LKÖRETM 4. SINIF BLGSAYAR DERS KTAPLARININ GÖRSEL TASARIM LKERLERNE GÖRE DEERLENDRLMES. Hafize KESER *

Transkript

1 LKÖRETM 4. SINIF BLGSAYAR DERS KTAPLARININ GÖRSEL TASARIM LKERLERNE GÖRE DEERLENDRLMES Hafize KESER * Özet Bu çalmann hedefi, Türkiye deki ilköretim bilgisayar ders kitaplarnn önceden belirlenmi olan 48 görsel tasarm ilkesini temele alarak deerlendirilmesidir. 46 kiiden oluan Ankara Üniversitesi Bilgisayar ve Öretim Teknolojileri son snf örencileri aratrmann örneklem grubunu tekil etmektedir. Dört ayr 4. snf bilgisayar ders kitab, üçlü likert ölçeine göre örencilerin görülerine sunulmutur. Çalmada yüzde, frekans ve madde standart sapmas kullanlmtr. Aratrma sonuçlarna göre incelemeye alnan hiçbir kitap ilkelerin tümünü karlayacak nitelikte bulunmamtr. Anahtar sözcükler: Görsel Tasarm.lkeleri, deerlendirme, ilköretim bilgisayar kitaplar Abstract The aim of this study is to evaluate computer books of primary schools (fourth grade) in Turkey based on 48 visual design principles that are determined in advance. 46 senior students from the department of Computer and Instrcutional Technology at Ankara University formed the sample of the study. Four different 4th grade books were given to students according to 3-step Likert scale. Percentage, distribution and standard item errors were used in the study. According to the result of the study, none of the books meets all the principles. Key words: Visual design principles, evalulation, computer books of primary school Dünya var olduundan bugüne kadar insanlar sürekli yeni bilgiler üretmektedirler. Üretilen bilgileri saklamann en yaygn ve güvenilir yolu ise kitaplardr. Günümüzdeki eitim uygulamalarnda da önemli bir yer tutan kitap, yaygn olarak kullanlan temel bir bilgi kaynadr. Kitap, genel anlamda, yazlm veya baslm yapraklarn bir araya getirilmesiyle oluturulmu bir yapttr. Eitsel yönden kitap, yazl ve basl bir öretme-örenme ortamdr. Ayrca, kitap örenme yaantlarna kaynaklk eden çalma gereci olarak da tanmlanabilir. Milattan önce 4000 ylna kadar uzanan bir geçmie sahip olan, eitimde kuaklar boyu kullanlan kitabn yerini, özellikle içerik ve ilev yönünden hiçbir eitim ortam tutmamaktadr (Alkan, 1979: ). Yazma Adresi: * Doç. Dr. Hafize Keser, Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Bilgisayar ve Öretim Teknolojileri Bölümü, Cebeci/Ankara

2 Eitimde kuaklar boyu kullanlan kitabn yerini hiçbir eitim ortam tutamamaktadr. <çerik ve ilev yönünden hiçbir ortam kitaba eit deildir. Örencilere eitim programlar ile ilgili etkinliklerinde üzerinde çaltklar konularda bilgi veren, belirli ip uçlar veren ve onlar hedefler dorultusunda gerekli davranlar kazanmak üzere inceleme ve aratrma yapmaya yönlendiren bu ortam öretme-örenme süreçlerinin temel ögelerinden biridir (Alkan, 1979:245). Hatta baz öretim kurumlarnda en yaygn olarak kullanlan tek öretim materyalidir. Bu yönüyle örencinin baarsnda ve derse kar olumlu tutumlar gelitirmesinde önemli bir role sahiptir (Gürkan ve Gökçe, 2000:54). Belli bir konu alanyla ilgili dersin öretimi için hazrlanan ders kitaplar, benimsenen öretim yaklamna göre eitim ve öretim etkinliklerinin temel ya da destekleyici ögesi konumundadr. Gerek örenci çalma gereçleri arasnda, gerekse öretme-örenme süreçlerinde kullanlan öretim gereçleri arasnda yer alan ders kitab, temel bir araç olarak özel bir önem tamaktadr (Alkan, 1979:244). Bu eitim ortam, öretmeörenme süreçlerindeki ilevini, son zamanlarda gelitirilen dier çeitli ortamlarla (özellikle bilgisayar/internet teknolojisi ile) paylamakla beraber, öretimde temel bir araç olarak önemini devam ettirmektedir. Baz kesimlerde ve baz durumlarda eve giren ilk kitap, ders kitabdr. Günümüzde de gelecekte de ders kitaplarnn, varln sürdürecei ve önemini koruyaca görüü genel kabul görmektedir. Eitim ve öretim etkinliklerinin plânlanmasnda, uygulanmasnda, deerlendirilmesinde ve gelitirilmesinde ders kitabnn önemli bir yeri bulunmaktadr. Kitap, snfta öretmen ve yaz tahtasndan sonra en sk bavurulan araçtr (Cokun, 1996). Alkan a (1995) göre, ders kitab öretmen ve yaz tahtas ile birlikte verilen tüm bilginin % 99 unu ileten bir ortamdr. Waldman (1995) ise örencinin kiilik geliiminde ders kitabnn önemli bir yere sahip olduunu vurgulamaktadr. Yaln a (1996) göre öretmen, dersin amaçlarn, örencilere uygulanacak testleri, öretim stratejilerini ve ödevleri, kullanlan ders kitaplarna göre belirler; ders kitab öretmene snf içi öretme-örenme faaliyetlerine yönelik fikirler verir. Örenciye verilecek mesaj en ksa yoldan ve mesajn özünü verecek biçimde düzenlenmitir. Örenme-öretme etkinliklerini yönlendirecek ve zenginletirecek bir yapda düzenlenii ile de ders kitaplar örenciyi daha zengin ve ayrntl yaantlar için çeitli kaynaklara yöneltme özelliine sahiptir (Alkan, 1995:69). Örenciler, ilk edindikleri bilgiyi etkinletirecei ve bilginin kavramasna yardmc olaca için ders kitabn önemsemektedir (Lester ve Cheek, J., 1998:283). Kitap aracl ile örenci, öretmenin anlattklarn istedii zaman, istedii yerde ve istedii tempoda tekrar etme olana bulur (Küçükahmet, 2002:123). Öretmenler ders kitabn, neyi öretecekleri konusunda bilgilendikleri içerik olarak görmektedirler. Orstein ve Hunkins e (1993) göre ders kitab öretmene ders, ünite, konu plân yaparken kullanaca bir taslak salar; fazla miktardaki ilgili bilgileri özet halinde sunar, öretmeni ders için materyal hazrlamaktan kurtarr; öretmenlere bilgi ve aktivitelere ilikin organize edilmi bilgiler salar. Ders kitaplar öretmenler için konu seçimi, derslerin organizasyonu, aktivitelerin belirlenmesi ve testlerin oluturulmasnda rehber durumundadr. Wellington, (2001) göre ise bir konuya balamak ve o konuya merak uyandrmak için kullanlabilir, gelmeyen öretmenin eksikliini bir nebze giderebilir.

3 Tor un (2003) yapt bir çalmaya göre, ilköretim 6, 7, 8. snf örencilerinin, ödevlerini yaparken yaralandklar kaynaklar arasnda ilk sray ders kitaplar almaktadr. Bunu srasyla ansiklopediler, yardmc ders kitaplar, bilgisayar ve eitim cd leri izlemektedir. Açk öretim sistemlerinde de ders kitaplar temel bilgi kaynan oluturmakta, dier kullanlan araç-gereçler ve yaplan etkinlikler ders kitaplarnda verilen bilgileri tamamlamay ya da zenginletirmeyi amaçlamaktadr (Alkan, 1981:179). Örnein <ngiltere Açk Üniversitesi nde örenci, çalma zamannn %75 ini, Almanya daki Açk Üniversite de ise %80 ini basl materyallerle ilgili etkinliklere ayrmaktadr (Alkan, 1981:154; Gökda, 1986:13). Bu örnekler, açk öretim uygulamalarnda örencilerin de ders kitaplarn youn bir biçimde kullandklarn göstermektedir. Kitaplarn öretme-örenme süreçlerine ilikin ilevlerini gerei gibi yerine getirebilmeleri için eitsel bir ortam olarak baz özelliklere sahip olmas gerekecei doaldr. Bu özellikler kitabn içerii, içeriin ilenme biçimi, düzeni ve mekanik yaps ile ilgilidir (Alkan, 1979:245). Türkiye de genelde kitap gelitirmede içerik, öncelikle dikkate alnan unsur olmaktadr. Ders kitaplar sadece bilgilerin bir araya getirildii bir araç olmaktan çok, bilgilerin örenilmesini kolaylatran etkileimli bir araç olmaldr. Bir ders kitabnn öretimsel etkililii, kitabn okunabilirlik düzeyi, kitabn içerik ve yaps, kitabn örüntü özellikleri ile ilgi, motivasyon, ön bilgi ve beceri gibi örenci özellikleri olmak üzere dört temel deikene baldr. Örencilerin örenme, hatrlama, düünme ve problem çözme becerilerini gelitiren ders kitaplar tasarlamak, öretme, örenme ve kitap tasarm ile ilgili bilimsel aratrma bulgularnn kitap tasarmna uygulanmasyla mümkündür (Yaln, 1996a). Ders kitab tasarmnda örencinin düzeyi, ilgileri, beklentileri, alglama biçimi gibi özelliklerinin yani hedef kitlenin tanmlanmas gerekir. <çeriin ve biçimin düzenlenmesinde örenme kuramlarndan yararlanarak Örenci nasl daha iyi örenir? sorusu yantlanmal, elde edilen bilgiler mutlaka dikkate alnmaldr. Grafik tasarm, ders kitabnda biçimin düzenlenmesini salar. <nsann görme doasndan ve örenme kuramlarndan elde edilen bilgilerle oluturulan grafik tasarmn, ders kitabnn amacna ulamasnda önemli bir rol oynayaca söylenebilir (Alpan, 2004:11). Ders kitaplarnn nasl hazrlanacana ilikin Millî Eitim Bakanl nn yaynlad bir yönetmelikte hazrlanacak ders kitaplarnda aranacak nitelikler saptanmtr. Yönetmelikte ders kitaplarnn; ders programlarna uygun olarak hazrlanmas, konularn sistemli bir ekilde ilenmesi, konularn öretime yardmc unsurlarla beslenerek daha anlalr hâle getirilmesi, estetik bakmdan yeterli ve göz salna uygun olmas gerektii belirtilmektedir. Ders kitaplarnn hazrlanmas bir ekip çalmasn gerektirmektedir. MEB, bu konuya ilikin olumlu bir uygulama balatarak 17 Mart 2004 tarih ve sayl Resmî Gazete de yaymlanan yönetmelik ile ders kitaplarnn hazrlanmasnda alan uzman, eitim teknolou, grafik tasarmcs, program gelitirme uzman, ölçme-deerlendirme uzman gibi uzmanlarndan oluan bir çalma grubunun görevlendirilmesi koul olarak getirilmitir. Bu uygulama ile ders kitaplarnn kalitesinin artaca veya en azndan bu konuda belirgin bir gelime salanaca açktr. Ancak uygulamann baarya ulamas için uygulamalarda karlalacak sorunlarn tekrar gözden geçirilmesi ve çözümlenmesi, denetim mekanizmasnn salkl iletilmesi gereklidir.

