Türkiye de Yal Bakcs Moldavyal Kadnlar Sebepleri Hedefleri Geri Dönü stekleri Dr. smail Tufan
çerik ÇERK... 2 ABSTRACT... 3 GR... 4 1. ARATIRMALARDA GÜNCEL DURUM VE TEOR... 4 1.1 KONUYLA LKL TEORK VE AMPRK GÜNCEL DURUM... 4 1.2 ARATIRMANIN TEORK MODEL... 5 1.3 HPOTEZLER... 6 2. METOT... 7 2.1 ARATIRMA DESEN... 7 2.2 ENSTRÜMAN VE ÖLÇÜM ARACI... 8 2.3 ÖRNEKLEM TASARIMI... 8 3. BULGULAR... 9 3.1 ÖRNEKLEMN TARF... 9 3.4 HPOTEZLERLE LGL BULGULAR... 9 3.4.1 Hümankapital... 9 3.4.2 Göç Karar... 10 3.4.3 Geri Dönme Karar... 12 4. TARTIMA... 13 5. LTERATÜR... 14
Abstract Türkiye de baz ailelerin Moldavya l kadnlar, yal baks olarak çaltrd belirlenmitir. Ekonomik durumu ortann üzerindeki ailelerin bavurduu bu yol, bakma muhtaç yallarn bir ksmna sadece yabanc kadnlarn bakt anlamna gelmiyor. Demografik deiimlere uyumlu olmayan sosyal politikalarn çaresiz kld aileler, devletin sunmad yalsna bakm olanaklarn, kendi özel olanaklaryla salamaya çalyor. Bakma muhtaç yals bulunan aileler arasnda göreli ufak, ama haksz kazanç elde etmek isteyenler açsndan yeterince büyük bir grubu oluturan, ekonomik durumu iyi aileler, muhtemelen suç ilediklerini bildikleri halde, Moldavya dan kaçak olarak gelip yal bakcs larak çalan kadnlardan yararlanyor. Göçmen Moldavyal kadnlar, yasal bir göçmenlik olmadn bildikleri halde, yasalar önünde suçlu durumuna dümeyi göze alarak Türkiye ye geliyorlar. Moldavyal kadnlar Türk ailelerin gözünde ilgin klan nedir? Hangi sebeplerden ötürü bu kadnlar Türkiye de yal bakcs larak çalyorlar? Bunun karlnda aldklar maa nedir veya geri dönü planlar var m? Bu tür sorulara eksploratif bir aratrma kapsamnda cevap verilmeye çallmtr. Bulgular, Moldavyal kadnlarn bu göçten kendileri açsndan pozitif bilanço çkardklarn ve ülkelrine geri dönme isteinin az olduunu göstermitir. Türkiye de emografik deiimler yallarn çoalmasna yol açtndan, gelecekte bakma muhtaçlk sorunu yallar arasnda daha da yaygnlaacaktr. Türkiye nin sosyal devletin olanaklar kapsamnda bu soruna çözüm bulmas gerekmektedir.
Giri lk bakta göç ve yallkta bakma muhtaçlk sorunu arasnda bir iliki görmek güçlük yaratablir. imdiye kadar böyle bir ilikiye en azndan Türkiye de hiç rastlanmamtr. Kald ki yal bakmnda mesleki eitim gerektiren ülkelerde göçmenlerin bu alanda çaltklarna ender hallerde rastlanmaktadr. Örnein Almanya da yarm yüzyl geçtii halde hala yal bakmnda çalan Türk göçmenlerin says yok denilecek kadar azdr. Bunun mesleki eitim faktörünün yan sra kültürel ve iletiimsel nedenleri vardr. Nitekim dil faktörünün iletiimde yeterli gelmediini alglayan meslek gruplarndan biri polis tekilatdr. Göçmenlerle daha kolay iletiim kurabilmek için birçok ülkenin polis tekilat göçmenlik sürecinden geçmi kiileri bünyesine dahil ederek, bu sorunu çözmeye çalmtr. Buna karn Türkiye de tesadüfen tespit ettiimiz durum, bütün bu kriterleri amaktadr. Modavya dan gelerek Türkiye de ailelerin yannda yal bakcs olarak çalan kadnlarn bulunduu belirlenmitir. Çou Türkçe bilmeyen, Türk örf ve adetlerini tanmadklarndan hareket edebileceimiz bir grup Moldavyal kadn, Türk aileler tarafndan yallara bakmak üzere paral bakc olarak çaltrlmaktadr. Ailelerin bu yola bavuruyor olmalar, Türkiye de bakm sektörünün geri kalml ve profesyonel bakm alannda çalan az saydaki bakclarn, ev bakmlarna yönelemedikleri veya ekonomik durumu iyi olan ailelerde kadnlarn klasik görevi kabul edilen yal bakmndan kurtulmann yollarn aradklar gibi kesin olmayan tahminlerle açklanabilir. Bu aratrmann cevaplamaya çalt soru dilini, örf ve adetlerini bilmedikleri bir ülkede yallara bakmak üzere göç kervanna katlan Moldavyal kadnlarn, bunu niçin yaptklardr. 