fnancal structure s the ost portant ndcator and turnover s the ost trval ndcator n the fnancal perforance easureent of that sx tours sub-sectors. In the study also tours sub-sectors were sorted by the perforance accordng to the result of GRA ethod. The ost successful sector s the travel agency, tour operator and other reservaton servce and related actvtes, (others; the second accoodaton, the thrd food and beverage servce actvtes, the forth other passenger land transportaton, the ffth auseent and recreaton actvtes) and the ost unsuccessful sector s sea and other coastal passenger water transport. When we look at lqudty and fnancal structure ndcators accoodaton s the ost successful and the sea and other coastal passenger water transfer sub-sector s the ost unsuccessful. In ters of asset utlzaton ndcator the ost effectve sector s travel agency, tour operator and other reservaton and related actvtes, and the ost unsuccessful sub-sector s accoodaton. Fnally n ters of proftablty ndcator the ost successful sub-sector s travel agency, tour operator and other reservaton and related actvtes, and other passenger land transport sub-sector was deterned as the ost unsuccessful. Keywords: Tours Sub-sectors, Gray Relatonal Analyss, Fnancal Perforance, CBRT Sector Ratos. GİRİŞ Turz, kültürel, sosyal ve tarh değerlern korunasına yaptığı katkılarının yanı sıra ekonode yarattığı kata değer, sthda, dövz grds, çarpan etks, ödeeler dengesne etks ve Gayr Saf Mll Hasılaya (GSMH) katkısı açısından önel br sektördür. Turzn ekonok etklernden yararlana kânı ülkelern altyapı ve üstyapı yatırıları le ükün olaktadır. Turz sektörü, dünya ekonosnde 20. yüzyılın knc yarısından tbaren en hızlı gelşen ve genşleyen sektörlerden brdr. Çoğunlukla bölgesel veya ulusal kalkına çn br araç olarak görülen turz sektörü, gelr, ş alanları, verg gelrlernn oluşturulası, ödeeler denges problelernn haffletles ve gelşe katkıda bulunada rol oynayan önel br faktör olarak yern alıştır (Çıat ve Bahar, 2003: 2). Ülkeye dövz getren, Doç. Dr. Mersn Ünverstes, Turz Fakültes, drekaradenz@gal.co, Doç. Dr. Mersn Ünverstes, Turz Fakültes, leventkosan@gal.co, Arş. Grv. Mersn Ünverstes, Turz Fakültes, fgunay@ersn.edu.tr, Arş. Grv. Mersn Ünverstes, Turz Fakültes, seldakhl@ersn.edu.tr,

2 ekonoye katkı sağlayan özellğyle turz gayr saf yurtç hasıla ve sthda üzernde etkl olaktadır. Turz gelşekte olan ülkelern lgsn çeken, karşılaşılan ekonok sorunların haffletlesnde ve dar boğazların aşılasında br ekonok poltka aracı olarak kabul edlektedr (Bozgeyk ve Yoloğlu, 2015: 627). II. Dünya Savaşı nın btesyle brlkte, turz hareketler özellkle gelşş Batı toplularında artış gösterş, ekonok önenn zaanla anlaşılası le letş ve blg teknolojlerndek gelşeyle brlkte 21. yy küresel ekonosnde en hızlı gelşen sektörler arasında olduğu görülüştür (Bahar, 2006: 138). Türkye de 1980 sonrası dönede gelşe kaydeden turz sektörü, özellkle krz dönelernde car açıkların kapatılasında, şszlğn azaltılasında, ödeeler blançosunun dengelenesnde önel br role sahptr (Bozgeyk ve Yoloğlu, 2015: 627). Turz sektörünün Türkye ekonosne olan olulu etklernn yanı sıra huzurun yerleşes, sosyal ve kültürel etkleş, gelrn dengel dağılası gb brçok alanda olulu sosyal ve beşer etkler de bulunaktadır. Ekonok etkler üzerne bakıldığında yapılan çalışalarda (Bahar, 2006; Aykaç Alp, 2010; Bozgeyk ve Yoloğlu, 2015) Türk turz gelrlernn GSMH üzernde olulu etksn tespt etş ve uluslararası turzden elde edlen gelrlern uzun dönede Türkye nn ekonok büyüesn ve gelşey etkledğ analzlerle ortaya konuştur. Bu nedenledr k Türkye nn turz sektörüne yaptığı kau yatırı ve teşvkler, daha fazla turstn gelesyle turzden sağlanan gelrn artasına katkı sağlayacaktır (Turan Koyuncu, 2015: 967). Türk turz gelrler 2001 yılında 10 lyar dolarken bu raka 2014 yılında 34 lyar dolara ulaşış olup dış tcaret açığının kapatılasına etks 2001 yılında %133, 2005 yılında %55, 2010 yılında %46 ve 2014 yılında %41 dolaylarındadır (Bozgeyk ve Yoloğlu, 2015: 631). Turz sektörü konaklaa, yee çe, acenteclk, ulaştıra, eğlence ve hedyelk eşya gb brçok konuda hzet sunulan genş br sektör konuunda olup aynı zaanda brçok kşye de sthda olanağı sağlaaktadır. Turz şleteler, turze doğrudan hzet eden veya turstn teel htyaçlarının karşılanasını dkkate alarak sınıflandırıldığında, konaklaa, yee-çe, seyahat, ulaştıra, rekreasyonanasyon ve denz turz şleteler şeklndedr (Hals, 2009: 42-43). Avrupa Topluluğunda Ekonok Faalyetlern İstatstk Sınıflaası (NACE) kapsaında turz kapsaında yer alan ve çalışada da ele alınan alt sektörler kara taşıacılığı le yapılan dğer yolcu taşıacılığı, denz ve kıyı sularında yolcu taşıacılığı, konaklaa, yyecek ve çecek hzet faalyetler, seyahat acentes ve tur operatörü ve dğer rezervasyon hzetler ve lgl faalyetler le eğlence ve dnlence faalyetler şeklnde sınıflandırılaktadır. Günüüz yoğun rekabet ortaında fnansal perforansın ölçüles yalnızca fra yönetcler çn değl aynı zaanda, evcut ortaklar, devlet, kred verenler, yatırıcılar, rakpler, potansyel grşcler ve kauoyu çn öne arz etektedr. Şrketlern kend perforanslarını değerlendreler ve sonuçlar ışığında perforanslarını artırıcı önleler alaları rekabetç ortada büyük öne arz etektedr. Aaçların gerçekleştrles çn gösterlen planlı tü çaba ve sonuçların ntel veya ncel olarak değerlendrles perforans olarak fade edlektedr (Erdl ve Kalkan, 2005: 105). Perforans ölçüü se önceden belrlenen aaç ve hedeflere göre ortaya çıkan ürün, hzet ve sonuçları brlkte