4 Türkiye de ders kitaplarnn deerlendirilmesine yönelik yaplan çalmalardan bazlar unlardr: Yaln (1996) yapt aratrmada Talim ve Terbiye Kurulu nun onayndan geçen alt ilköretim yedinci snf Millî Corafya ders kitabn ema kuramna göre yardmc unsurlar ve metin tutarll açlarndan deerlendirmitir. Aratrmada, incelenen ders kitaplarnn bilgilerin örenilme ve hatrlanmasnda etkili olan yardmc unsurlar ve metin tutarll açlarndan yetersiz ve tutarsz olduu tespit edilmitir. Ancak, incelenen bütün kitaplarn bütün yardmc unsurlar açsndan ya da ayn konularda yetersiz olduunu söylemenin imkânsz olduu belirtilmitir. Kitaplar arasnda baz unsurlar açsndan çok büyük farkllklar gözlenmitir. Bu sonuç, ayrca, ders kitaplarnn dikkatlice incelendikten sonra seçilmeleri ve öretme-örenme sürecinde tek bir kitaba bal kalnmamas gerektiini ortaya koymaktadr. Esirgemez (1995), ilkokul matematik ders kitaplarnn örenmeyi salamadaki katklar konusunda öretmen görülerini almtr. Gürkan ve Gökçe (2000) tarafndan ilköretim ilkokuma-yazma ders kitaplar öretmen ve velilerin görülerine göre incelenmitir. Aratrmada ilkokuma-yazma ders kitaplarnn çocuklarn ilgi ve ihtiyaçlarna cevap verebilecek, yaratcln gelitirebilecek ve aktif olmasn salayacak niteliklere yeterince sahip olmad, cilt ve kât kalitesinin yeterince uygun olmad, resimlerin tamamnn çizim nitelii tad, fotoraflarn yer almad, resimlerin renklerinin çounlukla soluk, konunun içerii ile çok uyumlu olmad, kitaplarn genellikle öretmenler tarafndan seçildii ve velilerin görülerinin alnmad belirtilmektedir. Mahin (2001), liselerde okutulmakta olan lise birinci snf matematik ders kitaplarn öretmen ve örenci görülerini alarak deerlendirmitir. Bu çalmann sonuçlarna göre lise birinci snflarda okutulan matematik ders kitaplarnn örenmeyi salamadaki ve ÖSS ye katklarnn, öretmen anketinin sonuçlarna göre yeterli olduu, ancak örenci anketi sonuçlarna göre, kullanlan kitaplarn yeterli olmad ve yeniden gözden geçirilmesinin gerekli olduu kansna varlmtr. Kele (2001), fizik ders kitaplarn deerlendirmek amacyla bir ölçek gelitirerek fizik öretmenleriyle mülâkatlar yapmtr. Yaplan mülâkatlar sonucunda öretmenlerin günümüzde kullanlan fizik ders kitaplarn yeterli görmedikleri belirlenmitir. Cokun (2002), ylnda polis eitim kurumlarnda okutulan inklâp tarihi ders kitaplarnn içerik analizi yapmtr. Bu balk altnda Türkiye Cumhuriyeti nin tarihsel geliimi ele alnm, Osmanl Devleti nden Türkiye Cumhuriyeti ne geçiin kitaplarda yeterince incelenmedii görülmütür. Kabapnar (2001) tarafndan Türk ve <ngiliz Fen ders kitaplarn görsel ögeler açsndan karlatrmak amacyla yaplan aratrmann sonuçlarna göre, <ngiliz ders kitaplarnda kullanlan görsel ögeler, Türk ders kitaplarnda kullanlan görsel ögelerden sayca yaklak üç kat fazladr (Kabapnar, 2001:137). Gökda (1986) açk öretim basl materyallerini uzman grubu ve örenci görüleri açsndan deerlendirmitir. Aratrma sonuçlarna göre davransal amaçlarn ve ünitelerin uygun olarak yazlmad ve ünitelerin örencileri çalmaya güdülemekte yetersiz olduu bulunmutur. Özer (1993) tarafndan öretmen davranlarnn uzaktan öretim yaklamyla kazandrlmasn deerlendirmek amacyla yaplan aratrmada, öretmenlerin çounun basl gereçlerden etkili biçimde yararlandklar ve yararlanma durumlar ile baarlar arasnda anlaml bir iliki olduu bulunmutur. Aypay (1995) tarafndan yaplan aratrmada, Açk öretim Lisesi örencilerinin ders kitap ve notlarndaki deerlendirme sorularnn yeterli olmad ve örencileri

5 aratrma yapmaya güdüleme özellii açsndan yetersiz olduu sonucuna varlmtr. Teker in (1996) aratrmasnda, Açk öretim Lisesi örencileri; ders kitap ve notlarnn yazm dilinin kolay anlalmas, konularda neler örenileceine ilikin açklamalarn yeterli bulunmas, konularn nasl çallacana ilikin açklamalarn yeterli bulunmas, her konunun sonunda konuyu bütünüyle özetleyen bir bölümün yer almas, konularda yeni geçen kavram ve terimlerin tanmlarnn ayrca verilmesi, konularn sonunda örenme düzeylerini kontrol etmek amacyla yeterli say ve kapsamda soruya yer verilmesi, konularn daha iyi anlalmasn salayacak görsel ögelere yer verilmesi ve konularn sonunda bavuru kaynaklar listesinin yer almas özellikleri açsndan orta düzeyde yeterli bulmulardr. Görüldüü gibi, ders kitaplarnn içerik açsndan deerlendirilmesi için yaplan çalmalar az saydadr. Ders kitaplarnn görsel ögeler açsndan deerlendirilmesine yönelik çalmalar ise yok denecek kadar azdr. Bu konudaki eksikliin giderilmesine yönelik olarak Alpan (2004) tarafndan, ders kitaplarna yönelik görsel tasarm ilkelerini belirlemek ve bu ilkelere uygun olarak hazrlanan kitapçn örenci baarsna ve derse ilikin tutumlarna etkisini belirlemek amacyla bir aratrma yaplmtr. Yaplan aratrmada Alpan, ders kitaplarnda yer alan görsel ögelerin, #görsellere yer verdim kaygsyla gerçekletirilmekte olduunu, üstelik bu kaygyla gerçekletirilen görsel ögelerin nitelik dnda nicelik açsndan da yeterli görülmediini savunmaktadr. Aratrma kapsamnda Görsel Okuryazarlk Kuram temel alnarak 48 ilke belirlenmitir. Grafik tasarm uzmanlar içerie çok az deinerek biçim yönünden (Kaya, 1997; <çmeli, 1996; Sayn, 1996; Becer, 1996); eitim bilimciler her iki yönü de ele alarak, ancak biçim yönünün derinliine inmeden yüzeysel, içerik yönü ar basan deerlendirmeler yapmaktadrlar (Çepni, Ayvac ve Kele 2001:33; Demirel, 2000:41). Ders kitaplarnn deerlendirilmesi konusuna genel bir bak açs içinde deerlendirme çalmalarnn iki boyut üzerinde younlamas gerektii söylenebilir. Bu boyutlardan biri kitaplarn içerik analizi ile deerlendirilmesi dieri ise kitaplarn görsel ögeler açsndan deerlendirilmesidir. Alpan a (2004) göre, ülkemizde her iki deerlendirme boyutu da ihmal edilmitir. Mevcut aratrmalar incelendiinde snrl sayda dersin kitabnn tarama ve görülere dayal olarak deerlendirildii görülmektedir. <lköretim kademesindeki bilgisayar derslerinde kullanlmak üzere hazrlanan ders kitaplarn deerlendiren bir aratrmaya ise rastlanmamtr. Ayrca literatürde biçimsel özellikler kapsamnda ele alnan ders kitab deerlendirme ölçütleri incelendiinde grafiksel niteliklere yeterince önem verilmedii gözlenmektedir. Bilgisayar okuryazar bireyler yetitirmek amacyla ilköretim programlarnda yer alan bilgisayar derslerinde kullanlacak ders kitaplarnn tasarm ve seçimi büyük önem tamaktadr. Ortaya atlan yeni kuramlar ve bilimsel çalmalar ders kitaplarnn eitim-öretim faaliyetlerinde daha iyi nasl oluturulabileceini, nasl oluturulmas gerektiini, örenci için nasl daha anlaml örenmeleri salayacak biçimde tasarlanmas gerektiini bir çalma problemi olarak önümüze getirmektedir ki bu nokta, ders kitaplarnn deerlendirilmesi ve bu deerlendirmeler nda yeniden oluturulmasdr. Örencileri örenme, anmsama, düünme ve problem çözme becerilerini gelitiren ders kitaplar tasarlamak, öretmeörenme ve kitap tasarm ile ilgili bilimsel aratrma bulgularnn kitap tasarmna uygulanmasyla olasdr (Yaln, 1996:65). Bir öretme-örenme ortam olarak ders kitabnn deeri ve yarar, onun bu amaçla iyi