1. Aratrmalarda Güncel Durum ve Teori 1.1 Konuyla likili Teorik ve Ampirik Güncel Durum Toplumlarn nüfus yapsndaki radikal deiimler demografik devrim (Kytir, 2003) 1 olarak nitelendirilmektedir. Yallarn saysal ve oransal artlar, onlarn geleceiyle ilikili karanlk tablo çizenlerin ortaya çkmasna yol açmtr. Bunlar arasnda korku ve kayglar körükleyen popülist görülerin says hiç de az deildir (Bkz. Pötzl, 2006) 2. Türkiye de yallk sorunlarnn toplumu ikiye bölen gelimeler yaanmaktadr. Yallar, nüfusta göreli ufak bir paya sahip olduklar halde sosyoekonomik ve sosyokültürel açlardan çok büyük dezavantajlarla kar karyadrlar. Türkiye deki demografik deiimler yallarn hzl ekilde çoaldn göstermekle kalmayp, ayn zamanda yallk marjinalleme ile e anlama gelmeye balamtr. Buna yol açan en önemli sebeplerden biri bakma muhtaçlktr. Türkiye de bakma muhtaçlk istatistikleri bulunmadndan bakma muhtaç yallarn kesin 1 Kytir, J. Die demographische Revolution und die Langlebigkeit, Hoffnung Alter: Forschung, Theorie, Praxis, Ed: L. Rosenmayr & F. Böhmer. WUW Universtitaetsverlag: Wien, (2003). Pp: 131-144. 2 Pötzl, N. Demographie: Schluss mit dem Methusalem-Spuk und den Katastrophenszenarien, SPIEGEL special, 8, 6 22, (2006).
says belli deildir. Fakat bakma muhtaçlk probleminin yal nüfusta yaygn olduuna iaret eden bulgulara rastlanmtr (Tufan, 2007) 3. Yallarn bakmn öncelikle ailenin kadnlar üstlenmektedir. Aile, bakma muhtaç yallar destekleyen en önemli sosyal kurumlarn banda gelmektedir. Nitekim Holz a (2000) 4 göre Almanya da yallarn yaklak dörtte üçü evde aile fertleri tarafndan baklmaktadr (Bkz. Schneekloth & Potthoff, 1993) 5. Bakm sigortas bulunmayan ve yal bakm hizmetleri açsndan bir çöü andran Türkiye de yallarn neredeyse tamam aileleri tarafndan baklmaktadr. Alzheimer hastas yallara bakan 3500 aile arasnda yaplan bir aratrmada, bakm görevini üstlenlenen aile fertlerinin %99 dan fazlasn kadnlarn meydana getirdii tespit edilmitir. Böylece yallkta bakma muhtaçlk aile ve özellikle kadnlar açsndan büyük bir yük anlamna gelmektedir (Tufan, 2008) 6. Çalan ve yalsna bakmak zorunda olan bireyler bir taraftan zaman basks altndadr, dier taraftan iyerindeki verimlilikleri bundan olumsuz etkilenmektedir. veren ve i arkadalar, bu kiilere anlaysz davranmaktadr. Kariyer ve mesleki geliim olanaklar azalmaktadr. Hatta birçou meslek yaamna son vermek zorunda kalmaktadr (Holz, 2000, 360ff.). Türkiye de yalsna bakan kadnlar açsndan realitenin daha farkl olduu varsaymndan hareket etmek gerekir. Türk kadnnn toplumsal pozisyonunun bunda büyük bir rol oynad söylenebilir. 68 milyondan fazla kiiyi kapsayan veriler (DE, 2002) 7 üzerinde yaptm analizler, ailede bakma muhtaçlk problemi ortaya çktnda, kadnn bu görevden kaçmasnn mümkün olamayacana iaret etmitir. Ya 20 59 arasndaki 18,4 milyon kadnn %86,4 ü çalmamaktadr. Ev kadn statüsünde ekonomik açdan baml olan bu kadnlar evin her türlü iinden sorumlu tutulmakadr. Muhtemelen bakma muhtaç yallarn bakm ev ii olarak görülmektedir. Erkek, evin geçimini salayan kii olarak evdeki ilerle uraamayaca için bakm görevi otomatikman kadna devredilmektedir. Öyle görünüyor ki Türkiye deki kadnlarndan bir ksm yalsnn bakmn yükünden kurtulma ansn yakjalamtr. Moldavyal kadnlara devrettikleri bu görevin gerontolojik literatürde bir benzerine rastlanmamaktadr. Muhtemelen Gerontolojide ilk defa ele alnan bir konudur. Yallkta bakma muhtaçlk ve göçmenlik arasnda saptanan bu ilikinin daha önce bilimsel bir aratrma kapsamnda ele alnmam olmas nedeniyle en azndan Türkiye için bu aratrma eksploratif nitelik tamaktadr. 1.2 Aratrmann Teorik Modeli Türk aileler ve onlarn yalsna bakan Moldavyal kadnlar arasndaki i ilikisi farkl sübjektif beklentilerle balantldr. Her sosyal eylemin ardnda bir takm sübjektif anlamlar 3 Tufan,. Birinci Trkiye Yallk Raporu, GeroYay: Antalya, (2007). 4 Holz, P. Pflegende Angehörige, Angewandte Gerontologie in Schlüsselbegriffen, Ed: H.-W. Wahl & C. Tesch- Römer. Kohlhammer: Stuttgart, (2000). Pp: 353-358. 5 Schneekloth, U. & Potthoff, P. Hilfe- und Pflegebedürftigkeit in privaten Haushalten. Kohlhammer: Stuttgart, (1993). 6 Tufan,. Alzheimer Hastas Yallarn Bakclar: Ekonomik, Sosyal, Psiik ve Bedensel Problemleri ve Bir Bakm Modeli Önerisi. Basm hazrlklar devam eden çalma, (2008). 7 T.C. Babakanlk Devlet statistik Enstitüsü, Ankara, (2002).
