Maliye Teorisi 2. KAMU MALİYESİNDE KLASİK VE MODERN ANLAYIŞ

Transkript

1 1 KAMU MALİYESİNİN TANIMI Mliy; dvl liylrii ikisdi, mli v ssyl kilrii ily bilim dlıdır D giş lmd l lıdığıd is şğıdki srlrı ilmsii d içrmkdir Km Mliysi is, km glirlrii plmsı, gidrlri ypılmsı, çıklrı ismı, dvl brç, vrlık v ükümlülüklrii yöimidir 2 KAMU MALİYESİNDE KLASİK VE MODERN ANLAYIŞ 21 Klsik mliy yklşımı ml görüşlri: Jdrm dvli svr Büç dgsi, mli dg ssır Ekmik dg görümz l (m rkb) ylyl mik lrk grçklşir Tm dışlm (rwdig ) kisi vrdır Özl ksim km ksimid d vrimlidir Brçlm lğüsü bir km gliridir Trsız, ör mliyyi svr (vrgi v km rmlrı rsız lmlı) Km rmlrı vrimsizdir, vrgi rsız lmlıdır 22 Mdr (Fksiyl) mliy yklşımı ml görüşlri: Müdli/ssyl dvli svr Süzgç dvl risi (ikiil dğılım) Hzii glir sğlm ksiy vrdır v brçlm rml bir km gliridir Büç dgsi dğil, mkrkmik dg ssır Ekmi dim m isidm dg ksıd dğildir Ekmid çrp kisi vrdır Fksiyl mliyyi svr (km rmlrı v glirlri il kmiy müdl dilmli) 3 KAMU MALİYESİNİN AMAÇLARI Km mliysii mçlrı üç bşlık lıd plbilmkl birlik, ikisdi isikrrı sğlmsıı l bşlıklrı d birr km mliysi mı lmkdır 31 Kyk Kllımıd Ekilik İkis bilimii mli kı kyklrl v ssz l iiyçlrı sıl krşılğı sr üzri krlşr Nikim kı kyklrl ssz l iiyçlr krşılırk kyklrı ki kllımı bir zrllkr Km skörü d yı kı kyklrı kllrk plmsl iiyçlrı krşılmy çlışmkdır B lmd kyk kllımıd kiliği sğlmsı km skörü, diğr bir idyl km kmisi içid ml srlrd v lşılmsı grk mçlrd birisidir Ayı zmd, kmsl ml v izmlri yı sır bzı yrı kmsl v özl ml v izmlri ürimii d mm piysy bırkılmsı lid kyk kllımıd kiliği bzlk lmsı d kyk kllımıd kiliği sğlbilmsi içi dvli b ür ml v izmlri km kmisi içrisid ürmy imkdir Mliy Trisi 32 Bölüşümd (Glir Dğılımıd) Ekiliği Sğlmsı Km kmisid slmsı zrl izmlr içi kyklr plmk (vrgi), pl kyklr b izmlri sm içi grkli l mliylr rmkdır B sürç ii lrk büç il şkillmkdir B sürç içrisid dvl kyklrı plmsı şmsıd zgid zl, kird z lrk, sdğ izmlrd (kyklrı dğıımıd) dr glirli grplr d zl zgilr d z izm sisi yprk glir dğılımıı düzlmsid ki lbilir B gliri yid dğılımı dilmkdir 33 Ekmik İsikrr Ekmik isikrrı sğlmsı iki ml vrid lşmkdır Blr, iy isikrrı v m isidmdır Fiy isikrrı, iylr gl düzyii şğı y d ykrı dğr dlglmmsı yi isikrrlı lmsıdır Tm isidm; giş v dr lmd m isidm lrk ikiy yrılmkdır Brd dr lmd yi sd işgüüü ıl klmyk şkild kllılmsı id dilmkdir Kıs işsizliği lmmsı, üm işgüüü kllılmsı ksdilmkdir Km mliysi vrgi v km rmlrıı kllrk, lbi gişlmsii v drlmsıı sğlmk v b yll iy isikrrı v işsizlik çözümlbilmkdir 4Km Ekmisi Üril Ml v Hizmlri Niliklri v Özlliklri Kmsl iiyçlr isğl bir rd yşm zrllğd kykl plmsl iiyçlrd dğmkdır Diğr bir idyl, plm müşrk ilikki iiyçlrıı krşılmsı mıyl dvli ypmk drmd ldğ izmlrdir B iiyçlrı ükimi birysl ydd ziyd ssyl yd sğly iiyçlrdır Km izmlri mrkzi v yrl yöim birimlri rlığıyl grçklşirilmkdir Dvl, km izmlrii is mk mıyl km gliri plr v km glirii, km rmlrı yömiyl km izmlri krır Ak, dvli liylrii sürdürmk mıyl km rmsı ypmsı v km gliri ld msi, kmi üzrid ki yrmkdır Km glirii plmsı v km rmsıı ypılmsı, kyk kllımıd, kyk dğılımıd v glir dğılımıd kili lmkdır Km kmisi üril ml v izmlr kıs (b k il ilgili yrıılı ilm km gidrlri bölümüd ypılkır) ş şkild çıklbilir; 41Tm Kmsl Ml v Hizmlr (Tplmsl, Klki, Kmsl) Bzı ml v izmlr, plm rıd ömlidir v dvl rıd ürilmzlr is, bşk bir ksim rıd ürilmlri mümkü lmmkdır B ml v izmlr plmsl ml v izmlr dilir Svm, iç güvlik (miy), dış pliik (diplmsi), dl, zrl ğiim m kmsl ml v izmlrdir Birlik Tükim: B ür izmlr birysl lrk dğil plmsl lrk ükilir Sıırı krmsı dmk, izm sd sıır ksimid yşylrı ydlmsı dmk dğildir Sıırı krmsı Türkiy Cmriyii büülüğüü krmsı dmkir ki b izmi yı d rks rıd ükilmsi dmkir 1

2 b Tplmsl İiyçlrı Krşılmy Yölikir: B izmlri ismı plm rıd krşılmkdır B izmlr, dlylı lrk ykili km krlşlrı, birysl lmd krşılığı blmy ödmlrl ypılmkdır B ml v izmlr örk lrk "svm izmlri", "gl plis izmlri", "zrl öğrim izmlri" gösrilbilir Fydlrı Tplm Birylri Arsıd Bölümz v Fydsıd Yks Klımz: Kmsl ml v izmlr, üm plm ydsı yölik ldğ içi, ydsıd iç kims mrm bırkılmz B ml v izmi ydsı üm plmd issdilmkl birlik, birysl lrk ydı ölçülmsi mümkü dğildir Tükimi rkır v ydsı rk ükim il ry çıkr Özl bir mlı bdlii ödmd ml vy izm yrrlılmsı mümkü dğildir, b drm dışlm ilksi dir Eğr bir ml vy izm içi dışlm ilksi söz ks dğils ml vy izm kmsl ml v izmir d Piys Ks Olmz, Pzrlmz v Fiyldırılmzlr: Br ür ml v izmlri ydsı bölümdiği v ölçülmdiği içi b mllr piys ks lmlrı dlyısıyl iyldırılıp pzrlbilmlri mümkü dğildir Ürim il İlgili Krr Siysi Sürçl Alıır: Özl mllrd ürim piys kşllrı lıd, rz-lp dgsi çrçvsid blirlirk, kmsl ml v izmlri ürimi il ilgili krr siysl sürç içid grçklşmkdir Glir Dğılımıı Ekilri Nördür: Kmsl ml v izmlrd, birysl ükim v yd söz ks lmdığı içi glir dğılımıı kilymzlr 42Yrı Tplmsl Ml v Hizmlr: Bzı ml v izmlr, dvl rıd ürilmkl birlik, m klki ypıy sip dğildirlr B ür ml v izmlrd birysl lp, birysl ükim, birysl ydı yı sır plmsl ydsı d söz ks lmkdır Örği i şısı l kişi sysid lkı mmı i slgııd krmş lr Birysl ydı plmsl ydy döüşmsi Pigvy Dışsllık dir B ür mllr m kmsl mllrı rsi piys ks lbilir, pzrlbilir, iyldırılbilirlr B ür ml v izmlri yri ürilmmlri s yrklrı plmsl mliylr plm çısıd ğır lbilir B dl piys rıd d slbil b ür ml v izmlri, ssyl yd yrmlrı diyl ürimii mm piysy bırkılmsı skılr yrbilmkdir B izmlr, ğiim v sğlık izmlri örk lrk gösrilbilir Eğiim gibi izmi ürimi, ylız b izmlri sı llrı sğldıklrı ydyl dğil, yı zmd plm d ssyl yd yrığı içi dvl rıd d ürilmkdir Prklr, dilm sislri, ddlr v şirlrrsı yllr 43Özl Ml v Hizmlr: Özl ml v izmlr, plmsl ml v izmlri ksi, ydsı plm birylri rsıd bölübilmk, ikisdi srd yrrlbilmk içi bdlii ödmsi grkmkdir Birysl iiyçlrı krşılmy yölik l b mllrı iylrı piysı kşllrı blirlmkdir Dvl, özl ml v izmlr özl skör rıd ürilbilir ilik ldğ ld, bzı mllrı ürmk drmd klbilmkdir Mliy Trisi 431Dğl Tkllr (İçsl Ekmilr-Yrı Özl Mllr): Srjik öm sip, büyük sbi mliy isy v zl mliylri gçrli ldğ ml v izmlrd, dvli bizz ürii lrk k bşı liy blmsı grkbilir S, lkrik, dğlgz, rji, lşım, ilişim, lkmüiksy örk lrk vrilbilir Kyk kllımıd kiliği sğlmk içi dvl b ür ml v izmlri ürmk zrddır 432Mli Tkllr Bzı ml v izmlr piys rıd lp dilmkl birlik iliklr iibriyl ürim v ükimi plm zrr vrbilir B ür ml v izmlri ürimi kllşm il dvlç ypbilmkdir Amç kl rıı ld mk, ikiil mç is ükimi gi dışsllık yy b ür ml v izmlri ürim v ükimii yrğı zrrlrı gllybilmkir 44Erdmli Ml v Hizmlr İlk d Msgrv rıd id dil rdmli mllr, bzı kişi y d grplrı kmik drmlrıı iyilşirmk mıyl y bdlsiz lrk plm slmk v ismı vrgilrl sğlmk y d piys iyıı çk lıd pzrlmkdır B ml v izmlr ssyl mçlr rıd, gliri dğılımıd dvli müdlsi v düzlyii kilr yrmsı lk sğlmkdır B ür ml v izmlr piys ürimi bırkıldıklrıd y yri ürilmzlr y iç ürilmzlr (kyk dğılımıd ri spmsı d lr) Dvl piys b ür ml v izmlri ürmdiği y d yri ürmdiği içi b ür ml v izmlri ürimii ypr B ür mllr mri ml d dmkdir B ml v izmlr örk lrk, ürsiz sğlık izmlri, rımsl yrdımlr, yşlılr v kimssizlr yrdımlr, kirlr bldiy, vlilik v kymkmlıklr ypıl gıd, giyk v ykk yrdımı, zrvlri, öğrilr vril brslr, kllrd ürsiz kip dğıımı v sü dğıımı gösrilbilir Ayrı birysl ükimi söz ks l k ükimi plmsl lmd zrrlı l mllrd vrdır B ür mllrı ürim v ükimid dvl ürii vy ürimi düzlyii rl yr B ür mllr örk lrk; sigr, lkl, yşr mddlr, ş vrilbilir (örği AMATEM, gl vlr gibi) 45Klüp Mllr Blirli bir ksimi kllımı sl v pzii dışsllık yy mllrdır Ols v B özl klüp mllrıı dışlyıı ldğ (kllıı syısı kısıldığı içi pzii dışsllığıd rksi ydlmmsı) k km mllrıd is kpsyıı lmsı grkiğii böyl söz ks pzii dışsllığı rğıı ilri sürmkdirlr (kllıı syısıı kısılmmsı) Türkiy d ssyl güvlik izmi v bzı km krmlrıı ssyl sislri klüp ml iliğiddir 2