6 hazrlanmas, seçilebilmesi ve becerili biçimde kullanlmasna baldr. Öretmenler ve örenciler, ders kitaplar hakknda bilgi sahibi olma, onlar deerlendirebilme ve onlardan gerekli biçimde yararlanabilme gereksinimindedirler. Ders kitaplarnn hazrlanmas, deerlendirilmesi ve seçiminde isabetli karar verme söz konusu olunca durum, rastlantlara braklmayacak kadar önemli olmaktadr. Amaç Bu aratrmann amac; ilköretim 4. snfta okutulmakta olan bilgisayar ders kitaplarnn görsel tasarm ilkelerine uygunluunu belirlenmektir. Bu genel amaca ulaabilmek için aadaki sorulara yant aranmaya çallmtr: 1) <lköretim 4. snfta okutulmakta olan bilgisayar ders kitaplar görsel tasarm ilkeleri [Metin tasarm (Tipografik özellikler, metin örgütleyiciler), görsel ögelerin tasarm, sayfa tasarm, kapak tasarm ve üretime yönelik d yap özellikleri] açsndan uygun mudur? 2) Görsel tasarm ilkeleri açsndan ilköretim 4. snfta okutulmakta olan Bilgisayar ders kitaplar arasnda farkllk var mdr? Önem Bu aratrma; bilgisayar dersi öretmenleri bata olmak üzere ders kitab seçme ve deerlendirme görevini üstlenecek öretmenlere bir örnek oluturmas, bilgisayar ders kitaplarn deerlendirmeye yönelik ilk aratrma olmas, bilgisayar ders kitaplarn hazrlayanlarla bilgisayar ders kitaplarn kullanan örencilere ve velilerine bilgi salamas açsndan önemlidir. Aratrma bilgisayar okuryazarlnn yaygnlatrlmasnda önemli bir ilevi olan nitelikli ders kitaplarnn hazrlanmasna, örencilerin bilgisayara ve bilgisayar dersine kar olumlu tutumlar gelitirmesine katk salamas umulmaktadr. S!n!rl!l!klar Bu aratrma aada belirtilen snrlklar içerisinde yürütülmütür: 1) Millî Eitim Bakanlnca eitim ve öretim yl onay verilen 4. snf bilgisayar ders kitaplarndan ilköretim 4. snf için onaylanm 10 kitaptan örneklerine ulalabilen 4 kitap (Bitav Yayn evi, Frat Yayn evi, <znet Yayn evi ve Millî Eitim Yayn evi) ile, 2) Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Bilgisayar ve Öretim Teknoloji Eitimi Bölümü 4. snf örencilerinin görüleriyle snrldr.

7 Yöntem Tarama modelindeki aratrmada da Türkiye de çeitli yayn evleri tarafndan baslm ve Talim Terbiye Kurulu tarafndan onaylanarak kabul edilmi, ilköretim 4. snfta okutulmakta olan bilgisayar ders kitaplar evren olarak kabul edilmitir. Ancak, 4. snf için onaylanm 10 kitaptan 4 üne (Bitav Yayn evi, Frat Yayn evi, <znet Yayn evi ve Millî Eitim Yayn evi) ulalabilmitir. Bu nedenle aratrmada toplam 4 kitap deerlendirmeye alnmtr. Belirlenen ders kitaplarn, eitim ve öretim ylnda Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Bilgisayar ve Öretim Teknolojileri Eitimi Bölümünde 4. snf (8. Sömestr) Öretmenlik Uygulamas dersini alan 46 örenci, Alpan n (2004) gelitirdii görsel tasarm ilkelerini esas alarak deerlendirmitir. Ders kitaplarnn görsel tasarm ilkeleri Alpan (2004) tarafndan oluturulmutur. Bu ilkeler 18 uzmann incelemesi sonucunda ortak görü olarak ortaya çkmtr. 48 maddeden oluan ilkeler listesindeki maddelerin standart sapma ve aritmetik ortalamalar s T1 ve xv W4 eklindedir. Oluturulan ilkeler listesi; Metin Tasarm [Tipografik özellikler (9), Metin örgütleyiciler (7)], Görsel Ögelerin Tasarm (12), Sayfa Tasarm (8), Kapak Tasarm (6) ve Üretime yönelik d yap özellikleri (6) maddeden olumaktadr. Aratrma grubuna dahil olan 46 örenci görsel tasarm ilkelerine göre kitaplar üçlü likert ölçeine göre (evet, ksmen, hayr) biçiminde deerlendirmitir. Her bir ölçüt maddesi için incelenen ilgili kitapla verilen yantlar kayt edilmi ve ardndan yüzde, frekans dalmlar, aritmetik ortalama ve standart sapmalar hesaplanmtr. Yaplan incelemeler sonunda xv > 2 ve s T olan madde yantlar ortak görü olarak benimsenmitir. Bulgular ve Yorumlar Yaplan inceleme ile elde edilen bulgular A) Metin tasarm (Tipografik özellikler, Metin örgütleyiciler ), B) Görsel Ögelerin Tasarm (12), C) Sayfa Tasarm (8), D) Kapak Tasarm (6) ve E) Üretime yönelik d yap özellikleri (6) balklar altnda ele alnmtr. Bitav, Frat, <znet ve MEB yayn evleri kitaplarna ait aritmetik ortalama ve standart sapma deerleri esas alnarak yorumlanmaya çallmtr. Yayn evlerine göre yüzde ve frekans dalmlarn içeren tablo ise ekte verilmitir. A) Metin tasar!m! (Tipografik özellikler, Metin örgütleyiciler) <lköretim 4. snfta okutulmakta olan bilgisayar ders kitaplarnn tipografik özelliklerle ilgili 9 ve metin örgütleyicilerle ilgili 7 ilke açsndan elde edilen bulgular ve bunlarla ilgili yorumlar aada yer almtr: a) Tipografik özellikler: 1- Yaz! boyutlar!n!n ö7renci düzeyine uygunlu7u: Bitav (xv = 2,91; s=0,28), Frat (xv =2,87; s=0,34) ve <znet (xv =2,87; s=0,34) yayn evi kitaplarnn yaz boyutlarnn (12 punto) örenci düzeyine uygun

8 olduu, MEB yayn evi kitabnn (xv =1,20; s=0,40) yaz boyutlarnn ise 4. snf örencilerinin düzeyine uygun olmad söylenebilir. Ders kitaplarndaki yaz boyutlarnn örencilerin düzeylerine uygun olarak seçilmesi gerekmektedir. Yaz boyutu, yaz tiplerine göre deiir. <lköretim birinci snflar için punto, ikinci snflar için 18 punto, üçüncü snflar için 14 punto, dördüncü snflar için 12, beinci snflar için 11, daha üst snflar için 10 punto büyüklüünde yaz kullanlmas önerilmektedir. Metin ve el kitaplar için en uygun yaz boyutu puntodur (Yaln, 2001:152). 2- Yaz! karakterinin okunabilirli7i: Bitav (xv =2,93; s=0,25), Frat (xv =2,96; s=0,21) ve MEB (xv =2,80; s=0,40) yayn evi kitaplarnn yaz karakterinin okunabilirlii ilkesine uygun olduu, <znet yayn evi kitabnn (xv =1,28; s=0,46) ise uygun olmad görülmektedir. Ders kitaplarndaki balklarda farkl taz tipi kullanlmaldr. <lköretim düzeyindeki örenciler için genellikle metin içinde trnaksz (erifsiz), yaln küçük harf karakteri kullanlmaldr. Basit tasarml (süslü ve kenar çkntlar olmayan) yaz tipleri (Helvetica, Times gibi) seçilmelidir (Yaln, 2001: 152). 3- Yaz! renginin ya da ton de7erinin etkili kullan!lmas!: Yaz renginin ya da ton deerinin etkili kullanlmas açsndan Bitav (xv =2,80; s=0,40) ve Frat (xv =2,89; s=0,31) yayn evi kitaplarnn uygun olduu görülmektedir. <znet (xv =1,13; s=0,34) ve M.E.B (xv =1,28; s=0,46) yayn evi kitaplarnda ise yaz renginin ya da ton deerinin etkili kullanlmad gözlenmitir. Okunabilirlik açsndan ders kitaplarnda yaznn zemin rengi ile yaz karakterlerinin renklerinin çok fazla ztlk oluturmamas gerekmektedir. Örnein seçilen yaz karakterlerine bal olarak beyaz zemin üzerindeki yaznn renginde %80 siyah kullanlmaldr. 4- Sat!rlar aras! yatay ya da dikey bo;lu7un dengeli kullan!lmas!: Bitav yayn evi kitabnda (xv =1,24; s=0,43) satrlar aras yatay ya da dikey boluklarn dengeli kullanlmad gözlenmitir. Frat (xv =2,76; s=0,43), <znet (xv =2,89; s=0,31) ve MEB (xv =2,89; s=0,31) yayn evi kitaplarnda satrlar aras yatay ya da dikey boluklarn dengeli kullanld görülmektedir. Ders kitaplarnda dikey boluk olarak satr araln normal (1,5 satr aral) olmaldr. Balklar ile paragraflar arasndaki boluklar ise tutarl biçimde aamal (hiyerarik) kullanlmaldr. Metin düzenlemede genellikle iki yana dayal bloklama kullanlmaktadr. Ancak gözü rahatlatc yatay boluklarn oluturulmasn salamak için saa dayal bloklama yönteminin kullanmnn giderek yaygnlat görülmektedir. Heceleme okuma hzn yavalatacandan satr sonlarnda kelimeler bölünmemelidir. 5- Dikkat odaklay!c! sözcük ya da sözcüklerin etkili tasarlanmas!: Dikkat odaklayc sözcük ya da sözcüklerin etkili tasarlanmas ilkesinin tüm yayn evlerinin kitaplarnda dikkate alnmad görülmektedir [Bitav (xv =1,13; s=0,34,) Frat (xv =1,35; s=0,48,) <znet (xv =1,26; s=0,44) ve MEB (xv =1,20; s=0,40)]. Ders kitaplarnda koyu, italik, renkli, yaz çeitlerinin, bütünlüü bozmayacak biçimde çarpc tasarlanm olmas gerekmektedir. Dikkati odaklamak için metin içinde yeni ve önemli kelime ya da cümleler vurgulanr. Yaz boyutunu deitirme, yazy renklendirme, italik yapma, kaln yazma, ve kutu içine alma vurgulama araçlarndan bazlardr. Olumsuzluk bildiren sözcükler dnda, altn çizmek tercih edilmemelidir. Ders kitaplarnda ana balklarda büyük harf, metinde ise küçük harf kullanlmaldr. Metinde ise büyük harf kullanlmas okuma hzn