yatmaktadr. Bunlar, eylemle objektif hale gelmektedir. Rasyonel kararlar dorutusunda ortaya çkan göç bir sosyal eylemdir. Objektif koullarla balantl olan göçe neden olan sübjektif sebepler ve göçün hedefleri nelerdir? Göçmenler hangi koullarda geri dönü karar alnmaktadrlar? Aileler ve bakc kadnlar farkl beklentilerin yaratt bir kesiim alan içersinde iverenpersonel ilikisine girmilerdir. Yalsnn bakm Türk aileleri, buna karn Moldavyal kadnlar kendi ülkelerindeki sosyoekonomik sorunlar, böyle bir i ilikisine girmeye zorlayan sebepler olarak kabul edilebilir. Bu açdan bakldnda igücü göçünün tipik örneklerinden biriyle kar karya olduumuz kabul edilebilir. Aratrma modelinde geri dönü kavram iki anlam tamaktadr. Bir taraftan Moldavyal kadnlarn kendi ülkelerine geri dönüünü kastetmektedir. Dier taraftan ailelerin yalsnn bakmn aile dndan birine devretme griiminden vazgeçmesi anlamna gelmektedir. Her iki geri dönü durumu baar faktörüyle ilikilendirilmitir. Dietzel-Papakyriakou nun (1993) 8 göçmenlerin ülkelerine geri dönü kararnda plan dahili ve plan harici olarak nitelendirdii durumlar, hem aileler hem de bakc Moldavyal kadnlar açsndan kullanlabilir. Yani bakm görevinden plan dahilinde veya plan harici sebeplerle vazgeçilmesi anlamna gelmektedir. Ancak bu perspektifte sadece yal bakcs olarak çalan Moldavyal göçmen kadnlarn geri dönü kararlar deil, ayn zamanda Türk ailelerin bakm görevine son verme ihtimali de bakmdan geri dönü olarak kavranmaktadr. 1.3 Hipotezler Konuya iki açdan yaklalmaya çallmtr. Biri ailelerin, dieri Moldavyal kadnlarn perspektifini yanstmaktadr. Ailenin perspektifinden bakldnda Moldavyal kadnlar, bu ailelerin gözünde çekici klan nitelikleri nedir? sorusu önemlidir. Göçmen olarak yaayan Moldavyal kadnlar açsndan bakldünda Türkiye ye geli nedenleri ve hangi koullarda ülkelerine geri dönecekleri sorularna cevap verilmeye çallmtr. Yallar arasnda yaygnlaan bakma muhtaçlk probleminin Türkiye de bir piyasa yarattndan hareket ederek, bu piyasada Moldavyal kadnlar, Türk ailelerin gözünde ilginç klan en az bir faktörün bulunmas gerektii varsaymndan yola çklmtr. Göçmenlik aratrmalarnda göçmenleri iverenin gözünde çekici klan balca unsurun Hümankapital olduu (Lang, 2003) 9 kabul edilmektedir. Her piyasada olduu gibi bu yeni piyasada da arztalep rol oynamaktadr. Türk aileler iveren veya tüketici, Moldavyal kadnlar çalan veya satc olarak tanmlanabilirler. Sata çkardklar Hümankapitalleri Türk aileler açsndan belli bir deer ifade etmelidir. Rational-Choice-Teorisine göre bireyler sosyal eylemlerinde rasyonel hareket etmektedir, asgari yatrm ile azami kazan salamaya çalmaktadrlar (Elster, 1986) 10. Moldavyal kadnlarn Türkiye ye geli ve yal bakcs olarak çalma sebepleri, Türk ailelerin bakma muhtaçlk sorunuyla dorudan ilikili olmad halde, her iki grubun da bu i ilikisinde karar klarken, kendileri açsndan asgari yatrmla azami kazanç elde etmeye çaltklar kabul edilmitir. 8 Dietzel-Papakyriakou, M. Altern in der Migration. Enke: Stuttgart, (1993). 9 Lang, A. Zuwanderung und Arbeitsmarkt, Sozialer Fortschritt, 52, 136 140, (2003). 10 Elster, J. Rational Choice. Basil Blackwell: Oxford, (1986).