değerlendreye yönelk analtk br süreçtr (Köseoğlu, 2005: Akt. Aydenz 2009: 265). Perforans, belrlenş standartlara ulaşa sevyes olup şlete başarı ve başarısızlıklarında, ölçüüne kesnlkle gereksn duyulan br olgudur (Kabakçı, 2008: 168). İşlete perforansı fnansal ve fnansal olayan perforans ölçülern kapsaaktadır. Bu kapsada fnansal perforans, şletelern ekonok hedeflern değerlendrede kullanılan br olgudur (Ecer, Ulutagay ve Nasboğlu, 2011: 154). İşlete perforansının analz, şrket yapısı, fnansal yapı ve seraye yapısıyla lgl genş br boyut çndek sorulara yanıt veren analz, ölçü, değerlendre ve yorularla aacına ulaşan ntel ve ncel br çalışadır (Kabakçı, 2008: 168). Fraların varlığını sürdürebles ve rekabet avantajı elde edebles le bunun sürdürüleblrlğnn tespt çn fnansal perforans ölçütlerne htyaç vardır. Fnansal perforans analz le fralar sağlıklı karar ala, planlaa ve denet şlevlern etkn bçde yürüteblektedr. Fra yönetcler, fnansal perforans ölçütler le başarılı fnansal perforans yönetn gerçekleştreblekte ve fra değern arttırablektedr (Aydenz, 2009: 264). Fnansal analz genel olarak şletelern fnansal duruunun ve faalyet sonuçlarının, fnansal açıdan yeterl olup oladığını saptaak ve geleceğe yönelk tahnlerde bulunablek aacıyla, fnansal tablolarda yer alan hesaplar arasındak lşklern ve bunların yıllar çndek gelşlernn ncelenes olarak tanılanaktadır (Akgüç, 1998: 20). Bu çerçevede çalışanın teel aacı, TCMB sektör oranlarını kullanılarak turz alt sektörlernn fnansal perforanslarının Gr İlşksel Analz (GİA) yönteyle ölçülesdr. GİA yönte, brçok krtern bulunduğu, ver sayısının az olduğu ve dağılıın blnedğ durularda lşk derecesne göre sıralaa yapaya kân sunan sayısal br yöntedr. Ele alınan sektör sayısının, lgl sektörlern verlernn az olası ve ver dağılıının noral olaası nedenyle GİA yöntenn kullanılasının uygun olacağı görülüştür. Çalışa kapsaında altı alt sektör ele alınış olup lgl sektörlern yılları arasındak fnansal oranları çalışa verlern oluşturaktadır. Çalışa, belrlenen aaçlar doğrultusunda beş

3 bölüden oluşaktadır. Grş bölüünü takben çalışanın knc bölüünde lgl çalışalar lteratür taraası başlığında kısaca açıklanıştır. Üçüncü bölüde araştıra etodolojs kapsaında çalışanın aacı, öne, GİA yönte ve analzde kullanılan fnansal oranlar açıklanaya çalışılıştır. Dördüncü bölüde analz bulgularına yer verlştr. Sonuç kısında se ulaşılan sonuçlar lgl lteratür kapsaında tartışılarak sektörlere ve gelecek çalışalara yönelk önerler gelştrleye çalışılıştır. LİTERATÜR Fnansal perforansın ölçüünde genel olarak kullanılan fnansal oranlar, şrketlern fnansal tablolarında yer alan blglern brbrne oranlanası yardııyla evcut duruların ortaya konulası ve geleceğe lşkn tahnler yapılasına kân sunaktadır. Çalışanın bu bölüünde fnansal perforans konusunda yapılan lteratür taraasında erşleblen çalışalar öncelkle genel, sonrasında turz sektörü bağlaında kısaca açıklanaktadır. Chang (2006), Tayvan tcar bankalarının fnansal perforanslarını, fnansal oranları kullanarak GİA yönteyle ölçüştür. Kullanılan 20 oran çnde tcar bankaların fnansal perforansını etkleyen en önel beş oranı, verg önces özkaynak kârlılığı, aktf kârlılığı, verg önces aktf kârlılığı, aktf devr hızı ve car oran olarak saptaıştır. Kung ve Wen (2007), çalışalarında grş serayes şrketlern lkdte, nakt akış, seraye yapısı, kârlılık, büyüe ve varlık kullanı göstergelernden oluşan 6 fnansal gösterge kapsaında 20 orana göre fnansal perforanslarını ölçüşlerdr. Çalışada fnansal perforansa etk eden en önel oranların genel olarak varlık kullanı ve kârlılık oranları olduğu tespt edlştr. Aydenz (2009), yapış olduğu çalışada fraların fnansal perforansı üzernde akroekonok göstergelern etksn İMKB ye kote şleteler üzernde uygulaıştır. Çalışada özkaynak, varlık ve satışların kârlılığı üzernde en fazla etky üretc ve tüketc fyat endekslernn, FVÖK ve aortsan lavel FVÖK ü kapaste kullanı oranının, verg sonrası net faalyet kârını se faz oranlarının etkledğn saptaıştır. Ecer ve dğ., (2011), çalışalarında Türkye dek en büyük 500 şrket perforansı üzernde doğrudan dış yatırıların etksn analz etştr. 12 sektörün saptandığı çalışada doğrudan yabancı yatırıların 8 sektör kârlılığına negatf, 4 sektör kârlılığına se poztf etks olduğunu saptaışlardır. Peker ve Bak (2011), yaptıkları çalışada Türk sgortacılık sektörünün fnansal perforanslarını değerlendrdkler çalışada lkdte, kaldıraç ve kârlılık göstergelernden 10 oranı GİA yönteyle değerlendrşlerdr. Çalışa sonucuna göre lkdte oranları en önel gösterge olarak ortaya çıkıştır. Baş ve Çakak (2012), çalışalarında İMKB de şle göre 35 tekstl ve der sektörü teslcsn 21 orandan yararlanarak fraların başarısızlığını test edlesnde en önel olanlarını GİA le bulayı ve fnansal başarısızlık tahnnde lojstk regresyon le başarısını test eteye çalışıştır. Çalışada öncelkle GİA teknğnden yararlanarak fnansal başarısızlık tahnnde en önel göstergeler saptanış olup 21 oran çnden 3 oranın öne düzeyler yüksek olarak görülüştür. Bu oranlar aktf kârlılığı, net kâr arjı ve nakt oran olduğu tespt edlştr. Yazarlar çalışa le bu şeklde yapılan br tahnn en y sonucu ortaya koyacağını saptaışlardır. Der ve Tuncay (2012), İMKB şle gören gıda sektörü şletelern oran analz yardııyla faalyet ve kârlılık oranları kullanarak fnansal perforanslarını analz etşlerdr. Çalışada gıda şletelernn faalyetlernn olulu olduğu ancak kârlılık göstergeler bağlaında brüt kâr arjı dışında stenen sevyelerde kârlılık sergleyeedkler saptanıştır. Ayrıçay