9 yavalatmakta ve dikkati datmaktadr. Önemli kavramlara dikkat çekmek için yan balklar kullanlmaldr. Vurgulama araçlarnn kullanmnda tutarl olunmal ve arya kaçlmamaldr. 6- Sat!r uzunlu7unun okunabilir ölçülerde olmas!: Tüm yayn evlerinin kitaplarnda satr uzunluunun cm arasnda olduu ve satrlardaki sözcük saysnn 8-12 olduu gözlenmitir [Bitav (xv =2,89; s=0,31), Frat (xv =2,85; s=0,36), <znet (xv =2,91; s=0,28), MEB (xv =2,89; s=0,31)]. Millî Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu nca onaylanarak ilköretimin 4. snflarnda bilgisayar ders kitab olarak önerilen dört yayn evinin kitaplarnda satr uzunluunun okunabilir ölçülerde olmas ilkesinin dikkate alnd söylenebilir. 7- Sözcükler aras! bo;luklar!n dengeli olmas!: Bitav (xv =2,87; s=0,34, Frat (xv = 2,93; s=0,25) ve <znet (xv =2,87; s=0,34) yayn evi kitaplarnda sözcükler aras boluklarn dengeli kullanld, ancak MEB yayn evi kitabnda (xv =1,17; s=0,38) bu ilkenin göz ard edildii gözlenmitir. Metinler iki yana blokland zaman sözcükler arasnda oluacak boluklar dengeli olmayacaktr. Sözcükler arasnda braklan boluklarn tutarsz olmas okumay kesintiye uratmaktadr. Bu nedenle otomatik olarak tam bloklama yerine, saa dayal bloklama kullanlmaldr. Okunakl bir metin için satrlar arasndaki boluk, küçük harflerin ortalama yüksekliinden biraz ksa olmaldr. 8-Harflerin aras!ndaki bo;luklar!n dengeli olmas!: Bitav (xv =2,89; s=0,31), Frat (xv =2,89; s=0,31) ve <znet (xv =2,80; s=0,40) yayn evi kitaplarnda harfler arasndaki boluklarn dengeli olduu ancak, MEB yayn evi kitabnda (xv =1,13; s=0,34) harflerin içindeki boluklarn kapand gözlenmitir. Harflerin iç boluklarnn ve sözcük içindeki boluklarn optik olarak düzenlenmesi (harflerin karakterlerine göre dizilmesi) ve harflerin içlerinin kapanmamas için çok kaln harf karakteri kullanlmamas gerekmektedir. 9- Metnin sayfadaki bütünlü7üne dikkat edilmesi: Bitav (xv =2,87; s=0,34) ve MEB (xv =2,87; s=0,34) yayn evi kitaplarnda metnin sayfa bütünlüüne dikkat edildii gözlenmitir. Frat (xv =1,28; s=0,46) ve <znet (xv =1,13; s=0,34) yayn evi kitaplarnda ise bu ilkenin yer yer gözard edildii görülmütür. Görsel ve anlam bütünlüü açsndan paragraftaki son satrn dier sayfann bana ve ilk satrn sayfa sonuna gelmemesine özen gösterilmelidir. b) Metin Örgütleyicileri: 10- Ba;l!klar!n etkili düzenlenmesi: Frat yayn evi kitabnda (xv =2,87; s= 0,34) balklarn etkili düzenlendii gözlenmitir. Bitav (xv =1,11; s=0,31, <znet (xv =1,17; s=0,38) ve MEB (xv =1,17; s= 0,38) yayn evi kitaplarnda ise bu ilkenin gözard edildii görülmektedir. Ders kitaplarndaki balklarn mümkün olduunca ksa olmas, açk bir dille ifade edilmesi, okura metin hakknda ön bilgi vermesi, metnin içeriini doru yanstmas gerekmektedir. Çok sayda ana ve alt balk kullanmaktan kaçnlmaldr. Ana, alt ve yan balklar farkl karakterlerde ve harf boylar aamal olarak düzenlenmelidir. Ana balklarda büyük harf, alt ve yan balklarda ise küçük harf kullanlmaldr.

10 11- çindekiler listesinin i;levsel biçimde düzenlenmesi: Tüm yayn evlerinin bilgisayar ders kitaplarnda içindekiler listesinin ilevsel biçimde düzenlendii söylenebilir [Bitav (xv =2,93; s=0,25), Frat (xv =2,89; s=0,31), <znet (xv =2,80; s=0,40) ve MEB (xv =2,80; s=0,40)]. Ders kitaplarndaki içindekiler listesi sayfa tasarm biçimine, metinde kullanlan balk sistemine ve içerii tantma amacna uygun olarak rahat okunabilir biçimde düzenlenmelidir. Balk ve alt balklar tutarl olmaldr. Balklarn sonunda sayfa numarasna kadar normal koyulukta nokta kullanlmal, böylece satrn izlenmesi kolaylatrlmaldr. Özellikle ilköretim düzeyindeki ders kitaplarndaki içindekiler listesini ekonomiklik adna sktrlm iki sütun olarak düzenlemekten kaçnlmaldr. (Alpan, 2004:93-94). 12- çindekiler listesinin ilgi çekici biçimde düzenlenmesi: Tüm yayn evlerinin kitaplarnda içindekiler listesinin ilgi çekici biçimde düzenlenmedii gözlenmitir [Bitav (xv =1,09; s=0,28), Frat (xv =1,26; s=0,44), <znet (xv =1,15; s=0,36) ve MEB (xv =1,26; s=0,44)]. Ders kitaplarnda içindekiler listesi kitap hakknda özet bilgi vermektedir. Gerektiinde tantm amacna hizmet edici resim, ema, grafik etkiler kullanlarak örencinin ilgisine sunulmaldr. Özellikle ilköretim birinci kademede metnin resimlemelerle desteklenmesi örencinin örenmesini olumlu etkilemektedir. <çindekiler listesini ilgi çekici klmak için sayfaya yerletirilen görsel ögeler, mutlaka içerikle ilikili olmal ve ilgili balk satrnn yaknnda yer almaldr (Alpan, 2004:94). 13- Kutular!n amaca uygun kullan!lmas!: Tüm yayn evlerinin bilgisayar ders kitaplarnda kutularn amaca uygun kullanlmas ilkesinin dikkate alnmad gözlenmitir [Bitav (xv =1,09; s=0,31), Frat (xv =1,2; s=0,34), <znet (xv =1,15; s=0,40) ve MEB (xv =1,26; s=0,40)]. Kutu içine alnm metinler dikkat çekicidir. Ders kitaplarnda metin örgütleyici olarak kullanlacak kutu küçük, içindeki yaz az ve görünümü genel sayfa tasarmna uygun olmaldr (Yaln, 2001:153). Süs amaçl gereksiz çerçeveler biçiminde kullanlmamaldr. Gerekirse metinden ayr olarak dikkat çekmesi istenen özet, soru, öykü, senaryo gibi etkinliklerde sayfa tasarmna uygun olarak kullanlmaldr (Alpan, 2004:94-95). 14- Her bölüm için ilgili ba;l!k listesinin haz!rlanmas!: Bitav (xv =1,20; s=0,40), Frat (xv =1,24; s=0,43) ve MEB (xv =1,17; s=0,38) yayn evi kitaplarnn bu ilkeye uygun olmad, <znet yayn evi kitabnn (xv =2,91; s=0,28) ise uygun olduu gözlenmitir. Ders kitaplarndaki bölüm banda ana ve alt balklarn yer almas gerekir. Bunlar ana ve alt içerik hedeflerine ve sayfa tasarm biçimine uygun olarak yazlmaldr. 15- Sözlük düzenlemesinin yap!lmas!: Tüm yayn evlerinin kitaplarnn sonunda bir sözlük düzenlemesinin yapld görülmütür [Bitav (xv =2,91; s=0,28), Frat (xv =2,89; s=0,31), <znet (xv =2,91; s=0,28) ve MEB (xv =2,91; s=0,28)]. Ders kitaplarnn sonunda bilinmeyen sözcükler ve teknik terimleri içeren bir sözlüe yer verilmelidir. 16- Kaynakça düzenlemesinin yap!lmas!: Tüm yayn evlerinin kitaplarnda kaynakçaya yer verildii ve kaynakça verme kurallarna uyulduu gözlenmitir [Bitav (xv =2,87; s=0,34), Frat (xv =2,91; s=0,28), <znet (xv =2,91; s=0,28) ve MEB (xv =2,89; s= 0,31)]. Ders kitaplarnda metin içinde kullanlan kaynaklar içeren bir