Göçmenlerin genellikle bir geri dönü planyla yola çktklar kabul edilirse, ama sonradan çeitli gerekçelerle deiebileceini, devreye sokulamadn, hatta bundan vazgeçilebildiini tecrübeler göstermitir. Örnein Almanya ya 1960 l yllarda gelen birnci kuak Türkler, ksa bir süre bu ülkede çalp, Türkiye de geçinebilecekleri paray biriktirince geri dönmeyi planlamt. Bunu baarabilenlerin saysnn çok az olduu bilinmektedir. Geri dönü plannda yaplan deiiklikleri Dietzel-Papakyriakou (1993) bireysel ve strüktürel unsurlarla açklamaktadr. Çk ülkesine ve hedef ülkeye özgü maddi ve gayri maddi ürünlerinden fayadalanabilmek göç ve geri dönü kararnda rol oynamaktadr. Türk ailelerin Moldavyal kadnlar yal bakcs olarak tutma kararn belirli kriterlere dayanarak yapmaktadr. Moldavyal kadnlarn hümankapitali bu açdan önemli bir faktördür. Lang a (2003) göre eitim durumu (genel, mesleki, akademik), mesleki tecrübe, isizlik süresi ve meslek yaamndaki statüsü, göçmenlerin balca hümankapitali olarak görülmektedir. Hümankapitalini sata çkaran bu kadnlar niçin Türkiye ye geliyorlar? Göç çeitli nedenlere dayanabilir. Moldavyal kadnlarn göç kararnda temel gerekçenin ülkelerindeki ekonomik skntlar olduu kabul edilmitir. Dietzel-Papakyriakou (1993) göçe yol açan ekonomik faktörlerin yan sra yasal göstergelerin de rol oynadna dikkat çekmektedir. Fakat Türkiye yurtdndan yabanc igücü talep eden bir ülke olmad için göçü tevik eden yasal göstergeler bulunmad gibi Moldavyal kadnlar Türkiye de kaçak içi konumuna dümektedir. Bununla birlikte onlar çaltran Türk aileler de yasalar önünde suçludur. Moldavyal kadnlarn (varsa eer) geri dönü plannda, yine ekonomik sebepler önemli rol oynayacaktr. Belirtildii gibi bunlar plan dahili ve plan harici olmak üzere ikiye ayrlabilirler (Bkz. Dietzel-Papakyriakou, 1993). Bu görüler dorultusunda aratrmada üç hipoteze yant aranmtr: Hipotez 1: Türk aileler Moldavyal kadnlarnn hümankapitalini ölçü kabul etmektedir. Hipotez 2: Moldavyal kadnlarn göç karar alrken sübejektif bir deerlendirme yapmaktadr. Sübjektif deerlendirmelerine göre Türkiye de salayacaklar kazançlar kendi ülkelerinde elde edecekleri kazançlardan daha yüksek görünmektedir. Hipotez 3: Moldavya ya geri dönme kararnda bireysel ve strüktürel faktörler rol oynamaktadr. 2. Metot 2.1 Aratrma Deseni Aratrma Mays 2005 ve Mays 2006 döneminde gerçekletirilmitir. Yazl standart görüme yöntemiyle yaplmtur. Deneklere çeitli kurum ve kurulularda çalan uzmanlar aracl ile ulalmtr. Verilerin derlenmesinde bir aratrma irketi görevlendirilmitir. Böylece anketör seçimine ve anketör eitimine gerek duyulmamtr. Buna karn bir ön aratrma ve uzman görümeleri yaplmtr. Uzman görümelerinden tatmin edici sonuç elde edilmemitir. Bunun nedeni, uzmanlarn bu konuyla ilgili tecrübelere sahip olmamalardr. Buna karn Moldavyal akdnlar yal bakcs olarak çaltran dokuz aileyle yaplan ön görümelerden soru tasarmnda yararl olan fikirler