ve dğ. (2013), İMKB-30 endeksnde fnansal olayan fraların fnansal perforansını kıyaslaayı aaçladıkları çalışada, lkdte, varlık kullanı, fnansal yapı ve kârlılık göstergeler kapsaında topla 23 orana göre fraları sıralaışlardır. Çalışada göstergeler öne derecelerne göre kârlılık, fnansal yapı, varlık kullanı ve lkdte şeklnde sıralanıştır. Bektaş ve Tuna (2013), yaptıkları çalışada Borsa İstanbul gelşen şleteler pyasasında yer alan 11 franın GİA yönteyle altı fnansal oranına göre perforanslarını değerlendrerek sıralaa yapıştır. Sonuca göre en yüksek perforansa sahp franın özkaynak kârlılığı, varlık kârlılığı ve net kâr arjı yüksek olası göze çarpaktadır. Ecer (2013), Türkye de özel bankacılık sektöründe yer alan 11 bankanın seraye yeterllk, lkdte, aktf kaltes ve kârlılık göstergeler bağlaında 12 oranın GİA le fnansal perforanslarını nceleştr. Elde edlen sonuca göre bankaların fnansal başarısındak en önel göstergenn aktf kaltes olduğu saptanıştır. Ecer ve Böyükaslan (2014) çalışalarında Türkye dek en büyük dört futbol kulübünün lkdte, fnansal yükülülük ve kârlılık oranlarından olan 11 oran le fnansal perforanslarını GİA yönteyle değerlendrşlerdr. Çalışada en önel fnansal göstergenn fnansal yükülülük olduğu saptanıştır. Tayyar ve dğ. (2014), BİST e kayıtlı blş ve teknoloj sektörü şletelernn fnansal perforanslarını analz ettkler çalışada lkdte, al yapı, faalyet ve kârlılık oranları dahlnde 12 oranı

4 GİA yönteyle değerlendrşlerdr. Çalışa sonucunda en önel fnansal göstergenn kârlılık göstergeler olduğunu saptaışlardır. Doğan (2015), çalışasında Türkye de faalyet gösteren Katılı Bankalarının fnansal perforanslarını GİA yönteyle nceleyerek perforansı belrleyen fnansal oranları saptaaya çalışıştır. Çalışada seraye yeterllğ, blanço yapısı, aktf kaltes, lkdte ve kârlılık göstergelernden 10 oran kullanılıştır. Elde edlen sonuçlara göre fnansal perforansa etk eden en önel gösterge varlık kârlılığıdır. İç ve dğ. (2015), Türkye de faalyet gösteren 24 kurusal franın sıralanasına yönelk br perforans değerlendre odel gelştrdğ çalışada TOPSIS yöntenn fnansal perforans değerlendre odel çn en uygun sıralaa yönte olduğu saptanıştır. Meydan, Yıldırı ve Senger (2016), çalışalarında BİST te şle gören gıda şletelernn fnansal perforanslarını GİA yönteyle değerlendrşlerdr. Kullanılan 20 oran lkdte, faalyet, kaldıraç ve kârlılık göstergelernden olak üzere en önel göstergenn kârlılık gösterges olduğu saptanıştır. Konuyla lgl turz sektörüne yönelk gerçekleştrlen fnansal perforans le lgl çalışalar se aşağıdak gbdr. Feng ve Wang (2000), Tayvan havayolu endüstrsnde perforans değerlendresnn yapıldığı çalışalarında şrketlern taşıayla lgl ve fnansal yönler ele alınıştır. Çalışada havayolu şrketlernn perforans değerleesnde fnansal oranların kullanılası halnde kapsalı olarak perforansın değerlendrleceğ ortaya çıkıştır. K ve Ayoun (2005), çalışalarında yılları arasında ağırlaa endüstr kapsaında faalyet gösteren konaklaa, restoran, havayolu ve eğlence sektörlernn oran analz yönte le dkkat çeken fnansal eğllern nceleşlerdr. Elde ettkler sonuçlara göre kârlılık göstergelernde eğlence ve rekreasyon hzetler dğer sektörlern altında olduğu saptanıştır. Yne lkdte göstergelernden olan car ve ast test oranlarında dğer sektörler başarılı oluşken, eğlence ve rekreasyon hzetler sektörünün başarısız olduğu saptanıştır. Topla borç oranında restoran şleteler 1998 yılında önel br değş yaşaışken dğer sektörler düzenl br trend zleektedr. Öte yandan borç/özkaynak oranında eğlence ve rekreasyon hzetler le restoran hzetler konaklaa ve havayolu sektörlerne göre daha düzenl br trend zleektedr. Borç/özkaynak oranı bağlaında havayolu sektöründe sadece 2000 yılında aşırı br artış gözlenş olup sonrak yıl yenden düzene grştr. Son olarak fnansal yapı oranlarından faz kazanç gücü her şletede farklı trendlere sahp olup özellkle dğer k sektöre kıyasla konaklaa ve eğlence ve rekreasyon hzetler alt sektörler düşük faz kazanç gücüne sahp oluştur. Varlık kullanı göstergeler bazında ncelendğnde dört sektör arasında en etkn sektörün restoran hzetler olduğu saptanıştır. Borsa perforans oranlarına bakıldığında se restoran hzetlernn stkrarlı olduğu saptanıştır. Dğer sektörler özellkle fyat kazanç oranı bağlaında zarar yaşanan yıllar olakla brlkte daha dalgalı seyretştr. Çalışada ayrıca kullanılan 13 orandan 8 nn sektörler arasında anlalı farlılıklarının olduğu saptanıştır. Shara ve Upneja (2005), Tanzanya da faalyet gösteren küçük otel şletelernn fnansal perforanslarını etkleyen faktörler tespt eteye çalışışlardır. Elde edlen sonuçlara göre ç ve dış faktörlern fnansal perforansa etks olduğunu, kro faktörler olarak şgören eğt, alzee yatırıları ve fnansal seçeneklern ulaşılablrlğ olarak tespt edlşken, akro düzeydek faktörler se kurusal çevre ve ürün hzet standardı ssteler olarak tespt etşlerdr. Wu, Hsao ve Tsa (2008), yaptıkları çalışada dönende 56 oteln perforansını belrleek çn aralarında Gr teorye dayalı GM (1,1) yöntenn de bulunduğu çeştl tahn odellern kullanışlardır. Değerlendrede ver olarak otellern doluluk oranları, odabaşı gelr, çalışan başına gelr ve etrekareye düşen gelr kullanılıştır. Sonuç olarak en y tahn yapan odeln GM (1,1) olduğu saptanıştır. Chen (2009), ver zarflaa analz le Tayvan dak zncr otellern perforansını otellere özgü özellkler bağlaında ele alıştır. Ecer ve Günay (2014), Türkye de BİST te şle gören 9 turz şrketnn fnansal perforanslarını ölçtükler çalışada fnansal göstergeler kapsaında 17 oran kullanışlardır. Bu oranlar lkdte, kaldıraç, kârlılık ve faalyet oranlarından olup halka açık turz şrketlernn fnansal perforansında en önel göstergenn kaldıraç oranları olduğu saptanıştır. Karadenz, Kahloğulları ve Beyazgül (2015) yaptıkları çalışada karşılaştıralı tablolar analz teknğ le konaklaa ve yyecek hzetler alt sektörünün analzn yaparak yıllar tbaryle gelşn ortaya koyuşlardır yıllarını kapsayan çalışada elde edlen sonuçlar sektörün blanço yapılarında fnansal yapıyı koruaya yönelk olduğu ve varlık-kaynak vade uyuunun gözlendğ ve gelr tablosunda se sektörün gder kalelernn ve kabyo zararlarının sektör kârını arttıra konusunda engel olduğu saptanıştır