3 Mliy Trisi 46Yrl Kmsl Mllr B mllrı ydsı, izmi sldğ bölglr ykı yrlşimd bllr dkr Yrl yöimlr b izmlri ismıı yrl vrgilrl is drlr Tib 1956 d ypmış ldğ çlışmd islrı d rilri yg izm v yd s yrlrd yşmyı ri iklrii çıklr Ypıl çlışmd vig by (yklrıyl y vrm) kvrmıı ry mışır B kvrm birylrdki bdvılık sr bir çözüm lrk örilmişir B z gör ğr r bölgsl pllğ kmsl izmlri mliylrii kdilrii krşılmsı şr kşlrs pllk üysi birylr kdi rilri yg pllklrı sçrk kdi mlrii iyi şkild gözklrdir Böyl örği sprsvrlr, spri kivi llrıı müziksvrlr ksr sl vb ismı kılmk isy diğr müziksvrlrl yı bölgd yşmk isyklrdir 47 Glbl Kmsl Mllr Fydlrı üm ülklr, islr v kşklr yyıl, lmsz kilri yi sıırlr v kşklr ösi l mllrdır B ip ml v izmlr; kürsl brışı sğlmsı, lslrrsı rörl, slgı slıkl, çıkl müdl örk lrk gösrilbilir B ip mllrı lslrrsı krlşlr smkdır(birlşmiş Milllr, UNİSEF, UNESCO, WHO ) B mllrı ismı is b izmi s krlş üy l ülklri ödmiş ldklrı idlr v birylri ypmış ldklrı bğışlrl sğlır 48Srbs Mllr Dğd zır lrk blrlr B mllr; dğl s kyklrı, yvlr örk lrk gösrilbilmkdir B mllrı iylrı lmdıklrı içi birylr şırı lrk ükip sürdürülbilir klkımyı zdlybilmkdir Ory çık b sr rklrı rjdisi dı vrilir Dvli brdki görvi srbs mllrı şırı ükimii gllyip sürdürülbilir klkımyı sğlmkır B d krl v rmlr kyrk grçklşirir Nsli ük yvlrı vlmsıı gllmk dı vlm ysğı girmsi örk lrk gösrilbilir Lki birylr birbirlri güvmdiklrid dlyı kyl krllrı çiğyip şırı ükim dvm drlr B sr is mkm çmzı dı vrilmkdir 5 Dışsllık Tiplri Dışsllık Tiplri Üriid Üriiy Üriid Tükiiy Tükiid Tükiiy Tükiid Üriiy Pzii Bir yr krl bş yıldızlı bir ld kklmy gl müşrilri çvrdki sı işlrii rırmsı Bir ilç irmsıı bir slığ çr blbilmk içi rşırmlr ypmsı Bçsii iyi bir şkild bk bir kişii ivrdkilr sğldığı yd Bir mld mm l bir kişii ykılrı mlı imjıı rırk biçimd rklm ypmsı Ngi (Dışsl Ekmisizlik) Bir brikı zirli ıklrıı ri kirlmsi di il slm ypmy çiçii ürimii düşmsi Bir brikd çık zirli gzlrı ykıdki bir yrlşim birimii vsıı lmsz kilyrk islrı sğlığıı di msi Müziği ssii zl çığı içi kmş rsız d bir kişi Bir mld mm lmy bir kişii ykılrı mlı imjıı düşürk şylr söylmsi 5 DIŞSALLIK Bir ürii vy ükii birimi bir ürim vy ükim liyi diyl, yi bşk bir ürii vy ükii birimi ürim vy ükim liyii lml y d lmsz bir şkild kilmsidir Dlylı lrk ilk d Adm Smi, sismli lrk İlk d K Wiksll rıd l lımışır Dışsllığı vr ldğ drmlrd kyk kllımıd kiliği bzlbilmsi mümküdür B dl dvli plmsl lmd dışsllığı söz ks ldğ ml v izmlri ürimid blmsı vy b ml v izmlri ürimii düzlmsi grkir Dışsllık iplri şğıdki bld örklrk özlmkdir 3

4 6 DEVLET FAALİYETLERİNE İLİŞKİN YAKLAŞIMLAR VE KAMU MALİYESİ 61 İkisdi Ekllrd Dvl Alyışı v Dvli Trii Glişimi 611Mrkilizm v Krmı Dvl Tmli güçlü bir ls dvl l mrklis dvl lyışıd, güçlü ls dvl içi güçlü zi b içid lı vb kıymli mdlri bllğ ömliydi Mrkilizm gör dl düzd, ir v syii yygı ldğ bir kmiy gçbilmi yl ir brjvzisii çıkrlrıı kry v dış iri glişimii dskly bir dvl lyışı âkimdir 612 Fizykrsi v Dğl Düz Fizykrlr gör zgiliği kyğı mrkilislri iddi iği gibi mübdl (ir) dğil ürimdir Ürü yr k ürim dlı is rımdır Fizykrlr d zl ürim v b bğlı lrk yrıl rık ürim içi dvli müdlsii lmdığı dğl düz imkdırlr 613 Klsik Ekl v Jdrm Dvl Mliy Trisi Ekmi dim dgddir v b dgyi sğly güç iy mkizmsıdır (görümz l) Klsiklr gör piys rkb lmksızı yşymz v piys lmd ürim ypılmz B dl dvl kmiy müdl mmli, sd jdrm v kllk görvii yri girmlidir Klsiklr gör dvl vrimsizdir, özl skör vrimlidir Dvli müdlsi lmzs iy v ürlr sk ldğ içi kmi kdiliğid dgy glbilkir 614 Kys v Müdli Dvl Kys' gör kmi r zm m isidmd dgd dğildir Ekmi ksik isidmd d dgy glbilir Eksik isidm dgsii m isidm dg ksı şıybilm içi dvli kmiy müdlsi şrır Müdl is ksik isidm d l yrsiz plm lp düzyii rırk gişlii mliy pliiksıdır (pmp primig-mm bsm lmb) Kys dvl lyışıdki ml mç kmik dgi sğlmsı içi kmiy müdl mkir 615 Güümüz Ssyl R Dvli Kys dvl lyışıd kmiy müdl sbbi kmik dg ik, ssyl r dvlid müdl grkçsi ssyl rı rırılmsıdır B dl dvl rık ml ml v izmlri yı sır ssyl rı rırbilmk içi özl ml v izmlrd ürmy bşlmışır 4