elde etmek mümkün olmutur. Sorular tarafmdan tasarlanmtr. Soru kadnn hazrlanmas ve verilerin derlenmesi, belirtildii gibi aratrma irketine verilmitir. Veri analizleri tarafmdan gerçekletirilmitir. 2.2 Enstrüman ve Ölçüm Arac 2.3 Örneklem Tasarm Örneklemin tasarm büyük zorluklarla balantl olmutur. Çünkü bakma muhtaç bireyler ile ilgili istatistik ve veri bankas mevcut deildir. Buna karn baz uzman gruplarnn bu özel bilgilere sahip olduklarndan hareket edilmitir. Hastane, klinik, rehabilitasyon merkezi ve özel muayanesinde çalan hekimler, ayn alanlarda çalan hemireler ve kurumlarda görev yapan sosyal hizmet uzmanlarnn bu bilgilere sahip olabileceklerinden hareket edilmitir. Ayrca huzurevi sahiplerinin de bu konuda önemli bilgiler iletebilecek bir grup olduu düünülmütür. Bu meslek gruplaryla yazl ve karlkl görümeler yaplarak, aratrmann önemi ve gerekçeleri belirtildikten sonra deneklere ulamada yaanlan sorunlarn çözümünde yardmc olmalar talep edilmitir. Prensipte yardm etmeyi kabul etmekle birlikte, ilk önce ailelerle kendilerinin görümesini doru bulmulardr. Bakma muhtaç yals bulunan aileleri tanyan uzmanlarn çou, Moldavyal bakc çaltran aileleri tanmadklarn belirtmi ve bize yardmc olamayacaklarn söylemitir. Ufak bir bölümü böyle ailelerin varlndan haberdar olduunu, ailelerle irtibata geçeceini ve kabul ederlerse, adresini bize vereceini söylemitir. Yaklak üç ay süren görümeler sonucunda yalsnn bakmn Moldavyal bir kadna devreden 397 aileye ulalabilmitir. Bunun ardndan yaklak üç ay süren yeni bir görüme süreci balamtr. Moldavyal kadnlarn olaydan haberda edildii, ama görümelerin ailelerle yazl, telefonla ve karlkl olarak yürütüldüü sürecin ardndan 300 Moldavyal bakc kadn aratrmaya denek olarak katlmay kabul etmitir. Tablo 1: Deneklerin bölgelere göre says ve oran. Bölge Say (Kii) Oran (%) Marmara 83 27,7 Ege 55 18,3 Akdeniz 41 13,7 Karadeniz 44 14,7 Orta Anadolu 38 12,7 Dou Anadolu 19 6,3 Güneydou Anadolu 20 6,7 Toplam 300 100,0
3. Bulgular 3.1 Örneklemin Tarifi 300 Moldavyal kadndan oluan örneklemdeki biryelerin ya 20 ile 49 arasndadr. Dörte üçü maksimum 30 yanda veya daha küçük yatadr. En büyük grubu evliler meydana getirmektedir (%63). Fakat %21 inin einden ayr yaad ve %78 inin çocuk sahi olduu saptanmtr. ki kadndan biri ülkesinde içi olarak çalmtr (%48). Özel sektörde çalm olanlar %30 oranyla ikinci srada gelmektedir. %10 nu serbest meslek, %7 si devlet memurluu yapmtr ve %4 ünün hangi alanda çalt belirlenememitir. ekil 1: Ya gruplar, medeni durum ve ülkelerinde çaltklar alanlar. Ya Grubu Ülkelerinde Çaltklar Meslek Alan 27,3 30,7 48,2 16,3 14 30,3 7,3 4,3 10,1 7,2 4,2 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 çi Özel sektörde memur Serbest meslek Devlet memuru Dier 42,3 Medeni Durum 58,2 53,1 Ülkelerinde Çaltklar Meslek Alan (Sadece akademik ve mesleki diploma sahipleri) N=236 Akademiker Mesleki Eitim 26 20,7 27,9 7 4 14,8 13,6 4,1 17,3 7,4 1,2 2,5 Bekar Evli Ayr yayor Boand Dul çi Özel sektörde memur Serbest meslek Devlet memuru Dier 3.4 Hipotezlerle lgili Bulgular 3.4.1 Hümankapital Moldavyal kadnlarn hümankapitali Türkiye standaryla karlatrlnca ortann üzerindedir. Deneklerin verdikleri bilgilerden hareket ederek hesaplanan ortalama öretim ylnn 13,4 yl olduu görülmütür. Türkiye de lise mezunu bir kii 11 yl öretim görmütür. Mesleki diploma sahiplerinin oran %40, akademik diplomas olanlar %54 oranna sahiptir. Aratrmann yapld dönemde %51 i daha önce de bakm alannda çaltn, dolaysyla bu alanda tecrübesi olduunu belirtmitir.