11 kaynakça bulunmaldr. Kaynakçadaki kaynaklarn veriliinde yazm kurallarna ve örenci düzeyine dikkat edilmelidir. B) Görsel Ögelerin Tasar!m! Bilgisayar ders kitaplarnn yayn evlerine göre, görsel ögelerin tasarm ile ilgili 6 ilkeyi kapsayan bulgular ve yorumlar aada yer almtr: 17- Görsel ögelerin mesaj aktar!m!na katk!da bulunmalar!: Tüm yayn evlerinin kitaplarnn bu ilkeye uygun olmad gözlenmitir [Bitav (xv =1,26; s=0,44), Frat (xv =1,30; s=0,47), <znet (xv =1,15; s=0,36) ve MEB (xv =1,26; s=0,44)]. Ders kitaplarnda resimleme, fotoraf, ema vb görsel ögeler metin içeriine uygun, yaratc, yönlendirici, düündürücü, mesaj özetleyici ve bilgilendirici biçimde tasarlanmaldr. 18- Görsel ögelerin mesaj aktar!m!nda ö7renci için uyar!c! olmas!: Tüm yayn evlerinin kitaplarnn bu ilkeye uygun olmad gözlenmitir [Bitav (xv =1,07; s=0,25), Frat (xv =1,28; s=0,46), <znet (xv =1,17; s=0,38) ve MEB (xv =1,17; s= 0,38)]. Ders kitaplarnda resimleme fotoraf, ema, vb. görsel ögelerin örencinin imgeleme gücünü harekete geçirici, onlarda heyecan duygusunu uyandrc, estetik beenilerini güçlendirici, örenme isteklerini artrc biçimde tasarlanm olmas gerekir. 19- Resimlemelerde desenin sa7lam olmas!: Tüm yayn evlerinin kitaplarnn bu ilkeye uygun olduu gözlenmitir [Bitav (xv =2,80; s=0,40), Frat (xv =2,87; s=0,34), <znet (xv =2,87; s=0,34) ve MEB (xv =2,87; s=0,34)]. Bir resimlemede verilmek istenen mesaj alc tarafndan açk ve doru olarak anlalmsa, o resimlemedeki desenin salam çizilmi olduundan söz edilebilir (Alpan, 2004:103). Ders kitaplarndaki resimlemelerde kullanlan figürlerin hareketlerine dikkat edilerek salam çizilmi olmas, örnein koan bir figürün izleyende o duyguyu uyandrmas gerekir. 20- Tasar!mda yal!nl!k ve basitlik ilkesine uyulmas!: Bitav (xv =1,17; s=0,38), Frat (xv =1,28; s=0,46) ve <znet (xv =1,17; s=0,38) yayn evi kitaplarnn bu ilkeye uygun olmad, MEB yayn evi kitabnn (xv =2,80; s=0,40) ise uygun olduu gözlenmitir. Ders kitaplarndaki resimleme, fotoraf vb. görsel ögeleri oluturan biçimler ne tam gerçekçi ne de tam soyut olmaldr. Özellikle ilköretim birinci kademe için hazrlanan ders kitaplarnda mümkün olduunca basit ve yaln resimlemeler kullanlmal, fotoraf tercih edilmemelidir (Erkmen, 1996:2; Alpan, 2004:104). Resimler yaln, anlalr olmal ve mesajn gerektirdii kadar detay kullanlmaldr. 21- Görsel ögelerde vurgulaman!n etkili kullan!lmas!: Tüm yayn evlerinin kitaplarnda bu ilkeye uyulmad görülmütür [Bitav (xv =1,11; s=0,31), Frat (xv =1,30; s=0,47), <znet (xv =1,26; s=0,44) ve MEB (xv =1,26; s=0,44 )]. Vurgu, materyalin can alc noktasdr. Bir görsel ögeye bakarken göz hareketleri daha çok sol üst köede odaklanr. Bu bulgudan hareketle ders kitaplarnda içerik el veriyorsa vurgulanmas gereken ögelerin sol üst köeye yerletirilmesine dikkat edilmelidir. Vurgunun bütüne baskn olmas gereklidir. En ilgi çekici nokta olarak tasarlanp en önemli unsurlar bu bölgeye yerletirilebilir. Ok ve benzeri yön gösteren araçlar

12 kullanmak, önemli öge için dierlerinden daha parlak bir renk kullanmak, temel ögeyi dierlerinden daha büyük yapmak, vurgulanmak istenilen madde rengi ile zemin arasnda kontrast oluturmak, dier ekillerden farkl bir ekil kullanmak, vurgulanacak ögeyi dier ögelerin çakt bir yere yerletirmek vb. yaklamlarla vurgulama yaplabilir. 22- Görsel ögelerde ö7renci düzeyine uyulmas!: Tüm yayn evlerinin kitaplarnda bu ilkeye uyulmad görülmütür [Bitav (xv =1,26; s=0,44), Frat (xv =1,28; s=0,46, <znet (xv =1,17; s=0,38) ve MEB (xv =1,26; s= 0,44)]. Ders kitaplarnda yer verilen resimleme, fotoraf vb. görsel ögeler örencilerin yaantlarna, onlarn somut deneyimlerine uygun olmaldr. <lköretim birinci kademedeki örenciler için hazrlanacak görsel materyallerde ögelerde her bir detayn ya da bölümün basit, açk ve anlalr olmasna özen gösterilmelidir. Görsel ögelerde keskin, kaln, koyu çizgiler yerine yumuak imgelere yer vermelidir. 23- Görsel ögelerin renkli olmas!: Tüm yayn evlerinin kitaplarnda bu ilkeye uyulmad gözlenmitir [Bitav (xv =1,04; s=0,21), Frat (xv =1,17; s=0,38), <znet (xv =1,26; s=0,44) ve MEB (xv =1,26; s=0,28)]. Birçok aratrma insanlarn renkli görselleri tercih ettiklerini göstermektedir. <lköretim birinci devrede kullanlacak ders kitaplarnda resimleme, fotoraf vb. görsel ögeler renkli olmadr; fakat çok sayda renk kullanmaktan kaçnlmaldr. 24- Tasar!mda bütünlük ilkesine uyulmas!: Tüm yayn evlerinin kitaplarnda tasarmda bütünlük ilkesine uyulmad görülmütür [Bitav (xv =1,26; s=0,44), Frat (xv =1,26; s=0,44), <znet (xv =1,28; s=0,46) ve MEB (xv =1,17; s=0,38)]. Bir görselde bütünlük ögeleri üst üste bindirerek iaret araçlar ve çizgi, çerçeve, ekil, renk gibi görsel araçlar kullanarak salanr. Ders kitaplarnda resimleme, fotoraf vb. görsel ögelerin içindeki tüm elemanlarn bir konu ile ilgili olarak bütünlük içinde düzenlenmi olmas gerekir. 25- Çizginin amaca uygun kullan!lmas!: Tüm yayn evlerinin kitaplarnda bu ilkeye uygun olduu gözlenmitir [Bitav (xv =2,93; s=0,25), Frat (xv =2,91; s=0,28), <znet (xv =2,89; s=0,31), MEB (xv =2,89; s=0,28)]. Ders kitaplarnda resimleme, fotoraf, ekil, ema vb. görsel ögeleri tasarlamada kullanlan çizginin (iskeletin) genellikle yön duygusu için kullanlmas gerekir. Özel olarak ise örnein, eik, kvrml çizgiler hareket duygusu için; yatay çizgiler gerginlik için; dikey çizgiler ise kesinlik ve yönerge ifadesi için kullanlmaldr. Kaln çizgiler yükseklik, genilik ve derinlik duygusu verir. <nce çizgilerden daha etkilidir. Eik çizgiler dengesizlik etkisi yaratr. 26- Tasar!mda denge ilkesine uyulmas!: Tüm yayn evlerinin kitaplarnda bu ilkeye uyulmad gözlenmitir [Bitav (xv =1,26; s=0,44), Frat (xv =1,04; s=0,21), <znet (xv =1,15; s=0,36) ve MEB (xv =1,17; s=0,38)]. Tüm yayn evlerinin kitaplarnda bu ilkenin dikkate alnmad görülmütür. Denge, materyalde bulunan ögelerin arlklar ile ilgilidir. Ders kitaplarnda resimleme, fotoraf, ekil, ema vb. görsel ögeleri tasarlamada kullanlan elemanlar dengeli bir biçimde yerletirilmelidir. Simetrik (formal) dengeyi kullanmaktan kaçnlmaldr. Daha dinamik ve izleyenin dikkatini görsele daha çok çeken bir düzenleme olduu için asimetrik (informal) dengenin kullanlmas yelenmelidir. Boluk doluluk oranna dikkat edilmelidir.