5 Km Hrmlrı 1Tımı v özlliklri Km iiyçlrıı krşılmsı mıyl ykili kişilr grçklşiril, zm içrisid sürkli rm ğilimi içrisid l v pr şklid ypıl ödmlr km gidri dilmkdir Km gidrlri; Tplmsl iiyçlrı krşılbilmsi içi klılmsı grk kdi msrlrdır Km gidrlri kıs, km izmlrii slmsı içi ypıl gidrlrdir Km gidrlrid, özl yd v kr mı lmyıp, mç plmsl yddır Km rmlrı kl ypılır (büç k) Üs sıırı milli glirdir v milli gliri şmz Km rmlrı sürkli rış ğilimiddir 2KAMU HARCAMALARININ ARTIŞ NEDENLERİNİN SINIRLANDIRILMASI 21 GÖRÜNÜŞTE ARTIŞ Km rmlrı sd prsl lrk rığı v b rış rğm km izmidki mikr lrk bir rışı lmdığı drmlrdır NEDENLERİ 1pr kmisii yygılşmsı 2prı sı lm güüü düşmsi (lsy) 3ülk sıırlrıı v üs büyümsi (km rmlrı prll şkild rk) 4kmlşırm, dvllşirm 5büç sllrii dğişmsi (si sld gyrisid sl gçiş) 22GERÇEKTE ARTIŞ Km rmlrıı m prsl md izm mikrı lrk rığı drmlrdır NEDENLERİ 1Askri (svş v svm gidrlrii rışı) 2siysi ( librl vy ssylis bir ikidrı glmsi, prilri ülrii yri girmlri) 3kmik (kmik isikrrı sğlm çblrı, krizlr) 4klji (yi blş v glişmlr Hızlı r yglmlrı gibi) 5ssyl (ssyl yrdımlr) 3 KAMU HARCAMALARINDAKİ ARTIŞI AÇIKLAMAYA YÖNELİK GÖRÜŞLER 31 Wgr K (Km Hrmlrıı Sürkli Arışı Hipzi) Adlp Wgr rıd 1883 yılıd km gidrlrii rışı k, rmül dilmişir Wgr ilri sürdüğü b kd, dvl liylrii sürkli rış içid ldğ v b dl d km rmlrıı sürkli rış ğilimi içi girdiğii blirmişir Wgr gör, plm ssyl yöd glişmsi gllmz B glişm dvl liylrii rışı d lmkdır Wgr; km rmlrıdki rışı plm ssyl lrk glişimi bğlı lrk r plmsl iiyçlrı krşılbilmsi içi dvli görv v ksiylrıı sürkli lrk rmsı bğlmışır Km liylrii km rmlrıı sürkli lrk, milli sıld d ızlı yüksldiğii blirmişir Özlrsk, Wgr' gör km rmlrıı rışı dvl liylridki rış yi; 32 Pk Wism Yklşımı (Sıçrm Tzi v Yr Dğişirm Hipzi) Pk v Wism, 1961 yılıd ypıklrı km rmlrı il ilgili çlışmd, km rmlrıdki rışı, km glirlridki rışl ilgili ldğ blirmişlrdir Görüş gör, kmii glişmsi bğlı lrk sğl vrgi sılı sd ypıl rmlr, km rmlrıı düzyid yükslm ry çıkrmkdır Ayrı, Pk v Wism gör, svşlr, dprmlr, kmik krizlr vb gibi büyük blım dömlrid km rmlrıı sıçrm ypmkdır Dvl Km rmlrıd yş b rışı is mk üzr, vrgi yüküü rırır (lğ bir döm içid büyük pkiy d lbilk l v klılmz l vrgi yüküü) Tplm rıd kbl dil b vrgilr krşı dirç söz ks lğüsü döm içrisid kırılır v plm b vrgilr lışrk bimsr (örği, 1999 yılıd yş büyük dprm lki srsı giril Özl İlişim Vrgisi) Olğ üsü drm rd klks di vrgilri plmy dvm msi v r vrgi sılı, blım srsı dömlrd d km rmlrıı ski düzyi imd dvm msi d lr Kıssı, Pk-Wism, km rmlrıı lğüsü dömd rığıı (sıçrm), b dömlrd vrgilri rığıı v r km glirlrii km rmlrıı rırdığıı (yr dğişirm) id mişlrdir 33 Ssyl Rı Arırılmsı Yklşımı Pig v Dl rıd ilri sürül görüş gör, ypıl r bir rm plmsl rı diğr bir id il ssyl rı rırıyr is rm ypılmy dvm dilmlidir Görüş gör, pl r bir lir vrgii yrğı mliy il b vrgid pl gliri rmsı s ld dil yd şiliy kdr km rmlrı rmy dvm mlidir Brd ömli l mksimm ssyl ydı sğlbilmsidir Amç, ssyl rı mksimiz dilmsi lp, b dğrld km rmlrı yö vrilmsi söz ks lkır Pig-Dl km rmlrıı ssyl ydsıı, ssyl mliyi şiliy kdr rırıldığıı id mişlrdir (MSM = MSF) 35 Ekmii Glişm Sürii Km Hrmlrıı Ekildiği Yklşımı 351 Msgrv Km rmlrıı svş v svm rmlrı çıkrıldığıd grçk rmdığıı, milli glir rıı sbi bir syir izldiğii id mişir Ayrı, ssyl rmlrı milli glir rıı sbi ldğ v b dl milli glir rıkç ssyl rmlrı rığıı v düşm gösrmdiğii id mkdir Özllikl glişmiş ülklrd km rmlrıı içid ssyl rmlrıı pyıı diğr km rmlrı rl rığı, diğr km rmlrıı zldığıı id mişir Ekmik glişimii mmlmış bir ülki ğiim, sğlık, ssyl rsr vb diğr ssyl rmlrı rmkdır B gör, km rmlrıı rışı d çk ssyl rmlrd kyklmkdır Syilşm, Klşm, plmsl v ssyl ypıdki dğişim, Yrl yöimlri rmsı v sdklrı izmlri gişlmsi gibi dlrd dlyı sürkli rr v km rmlrı rış ızı, milli glir rış ızıd d yükskir 5

6 352 Rsw Km gidrlrii rışı, kmik glişmy bğlıdır Rsw, kmik büyümi sğlmsı bkımıd, km yırımlrıı öm şıdığıı v dvli b bkımd ikisdi ksiylr sip lmsıı, km rmlrıı rırdığıı ilri sürmüşür Frklı glişmişlik düzyid bl r bir ülki, ssy kmik v siysi iliklri bğlı lrk dvl, dğiş büyüklüklrd ürimd blmş v blmkdır Bzı kmik v ssyl liylri dvl rıd ypılmsı v özl skör rıd ürilmy bzı ml v izmlri dvl rıd üriliyr lmsı, km rmlrı üzrid kilyii v yöldirii lmşr 36 Bml (Dgsiz Büyüm) Km ğırlıklı lrk d vrimsiz l izmlr skörüd ürim ypığıı, b dl r izm lbii d zl rm ypılrk krşıldığıı, b drm km özl skör gör d ızlı v dgsiz büyüdüğüü id mişir 37 Nisk (Bürkrsi) Bürkrı km işlmsii özl bir işlm gibi gördüğüü v işlmi krıı mkimiz çbsıı km büçsii mkimiz şklid ygldığıı v b dl km rmlrıı rığıı id mkdir 38 H Crr Adms Km rmlrı Wgr'i ddiği gibi sürkli rr k r ülkd rklı dlrd dlyı rr Hr ülkd rışı di yı dğildir Crr gör, Wgr i ddiği gibi km rmlrı syilşmy bğlı lrk rmk, yrı svşlrıd km rmlrıı rırdığıı id mkdir 310 Frs Nii Km rmlrıı rışı svş v svm rmlrıd kyklmkdır Svş v svşl ilgili diğr rmlr çıkrıldığıd km rmlrı iç rmmkdır Nii y gör yrı büyük byıdırlık rmlrı, ssyl glişim bğlı diğr rmlr v km brçlrı d km rmlrıı rış didir 311 Pyl Km rmlrıı rış ızıı r zm dğil, döm öm milli glir rış ızıd d yüksk ldğ iddi mişir 312 Cli Clrk Km rmlrıı sviysi milli gliri %25 i kdr lmsı grkiğii svr Clrk gör km rmlrıı milli glir rı %25 i şığıd ş kısım vrgilrl is dilirs, işçilri çlışm isisiklri zlmk, işlmlri mliy srr m isklri kırılmk v milli glir grilmkdir Kıssı, km milli glird d zl py lmsı lid, özl skörü çlışm, yırım v srr isklri kırılmk v milli glir zlmkdır Km Hrmlrı 6