Bu hümankapitalin piyasa deeri nedir? Moldavyal kadnlar ayda 200 ile 350 Amerikan Dolar ve üzerinde maa aldklarn belirtmektedir. En büyük grubu %44 oranyla ayda 200-249 Dolara çalanlar meydana getirmektedir. Aylk maa 250-299 Dolar arasndakiler %25, 300-349 Dolar maaa çalanlar ve 350 Dolarn üzerinde maa alanlarn oranlar %15 tir. Maa yükseldikçe maa gruplarndaki bireylerin says azalmaktadr. Aylk maa 300 Dolar ve üzerinde olan bireyler arasnda en büyük grubu bakm tecrübesi olanlar, en küçük grubu ise akademikerler meydana getirmektedir. Bakm tecrübesine sahip olduunu belirten 155 kadnn %96 s, mesleki diplomas bulunan 122 kadnn %59 u, ama akademik diploma sahibi 162 kadnn %48 i bu düzeyde aylk maaa eriebilmektedir. ekil 2: Öretim yl karlatrmas. Moldavyal Bakc Kadnlarn Ortala Öretim Yl ile Türkiye de Lise ve Üniversite Mezunlarnn Yl Karlatrmas 15 13,4 11 Moldavyal Bakc Kadn Türkiye'de Lise Mezunlar Türkiye'de Üniversite Mezunlar 3.4.2 Göç Karar Bireyler sosyal eylemlerini maddi ve sosyal durumlarn deitirmek için yaparlar, yani temelinde bir sosyal durumdan baka bir sosyal duruma geçi istei vardr (Hillmann, 2007) 11. Göçün de bir sosyal eylem olduunu kabul edersek, göçe karar veren bireyler, ardnda sübjektif anlamlar gördükleri bu eylemini gerçekletiriken, göç öncesi sahip olduklar sosyal konumlarndan kurtulmak, daha üst düzeydeki baka bir sosyal konuma erimek istemektedirler. Dolaysyla göç kararnn ardnda bireysel nitelikli maddi ve sosyal hedefler yatmaktadr. Bu yüzden Moldavyal kadnlar açsndan göçün hedeflerine ulap ulamadklar, darndan deil, daha ziyade onlarn önceki ve imdiki (aratrma dönemindeki) durumlar arasnda yaptklar bireysel karlatrmalardan çkardklar sübjektif sonuçlarla açklanmaldr. Deneklerin %78,7 si Türkiye ye gelmeden önce isizlik yaadn belirtmektedir. Bu yüzden ülkelerindeki maddi ve sosyal konumlarnn düük düzeyde kald varsaymndan hareket 11 Hillmann, K.-H. Wörterbuch der Soziologie, 5. Aufl., Kröner: Stuttgart, (2007).