5 Karadenz, Kahloğulları ve Kılıç (2015), çalışalarında Türkye de karayolu le yolcu taşıacılığı yapan şletelern yıllarını kapsayan fnansal perforanslarını oran analz yardııyla analz etşlerdr. Analz sonucunda sektörün sabt varlık ağırlıklı, lkdte duruunun zayıf, net çalışa serayesnn negatf gerçekleştğ ayrıca fnansal yapısında yer alan yabancı kaynaklardan dolayı fnansal rsknn yüksek olduğu belrlenştr. Varlık kullanı açısından etkn varlık kullanıı oladığı ve kârlılıklarının negatf olduğu saptanıştır. Karadenz ve Kılıç (2015), yaptıkları çalışada Türkye denz ve kıyı suları yolcu taşıacılığı sektörünün yıllarını fnansal oranlar bağlaında nceleşlerdr. Çalışa sonucunda ncelenen döne tbaryle sektörün lkdtesnn zayıf, yabancı kaynak ağırlıklı ve yüksek rskl, varlık kullanıında etknlkten uzak olduğu saptanıştır. Sektörün ayrıca düşük kârlılıkla brlkte yleşe eğl çnde olduğunu saptaışlardır. ARAŞTIRMA METODOLOJİSİ Bu çalışada, turz alt sektörlernn fnansal perforanslarının Gr İlşksel Analz (GİA) yönteyle değerlendrles aaçlanaktadır. İncelenen alt sektörler Türkye Cuhuryet Merkez Bankası Reel Sektör Araştıra Dare Başkanlığı tarafından Avrupa Topluluğunda Ekonok Faalyetlern Genel Sınıflandırılası (NACE) krterler kapsaında sınıflandırılaktadır. Bu kapsada turz alt sektörlernden olan Kara Taşıacılığı le Yapılan Dğer Yolcu Taşıacılığı (54 şlete), Denz ve Kıyı Sularında Yolcu Taşıacılığı (23), Konaklaa (421), Yyecek ve İçecek Hzet Faalyetler (72), Seyahat Acentes, Tur Operatörü ve Dğer Rezervasyon Hzetler ve İlgl Faalyetler (55) ve Eğlence ve Dnlence Faalyetler (12) olak üzere altı alt sektör ncelenştr. Çalışada kullanılan oranlar Türkye Cuhuryet Merkez Bankası nın (TCMB) en son yayıladığı yıllarına at sektör oranlarıdır. Araştırada söz konusu 3 yılın seçle sebeb se TCMB tarafından yayılanan en güncel sektör oranları olasıdır. Söz konusu sektör oranları TCMB (2016a) statstklernde yer alan Sektör Oranları ve Standart Oranlardan elde edlştr. Bu oranlar, TCMB ye lgl fnansal tablolarını gönüllülük esasına dayalı olarak gönderen şlete verlernden, TCMB tarafından oluşturulaktadır. Aşağıda öncelkle Gr İlşksel Analz yönte sonrasında se çalışada ele alınan oranlar açıklanaktadır. Gr İlşksel Analz (GİA) Gr sste teors Deng (1982a; 1982b) tarafından ortaya atılış ve gelştrlştr (Lu ve Forrest, 2007: ). Gr sste teors az ver ve zayıf blg le belrszlk taşıyan problelern çalışılasına zn verektedr (Lu ve Forrest, 2007: 115). Gr sste teorsnn br parçası olan Gr İlşksel Analz (GİA) karar ala süreçlernde kararın kaltesn artıran çok krterl karar ala teknklernden brdr (Rajesh ve Rav, 2015: 347). Çok krterl karar problelerndek belrszlkler analzde kullanılan yöntelerden olan GİA, belrszlğn söz konusu olduğu durularda ateatksel analz yöntelerne oranla daha kolay çözü sunar (Peker ve Bak, 2011: 6). GİA yönte, unsurlar arasındak eğllern benzerlk ya da farlılık derecesne dayalı olarak unsurlar arasındak lşky ölçeye yarayan br analz teknğ olup ver sayısının az olduğu ve dağılıın noral oladığı problelere çözü sunası yönten en önel avantajlarındandır (Feng ve Wang, 2000: 136). Fnansal perforansın ölçülesnde GİA yönte son yıllarda kullanılakla brlkte (Chang, 2006; Wu, Hsao ve Tsa, 2008; Peker ve Bak, 2011; Ayrıçay, Özçalıcı ve Kaya, 2013; Bektaş ve Tuna, 2013; Ecer, 2013; Ecer ve Böyükaslan, 2014; Tayyar ve dğ., 2014; Meydan, Yıldırı ve Senger, 2016) sektörler arası kıyaslaanın yapıldığı br çalışaya rastlanaıştır. Bu doğrultuda bu çalışada turz alt sektörlerne lşkn az vernn olası ve verlern dağılıının noral olaası nedenyle GİA yöntenn kullanılası uygun görülüştür. GİA yönte son yıllarda sosyal bller alanında sıklıkla kullanılakla brlkte yöntede gr keles belrsz (kısen blnen kısen blneyen) blgy fade etektedr. Yönte örnek sayısının az olduğu ve örnek dağılıının blnedğ durularda kullanılablektedr (Feng ve Wang, 2000: 135). GİA, brçok krtern bulunduğu durularda lşk derecesne göre sıralaa yapaya kân sunaktadır (Ecer ve Böyükaslan, 2014: 65). GİA yöntende göstergelere lşkn lşk dereceler hesaplaası altı adıda yapılaktadır (Wu, 2008: ; Ecer ve Günay, 2014: 42-43); 1. Adı: Karar Matrsnn ( X ) X x1(1) = x2 (1) xn (1) Oluşturulası; x (2) x x 1 2 n (2) (2) x x x 1 2 n ( n) ( n) ( n) (1)