7 Km Hrmlrı KAMU HARCAMALARININ TASNİFİ (SINIFLANDIRILMASI) 1Orgik (Krmsl) Tsi 2Fksiyl (İşlvsl) Tsi 3Bilimsl-Ekmik Tsi Hrmyı yp idri birimlr iibri il rmlr sııldırm ypılmsıdır Ör; MEB, SAĞLIK BAK, MALİYE BAK Hrmı mı ömlidir - Hizm krrı gllir, rmlr zlır, srr sğlır - Ssyl yd sğlr - Ekilik v vrimlilik rr 3 yrılır; 1gl izmlr 2ssyl izmlr 3kmik izmlr 21 Adi-Olğüsü Adi(lğ); r yıl krrlır ilik l rmlrdır ör: ri rmlr Olğüsü; z sürli rlıklrl ypıl rmlrdır ör: yırım rmlrı, dğl lr 22 Rl-Trsr PIGOU Rl; krşılığıd bir ml vy izm lı rmlrdır Trsr; Krşılığıd bir ml vy izm lımy rmlrdır Trsr rmlrı gliri yid dğılımıd kllılır 23 Vrimli-Vrimsiz 24 Zrl-İiyri Vrimli; MG d rış yr rmlrdır Ör; rl rmlr vrimli rmlrdır Vrimsiz; MG d rış yrmy rmlrdır Ör; ssyl Trsr rmlrı MG yi rırmz, glir dğılımıd dli sğlmy yölikir Zrl; mlk ypılmsı grk v klr dylı l rmlrdır Ör;ğiim, svm vb rmlrıı düzli lrk ypılmsı m ssyl m d kmik büyüm v klkım çısıd zrldr İiyri; rlbilk skliğ sip l rmlrdır Hr yıl kldırım şı döşmk iiyridir 221Rl (Grçk) Hrmlr 222Trsr Hrmlrı 2211Cri 2212Yırım 2221İk-Ss-Mli 2222Glir-Srmy 2223Dlylı-Dlysız Bir büç dömi içid ükil v yı dömd ydsı sğl v gllikl r yıl krrl gidrlrdir Ürimi rırıı kisi ykr Mv ürim kpsisii işlr drmd rmlrdır Ürim kpsisii rır kyklrı d ki kllımıı sğly v MG yi rır, ydsı srki yıllr srk rmlrdır Srmy birikimi yölik rmlrdır(mddi srmy-bşri lmy srmy) İkisdi(vrimli); ürimi rırılmsı yölik ypıl rmlr Mli; km krm v krşlrı ism çıklrıı kpılmsı mıyl ypıl rmlrdır Ssyl(vrimsiz); düşük glir grplrı yölik lrk yşm sdrlrıı yükslmk mıyl ypıl rmlr Glir: rsr rmsıı ülk içid ypılmsıdır Srmy; rsr rmsıı ülk dışı ypılmsıdır Dlysız; kişilri glirlrii dirk rırmy yölik ypıl rmlrdır Dlylı: kişilri glirlrii iy mkizmsı vsısıyl dlylı yld rır rmlrdır -Klkım Crisi (yırım risi): ürim kkı yp ri rmlrı id dr Bşri srmyy yölik ypıl ri rmlrdır(ğiim, sğlık) => dkr, öğrm mşı, kl içi sır, ısım gidrlri, s içi yk, ısım gidrlri ) -Srmy Tşkili Trsr Hrmsı: krşılığıd ml lı k ri ürim v plm lp düzyi içbir kkısı lmy rmlrdır(ski bi(ikii l) lımı, liy bl bir işlmyi sı lmsı(dvllşirm), rs rzi lımı( kmlşırm) 7

8 Km Glirlri 1 KAMU GELİRİNİN TANIMI Dvli yükldiği ksiylrı grçklşirmk mıyl, ysl sıırlr içid bşvrdğ v dğrldirdiği çşili kyklrd ld iği gliri ümü, km gliri dilmkdir 2 KAMU GELİRLERİNİN ÇEŞİTLERİ VE AYIRIMI 21 KAMU GELİRLERİNİN ÇEŞİTLERİ 211 Vrgi Dvli ömli glir kyğı l vrgilri, krşılıksız v dvli gmlik güü dyrk pl (bri) glirlrdir 2111 VERGİNİN TANIMI, AMAÇLARI v KAPSAMI 212 Hrç Bzı km izmlrid plmsl ydd ö birysl yd v yrrlm söz ksdr Sğl özl yd di il ydyı sğly birylri izm mliyi blirli ölçüd kılmsı krşılığıd lı bdllrdir Cbridir k krşılığı v özl ydsı l bir srdr Kkı pyı lrk d id dilir 213 Rsim Bir biry y d krm bir ylmi grçklşirbilmk içi dvli ykili rglrı ldığı izi krşılığı öddiği bdldir Örği; il ypılbilmsi içi öd il rsmi vy limlrd ml giriş-çıkışı içi lı rıım rsmi vb 214 Şriy Bir km idrsii rgi bir yrd ypığı byıdırlık izmi sd bölgd yşy vdşlr iki rklı yd sğlr, biri bölgdki mlklrı dğrii rmsı bir diğri d b byıdırlık izmlrii bölg lkı sğlyğı plmsl yddır İlk ydy bğlı lrk izmi yri gir km idrsii b ydd yrllrd b izmi mliyi rk msi krşılığı ldığı bdldir Ypıl byıdırlık izmi, mlklrı dğrii rırmdığı ld sil dil mliy kılım bdli krşılığıd lı bdllr Hrmlr kılım pyı dir rmlr kılm pyı, dğr rışıı vrgildirmk gibi ssyl bir mçl dğil, ögörül rmyı is dbilmk içi lımkdır 215 Priskl Glir Km vy yrı km krm iliğidki kmik, ssyl v mslki krlşlrıı, b krlş üy kişilrd yi b krlş üy kişilr sklrı izmlr krşılık lrk pldıklrı prim, id vb şkillrdki glirlr dilmkdir B ür glirlr büç içrisid yr lmyıp, söz ks krlş büçsid yr lırlr, br pldıklrı içi vrgiy, krşılığı ldğ içi r bzmkdirlr Priskl glirlr vrgi bzri lrk ilir v ömli özlliklri kdi krm büçlrid yr lmlrı v gl büçy kyı dilmmlridir 216 Pr v Vrgi Czsı Grk pr zlrıd, grks vrgi zlrıd mç glir ld mk dğildir Amç yslr yg dvrılmsıı sğlmkır B şkild grği gibi dvrış blmy kişilr ygl pr v vrgi zlrı, sç lrk km gliri yrmkdır 217 Mülk v Tşbbüs Gliri (Mmlk Glirlri, Prim) Km şıır vy şımz ml v klrd işlilmsi vy kirlmsı krşılığı ld iği glirlrdir Krşılığı l glirlrdir Km özl skörd bldğ liylr s ld iği glirlrd b kpsmddır Dvli krdğ km girişimlri; mli kllr, dğl kllr v km ikisdi şbbüslr lrk sııldırılbilir 218 Özllşirm Gliri Dvl i işlmlri özl skör dvrdilmsid sğl glirlrdir 219 Brçlm Gliri Km glirlrii km gidrlrii krşılymdığı kd dvl brçlmy gidr Klsik mliyilr gör brç bir km gliri dğildir Mdr mliyilr is brçlmyı bir km gliri lrk görmüşlrdir 8

9 2110 F Blirli bir mı grçklşirilbilmsi içi yrılmış l v grğid kllılmk üzr bir sp zır l prlrdır Flr büç içi v dışı lmk üzr ikiy yrılır B gör büç içi, büçd ödk yrılmsı yömiyl mm büç kyklrıd bsl, k pl lrk yrıl bir ödği rm klmlri dğıımıd ykii yürümy bırkıldığı lrdır Büç dışı is, kyğı büç k dışıd y d kısm büç k kısm d özl k y d krrlrl sğl lrdır 2111 Pr Bsmk Dğ Glir Syrj gliri lrk d id dil b glirlr, söz ks rilr bğlı lrk ömli ksiy görbilmkdir Syrj bsi bir ımlmyl, dvli pr bsmk sriyl ld iği rl glir lp, sç lrk; kmid lsy yrılğıd dlyı pr rzıdki rışı rl dğri syrj glirii vrkir 2112Dvlüsy Glirlri Döviz kr dğrlmsi yd yrli prı döviz krşısıd dğr kybmsi lmı gl dvlüsy il dvli döviz kyklrıı yrli pr dğri üzrid, dğri rmkdır Gllikl bri bir yldr 2113 Diğr Km Glirlri Dlylı lrk glir yr y d plm km glirlri içrisidki ömi zl lmy bşk glir kyklrı lrk, bğış v yrdımlr, gimlr, dvl iikl d mllr blirilbilir CEBRİLİK AÇISINDAN CEBRİ GÖNÜLLÜ KARŞILIK AÇISINDAN VAR 1VERGİ 2HARÇ 3RESİM 4ŞEREFİYE 5KATILMA PAYI 6PARA/ VERGİ CEZASI 7MÜLK-TEŞEBBÜS- ÖZELLEŞTİRME 8BORÇLANMA (gllikl) (isisi) YOK 9FON 10SENYORAJ GELİRİ 11DEVALÜASYON GELİRİ Km Glirlri 3 VERGİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 31 Vrgii Ks Vrgii üzri kldğ, dğrd y d dlylı lrk kyğıı lşrdğ ikisdi srdr 32 Vrgii Mrı Vrgii mrı, vrgii üzrid spldığı dğr vy mikr lrk ımlbilmkdir Vrgi mrı, dğr lbilği gibi, mikr d lbilmkdir Mikrı ss lımsı sriyl vrgi yglmsı mikr ssı y d spsiik vrgilr, dğri ss lımsı sriyl vrgi yglmsı is, dğr ssı y d dvlrm vrgilr dmkdir 33 Vrgi Müklli Üzri vrgi br düş grçk vy üzl kişidir Ki Mükll: Vrgi klrı gör üzri vrgi br düş grçk vy üzl kişidir Fiili Mükll: Vrgi yüküü üzrid issd grçk vy üzl kişidir 34 Vrgi Srmls Bşksı i vrgi dlyısıyl, lklı vrgi dirsi mp l v vrgii ödmsid srml l kişiy vrgi srmls dmkdir 35Vrgiyi Dğr Oly Vrgi müklli il k rsıdki bğı krlmsı lmı glir 36 Vrgi Mlığı v İsissı Vrgi klrı gör, vrgildirilmsi grk kişi y d kişi grplrıı vrgi dışı bırkılmsı vrgi miyi, vrgi isissı is, vrgi klrı gör vrgildirilmsi grk vrgi klrıı yı vy bşk klrl kısm y d mm vrgi dışı bırkılmsıdır Miy sübjki, isis bjkiir 37Vrgii Tr, Tbliğ, Tkkk v Tsili -Vrgii Trı: Bir müklli ödmsi grk vrgi rıı splmsı, zi dı bir vrgi lğıı blirlmsi içi ypıl bir idri işlm iliğiddir - Vrgii Tbliği: Tr işlmii sçldırılmsıd sr vrgii mükll bildirilmsidir - Vrgii Tkkk: Vrgii ödbilir şmy glmsi lrk ıml vrgii kkk, r v mükll bliğ l vrgi il ilgili lrk rgi bir yşmzlığı söz ks lmmsı vy vr is, yşmzlığı çözümlmsi sd ksilşmsid sr ry çıkbilmkdir - Vrgii Tsili: Vrgi br ödmsi lmıı şımkdır 38Vrgid Kçım v Vrgi Kçkçılığı Vrgid kçım, vrgiyi dğr ly d lmmsı sriyl vrgi yüküü dışıd klm çbsıdır Vrgi kçkçılığı, vrgi br dğmş lmsı rğm, vrgi klrı ykırı düş rklrl, vrgii iç ödmmsi vy kısm ödmsi lrk blirilbilmkdir 39 Çi Vrgi Çi vrgilm lyı, yı vrgi ks üzrid bird zl vrgi lımsı vy yı vrgi ks üzrid bird zl vrgilm ykisii çışmsı lrk id dilmkdir 9