13 27- Rengin amaca uygun kullan!lmas!: Tüm yayn evlerinin kitaplarnn bu ilkeye uygun olmad gözlenmitir [Bitav (xv =1,26; s=0,36), Frat (xv =1,26; s=0,38), <znet (xv =1,28; s=0,38) ve MEB (xv =1,17; s=0,40)]. Görsel materyallerde renk aslna uygunluu arttrmak, bir ögeyi vurgulamak, duygusal tepkiler yaratmak için kullanlr. Bir renk kendisini çevreleyen renkler dikkate alnmadkça doru olarak deerlendirilmez. <lev ya da özellikleri bakmndan bir görselde farkl ögelerin ön plâna çkarlmas gerekiyorsa, her bir öge için açk ve parlak renkler kullanlmaldr. Ancak, kullanlacak renk says en fazla dört renkle snrlandrlmaldr. Ders kitaplarnda resimleme, fotoraf, ekil, ema vb. görsel ögelerde yer alan obje ve figürlerin renklerinin, önemli bilgi ve ayrntlara k tutacak, benzerlik ve farkllklara iaret edecek, estetik duygu uyandracak biçimde kullanlmas gerekmektedir. 28- Görsel ögelerin boyutlar!n!n amaca uygun kullan!lmas!: Bitav (xv =1,30; s=0,47), Frat (xv =1,22; s=0,42) ve <znet (xv =1,30; s=0,47) yayn evi kitaplarnda görsel ögelerin boyutlarnn amaca uygun kullanlmad, MEB yayn evi kitabnda (xv =2,89; s=0,31) ise uygun kullanld gözlenmitir. Ders kitaplarnda görsel ögeler ne çok büyük ne de çok küçük olmaldr. Görsel ögenin büyüklüü amaca uygun ve imgenin okunabilirliini salayabilecek oranda olmaldr. Resimleme, fotoraf vb. görsel ögelerin içerii ayrnt gerektiriyorsa boyutlarn büyük ve geni tutulmas gerekir. Ancak, tüm sayfay kaplayacak kadar büyük görsel ögeler kullanmaktan kaçnlmaldr. Mekillerin boyutu göreceli olduundan boyut hakkndaki yargmz, çevreleyen cisimler hakkndaki bilgimize baldr. Bu nedenle iki boyutlu sembollerin, boyutlarn farkl tahmin etmemiz mümkündür. Renk ve gri derecesi boyut algsn deitirir. Ayn büyüklükteki açk ve parlak ekiller, kapal ve koyu ekillerden daha büyük alglanr. Ayn nesnelerin farkl yerlerde kullanmnda nesnelerin boyutu açsndan tutarl olunmaldr. C) Sayfa Tasar!m! Bilgisayar ders kitaplarnn yayn evlerine göre, sayfa tasarm ile ilgili 8 ilkeyi kapsayan bulgular ve yorumlar aada verilmitir: 29- Belirli bir bütünlük ve görsel devaml!l!7!n sa7lanmas!: Bitav (xv =2,89; s=0,31) ve <znet (xv =2,89; s=0,31) yayn evi kitaplarnn bu ilkeye uygun olduu; Frat (xv =1,24; s=0,43) ve MEB (xv =1,30; s=0,47) yayn evi kitaplarnn ise bu ilkeye uygun olmad gözlenmitir. Ders kitaplarnn tasarmnda tüm sayfalarda ve kitabn bütününde sayfa düzeni, yaz karakteri, satr boluu, kenar boluk ayarlar vb. tipografik ögelerde ve görsel ögelerde birbiriyle uyumlu (estetik kaygyla ve özgün bir biçem anlayyla) bir bütünlük ve tutarllk oluturmaldr. 30- Görsel ögelerin okuma ak!;!n! engellememesi: Bitav (xv =2,91; s=0,28), Frat (xv =2,91; s=0,28) ve <znet (xv =2,80; s=0,40) yayn evi kitaplarnda görsel ögelerin okuma akn engellemedii; ancak MEB yayn evi kitabnda (xv =1,33; s=0,47) görsel ögelerin bu ilkeye uygun biçimde yerletirilmedii gözlenmitir. Ders kitaplarnda resimleme, fotoraf, ekil, tablo, ema vb. görsel ögeler okuma akn engellemeyecek biçimde yerletirilmelidir. Görsel ögeler baln altna ve metnin ortasna paragraf arasna yerletirilmemelidir. Görsel ögelerin bölünmemesine özen gösterilmelidir. Örnein bir tablonun yars sa sayfada, yars da sol

14 sayfada olmamaldr. Metin ile görsel ögeler arasnda 4 mm dolaylarnda hayalî bir çerçevenin braklmasnda yarar vardr. 31- Görsel ögelere yeterince yer verilmesi: Bitav (xv =1,22; s=0,42), Frat (xv =1,26; s=0,44) ve <znet (xv =1,26; s=0,44) yayn evi kitaplarnn bu ilkeye uygun olmad, MEB yayn evi kitabnn (xv =2,87; s=0,34) ise uygun olduu gözlenmitir. Ders kitaplarnda örencinin imgesel düünmesi açsndan resimleme, fotoraf, ekil, tablo, ema vb. görsel ögelere sayfa tasarmnda yer verilmelidir. Görsel ögelere örenci düzeyine uygun ve yeterince yer verilmesine özen gösterilmelidir. 32- Görsel ögelerin yerle;tirilmesinde hareketin sa7lanmas!: Tüm yayn evlerinin kitaplarnn bu ilkeye uygun olmad görülmektedir [Bitav (xv =1,15; s=0,36), Frat (xv =1,04; s=0,21), <znet (xv =1,17; s=0,38) ve MEB (xv =1,26; s=0,44)]. Ders kitaplarnda resimleme, fotoraf, ekil, tablo, ema vb. görsel ögelerin yerletirilmesinde monotonluktan kaçnlmaldr. Görsel ögeler kitap sayfasnda hep ayn yerlere yerletirilmemeli, devaml çerçeve içine alnmamal, hep ayn büyüklükte olmamaldr. 33- Görsel ögelerin ilgili metnin yak!n!nda yer almas!: Tüm yayn evlerinin kitaplarnn bu ilkeye uygun olarak hazrland görülmütür [Bitav (xv =2,87; s=0,34), Frat (xv =2,80; s=0,40), <znet (xv =2,91; s=0,28) ve MEB (xv =2,87; s=0,34)]. Ders kitaplarnda resimleme, fotoraf, ekil, tablo, ema vb. görsel ögeler ilgili metnin hemen yannda, üstünde veya altnda yer almaldr. 34- Bo;luklar!n etkili kullan!lmas!: Tüm yayn evlerinin kitaplarnda boluklarn etkili kullanlmad, sayfalarn skk ve kalabalk olduu gözlenmitir [Bitav (xv =1,17; s=0,38), Frat (xv =1,15; s=0,36), <znet (xv =1,15; s=0,36) ve MEB (xv =1,22; s=0,42)]. Ders kitaplarnda skk ve kalabalk sayfa düzenlemesinden kaçnlmaldr. Skk ve kark sayfalar örencinin zihnini kartracak bir etki yaratr. Kitap sayfasnda braklacak boluklarn etkili kullanm, örencinin kitab okurken arad bilginin yerini bulmasn ve not almasn kolaylatracaktr. Sayfa kenarlarnda braklacak boluklar sayfa numaras, süren balklar, not alma alan, cilt pay ve okurken sayfay kenarndan parmakla tutabilecek ekilde olmaldr (Petterson, 1993:85; Akt. Alpan, 2004:126). 35- Kar;!l!kl! iki sayfan!n birlikte düzenlenmesi: Bitav (xv =2,87; s=0,34) ve <znet (xv =2,80; s=0,40) yayn evi kitaplarnda bu ilkenin dikkate alnd; ancak Frat (xv =1,17; s=0,38) ve MEB (xv =1,20; s=0,40) yayn evi kitaplarnda bu ilkenin göz ard edildii görülmütür. Ders kitaplarnda sayfa tasarm yaplrken karlkl iki sayfann tek bir kompozisyon olarak düünülmesi gerekir. Sa ve sol sayfa ayn anda görüldüü ya da algland için bir bütün olarak tasarlanmaldr, kullanlmaldr (Alpan, 2004: 126). 36- Sayfa numaras!n!n ayr! bir tasar!m ögesi olarak düzenlenmesi: Bitav yayn evi kitabnn (xv =1,24; s=0,43) bu ilkeye uygun olmad görülmütür. Frat (xv =2,85; s=0,36), <znet (xv =2,87; s=0,34) ve MEB (xv =2,89; s=0,31) yayn evi kitaplarnn ise uygun olduu gözlenmitir. Sayfa numaras metinden bamsz olarak tasarlanmaldr.