edilebilir. Mesleki diplomas olanlarn %38,6 s ve akademik diplomas olanlarn %54,2 si ülkesinde isizlik yaamtr. Bu bulgular, Türkiye de yallarn bakmnda çalmalarnn, bu ii isteyerek deil, aksine maddi zorunluluklardan yaptklarna iaret etmektedir. Göçün ardnda ekonomik gerekçelerin yattn gösteren iki bulgu elde edilmitir: Türkiye de bakclk iini kabul etmelerinde, kendi ülkelerindeki ekonomik durumlarnn rol oynayp oynamad sorusuna %72 si önemli rol oynad cevabn vermitir. sizlik döneminin hangi yllara rastlad sorusuna neredeyse %50 i 2000 ylndan veya daha önceden beri cevabn vermitir. Dier yars ise 2001-2005 yllar arasnda isizlik yaadn belirtmektedir. Bu bulgular, Türkiye de yal bakc olarak çalan Moldavyal kadnlarn çounun uzun süre isiz kaldklarn göstermektedir. Çounun evli ve çocuk sahibi olduklarn da dikkate alnca, göç kararnn balca sebebinin ekonomik olduuna kesin gözüyle bakmak gerekir. imdiki (aratrma dönemindeki) ve göç öncesi durumlarn karlatrmalarn istediimiz deneklere sekiz soru yöneltildi. Cevaplarn verirken yükseldi, deimedi veya azald kategorilerinden birinde karar klmalar istendi. Sorulara verilen cevaplar, Moldavyal kadnlarn göç kararyla ilikili olumlu bir bilanço çkardklarna iaret etmektedir. 10 kadndan 6 s satn alm gücünün, yaklak 5 i beslenme ve tatil olanann yükseldiini belirtmektedir. Ekonomik durumunun genel olarak düzeldiini belirtenler %63 e yaklamaktadr. 10 kadndan 7 si ailesine para gönderbildiini söylemektedir. Türkiye deki göçmenlik süreciyle ilikili sübjektif deerlendirmeleri olumlu iken Moldavya ile ilgili deerlendirmelerinde daha ziyada olumsuzluk dikkat çekmektedir. %45 i ülkesinde i bulma ansnn, %54 ü Moldavya da i yerini koruma ansnn azaldna inanmaktadr ve %58 i karyer ansnn deimediini belirtmektedir. Böylece geri dönü plan açsndan negatif bir sonuca ulald söylenebilir. Öyle görünüyor ki Moldavya da çalma olanaklar, isizlik sorununun çözümü ve kariyer ans görmedikçe Türkiye de yal bakcs olarak çalmak, Moldavyal kadnlar açsndan daha kazançl bir durum arz etmektedir. Nitekim %53 ü Türkiye de yal bakcs olarak çalmaya baladktan sonra maddi birikim dahi yapabildiini ifade etmektedir. ekil 3: Türkiye ve Moldavya karlatrmas.
Moldavya-Türkiye Karlatrmas I Bugün Yükseldi Deimedi Azald Moldavya da i bulma olanam 39,7 15,7 44,7 Moldavya da iyerimi koruma olanam 31,3 14,7 54,0 Moldavya da kariyer olanam 42,0 57,7 0,3 Satn alma gücüm 58,9 17,1 24,0 Beslenme olanaklarn 48,9 29,8 21,3 Tatil yapma olanam 47,3 14,4 38,3 Genel ekonomik durumumum 62,8 15,2 22,0 Aileme para yardm yapma olanam 68,4 16,3 15,3 Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Gerontoloji Bölümü 34 3.4.3 Geri Dönme Karar Denklerden cevaplamasn istediimiz sorulardan biri de Türkiye ye gelmeden önce biriktirmeyi planladklar belli bir para miktarnn olup olmadyd. %76 s göç sürecinde hedefledikleri bir maddi birikimin bulunduunu söyledi. Bu hedefe ulatklar takdirde geri dönmeyi düünüp düünmedikleri sorusuna verdikleri cevaplar, geri dönü kararnda bu hedefin belirleyici bir faktör olduuna iaret etmektedir. Deneklerin %73 ten fazlas, planlad maddi birikime ulap ulaamad sorusuyla geri dönü karar arasnda sk balant bulunduunu ve bu hedefe ularsa %65 i geri döneceini belirtti. ekil 4: Geri dönü ve maddi birikim plan. Geri dönmek için planlad para miktar ne kadar önemli? 70 60 50 40 30 64,5 N=228 20 10 8,8 15,4 6,1 5,3 0 Çok önemli Önemli Ksmen önemli Az önemli Önemsiz Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Gerontoloji Bölümü 38