10 Km Glirlri 310 Vrgi Mliyi Açık v gizli mliy lrk ikiy yrılmkdır Vrgii çık mliyi, glir örgüüü vrgi plmk içi kldığı r ürlü mliy (ydılm, ısım vb) Vrgii gizli mliyi, müklllri vrgi il ilgili yükümlülüklrii yri girirk kldığı mliy dir 311 Vrgi Hrmlrı Bir vrgi klmsı v yglmsı içi grkli ml düzlm lmy, bzı mükll grplrıı yüküü zlmk, şvik mk, yöimi klylşırmk v bzri dlrl ı miy, isis v idirimlri yl çığı kybı id mkdir 312 Mli Aszi Mli yükümlülüklri, mplrı rıd rkı vrılmd yri girilmsii id mkdir Dllı vrgilr mli sziy d ykı vrgilrdir Örği, ÖTV, KDV gibi vrgilri kisi çk zl issdilmz 313 Vrgi Alrjisi Dlysız vrgilri mli szi kilrii düşük lmsı diyl, birylr b vrgilrdki dğişim d ızlı pki vrirlr, llri l dğişimlr di pkiyl krşılır Vrgilr krşı şırı dyrlılığ vrgi lrjisi dir SORU TİPİ 1: Mr Or (%) d zl 25 Ykrıdki riy gör; 1)Mr 4000TL ik sıı slü gör ödmsi grk vrgiyi splyıız? 4VERGİ ÖDEME GÜCÜNÜN TANIMI VE ULAŞMA YOLLARI Vrgi ödm güü; kişii; kdisii v ilsii yşmıı sgri düzyd sürdürmy yk glir mikrıı üzridki glir kısmıı id mkdir Dvli isl iiyçlrıı sğlybilmsi içi, grkli l vrgi yglmsıı, müklllri vrgi ödm güçlrii göz öüd bldrlrk grçklşirilmsi ml kşldr B çıd müklllri vrgi ödm güçlrii iyi gösrgsii ldğ ksd blirsizlik lmkl birlik; glir, srv v ükimd r üçüü d vrgildirmd ss lımsı grkmkdir Vrgi ödm güü lşmd yrrlıl kiklr; 41 Ayırm İlksi Emk kykl gliri, srmy glirlri kıysl krmy iiyç gösrdiği vrsyımıd rkl; mk glirlrid, srv v srmy glirlri kıysl d düşük rd vrgi lımsı yırm ilksi dmkdir Trsi yi, srmyd d z vrgi lımsı dl vrgilm dir 42 Miy v isislr Ekmik, ssyl v kki dlrl bir kısım vrgi klrı y d vrgi müklllrii vrgi krşısıd krmlrı yl gidilmsi, vrgi ödm güü il ilgili rik yklşımlrı ilgildirir kilr yrmkdır 43 Trilrd Yrrlılmsı Vrgi risi; ödk vrgi rıı blirlmsi içi vrgi mrı ygl r vy ölçülrdir AARTAN ORANLI (mürkki) TARİFE 1b)Mr 4000TL ik dilim slü gör ödmsi grk vrgiyi splyıız? İlk 3000Tl y Sr gl 2000TL y Sr gl 3000TL y 8000TL d sr gl mr %10 %15 %20 %25 2 DİLİM USULÜ ARTAN ORANLILIK: Mr rii ögördüğü dilimlr bölümk, r dilim içi AYRI BİR VERGİ ORANI yglrk ödk vrgii splmsıdır 2)Mr 10000TL ik sıı slü gör ödmsi grk vrgiyi splyıız? 1SINIF USULÜ ARTAN ORANLILIK: Mr gi sıı kbül diyrs MATRAHIN TAMAMI sııı krşısıdki rl çrpılrk ödk vrgi blr 10

11 Km Glirlri 2b) Mr 10000TL ik dilim slü gör ödmsi grk vrgiyi splyıız? NOT: Sbi (mk) vrgilrl sbi rlı vrgilri büyük dzvjı glir kıysl rsi r ki gösrmsid dlyı glir dğılımıdki dli bzmsıdır BSABİT ORANLI (müsip) TARİFELER Mr zls d rs d ygl VERGİ ORANI sbiir SORU TİPİ 2: Türkiy d 2015 Yılı Glir Vrgisi risi şğıdki gibi 12600TL y kdr % TL i 12600TLsi içi 1890TL, zlsı içi% TL i 30000TL si içi 5370TL, zlsı içi % TL'd zlsıı 69000TL'si içi 15900TL, zlsı içi %35 1)Mr=30000TL is ödmsi grk vrgi? 2)Mr=67000TL is ödmsi grk vrgi? 3GİZLİ ARTAN ORANLILIK Bilmmiz Grklr; 1 Bir r rlı ri dğildir Uyglmd kyklır 2 Vrgi SABİT ORANLI lp mrki dğişiklik kilmz 3 Kişilri mr rklılıklrı dikk lımksızı r müklli mrı AYNI TUTARDA İNDİRİM yglır 4 Sç lrk müklllri VERGİ YÜKLERİ FARKLI OLUR Biryi Gliri İdirim Mr Vrgi Orı 4TERSİNE ARTAN ORANLILIK Bilmmiz Grklr; Ödk Vrgi V Yükü (ödvrgi/glr) 1 Bir r rlı ri dğildir 2 Klıl vrgi yüküyl plm glir düzyi rsıd krşılşırm ypılmsı sdki ilişkid kyklır 3 Sbi, Sbi Orlı vrgilrd görülür 1Biry 2Biry Gliri Öddiği Vrgi (Sbi Vrgi) (Bş Vrgisi) Vrgi Yükü CAZALAN ORANLI (ri i) TARİFELER Mr rıkç ygl vrgi rı zl rilrdir Mr Or (%) d zl 4 44 E Az Gçim İdirimi Kişii kdisii v ilsii yşmıı sgrî düzyd sürdürbilmk içi grkli gliri vrgildirilmmsii id mkdir Grk izyljik v grks külürl iiyçlr bkımıd, müklllr rsıd yrılık yrmyk, is lmı sgri rk grklri dikk lırk yglmı grçklşirilmsi ss lmlıdır Ülkmizd z gçim idirimi yglmsı, riid iibr yürürlük kldırılmışır Uyglm şkillri; 441Mr İdirim Sismi Müklli glirid, z gçim idirimi rıı düşülmsi v kl kısmı vrgildirilmsi şklid grçklşiril yglmdır 442Vrgid İdirim (Dk) Sismi B sismd, ö müklli vrgildirilmsi söz ks gliri, vrgi risi gör vrgildirilmk; d sr; z gçim idirimii riy gör bl vrgisi, plm vrgid düşülmkdir Kl kısım, müklli ödmsi grk vrgiyi lşrmkdır 443Bölm (Ksyı) Sismi Ail glirii il birylri syısıd bölümlmsid sr, vrgildirilmsii ögör bir sismdir B sismd; r rlı vrgi risii glir dilimlri üzridki kisid yrrlılmkdır Ail glirii bölümd, plm glir üzrid vrgildirilmsi lid, glir; vrgi risii üs rlrı girkir Bölm yömi spliig yömi v ksyı yömi lrk iki şkild yglır Spliig yömid; krı v k yrı yrı glir ld diyr syılrk yrı yrı vrgildirilmk v öd vrgi d sr plmkdır Ksyı yömid; ilyi lşr birylri r biri içi bir ksyı vrilmk v ili plm gliri b ksılr bölürk r rlı vrgi risi bi lrk r bir biryi ödyği vrgi bldk vrgi mikrı plm ksyı il çrpılrk ödmsi grk vrgi splmk Örk: Mr Or (%) d zl 25 11