6 2. Adı: Karşılaştıra Matrsnn Oluşturulası; Referans sers şeklndedr. Burada, j. krtern değerler çndek en büyük, en küçük veya olası stenen değern gösterektedr. Referans sers karar atrsnn lk satırına yazılarak karşılaştıra atrs oluşturulur. 3. Adı: Noralzasyon İşle ve Noralzasyon Matrsnn Oluşturulası; Bu adıda ver set noralze edlr ve 3 olası durula karşılaşılablr:. Fayda duruu: Eğer aaç daha y ya da büyük değer elde etekse (2) nuaralı forül kullanılır. x x ( j) n x ( j) j = (2) ax x ( j) n x ( j) j. Malyet duruu: Eğer aaç daha küçük ya da az br değer elde etekse (3) nuaralı forül kullanılır. x ax x ( j) x ( j) ax x ( j) n x ( j) j j j j = (3). Optallk duruu: Eğer aaç optal br değer elde etekse (4) nuaralı forül kullanılır. x ( ) ( ) j x0b j x = (4) ax x ( j) x ( j) j 0b (4) nuaralı forülde krtern hedef değerdr ve şlelern ardından (1) dek karar atrs şu hale dönüşür: X x1 (1) = x2(1) xn(1) x (2) 1 x (2) x 2 n (2) x 1 ( n) x2( n) xn( n) 4. Adı: Mutlak Değer Tablosunun Oluşturulası; x0le x arasındak utlak değer o ( j) şu şeklde bulunur: 01(1) 0 ( j) = x0( j) x ( j) 02(1) = 0(1) (2) (2) (2) ( n) ( n) ( n) aralığında br değer alır. Bu (5) (6) 5. Adı: Gr İlşksel Katsayı Matrsnn Oluşturulası; n+ ξ ax γ 0 ( j) = (7) ( j) + ax 0 ξ forülü kullanılarak hesaplanır. (7) nuaralı forülde ζ ayırıcı (dstngush) katsayısıdır ve [0,1] aralığında değer alır. Ancak şlelerde 0.5 alınası tavsye edlektedr. Ayrıca ve şeklnde hesaplanır. 6. Adı: İlşk Derecesnn Hesaplanası; Γ o n 1 = o ( j) n 1 j= γ (8) (8) nuaralı forülde Γ o. eleanın gr lşk derecesn gösterektedr ve krterlern eşt öne düzeynde olduğu varsayıldığında kullanılır. Eğer krterlern farklı ağırlıkları söz konusu se,

7 Γ o = n j= 1 [ W ( j) γ ( j)] (9) o forülünden yararlanılır. Adılar netcesnde hesaplanan gr lşk dereces netcesnde sektörlern görecel perforanslarının kıyaslanablesne kân sağlaaktadır. Çalışada Kullanılan Fnansal Oranlar Fnansal yönet bağlaında oran analz, şlete veya sektörün geçş verleryle başarı duruları hakkında blg sahb olakla brlkte gelecekler hakkında fkr edney de sağlar. Bu göstergeler, sektöre, şlete yönetne ya da ekononn çnde bulunduğu durua göre değşeblekle brlkte genellkle bu göstergelerden lkdte, varlık kullanı ve kârlılık göstergelernn aksu, kaldıraç göstergelernn se nu olası arzu edlr (Akgüç, 2010; Uçkun ve Grgner, 2011). Turz sektörünün alt kolları olan altı sektörün TCMB de yer alan sektör oranları kapsaında fnansal perforanslarının GİA le analz edldğ bu çalışada lkdte, fnansal yapı, varlık kullanı ve kârlılık oranları ele alınıştır. Analz kapsaında ele alınan fnansal oranlara yönelk Türkye de turz sektörüne yönelk br standart olduğunu söyleek ükün değldr. Bu nedenle fnans teors kapsaında olası beklenen düzeylere lşkn olarak fnansal oranların aksu ve nu olası yönünde beklentler belrlenştr. Lkdte, varlıkların değer kaybeteden paraya dönüşe hızını fade etekte olup, lkdte oranları şletelern veya sektörün kısa vadel yükülülüklern ödeyeble gücünün br göstergesdr. Kısa vadede ödenes gereken borçlar şletenn lkt varlıkları le ödeneblr (Karapınar ve Ayıkoğlu Zaf, 2013: 207). Lkdte oranları, kısa vadel kred verenler çn, şletenn kred verenlere ger ödee yapacak nakd elde ete gücünü görebldkler çn kaldıraç oranlarından daha öneldr (Ceylan ve Korkaz, 2012: 49). Çalışada kullanılan lkdte oranları, hesaplaaları ve beklentler tablo 1 dek gbdr (Ceylan ve Korkaz, 2012; Ayrıçay vd., 2013: 228; Çabuk ve Lazol, 2013; Karapınar ve Ayıkoğlu Zaf, 2013; TCMB, 2016b); Tablo-1: Lkdte Oranları Kod Oran Adı Hesaplaa Beklent L1 Car Oran Maksu L2 Ast-Test Oranı Maksu L3 Nakt Oran Maksu Kısa vadel borç ödee gücünün gösterges olan lkdte oranları şletenn dönen varlık kaleler le kısa vadel kaynaklar arasındak lşkler ortaya koyar. Çalışada ele alınan car, ast test ve nakt oranın kısa vadel yabancı kaynaklara oranı sırasıyla, 2, 1 ve 0,20 düzeynde olası stenr. Gelşekte olan ülkelerde se br ktar daha bu oranların altında olakta ve noral karşılanaktadır (Çabuk ve Lazol, 2013: ). İşletelern varlıklarını fnanse etede kullandığı yabancı kaynak ve özkaynaklarının dağılıını ortaya koyan fnansal yapı oranları se şletelern fnansal duru tablosunun kaynak yapısının dağılıını oranlar yardııyla ortaya koyan göstergelerdr (Ayrıçay vd., 2013: ; Çabuk ve Lazol, 2013; Karapınar ve Ayıkoğlu Zaf, 2013: 219; TCMB, 2016b). İşlete fnansal yapı oranları şletenn kaynak dağılıının ne olduğu, sahp olunan kaynakların varlık fnansanında nasıl kullandığını ortaya koyan oranlardır. Genel olarak kurulan oransal lşkde yabancı kaynakların payının ortaya konasından dolayı oranların çok yüksek olası yüksek rsk ortaya çıkaracağından stenen br duru değldr. Buna karşın az yabancı kaynak kullanıı borcun verg avantajı gb sağlayacağı avantajlardan yararlana kânını ortadan kaldıraktadır. Kaldıraç oranı 0,5 cvarında olası stenen br duru olup gelşekte olan ülkelerde bu oranın daha yukarıda seyrettğ görülektedr (Çabuk ve Lazol, 2013: ). Çalışada ele alınan fnansal yapı oranları, hesaplaa şekller ve beklent duruları tablo 2 de gösterldğ gbdr. Tablo-2: Fnansal Yapı Oranları Ko Oran Adı Hesaplaa Beklent d FY1 Kaldıraç Oranı Mnu FY2 Yabancı Kaynaklar ın Özkaynağ a Oranı Mnu

8 FY3 FY4 FY5 Kısa Vadel Kaldıraç Uzun Vadel Kaldıraç Duran Varlıkları n Yabancı Kaynağa Oranı Mnu Mnu Mnu FY6 FY7 FY8 FY9 FY1 0 FY1 1 FY1 2 Duran Varlıkları n Devalı Serayey e Oranı Kısa Vadel Yabancı Kaynak Oranı Banka Kredler Oranı Kısa Vadel Banka Kred Payı Banka Kredler Payı Dönen Varlık Oranı Madd Duran Varlık (Net) Oranı Mnu Mnu Mnu Mnu Mnu Mnu Maksu Varlık kullanı oranları dğer adıyla devr hızları se şrket veya sektörün varlıklarını kullanı etknlğn ortaya koyan oranlardır. Grd ve çıktı arasında anlalı lşk kurulaya çalışılıp, grd olarak varlıklar çıktı olarak kâr veya satışlar alınır (Ceylan ve Korkaz, 2012; Ayrıçay vd., 2013: 228; Çabuk ve Lazol, 2013; Karapınar ve Ayıkoğlu Zaf, 2013: ; TCMB, 2016b). Varlık kullanı oranları şletelern sahp olduğu ktsad varlıkları ne ölçüde etkn kullandığını tespt etede kullanılır. Genel