15 D) Kapak Tasar!m! Bilgisayar ders kitaplarnn yayn evlerine göre, kapak tasarm ile ilgili 6 ilkeyi kapsayan bulgular ve yorumlar aada verilmitir: 37- çerik ve sayfa düzeni ile ili;kili olmas!: Bitav (xv =1,28; s=0,46), Frat (xv =1,24; s=0,43) ve MEB (xv =1,28; s=0,46) yayn evi kitaplarnn bu ilkeye uygun olmad, <znet yayn evi kitabnn (xv =2,89; s=0,31) ise uygun olduu gözlenmitir. Ders kitaplarndaki kapak tasarm içerik ve sayfa tasarm ile biçem anlay bakmndan tutarl olmaldr. 38- S!rt yaz!s!n!n yukar!dan a;a7!ya do7ru yaz!lmas!: Bitav (xv =1,17; s=0,38) ve <znet (xv =1,15; s=0,36) yayn evi kitaplarnn bu ilkeye uygun olmad, Frat (xv =2,80; s=0,40) ve MEB (xv =2,87; s=0,34) yayn evi kitaplarnn ise uygun olduu söylenebilir. Ders kitaplarnn srt ksmnda yer almas gereken yayn evi, yazar, kitap ad ve örenci snf düzeyinin yukardan aaya doru yazlmas gerekir. Böylece aranan kitap srt yazsna baklarak kolayca bulunabilecektir. 39- Kapak bilgilerine dikkat edilmesi: Tüm yayn evlerinin kitaplarnda kapak bilgilerine dikkat edilmitir [ Bitav (xv =2,80; s=0,40), Frat (xv =2,87; s=0,34), <znet (xv =2,91; s=0,28) ve MEB (xv =2,80; s=0,40)]. Ders kitabnn kapanda ve srtnda yayn evi, yazar, kitap ad ve örenci snf düzeyinin yazlm olmas gerekmektedir. <ç kapakta ise kapak bilgileri dnda kapak, sayfa tasarmcs ve resimleyenin yani tasarmcnn adlar bulunmaldr. 40- Yaz! karakterinin seçimine dikkat edilmesi: Frat yayn evi kitabnda (xv =2,91; s=0,28) yaz karakterinin seçimine dikkat edildii: ancak Bitav (xv =1,26; s=0,44), <znet (xv =1,17; s=0,38) ve MEB (xv =1,17; s=0,38) yayn evi kitaplarnn ise bu ilkeye uygun olmad görülmütür. Ders kitaplarnn kapaklarnda karmak bir etki yaratmamas için çok çeitli yaz karakterleri kullanlmamaldr. 41- Ön ve arka kapa7!n bir bütün olarak tasarlanmas!: Bitav (xv =2,89; s=0,31) ve Frat (xv =2,89; s=0,31) yayn evi kitaplarnn kapak tasarmlarnn bu ilkeye uygun olduu, <znet (xv =1,26; s=0,44) ve MEB (xv =1,20; s=0,40) yayn evi kitaplarnn ise uygun olmad söylenebilir. Kapan ön, arka ve srt ksm birlikte tasarlanmaldr. Bütünlük içinde, ön ve arka kapan birbirleriyle ilikili ve tutarl olarak düzenlenmesi gerekir. 42- Kapa7!n estetik ve albenili haz!rlanmas!: Frat yayn evi kitabnn (xv =2,87; s=0,34) kapann estetik ve albenili hazrland, Bitav (xv =1,30; s=0,47), <znet (xv =1,15; s=0,36) ve MEB (xv =1,17; s=0,38) yayn evi kitaplarnn bu ilkeye uygun olmad gözlenmitir. Kapak tasarmnda kullanlan görsel ögelerin, yazlarn ve dier elemanlarn düzenlenmesinde estetik ve ilgi çekici, özgün bir biçem anlaynn yanstmas gerekir kullanlmaldr (Alpan, 2004:133).

16 E) Üretime yönelik d!; yap! özellikleri Bilgisayar ders kitaplarnn yayn evlerine göre, üretime yönelik d yap özellikleri ile ilgili 6 ilkeyi kapsayan bulgular ve yorumlar aada yer almtr: 43- Kitap boyutlar!n!n ö7renci düzeyine uygunlu7u: Tüm yayn evlerinin kitaplarnn boyutlarnn örenci düzeyine uygun olduu gözlenmitir [Bitav (xv =2,87; s=0,34), Frat (xv =2,91; s=0,28), <znet (xv =2,80; s=0,40) ve MEB (xv =2,87; s=0,34)]. <lköretim birinci kademesindeki örencilerde, görsel ögelerden örenme ve iri punto yazy rahat okuma söz konusu olduu için büyük boy (A4) ders kitab uygundur. Dier düzeyler için ise normal boy (A5) ve orta boy (B4) boyutlarndaki kitaplar kullanlmaldr (Alpan, 2004:135). 44- Kitap kapa7!n!n dayan!kl! ve sa7lam olmas!: Frat yayn evi kitabnn (xv =2,93; s=0,25) kapann dayankl ve salam olduu görülmektedir. Ancak Bitav (xv =1,35; s=0,48), <znet (xv =1,26; s=0,44) ve MEB (xv =1,26; s=0,44) yayn evi kitaplarnn kapaklarnn bu ilkeye uygun olmad gözlenmitir. Kitap kapaklar mukavva cilt veya kaln bristol ( gr/m2) kartondan yaplm olmal, üzerine lak veya selefon kaplanmaldr (Becer, 1996:159; Erkmen, 1996:41). 45- Kitab!n kâ7!t kalitesine ve kullan!m!na dikkat edilmesi: Frat yayn evi kitabnda (xv =2,87; s=0,34) kât kalitesine ve kullanmna dikkat edildii gözlenmitir. Bitav (xv =1,33; s=0,47), <znet (xv =1,15; s=0,36) ve MEB (xv =1,17; s=0,38) yayn evi kitaplarnda kât kalitesine ve kullanmna dikkat edilmedii görülmektedir. Ders kitab 90gr/m2 lik birinci hamur veya mat kue kâda baslmaldr (Alpan, 2004:136; <çmeli, 1996:132). Kat izi, buruukluk, çapak, gibi kesim ve katlama hatalar bulunmamaldr. 46- Kitap cildinin dayan!kl! ve sa7lam olmas!: Bitav (xv =2,89; s=0,31), Frat (xv =2,91; s=0,28) ve <znet (xv =2,87; s=0,34) yayn evi kitaplarnn ciltlerinin bu ilkeye uygun hazrland, MEB yayn evi kitabnn (xv =1,20; s=0,40) cildinin ise bu ilkeye uygun olmad söylenebilir. Ders kitaplarnn kapak ciltleri salam olmal, sayfalar kolayca çevrilebilmeli ve kullanm srasnda sayfalar kopmamaldr. Kitap ciltlemesinde salamlk ve sayfalarn kolay çevrilebilmesini salayabilmek için srttan dikili olmas veya amerikan tutkal ile yaptrlmas gerekir. Tel zmba kullanlmamaldr (Alpan, 2004:136; Erkmen, 1996:41). 47- Bask!n!n net, düzgün ve temiz yap!lmas!: Frat yayn evi kitabnn (xv =2,89; s=0,31) bu ilkeye uygun olduu, Bitav (xv =1,28; s=0,46), <znet (xv =1,35; s=0,48) ve MEB (xv =1,20; s=0,40) yayn evi kitaplarnn ise uygun olmad gözlenmitir. Ders kitaplarnn basklarda kir, leke vb. bulunmamaldr. Bask sayfann arka yüzüne geçmemelidir. Kitabn sayfalar a tutulduunda arka ve ön sayfalardaki satrlarn ve boluklarn çakmas gerekir. Fotoraf ve resimler net baslm olmal, deer yitirmemelidir (Becer, 1996:143). 48- Kâ7!d!n doku yönüne dikkat edilmesi: Bitav (xv =2,87; s=0,34), Frat (xv =2,87; s=0,34) ve <znet (xv =2,91 s=0,28) yayn evi kitaplarnda kitaplarn doku yönüne dikkat edildii; ancak MEB yayn evi kitabnda (xv =1,28; s= 0,46) bu ilkenin dikkate alnmad görülmütür. Ders kitaplarnda kullanlacak kâdn basm

17 srasnda kâdn doku yönünün, bir baka deyile kât suyunun sayfann kolay çevrilebilmesi için kitap srt ile ayn dorultuda olmas gerekmektedir. Sonuç ve Öneriler Yayn evi kitaplarna ait BÖTE Bölümü son snf örencilerinin vermi olduklar yantlar dikkate alnarak bilgisayar ders kitaplarnn 48 ilkeye göre uygun bulunma durumuna ilikin bulgulara dayal olarak varlan sonuçlar aada verilmitir: 1- Yayn evi kitaplarnn görsel tasarm ilkelerinden Metin tasarm tipografik özellikler (9 ilke) açsndan; Bitav yayn evi kitab 7, Frat yayn evi kitab 7, <znet yayn evi kitab 5 ve MEB yayn evi kitabnn ise 5 ilkeye uygun olarak hazrlanmtr. Metin örgütleyicilerine (7 ilke) uygunluk açsndan; Bitav yayn evi kitab 3, Frat yayn evi kitab 4, <znet yayn evi kitab 4 ve MEB yayn evi kitab 3 ilkeye, Görsel ögelerin tasarm (12 ilke) açsndan; Bitav yayn evi kitab 2, Frat yayn evi kitab 2, <znet yayn evi kitab 2 ve MEB yayn evi kitab 4 ilkeye, Sayfa tasarm (8 ilke) açsndan; Bitav yayn evi kitab 4, Frat yayn evi kitab 3, <znet yayn evi kitab 5 ve MEB yayn evi kitab 3 ilkeye, Kapak tasarm (6 ilke) açsndan; Bitav yayn evi kitab 2, Frat yayn evi kitab 5, <znet yayn evi kitab 2 ve MEB yayn evi kitab ise 2 ilkeye, Üretime yönelik d yap özellikleri (6 ilke) açsndan; Bitav yayn evi kitab 3, Frat yayn evi kitab 6, <znet yayn evi kitab 3 ve MEB yayn evi kitab ise 1 ilkeye uygun olarak hazrlanmtr. 2- Yaplan bu çalmada görsel tasarm ilkelerini bütünüyle dikkate alan bir bilgisayar ders kitabnn hazrlanmad görülmütür. Frat yayn evi kitabnda 27, Bitav yayn evi kitabnda 21, <znet yayn evi kitabnda 21 ve MEB yayn evi kitabnda ise 18 görsel tasarm ilkesine uyulmutur. 3- Görsel tasarm ilkelerinden toplam 9 ilke tüm yayn evlerinin kitaplarnda dikkate alnmtr. Tüm yayn evlerince dikkate alnan ilkeler unlardr: Satr uzunluunun okunabilir ölçülerde olmas (6. ilke), içindekiler listesinin ilevsel biçimde düzenlenmesi (11. ilke), sözlük düzenlemesinin yaplmas (15. ilke), kaynakça düzenlemesinin yaplmas (16. ilke), resimlemelerde desenin salam olmas (19. ilke), çizginin amaca uygun kullanlmas (25. ilke), görsel ögelerin ilgili metnin yaknnda yer almas (33. ilke), kapak bilgilerine dikkat edilmesi (39. ilke) ve kitap boyutlarnn örenci düzeyine uygunluu (43. ilke). 4- Görsel tasarm ilkelerinden toplam 13 ilke tüm yayn evlerinin kitaplarnda dikkate alnmamtr. Dikkate alnmayan ilkeler unlardr: Dikkat odaklayc sözcük ya da sözcüklerin etkili tasarlanmas (5. ilke), içindekiler listesinin ilgi çekici biçimde düzenlenmesi (12.ilke), kutularn amaca uygun kullanlmas (13. ilke),