12 1Kişii gliri 24000TL v EAGİ=16000TL ldğ vki mr idirim sismi gör ödmsi grk vrgi kdrdır? Vrgiy Tbi Mr= (mr-eagi) x Vrgi rı Vrgiy Tbi Mr = = 8000TL Ödk Vrgi= 6000x% x%15 = 900TL 2 Kişii gliri 24000TL v EAGİ=16000TL ldğ vki vrgid idirim sismi gör ödmsi grk vrgi kdrdır? Gliri vrgisi=6000x% x% x% x%25 = 4450TL EAGİ i vrgisi = 6000x% x% x%20 =2450 Ödk Vrgi = Gliri vrgisi EAGİ vrgisi = = 2000TL 3 Kişii gliri 24000TL ldğ vki bölm(spliig) sismi gör ödmsi grk vrgi kdrdır? Km Glirlri x% x% x% TL 6 Vrgi yükü TL 6000x% x% x% TL Öd vrgilrl ld dil glir rsıdki rsl ilişki vrgi yüküü mlii lşrr Yi blirli dömd dvl vy diğr km üzl kişilri ypıl ödmlrl, b ödmlri yp müklllri yı dömd ld iklri glirlr rsıdki iliksl ilişkidir 12

13 Km Glirlri Vrgi Ysımsı 1Tım Ödmiş bir vrgii piys mkizmsıd yrrlmk sriyl diğr birimlr krılmsıdır(vrgii bir mükll lıdığı ld bşk birisi rıd ödmsi) 2Ysım Sürçlri *Ödm: ilk şm vrgii rgi bir şkild ödmsiyl bşlr *Vrg: Vrgi öddik sr vrgi mükllii vrgi ödmsid dlyı üzrid issiği psikljik bskıdır *Akrm: Üzri vrgi yüküü dvrdildiği kişi yi iy mkizmsı rılığı il b yükü bşklrı, lr d diğrlri prç prç dvrm yöü gimlriyl lş şmlrdır *Yrlşm: Fiili v s lrk, diğr bir biry üzri yi rsr ümidi blmksızı, "vrgi yükü" s mükll klmışır 3Ysım Şkillri 31İlriy Griy Ysım : İlri: vrgii yüksk iy içrisid ii ükiilr ysımsıdır Gri: vrgii ürim körlri dğr ysımsıdır 32Ki Fiili Ysım: Ki: vrgii ki sıırlr içrisid k ögördüğü biçimd ysımsıdır Fiili: vrgii piys kşllrıd ysıılmsıdır 33Sıırlı Sıırsız Ysım: Sıırlı: ysımı blirli bir yöd lğıı, bd blli kişilr üzrid plğıı söylr (bir kr d ysıılır ly bir) Sıırsız: ysımı r yöd lğıı, blli bir plmd dğil büü kmik birylr ysımsıdır B sd is vrgi yükü iyid iyiy ilr 34Biçimsl Eki Ysım: --Biçimsl: vrgiyi kim ödmiş;? Eki: vrgiyi ödy müklli pkisi? 35Mlk Dirsiyl Ysım: Mlk: rgi bir vrgii rıdki rışı glir dğılımı üzridki kisidir Ypıl rış s b vrgiyi ödmk zrd llrı glirlrii zlrk plm glir dğılımıı dğişirir Vrgilrdki rış dlyısıyl glir dğılımıd myd gl dğişmdir Dirsiyl: km rmlrı sbi vrsyıldığıd yürürlükki rgi bir vrgii kldırılrk yri bşk bir vrgi klmsı sriyl glir dğılımıd myd gl dğişmlrdir 36Çprz Ysım (çi ysım): Eskliği yüksk l bir mlı vrgisii skliği düşük l bir mlı iyıı kilmsidir 5Ysımyı Blirly Mikr Fkörlr 1Piys ypısı 2Arz lp skliklri 3vrgildiril mlı ürü mliy ypısı 4vrgii yükskliği 5vrgii ürü 6 Ysımyı Blirly Mkr Fkörlr 1Müklli vrgilri ism şkli 2Dvli vrgiyi zm rkı lmd gikmksizi dvry skmsı 3Ekmii içid bldğ kjkür 13

14 1 Büçi Tımı v Büç Hkkı 5018 syılı Km Mli Yöim v Krl K gör (KMYKK) büç blirli bir dömdki glir v gidr milri il blrı yglmsı ilişki sslrı gösr v slü yg lrk yürürlüğ kl blgyi id dr Büçi rii glişimid büç kkı, prlmlrı km glirlri il km rmlrı üzridki ykilrii ımsıyl ry çıkmış, ülklri dmkrik v prlmr sismlrd kydiklri glişmy ym sğlyk bir şkild glişmişir Kıs büç kkı, lkı büç ypm ykisii kdi sçiği msililri rılığıyl kllmsıdır Düyd büç kkıı glişimi 1215 Mg Cr il bşlmışı Türkiy d ilk büç kkı 1876 K-i Essi diğr bir id il ilk ysd yr l ükümlr il ld dilmişir Türkiy d mdr v grçk lmıyl zırl v ygl ilk büç 1909 büçsidir BÜTÇENİN TEMEL ÖĞELERİ Büçy ilişki lrk ypığımız gl v kki ımlr bkrk büçi dör ml iliğid bsmk mümküdür Blr kıs; mi, di, vzi v sdik (4T) lrk sırlbilir Tmi: Büç, km glir v gidrlrii mii lrk vrmkdir Tdi: Büçi blirli bir sür içi gçrli sıırlı bir kdr Tsdik: Büç prlmd ylrk yglmkdır Tvzi: Büç glir v gidrlri birbiri dk lmlıdır 3 BÜTÇENİN FONKSİYONLARI Büçi Fksiylrı Klsik Fksiylrı Büçi İkisdi v Mli Fksiy Büçi Hkki Fksiy Büçi Dsl Fksiy Büçi Siysi Fksiy Çğdş Fksiylrı Büçi Yösl Fksiy Büçi Pllm Fksiy Büçi Mkrkmik Fksiylrı Kjkürl Fksiy Tli Edii Fksiy Klkım Fksiy İsikrr Sğlm Fksiy Büçi Glir v Kyk Tsisi Fksiy 31Klsik Fksiylrı 311 Büçi İkisdi v Mli Fksiy Km izmlrii bir pl dâilid z mliyl ypılmsı büçi ikisdi yöüü lşrrk, büçi dk lmsı büçi mli ksiy id dr 312 Büçi Hkki Fksiy Büç bir kdr B k, yürüm rgı ysm rgı rıd glirlri plmsı yki v gidrlri ypılmsı d izi vr bir kdr Dvl Büçsi 313 Büçi Siysi Fksiy Km kmisi içrisid ürilk ml v izmlri mikrd v şkild ürilği siysi sürç içrisid krr vrilir Büç b siysi sürç lş rilri şkilldir v yglmsı lk sğly bir blgdir 314 Büçi Dim Fksiy Km mliysii v mli işlmlri, bliril ss v dlr yml şkild yürüülmsii dlmsi şklid ry çıkr 32Çğdş Fksiylrı 321 Büçi Yöim Arı Olm Fksiy Siysi v mli dim bkımıd çşili şmlrd gç büç, güümüzd özllikl dvl yöimid vrimlilik v kliği giş ölçüd kildiğid v km yöimid krşılşıl güçlüklri çözümlmsid yöiilr yrdımı ldğd km yöimii vrim v kiliğii rırm rı lrk kbl dilmkdir 322 Büçi Pllm Arı Olm İşlvi Km ksimii ikisdi bir plı iliğiddir 323 Büçi Mkrkmik (Kjkürl, Tli Edii, Klkım, İsikrr Sğlm) Fksiy Çğdş mliy görüşüü ysı büçi b görvi, kmik büyüm klkım, kmik isikrrı sğlm gibi mkrkmik dgyi sğlm görvi lrk id dilbilir 324Büçi Glir v Kyk Tsisi Fksiy Büç km v özl skör rsıd kyk kllımıı düzldiği gibi glir yid dğılımım ksiy d sipir (km glirlrii plmsı, pl glirlri rmlr il dğıılmsı) 4 BÜTÇE İLKELERİ Büç ilklri klsik v çğdş ilklr lrk sııldırbiliriz 14