olarak oranların büyük olası varlık kullanıının etknlğn ve paraya dönüşü çabukluğunu gösterektedr (Çabuk ve Lazol, 2013: ). Çalışada kullanılan oranlar, hesaplaa şekl ve beklent duruları tablo 3 te gösterlektedr. Tablo-3: Varlık Kullanı Oranları Kod Oran Adı Hesaplaa Beklent VK1 Alacak Devr Hızı Maksu VK2 Stok Devr Hızı Maksu VK3 Net Çalışa Serayes Devr Hızı Maksu VK4 Duran Varlık Devr Hızı Maksu VK5 Özkaynak Devr Hızı Maksu VK6 Aktf Devr Hızı Maksu Kârlılık oranları se sektörün faalyetler netcesnde elde etş oldukları kârların, yatırılar veya satışlar karşısında ne düzeyde olduğunu gösteren oranlardır. İşletenn elde ettğ kârın kaynağı, özkaynakların ve yatırıların verllğ ncelenr. Gelr tablosu ve fnansal duru tablosunda yer alan fnansal verler kullanılarak hesaplanan oranlardır (Ayrıçay vd., 2013: 229; Ceylan ve Korkaz, 2012; Çabuk

9 ve Lazol, 2013; Karapınar ve Ayıkoğlu Zaf, 2013: 255; TCMB, 2016b). Kullanılan kârlılık oranları, hesaplaa şekller ve beklent tablo 4 te gösterlektedr. Tablo-4: Kârlılık Oranları Kod Oran Adı Hesaplaa Beklent Kâr le Seraye Arasındak İlşky Gösteren Oranlar K1 Özkaynak Kârlılığı Maksu K2 Verg Önces Özkaynak Kârlılığı Maksu K3 Ekonok Rantablte Maksu K4 Aktf Kârlılığı Maksu Kâr le Satışlar Arasındak İlşky Gösteren Oranlar K5 Faalyet Kâr Marjı Maksu K6 Brüt Kâr Marjı Maksu K7 Net Kâr Marjı Maksu K8 Satılan Malın Malyetnn Satışlara Oranı Mnu K9 Faalyet Gderlernn Satışlara Oranı Mnu K10 Faz Gderlernn Satışlara Oranı Mnu Kâr le Fnansal Yükülülükler Arasındak İlşky Gösteren Oran K11 Faz Karşılaa Gücü Maksu Kârlılık oranlarından özkaynak kârlılığı, varlık kârlılığı, faalyet, net ve brüt kâr arjının yüksek olası beklenp şlete açısından olulu karşılanır. Dğer yandan satışların alyet, faalyet ve faz gderlernn satışlara oranı düşük olası arzu edlr (Çabuk ve Lazol, 2013: ). Dğer yandan faz verg önces kârın faz gderlerne oranının yüksek olası arzu edlektedr. Fnansal analz kapsaında oran analz bağlaında teorde yer alan Borsa Perforans Oranları söz konusu sektörlern ve şletelern borsaya at perforans verler oladığından analze dâhl

10 edleştr. Her br yıla at lkdte, fnansal yapı, varlık kullanı (devr hızı) ve kârlılık oranları bağlaında 32 oran araştırada ele alınıştır. Ele alınan oranlardan hareketle sektörlern fnansal perforansları GİA yönte le analz edlştr. Söz konusu oranlar çnde tü sektörler çn stok devr hızı (VK2) oranı 2012 yılı harç bütün oranların 3 yıllık değerler TCMB tarafından lan edlş olup VK2 oranı ortalaası 2 yıllık değerlern ortalaası alınarak analze dâhl edlştr. Dğer yandan çalışa kapsaında ele alınan fnansal oranlar daha önce kullanıldığı çalışalarla brlkte ek 1 de gösterlektedr. BULGULAR Şrketlern fnansal oranlarını kullanarak perforans değerlendres, terch edlen ve kolay br analz teknğdr. Çalışada turz alt sektörlernn yılları fnansal oranları kullanılarak perforansları analz edlştr. Analzde ele alınan dört fnansal gösterge kapsaında 32 oran kullanılıştır. Turz alt sektörlernn fnansal göstergeler bağlaında tablolar ayrı ayrı oluşturuluştur. Tablo 5 te ele alınan lkdte oranları ortalaaları, karşılaştıra atrs, noralze atrs, utlak değer atrs ve lkdte le lgl gr lşksel katsayılar atrs yer alaktadır. Tablo 5 te yer alan lkdte göstergelernden olan ast test (L2) ve nakt orana (L3) göre en başarılı sektör konaklaa olurken, car orana (L1) göre yyecek ve çecek hzet faalyetler oluştur. Car oran yönünden denz ve kıyı suları yolcu taşıacılığı sektörü en düşük orana (0.50) sahpken, eğlence ve dnlence hzetler alt sektörünün ast test oranı (0.36) en düşük olarak görülüştür. Nakt oranda se 0.11 le seyahat, tur operatörü ve dğer rezervasyon hzetler ve lgl faalyetler alt sektörü en düşük sektör olduğu görülektedr. Tablo-5: Turz Alt Sektörlernn Lkdte Oranları Ortalaası GİA Adıları Lkdte Oranları Oran Kodu L1 L2 L3 Kara Yolcu Taşıacılığı Denz Yolcu Taşıacılığı Konaklaa Yyecek-İçecek Hzetler Seyahat Eğlence ve Dnlence Karşılaştıra Matrs Oran Kodu L1 L2 L3 Referans Değerler Kara Yolcu Taşıacılığı Denz Yolcu Taşıacılığı Konaklaa Yyecek-İçecek Hzetler Seyahat Eğlence ve Dnlence Noralze Matrs Oran Kodu L1 L2 L3 Referans Değerler Kara Yolcu Taşıacılığı Denz Yolcu Taşıacılığı Konaklaa Yyecek-İçecek Hzetler Seyahat Eğlence ve Dnlence Mutlak Değerler Matrs Oran Kodu L1 L2 L3 Kara Yolcu Taşıacılığı Denz Yolcu Taşıacılığı Konaklaa Yyecek-İçecek Hzetler Seyahat Eğlence ve Dnlence Gr İlşksel Katsayılar Matrs Oran Kodu L1 L2 L3 Kara Yolcu Taşıacılığı Denz Yolcu Taşıacılığı Konaklaa Yyecek-İçecek Hzetler Seyahat Eğlence ve Dnlence

11 Fnansal yapı göstergesne lşkn tablo 6 ya bakıldığında yabancı kaynak oranının (FY1) tü sektörlerde arasında gerçekleşş olası sektörün borç ağırlıklı olduğunun göstergesdr. Borcun vade yapısına bakıldığında se yyecek ve çecek hzet faalyetler, seyahat acentes, tur operatörü ve dğer rezervasyon hzetler ve lgl faalyetler le eğlence ve dnlence hzetler alt sektörlernn kısa vadel kaldıraç kullanıı (FY3) ağırlıkta ken, dğer sektörlerde uzun vadel kaldıraç (FY4) kullanıı daha yüksek gerçekleşştr. Sektörlern duran varlıklarının devalı serayeye oranlarına (FY6) bakıldığında eğlence ve dnlence hzetler, kara yolcu taşıacılığı ve denz yolcu taşıacılığı alt sektörlernn 1 n üzernde gerçekleşes bu sektörlern duran varlık fnansanında kısa vadel yabancı kaynak kullandıkları söyleneblr. Topla varlık çnde yer alan dönen varlıkların oranına (FY11) bakıldığında se özellkle seyahat acentes, tur operatörü ve dğer rezervasyon