4. Tartma Türkiye de Moldavyal kadnlarn baz aileler tarafndan yal bakm alannda çaltrlmalar, demografik deiimlerin yaratt yallkta bakma muhtaçlk problemine Türk ailesinin verdii bir tepki veya çözüm aray olarak nitelendirilebilir. Aileler Türkiye de bulamadklar bakm hizmetlerini, yurtdndan transfer etmeye balamlardr. Bu ailelerin durumunu anlayabilmek için yallkta bakma muhtaçln Türk toplumunda sosyal sorun yerine kiisel sorun snfna dahil edildiini bilmek gerekir. Nitekim Türkiye nin sosyal güvenlik sisteminde bakm sigortas veya en azndan bakma muhtaçlk sorunuyla kar karya olan ailelere salanm herhangi bir devlet yardmnn olmay bunu ifade etmektedir. Demografik deiimlere bal olarak artaca tahnin edilen yallkta bakma muhtaçlk problemine daha önce dikkat çekildii halde politikadan imidye dek bir tepki gelmemesi, bu sorunun bir süre daha ailenin özel problemi olarak alglanacana iaret etmektedir (Tufan, 2006) 12. Moldavyal kadnlar yal bakcs statüsüyle çalrken, bunu kaçak olarak yapmaktadr. Böylece sadece Moldavyal kadnlar deil, onlar çaltran aileler de, yasalar önünde suçlu durumuna dümektedirler. Buna karn Moldavya ve Türkiye deki farkl sorunlarn yal bakm alannda bir araya getirdii insanlarn zor durumlarndan haksz kazanç elde eden bir sektörün varl da bu aratrmayla alglanabilmitir. Her ne kadar kadnlar Türkiye de yaadklar göç süreciyle ilgili olumlu sonuca eriiyor olsalar bile, hangi koullarda çaltklarn belirlemek mümkün olmamtr. Bakm hizmeti karlnda aldklar maa, Türkiye de yaamak, biriktirmek ve Modavya ya para göndermek hedefleriyle balantl olunca, yetersiz düzeyde kalmaktadr. Kadnlarn çou çaltklar ailelerin yannda kalarak kira parasndan kurtulmaktadr, ama düük maala 24-saat çalma ortamnn içinde yer almaktadr. Moldavya ile Türkiye arasnda yaptklar karlatrmalar, kendi ülkelerinde çok daha zor koullarda yaadklarna iaret etmektedir. Gelecekte daha çok bakma muhtaç yalnn yaayaca, daha çok ailenin yalsnn bakmyla ilgilenmek zorunda kalaca, ama Türkiye de bu problemin göz ard edildii dikkate alndnda, u öngörüler arlk kazanmaktadr: Gelecekte ekonomik durumu elverili aileler arasnda yalsnn bakmn paral bakclara devretme eilimi artacaktr. Türkiye de bakm personeli bulmak zor olacandan, bu aileler yurtdndan gelen yabanc kadnlara daha büyük ilgiyle yanaacaklar ve kaçak yollardan Türkiye ye sokulan bu kadnlara yalsnn bakmn yapmas için mal olarak çaltracaktr. imdiden mevcut olduu saptanan bu ilgi çoalnca, bundan haksz kazanç elde etmek isteyenlerin saysnda art olacaktr. Her ne kadar bu sadece bir öngörü ise de gerçekleme ihtimali az deildir, bu yüzden Türkiye nin daha fazla gecikmeden yallkta bakma muhtaçlk sorununa sosyal devlet kapsamnda etkin bir çözüm bulmas gerekmektedir. Bakm sigortas bu soruna çözümde en iyi alternatif olarak görünmektedir. 12 Tufan,. Yallkta Bakma Muhtaçlk ve Yeni Bir Bakm Kültürü: Sosyal Bakm Sigortas: Demografik Deiimlerin Yaratt Bir Sorun ve Tartmaya Açk Bir Konsept, GeroYay: Antalya, (2006).
5. Literatür Dietzel-Papakyriakou, M. Altern in der Migration. Enke: Stuttgart, (1993). Elster, J. Rational Choice. Basil Blackwell: Oxford, (1986). Hillmann, K.-H. Wörterbuch der Soziologie, 5. Aufl., Kröner: Stuttgart, (2007) Holz, P. Pflegende Angehörige, Angewandte Gerontologie in Schlüsselbegriffen, Ed: H.-W. Wahl & C. Tesch- Römer. Kohlhammer: Stuttgart, (2000). Pp: 353-358. Kytir, J. Die demographische Revolution und die Langlebigkeit, Hoffnung Alter: Forschung, Theorie, Praxis, Ed: L. Rosenmayr & F. Böhmer. WUW Universtitaetsverlag: Wien, (2003). Pp: 131-144. Lang, A. Zuwanderung und Arbeitsmarkt, Sozialer Fortschritt, 52, 136 140, (2003). Pötzl, N. Demographie: Schluss mit dem Methusalem-Spuk und den Katastrophenszenarien, SPIEGEL special, 8, 6 22, (2006). Schneekloth, U. & Potthoff, P. Hilfe- und Pflegebedürftigkeit in privaten Haushalten. Kohlhammer: Stuttgart, (1993). T.C. Babakanlk Devlet statistik Enstitüsü, Ankara, (2002). Tufan,. Alzheimer Hastas Yallarn Bakclar: Ekonomik, Sosyal, Psiik ve Bedensel Problemleri ve Bir Bakm Modeli Önerisi. Basm hazrlklar devam eden çalma, (2008). Tufan,. Birinci Trkiye Yallk Raporu, GeroYay: Antalya, (2007). Tufan,. Yallkta Bakma Muhtaçlk ve Yeni Bir Bakm Kültürü: Sosyal Bakm Sigortas: Demografik Deiimlerin Yaratt Bir Sorun ve Tartmaya Açk Bir Konsept, GeroYay: Antalya, (2006).