15 41 Klsik İlklr Gllik İlksi: Büçd yr lk üm glir v gidr milrii isi, rı v kllılmsıd yglk yöm il ilgilidir Gllik ilksi, üç kd ğırlık kzır: - Tüm glir v gidrlri büçd gösrilmsi, - Büç yr l glir v gidrlri gyri si lrk blirilmsi, - Blirli glirlri blirli gidrlr sis dilmmsidir (Adm-i sis) Dör srmyli işlm büçlri, şrlı bğış v yrdımlr, özl büçlr, yglmlrı, b ilkd spm gösrir Birlik İlksi: Bir km üzl kişiliğii büç yprk üm glir v gidrlrii k bir büç içid plmsı birlik ilksi dir Tplm İlksi: Km idrlrii üm glir v gidrlri büçlrid gösrilmsi v bzr ilikki büçlri bir ry plmsıdır Mrkzi Yöim Büçsi, Mlli İdr Büçlri v Ssyl Güvlik Büçlri yrımı plm ilksii id mkdir Yksklık İlksi: Büçd birlik ilksii dvli üm glir v gidrlrii k bir büçd plmsıı id mkdir Ak yglmd birlik ilksid spmlr ldğ görülmkdir Yksklık ilksi is, büçlrd bzr ilikki glir v gidrlri grpldırılrk bir rd gösrilmsii id d bir ilkdir Birlik v gllik ilksii d sk bir yglmsıdır Ö İzi v Bölümlr İibriyl Oylmsı İlksi: Büçi mli yıl girilmd ö ylmış v klşmış lmsıı ögörülmsi ö izi ilksidir B syd ysm rgı yürüm rgı büçi yglbilmsi ilişki izi vrmiş lkır Ayrı büç gl ysm rgı rıd bölümlr iibriyl yrı yrı görüşülür v ylır Yıllık Olm İlksi: Büç ss iibriyl m r ülkd bir yıl içi gçrlidir B di bir yıllık dömi, büç yglmsı iibriyl yg bir zm birimi lmsıd kyklmkdır Dklik İlksi: Büçi glir v gidr klmlrii birbiri dk lmsıdır Krl lrk d büç dk bğlmk zrddır Açıklık v Alilik İlksi: Büç il üm blg v splrı km rıd lşiriy lk sğlyk şkild çık bldrlmsıı id dr B dl büçi ypılış biçimii ilgildir bir ilkdir Büçi ümü v özllikl glir v gidr vllri çıklık girmkir Alilik ilksi, büç il ilgili üm işlm v yglmlrı, rksi gözü öüd, rgi bir gizlmy bşvrlmksızı grçklşirilmsii ögörmkdir Dğrlk v Smimilik İlksi: Büç ögörülrii ld gldiği ölçüd grçk drm ysımsı v mv kşllrı ry klmsı dğrlk ilksii, grk gidr grks glir milrii ry klmsıd, dğrlğ iıl sslrı içlikl ry kmsı is smimilik ilksi dir Dğrlk ilksi bjki ik, dğrlk ilksii sübjki yı smimiy ilksii vrmkdir Dvl Büçsi Fiskli İlksi (Mli Olm): B ilk büçd mli lmd sıırlrı id mkdir B gör büçd şğıd bliril sslr ylmk zrldr; - Yürüm rgı büçd yr l ödk mikrıd zl rm ypmz, - Büçd blirilmy bir klm rm ypılmz, - Büçd sd mli ükümlr yr vrilmsii sğlrk v mli ükümlr dışıd ükümlr klmz - Büçd, ödklr blirli mçlrı grçklşirmk üzr sis dilir v bşk bir m rmz (gidrlrd sis) 42 Çğdş İlklr Mkrkmik İsikrr ilksi: Büçlri zırlmsı v yglmsıd, mkrkmik isikrrl birlik sürdürülbilir klkımyı sğlmk ssır Prrms v Mli Krl İlksi: Büçlr klkım plı v prgrmlrd yr l pliik, d v öliklr yg şkild, idrlri srjik pllrı il prrms ölçülri v yd-mliy lizi gör zırlır, yglır v krl dilir Pllm İlksi: Büçlr, srjik pllr dikk lırk izly iki yılı büç milriyl birlik görüşülür v dğrldirilir Ulslrrsı Sdrlr Uyglk İlksi: Büçlr krmsl, işlvsl v kmik sçlrı görülmsii sğlyk şkild Mliy Bklığı lslrrsı sdrlr yg lrk blirl bir sııldırmy bi lrk zırlır v yglır 51 Büç Trilri 511 Klsik Büç Trisi Büçi dk lmsıı grkiğii ilri sürmk lp, büç dkliği içi, km gidrlrii rml km glirlriyl krşılmsı grkiği svlmşr Klsik büç risi gör; - Büç küçük v dk lmlı, - Brçlmy gidilmmli, - Zrl llrd brçlılks, srmy piyssıd brçlılmlı, - Km gidrlri dlylı vrgilrl krşılmlıdır 512 Dvri Büç Trisi Alvi Hs rıd ilri sürülmüşür Büç dkliğii yıllık lrk düşüülmsi yri, d z sürli dvrlr dikk lımk sriyl yglmsıı ilri sürmkdir Ekmid ry çık dvri rklr dikk lımk sriyl, kmii iki r dömi rsıdki büç yglmlrıı ii lrk dkliği, b görüşü ssıı lşrmkdır Mli dklik ssır 513 Tli Edii Büç Trisi Willim Bvridg rıd ilri sürülmüşür B rid, km rmlrı il km glirlri rsıdki glksl bğ sürdürülmkl birlik, giş ölçüd kmik dgi grçklşirilmsi içi çb gösrilmkdir Eksik isidm dg düzyi lşmk içi büç çıklrıı gişlii kisi dikk çk riy gör, m isidm düzyid sr büç dgsii sğlmsı ssır 15

16 Dvl Büçsi 52BÜTÇE TEKNİKLERİ 1GELENEKSEL BÜTÇE *Ödklr izmlr sis dilirk ömli l ÖRGÜTLERİN İHTİYACIDIR *O ld; Um ki brd km rmlrıd KURUMSAL SINIFLANDIRMA ypılır Krmsl sııldırm vrs brd mrkzi yöim v mrkzi krl lyışı vrdır *Girdi dklıdır sçlr bkmz O Hld; *SADECE mli dimi dikk lır, prrms dimii dikk lmz *Büç kik bilgi v iiyçlr gör dğil, siysl lyış gör ypılır O ld; *Pl büç ilişkisi krlmz(kıs vdli ldğd) *Syısl liz kiklrd yrrlmzzzzz *Kliiy lm lıp msr girmz *Hl böyl l kly zırlırrrr, mliyi d sd z lrrrr 2 PERFORMANS BÜTÇE (TR) (EN UCUZ MALİYET- EN YÜKSEK HZMT) *Dvli grçklşirdiği izmlrl blrı birim mliyii öm kzdığı büç sismidir *Ypılk izmi z sıl ypılğıı blirir *Eldki kyklrl EN YÜKSEK izm çıkısıı dlr 3PROGRAM BÜTÇE *Hgi izmlri blli kyklrl yüksk TOPLUM REFAHINI sıl sğlrızzzz?? *lri prgrmlr rsıd RASYONEL sçimi ypm ırsı vr büç sismidir *O ld ; İsrı ÖNLER, AMAÇLAR ö pld lr *sürsi 1 yıld zdr 4 PLANLAMA-PROGRAMLAMA-BÜTÇELEME- SİSTEMİ (PPBS) *km liy prgrmlrı il blirl dlr v km kyklrı rsıdki ilişkilri l lır *4 AŞAMASI VAR 1PLAN-> 2PROGRAM->3BÜTÇELEME->4SİSTEM ANALİZİ *YARARLARI 1Tüm km liylrid yglır 2 büç yglmlrı çıklık girir Dimi kiliği rr 3yöiilri srmllklrı rr 4skir 5FONKSİYONEL sııldırm ssır 6rilri sıry kyrk rsyl sçimi ypm ırsı vrir *SAKINCALARI 1Amçlrı blirlmsi bzı drmlrd güçür 2glğ ilişki pllr ypılırk blirsizlik çğ kz dikk lımz 3büç zırlmsı v yglmsıd kimlr srml lk 4 yglmsı içi bl kliiy lm grkli (mliy rk) 5sism gld km gidrlri üzrid drr, glirlri iml dr 6sismi ksrsz lrk görüp sıkı sıkıy bğlı klımsı yöiilri yılgıy düşürür 7büçi ssyl ksiy iml dr, mli v kmik ksiy ö pl çıkrır 5SIFIR ESASLI BÜTÇELEME *Hizmlr ski r yıl yid ypılkmış gibi düşüülrk ödklri vrilmsi ssı dyır *gçmişi lmy büç lrk id dilir *düşük ölikli izmlrd çk yüksk ölikli izmlr öm vr bir sismdir 7TORBA BÜTÇE *Hrm klmlri büçd yrı yrı ödk vrilmz *krlşlr ödk kllımıd srbs Hl böylyk isr lır bşıı gidr 8ANALİTİK BÜTÇE (Bir sııldırm kiğidir) *4 lü bir kd ypısı vrdır; 1Krmsl Sııldırm 2Fksiyl Sııldırm 3Ekmik Sııldırm 4Fism Tipi Sııldırm E GÖRE BÜTÇE ÇEŞİTLERİ Mrkzi Yöim Büçsi Mlli İdrlr Büçsi Ssyl Güvlik Krlşlrı Büçsi 1Gl Büç 2Özl Büç 3Düzlyii V Dlyii Krm Büçsi 1İl Özl İdrsi 2Bldiylr 3Mlli Birliklr 1Ssyl Güvlik Krm 2Türkiy İş Krm 16