hzetler ve lgl faalyetler alt sektörünün dönen varlık ağırlıklı br sektör olduğu tablo 6 da görülektedr. Tablo-6: Turz Alt Sektörlernn Fnansal Yapı Oranları Ortalaası GİA Adıları Fnansal Yapı Oranları Oran Kodu FY1 FY2 FY3 FY4 FY5 FY6 FY7 FY8 FY9 FY10 FY11 FY12 Kara Yolcu Denz Yolcu Konaklaa Yyecek-İçecek Seyahat Eğlence/Dnlence Karşılaştıra Matrs Oran Kodu FY1 FY2 FY3 FY4 FY5 FY6 FY7 FY8 FY9 FY10 FY11 FY12 Referans Değer Kara Yolcu Denz Yolcu Konaklaa Yyecek-İçecek Seyahat Eğlence/Dnlence Noralze Matrs Oran Kodu FY1 FY2 FY3 FY4 FY5 FY6 FY7 FY8 FY9 FY10 FY11 FY12 Referans Değer Kara Yolcu Denz Yolcu Konaklaa Yyecek-İçecek Seyahat Eğlence/Dnlence Mutlak Değerler Matrs Oran Kodu FY1 FY2 FY3 FY4 FY5 FY6 FY7 FY8 FY9 FY10 FY11 FY12 Kara Yolcu Denz Yolcu Konaklaa Yyecek-İçecek Seyahat Eğlence/Dnlence Gr İlşksel Katsayılar Matrs Oran Kodu FY1 FY2 FY3 FY4 FY5 FY6 FY7 FY8 FY9 FY10 FY11 FY12 Kara Yolcu Denz Yolcu Konaklaa Yyecek-İçecek Seyahat Eğlence/Dnlence Varlık kullanı oranları kapsaında oluşturulan tablo 7 ye bakıldığında alacak devr hızında (VK1) denz yolcu taşıacılığı en yüksek orana sahp ken kara yolcu taşıacılığı le konaklaa sektörü en düşük alacak devr hızına sahp sektörlerdr. Stok devr hızlarında (VK2) se kara yolcu taşıacılığı en yüksek stok devrne sahp sektör olup en düşük sektör eğlence ve dnlence hzetler sektörü olduğu görülüştür. Net çalışa seraye devr hızında (VK3) sadece seyahat acentes alt sektörünün poztf net çalışa serayesne sahp olduğu görülüştür. Duran varlık devr hızı (VK4), özkaynak devr hızı (VK5) ve aktf devr hızında (VK6) yne seyahat acenteclğ alt sektörü en yüksek devr hızına sahptr. Seyahat acenteclğ alt sektörünün bu açıdan bakıldığında varlık kullanıında dğer sektörlere göre etkn olduğu görülektedr

12 Tablo-7: Turz Alt Sektörlernn Varlık Kullanı Oranları Ortalaası GİA Adıları Varlık Kullanı Oranları Oran Kodu VK1 VK2 VK3 VK4 VK5 VK6 Kara Yolcu Denz Yolcu Konaklaa Yyecek-İçecek Seyahat Eğlence/Dnlence Karşılaştıra Matrs Oran Kodu VK1 VK2 VK3 VK4 VK5 VK6 Referans Değer Kara Yolcu Denz Yolcu Konaklaa Yyecek-İçecek Seyahat Eğlence/Dnlence Noralze Matrs Oran Kodu VK1 VK2 VK3 VK4 VK5 VK6 Referans Değer Kara Yolcu Denz Yolcu Konaklaa Yyecek-İçecek Seyahat Eğlence/Dnlence Mutlak Değerler Matrs Oran Kodu VK1 VK2 VK3 VK4 VK5 VK6 Kara Yolcu Denz Yolcu Konaklaa Yyecek-İçecek Seyahat Eğlence/Dnlence Gr İlşksel Katsayılar Matrs Oran Kodu VK1 VK2 VK3 VK4 VK5 VK6 Kara Yolcu Denz Yolcu Konaklaa Yyecek-İçecek Seyahat Eğlence/Dnlence Kârlılık göstergeler bağlaında ele alınan kârlılık oranları yönünden seyahat acenteclğ alt sektörünün genel olarak en yüksek oranlara sahp olduğu tablo 8 de görülektedr. Özkaynak kârlılığı (K1) açısından kara yolcu taşıacılığı le denz yolcu taşıacılığı, aktf kârlılığı (K4) açısından se denz yolcu taşıacılığı negatf değerlere sahp olup zarar ettkler görülektedr. Denz yolcu taşıacılığı net kâr arjı (K7) açısından yne negatf değere sahp olduğu görülektedr. Sektörün özellkle faalyet gderlernn (K10) yüksek olası sektörün zarar etesnn en teel neden olduğu görülektedr. Tablo-8: Turz Alt Sektörlernn Kârlılık Oranları Ortalaası GİA Adıları Kârlılık Oranları Oran Kodu K1 K2 K3 K4 K5 K6 K7 K8 K9 K10 K11 Kara Yolcu Denz Yolcu Konaklaa Yyecek-İçecek Seyahat Eğlence/Dnlence Karşılaştıra Matrs Oran Kodu K1 K2 K3 K4 K5 K6 K7 K8 K9 K10 K11 Referans Değer Kara Yolcu Denz Yolcu Konaklaa Yyecek-İçecek Seyahat

13 Eğlence/Dnlence Noralze Matrs Oran Kodu K1 K2 K3 K4 K5 K6 K7 K8 K9 K10 K11 Referans Değer Kara Yolcu Denz Yolcu Konaklaa Yyecek-İçecek Seyahat Eğlence/Dnlence Mutlak Değerler Matrs Oran Kodu K1 K2 K3 K4 K5 K6 K7 K8 K9 K10 K11 Kara Yolcu Denz Yolcu Konaklaa Yyecek-İçecek Seyahat Eğlence/Dnlence Gr İlşksel Katsayılar Matrs Oran Kodu K1 K2 K3 K4 K5 K6 K7 K8 K9 K10 K11 Kara Yolcu Denz Yolcu Konaklaa Yyecek-İçecek Seyahat Eğlence/Dnlence Tablo 8 de yer alan fnansal oranlardan hareketle beklentye göre saptanan referans değerler le brlkte lgl tablolarda karşılaştıra atrs oluşturuluştur. Karşılaştıra atrsnde yer alan referans değerlere bağlı olarak verler 2 veya 3 nuaralı forüllerden aaca uygun olan forül kullanılarak hesaplaa yapılış ve noralze atrste yer alan değerler elde edlştr. Noralze değerler tablosundan sonra 6 nuaralı forül kullanılarak lgl tablolarda yer alan utlak değerler tablosu elde edlştr. Verlern elde edlen utlak değerler sonrasında Gr İlşksel Katsayılar atrs 7 nuaralı forül kullanılarak hesaplanış ve sonuçlar tablolarda verlştr. Elde edlen gr lşksel katsayılara göre sektörlere bakılacak olursa kara taşıacılığı le yapılan dğer yolcu taşıacılığı alt sektörü FY12 ve VK2 oranlarında, denz ve kıyı sularında yolcu taşıacılığı alt sektörü FY3, FY7, FY11, VK1, K3 ve K5 oranlarında ta etkndr. Konaklaa alt sektörü L2, L3, K6, K7 ve K8 kodlu oranlarda ta etkndr. Yyecek ve çecek hzet faalyetler alt sektörü L1 ve FY9 oranlarında en etkn sektördür. Seyahat acentes, tur operatörü ve dğer rezervasyon hzetler ve lgl faalyetler alt sektörü FY4, FY5, FY6, FY8, FY10, VK3, VK4, VK5, VK6, K1, K2, K4, K9, K10 ve K11 kodlu oranlarda etkn sektör konuundadır. Son olarak tablolarda görüldüğü üzere eğlence ve dnlence faalyetler alt sektörü se FY1 ve FY2 kodlu oranlarda en etkn sektör konuundadır. Çok krterl karar yöntelernden olan GİA da son olarak brçok krtere bağlı olarak sıralanak stenen sektörlere yönelk göstergeler bazında etknlk düzeyler Tablo 9 dak şeklde belrlenştr. Tü göstergelerden hareketle elde edlen tablo 9 