18 Görsel ögelerin mesaj aktarmna katkda bulunmalar (17. ilke), görsel ögelerin mesaj aktarmnda örenci için uyarc olmas (18. ilke), görsel ögelerde vurgulamann etkili kullanlmas (21. ilke), görsel ögelerde örenci düzeyine uyulmas (22. ilke), görsel ögelerin renkli olmas (23. ilke), tasarmda bütünlük ilkesine uyulmas (24. ilke), tasarmda denge ilkesine uyulmas (26. ilke), rengin amaca uygun kullanlmas (27. ilke), görsel ögelerin yerletirilmesinde hareketin salanmas (32. ilke) ve boluklarn etkili kullanlmas (34. ilke). 5- Bilgisayar ders kitaplarnn hazrlanmasnda görsel tasarm ilkelerinden (12 ilke) en çok görsel ögelerin tasarmna ilikin ilkeler ( 8 ilke) dikkate alnmamtr. Öneriler 1- Mevcut bilgisayar ders kitaplar gözden geçirilmeli ve görsel tasarm ilkelerine uygun olarak öretmen ve örencilerin kullanmna sunulmaldr. 2- Ders kitab hazrlayan yayn evleri, ders kitaplarn deerlendiren Millî Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu uzmanlar, ders kitab seçecek öretmenler isabetli kararlar verebilmek için görsel tasarm ilkelerini dikkate almaldrlar. 3- Bu çalmada ilköretim 4. snf bilgisayar ders kitaplar görsel tasarm ilkelerine uygunluk açsndan deerlendirilmitir. Dier snflar için hazrlanan bilgisayar ders kitaplar bata olmak üzere tüm ders kitaplarn görsel tasarm ilkelerine uygunluk açsndan deerlendiren aratrmalar yaplmaldr. Kaynaklar Alkan, C. (1979). Eitim Ortamlar. Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Yaynlar No:85, Ankara. Alkan, C. (1992). Eitim Ortamlarnn Düzenlenmesi. Ankara: A.Ü. Eitim Fakültesi Yaynlar No:168. Alkan, C. (1981). Açk Üniversite (Uzaktan Eitim Sistemlerinin Karlatrmal Olarak.ncelenmesi). A.Ü. Eitim Bilimleri Fakültesi Yaynlar No: 172, Ankara. Alkan, C. (1995). Eitim Teknolojisi. Atilla Kitabevi, Ankara. Alpan,. B.G. (2004). Ders Kitaplarndaki Grafik Tasarmnn Örenci Baarsna ve Derse.likin Tutumlarna Etkisi. Yaymlanmam Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü. Ankara. Aypay, A. (1995). Açk Öretim Lisesi Uygulamas (Gap Bölgesinde Bir.l Örnei), Yaymlanmam Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. Becer, E. (1996)..letiim ve Grafik Tasarm. Dost Kitabevi Yaynlar. Ankara. Burmark, L. (2002). Learn To See, See To Learn. [Abstract] ERIC NO: ED Cokun, H. (1996). Eitim Teknolojisi ve Kültürleraras Eitim Balamnda <lköretim <kinci Snf Türkçe ve Almanca Ders Kitaplarnn <çerik Sorunlar, Türkiye ve Almanya da.lköretim Ders Kitaplar, Ankara. Cokun, O. (2002). Polis Eitim Kurumlarnda Okutulan.nklâp Tarihi Ders Kitaplarnn.çerik Analizi. Yaymlanmam Yüksek Lisans Tezi. Yldz Teknik Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. <stanbul. Çepni, S.; Ayvac H. M. ve Kele, E. (2001). Fizik Ders Kitaplarn Deerlendirme Ölçei Gelitirmek <çin Örnek Bir Çalma. Millî Eitim, Demirel, Ö. (2000). Plânlamadan Uygulamaya Öretme Sanat. Pegem A. Yaynclk. Ankara.

19 Erkmen, N. (1996). Çada Bir Ders Kitab Nasl Olmal? Ders kitabn mükemmel yapan nitelikler. H. Cokun, <. Kaya ve J. Kuglin (Ed.).Türkiye ve Almanya da ilköretim ders kitaplar. Bizim Büro Basmevi. Ankara. Gökda, D. (1986). Uzaktan Öretimde Basl Materyaller. Anadolu Üniversitesi Yaynlar No:17, Eskiehir. Gürkan, T. ve Gökçe, E. (2000). <lköretim <lkokuma-yazma Kitaplarnn <ncelenmesi. S. Sever (Ed.). 1. Ulusal Çocuk Kitaplar Sempozyumu Sorunlar ve Çözüm Yollar (51-66). A.Ü. Eitim Bilimleri Fakültesi ve Tömer Dil Öretim Merkezi Yaynlar No:1, Ankara. <çmeli, M. (1996). Türkiye de <lköretim Kitaplarnda Fiziksel Yap, Tasarm ve <llüstrasyon Sorunlar. H. Cokun, <. Kaya ve J. Kuglin (Ed.), Türkiye ve Almanya da.lköretim Ders Kitaplar (77-85). Bizim Büro Basmevi, Ankara. Kabapnar, F. (2001). <levleri ve Kavramsal Anlamaya Katklar Açlarndan Türk ve <ngiliz Fen Ders Kitaplarndaki Görsel Ögeler. Yeni Binyln Banda Türkiye de Fen Bilimleri Eitimi Sempozyumu, Bildiriler. Maltepe Üniversitesi, <stanbul Kaya, Z. (1997). Ders Kitab Seçimi, IV. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi Bildirileri 2, Eskiehir: Anadolu Üniversitesi Eitim Fakültesi Yaynlar, No: 51, , Kele, A. (2001). Lise Fizik Ders Kitaplarn Deerlendirmesi. Yaymlanmam Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi. Trabzon. Küçükahmet, L. (2002). Öretimde Plânlama ve Deerlendirme. Nobel Yayn Datm. Ankara. Lester, J. H. ve Cheek; Jr., E. H. (1997 Dec/1998 Jan.). The #Reala Exprts Address Textbook Issues. Journal of Adolescent & Adult Literacy 41, (4) Ornstein, A. C.; Hunkins, F. (1993). Curriculum Foundation, Principles and Issues, Second Edition, Allyn and Bacon, Amerika. Özer, B. (1993). Öretmen Davranlarnn Uzaktan Eitim Yaklamyla Kazandrlmas. Anadolu Üniversitesi Açköretim FakültesiYaynlar No: 36, Eskiehir.Resmî Gazete. 17 Mart 2004, Say: Sayn, Z. (1996). Tasarm açsndan Türkiye de Okutulan Abece Kitaplar. H. Cokun, <. Kaya ve J. Kuglin (Ed.). Türkiye ve Almanya da <lköretim Ders Kitaplar. Bizim Büro Basmevi. Ankara. Mahin, A. (2001). Liselerde Okutulmakta Olan Lise 1. Snf Matematik Ders Kitaplarn Deerlendirilmesi. Yaymlanmam Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi. Ankara. Teker, N. (1996). Uzaktan Eitim (Açk Öretim Lisesi Örnei). Ankara. Tor, H. (2003). <lköretim Örencilerinin Bilgi Teknolojilerinden Yararlanma Düzeyleri üzerine Bir Aratrma. The Turkish Online Journal of Educational Technology. JOJET. January 2004 Volume 3. Issue1. Article16. Waldman, M. (1995). Der Einfluß Von Lesebüchern. Lernen in Deutschland. Say: 2, Schneider Verlag, Baltsmannsweiler. Wellington, J. (2001). School Textbooks and Reading In Science: Looking Back and Looking Forward, School Science Review, 82, 300. Yaln, H. <. (1996). Ders Kitaplarnn Deerlendirilmesi. 6. Millî Eitim Sempozyumu, Kütahya, 4-5 Ekim. Yaln, H. <. (1996a). Ders Kitaplar Tasarm. Millî Eitim Dergisi. Say: 132, 61-65, Yaln, H.<. (2001). Öretim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme. Nobel Yaynclk. Geniletilmi 4. Bask Ankara.

20 Summary EVALUATION OF THE COMPUTER COURSE TEXTBOOKS USED IN THE 4TH GRADE OF PRIMARY SCHOOL IN TERMS OF DESIGN PRINCIPLES Hafize KESER * The aim of this study is to evaluate computer books of primary schools (fourth grade) in Turkey based on 48 visual design principles that are determined in advance. 46 senior students from the department of Computer and Instrcutional Technology at Ankara University formed the sample of the study. Four different 4th grade books were given to students according to 3-step Likert scale. Percentage, distribution and standard item errors were used in the study. According to the result of the study, none of the books meets all the principles. Generally speaking, Frat s book has 27 principles, Bitav s book has 21 principles, <znet s book has 21 principles, and M.E.B s (Minister of Education in Turkey) book has 17 principles. 9 visual principles are met by all books. Those principles are; - Sentence length should be suitable enough to read - Abstract list should be functional - The book should have vocabulary list(s) at the end - Reference setting should be in order - All Picture s design should be sound - Drawings should be used in line with the aim - Visual items should be placed close to text - Information as to cover page should be given correctly - Size of the books should be suitable for students level 13 visual principles that all of the books do not have, Those are; - The highlighted word(s) should be effectively designed - List of contents should be presented attractively Address for Correspondence: * Doç. Dr. Hafize Keser, Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Bilgisayar ve Öretim Teknolojileri Bölümü, Cebeci/Ankara