dak GİA genel lşk düzeyler 8 nuaralı forülün kullanılasıyla hesaplanıştır. Son olarak gr lşksel katsayılardan hareketle yapılan analz sonuçlarının yer aldığı tablo 9 ncelendğnde perforans üzernde etkl olan en önel fnansal göstergenn %60.9 le fnansal yapı gösterges olduğu saptanıştır. Dğer yandan lgl oranlardan elde edlen lkdte gösterges knc derecede önel olup %60.3 olarak saptanıştır. Kârlılık ve varlık kullanı göstergeler se sırasıyla %58.5 ve %52.6 le üçüncü ve dördüncü sırada yer alaktadırlar. Tablo-9: Gr İlşk Analz Sonuçları Sektörler Gr İlşk Düzey Lkdte Gösterges 60.3% Fnansal Yapı Gösterges 60.9% Varlık Kullanı 52.6% Kârlılık Gösterges 58.5% Genel Sıra Etknlk Sıra Etknlk Sıra Etknlk Sıra Etknlk Sıra Seyahat 69.3% % % % % 1 Konaklaa 68.1% % % % % 2 Yyecek-İçecek 59.7% % % % % 4 Kara Yolcu 53.3% % % % % 6 Eğlence/Dnlence 49.7% % % % % 5 Denz Yolcu 49.5% % % % % 3 Lkdte göstergeler bazında sektör perforansları ncelendğnde konaklaa alt sektörü %98.2 le en etkn perforansa sahp sektör olarak görülüştür. Dğer sektörler se, yyecek ve çecek hzet

14 faalyetler, seyahat acentes, tur operatörü ve dğer rezervasyon hzetler ve lgl faalyetler, kara taşıacılığı le yapılan dğer yolcu taşıacılığı, eğlence ve dnlence faalyetler ve denz ve kıyı sularında yolcu taşıacılığı şeklnde sıralanışlardır. Etknlkler se sırasıyla %73.4, %60.3, %55, %40.5 ve %34.5 olarak gerçekleşştr. Burada özellkle eğlence ve dnlence faalyetler ve denz ve kıyı sularında yolcu taşıacılığı alt sektörlernn etknlklernn çok düşük düzeyde kalış olası ön plana çıkaktadır. Bu duru, sektörlerde yer alan şletelern yüksek oranda kısa vadel yabancı kaynak kullandığı veya lkt olan dönen varlık yatırılarının düşük, duran varlıklarının da kısa vadel yabancı kaynaklarla fnanse edldğnn br gösterges şeklnde yorulanablr. Fnansal yapı göstergeler bazında en etkn sektörün konaklaa sektörü (%65.7) olduğu bunu %64.2 le seyahat acentes, tur operatörü ve dğer rezervasyon hzetler ve lgl faalyetler alt sektörü takp etştr. Dğer sektörler se yyecek ve çecek hzet faalyetler, eğlence ve dnlence faalyetler, kara taşıacılığı le yapılan dğer yolcu taşıacılığı ve denz ve kıyı sularında yolcu taşıacılığı şeklnde sıralanışlardır. Etknlk düzeyler se sırasıyla %62.62, %62.58, %57,7 ve %52,5 olarak gerçekleşştr. Varlık kullanı göstergesne göre sektörler seyahat acentes, tur operatörü ve dğer rezervasyon hzetler ve lgl faalyetler, denz ve kıyı sularında yolcu taşıacılığı, kara taşıacılığı le yapılan dğer yolcu taşıacılığı, yyecek ve çecek hzet faalyetler, eğlence ve dnlence faalyetler ve konaklaa şeklnde sıralanıştır. Etknlk düzeyler se sırasıyla %79.2, %53.8, %53.6, %48.3, %42.7 ve %37.8 olarak elde edlştr. Özellkle son sıralarda yer alan eğlence ve dnlence faalyetler le konaklaa alt sektörler varlık kullanı açısından çok düşük perforansa sahptrler. Kârlılık oranları bağlaında elde edlen lşk derecelerne göre en etkn sektörün %74.8 le seyahat acentes, tur operatörü ve dğer rezervasyon hzetler ve lgl faalyetler olduğu görülektedr. Konaklaa sektörü se %66.7 lk etknlk oranı le knc sırada yer aldığı buna karşın kara taşıacılığı le yapılan dğer yolcu taşıacılığı %46.6 le son sırada perforans sergledğ görülektedr. Üçüncü sırada yer alan denz ve kıyı sularında yolcu taşıacılığı sektörünün etknlğ %57.8, yyecek ve çecek hzet faalyetler sektörü etknlğ %52.7 ve eğlence ve dnlence faalyetler sektörü %52.1 etknlk le 5. sırada yer alıştır. Genel lşk düzeylerne göre elde edlen sonuçların yer aldığı tablo 9 a bakıldığında turz alt sektörler fnansal perforanslarına göre seyahat acentes, tur operatörü ve dğer rezervasyon hzetler ve lgl faalyetler, konaklaa, yyecek ve çecek hzet faalyetler, kara taşıacılığı le yapılan dğer yolcu taşıacılığı, eğlence ve dnlence faalyetler le denz ve kıyı sularında yolcu taşıacılığı şeklnde sıralanıştır. Elde edlen lşk düzeyler se sırasıyla %69.3, %68.1, %59.7, %53.3, %49.7 ve %49.5 şeklnde gerçekleşştr. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Fnansal perforansın ölçüü şlete yönet açısından planlaa ve karar ala süreçlernde önel br blg kaynağıdır. İşlete yönet dışında yatırıcılar sahp oldukları fonları en y nasıl değerlendrleceğne yönelk sorularının cevabı olacak blgy yne fnansal perforans değerlendres le elde edeble kânına kavuşacaklardır. Dğer yandan şletelere kred veren taraflar ger ödenee rsklern nu düzeyde tutarak kred sağlaa kânı bulunan şletelern saptanasında fnansal perforans değerlendres sonuçlarından yararlanablektedr. Yapılan analzde sektörlern her br gösterge bağlaında ve genel sıralaasına lşkn elde edlen sonuçlara göre sektörler seyahat, konaklaa, yyecek ve çecek, kara yolcu taşıacılığı, eğlence ve dnlence le denz yolcu taşıacılığı şeklnde şekl 1 de görüldüğü gb sıralanıştır. Seyahat acenteclğ alt sektörünün kârlılık ve varlık kullanı göstergeler bağlaında etkn br yapıda olası bununla beraber fnansal yapı ve lkdte olarak yye yakın düzeyde olası en y perforansa sahp sektör olasına katkı sağladığı belrlenştr. Şekl-1: Turz Alt Sektörler Fnansal Perforansları 98% Genel İlşk Düzey Fnansal Yapı Lkdte Kârlılık Varlık Kullanı 79% 75% 69% 68% 64% 66% 60% 67% 38% 73% 63% 60% 53% 48% 58% 53% 55% 54% 47% 63% 58% 52% 52% 54% 50% 49% 43% 41% 35% Seyahat Acentes, Tur Operatörü ve Dğer Rezervasyon Hzetler Ve İlgl Faalyetler Konaklaa Yyecek ve İçecek Hzet Faalyetler Kara Taşıacılığı İle Yapılan Dğer Yolcu Taşıacılığı Eğlence ve Dnlence Faalyetler Denz ve Kıyı Sularında Yolcu Taşıacılığı