17 Dvl Büçsi 531 Mrkzi Yöim Büçsi Mrkzi yöim büçsi, gl büçli, özl büçli krlşlr il düzlyii v dlyii krlş büçlrii plmıı kpsmkdır Ak, mrkzi yöim büç plmıı grçk dğrii blbilmsi içi plmd zi yrdımı çıkrılır Çükü özl büçli krlşlr il düzlyii v dlyii krlş büçlri gl büçd zi yrdımı ypılmk v grçk plmı blmk içi iki kr plm gir zi yrdımı idirilmkdir Köy Büçsi: İçişlri Bklığı rıd zırl Köy İdrlri Hsp Tlimı gör mr v iiyr yi rıd Ksım yıd zırlır Vli vy Kymkm rıd ylrk yglmy klr Ak köy büçsi 5018 kpsmıd dğildir 532 Ssyl Güvlik Krmlrıı Büçsi Ssyl güvlik krm büçsi, ssyl güvlik izmi smk üzr, kl krl v b K kli (IV) syılı vld yr l r bir km idrsii büçsidir Ssyl güvlik krmlrıı büçlrii zırlmsı, yglmsı v diğr mli işlmlri, kdi klrıdki ükümlr bidir Ak ssyl güvlik krmlrıı yrıılı rm prgrmlrı il ism prgrmlrı, büç il birlik zırlır, görüşülür v ylır Ödklr d, b sl v sslr gör kllılır Dlyısıyl b krmlr, kdi glirlri il kdi gidrlrii krşılmkdırlr Ak b krlşlrd glir gidr çığı ry çıkmsı lid, gl büçd ypılk rsr rmsı il b çık is dilmkdir 533 Mlli İdrlr Büçsi Mlli idr büçlri, 5018 Syılı Km Mli Yöimi v Krl K gör; Mllî idr büçsi, mllî idr kpsmıdki km idrlrii büçsidir lrk ımlmkdır Mlli idr büçlrii zırlmsı, yglmsı v diğr mli işlmlri, kdi klrıdki ükümlr bidir Ak Mlli idr büçlrii yrıılı rm prgrmlrı il ism prgrmlrı, büç il birlik zırlır, görüşülür v ylır Ödklr d, b sl v sslr gör kllılır B lmd İl Özl İdr büçlri İl Özl İdrsi K gör, bldiy büçlri Bldiylr K gör, köy büçsi is Köy K dki ükümlr gör zırlmk, yglmk v diğr mli işlmlri ypılmkdır İl Özl idr Büçlri: Vlilik rıd zırlır, zırl büç İl Dimi Eümi v rd d görüşülmsi içi İl Gl Mlisi svk dilir Oyl büç Vli rıd İçişlri Bklığı gödrilir İçişlri Bklığı büçlri kslid dr, y grk lmd büç İl Gl Mlisi i yı il yürürlüğ girr Syışy dimi bidir Bldiy Büçlri: Bldiy Bşkıı limı il bldiy dirlrid bşlr v Bldiy Hsp İşlri Müdürlüğü rıd krdi dilrk zırlır Hzırl büç Bldiy Bşkı rıd Bldiy Eümi svk dilir Eümi iki y içid ildiği büç yi Bldiy Bşkı rıd Bldiy Mlisi svk dilir Bldiy Mlisi rıd kbl dil büç 7 gü içid Vli vy Kymkm gödrilir (7 gü içid gödrilmzs yürürlüğ girmz) Yürürlüğ girmsi içi vli vy kymkm yı grk ykr Bldiy Mlis krrı yürürlüğ girmsi içi yrlidir Syışy dimi bidirlr, yrı bldiylr i ikisdi işlmlr d Syışy dimi bidirlr 17

18 Dvl Büçsi MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ 1Gl Büç 2Özl Büç 3Düzlyii V Dlyii Krm Büçsi *Tk bir ki idrsi sipir *DEVLET TÜZEL KİŞİLİĞİNE sipir (kdilri i KTK si YOK) *Kdilri i mlvrlığı v glirlri YOKTUR *Ağırlıklı lrk m kmsl ml v izm ürirlr *****Ödklri ymzs; YEDEK ÖDENEK klmid ödk lbilirlr *Gllik v Birlik ilksi ygdr *I Syılı Cvld yr lırlr; TBMM, CB,BAŞBAKANLIK, BAKANLIKLAR, YÜKSEK MAHKEMELER, MÜSTEŞARLIKLAR(SAVUNMA SANAYİ MÜSTAŞARLIĞI HARİÇ, TAYLAR (syışy, dışy ), KOMUTANLIĞI, * bir bklığ vy blirli bir km izmii yürümk üzr krlr *kdilri i KTK lri vrdır *kdilri i ki idrlri vrdır *Kdilri i ml vrlıklrı v glirlri vrdır *gllikl yrı kmsl ml v izm ürirlr *ödklri ymzs gl büçd HAZİNE YARDIMI lırlr ( ydk ödk d py lbilirlr) *Ayı zmd ydk ödk py lbilirlr *gllik v birlik ilksi ykırıdır *II Syılı Cvld yr lırlryök, ÖSYM,ÜNİVERSİTELER, DİĞER İDARELER (TÜBİTAK, GSGM,OGM,VGM, SAVUNMA SANAYİ MÜSTEŞARLIĞI ) *Özl kl krlrlr *ml v izm ürmz, krl v rm kyr Blrı yglmsıı izlr v dlrlr *Kdi KTK lri vrdır *kdilri i ml vrlığı v glirlri vrdır *ödklri ymzs gl büçd HAZİNE YARDIMI lırlr *gllik v birlik ilksi ykırıdır *III Syılı Cvld yr lırlr; RTÜK, SPK, BDDK, EPDK, TAPDK, KİK, RK, BTK, KGK MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ = GENEL BÜTÇE + ÖZEL BÜTÇE + DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUM BÜTÇESİ HAZİNE YARDIMLARI 18

19 Dvl Büçsi 54GİDER BÜTÇESİNİN HAZIRLANMASI GÖRÜŞÜLMESİ UYGULANMASI 19

20 Dvl Büçsi 20

21 541 Gçii Büç Zrl dlrl mrkzî yöim büç k sürsid yürürlüğ klmmsı lid, gçii büç k çıkrılır Gçii büç ödklri, bir öki yıl büç bşlgıç ödklrii blirli bir rı ss lırk blirlir Gçii büç yglmsı lı yı gçmz Cri yıl büçsii yürürlüğ girmsiyl gçii büç yglmsı s rr v ri kdr ypıl rmlr v girişil yüklmlr il sil l glirlr ri yıl büçsi dil dilir Gçii büç, yıllık büç kbl dilip yglmy kly kdr blirli bir sür il sıırlı lmk üzr glirlri plmsı v gidrlri ypılmsı yki v izi vr bir kdr(kmykk md 19) Gçii büç yglmsıı yrğı skılr; Hizmlri gç yılki gibi dvm msi yi izmlri bşlmsıı gllr, Ysmı büç üzridki dim v krlüü zyılır, Öki döm büçsi ygldığı içi, yırımlrım srki yıl srk kısımlrıı ypılmsıı gllr, Öki dömd srk ödmlri ypılmsı v srki yıl büçsii yglmy girmsi il msp işlmlrid krışıklıklr ry çıkr 55 BÜTÇENİN UYGULANMASI 551 Glirlri Tplmsı Glirlri plmsı, yürürlükki mli mvz gör, km glirlrii rı, kkk v sili dmk lp, r yıl b glirlri plmsı büç k izi vrmkdir Glirlri plmy mliy bklığı ykilidir 552 Gidrlri Ypılmsı 5521 Ödklri Srbs Bırkılmsı Büçd bliril ödklri kllımı k, Mliy Bklığı ı ödklri srbs bırkmsı (dğımsı) il mümkü lr Ödklr yılı ilk lı ylık dömi v ikii lı ylık dömi içi yrı yrı srbs bırkılmkl birlik, ödklri rmı iliği gör ikii lı y içi üçr ylık yrı yrı dömlr lrk d srbs bırkılmsı söz ksdr Srbs bırkıl ödk rıd kl kısım is blk (ksii) dilmiş dmkir Gl büçd yrdım l özl büçli km krmlrı il ssyl güvlik krmlrı i ism prgrmlrı viz dilmk üzr, mrkzî yöim büç k yürürlüğ girdiği ilk y içid Mliy Bklığı gödrilir B prgrmlr, Mliy Bklığı viz dilmd b idrlri büçlri yrdım ypılmz B idrlr, ylık yglm sçlrıı izly y içid Mliy Bklığı gödrmk zrddır Dvl Büçsi 5522 Yüklmy Girişilmsi Yüklm, slü yg lrk düzlmiş sözlşm sslrı vy k ükmü dyılrk iş ypırılmsı, ml vy izm lımsı krşılığıd glğ yölik bir ödm yükümlülüğü girilmsidir Büçd yrli ödği blmy işlr içi yüklmy girişilmz Yüklm sürsi mlî yıll sıırlıdır Hrm ykililri, sis dil ödklr dilid yüklmy girbilirlr Diğr bir id il ödği bls bil, ödk mikrıı yrli lp lmdığı bkılır Büçd blirli bir rip içi yrılmış l ödk, bşk bir rip içi kllılmz 5523 Hrm Ykisi v Ykilisi Büçyl, krlşlr ödk sis dilir B ödklr krlşlrı kllmy k iklri ödklrdir Krlşlrı b ödklrii kllm ykisi is, r bir krlş km krmlrıd üs yöiisi rm ykilisi dir Bklıklrd Müsşr (sd Milli Svm Bklığı d Bk), İl Özl İdrlrid Vli, Bldiylrd Bldiy Bşkı üs yöiidir, Bklıklrd Müsşr Bk krşı, Mlli idrlrd is Mlislri (Vli İl Gl Mlisi krşı, Bldiy Bşkı Bldiy Mlisi krşı) krşı rmlrı ki v vrimli kllılmsıd dlyı srmldrlr 5524 Gidri Ypılmsıd Görvli Mmrlr v Grçklşirilmsi Bir gidri grçklşirilbilmsi içi şğıdki mmrlrı çşili görv v srmllklrı blmkdır Blr; Hrm ykilisi (i miri), Grçklşirm görvlilri (kkk mmr), Msb ykilisi (sym), Msb ykilisi mmdi (sym mmdi) B gör bir rmı grçklşbilmsi içi sırsıyl ş şmlrd gçmsi grkir; Bir ödği ölikli lrk büçd blirilmsi, B ödğ ilişki yüklmy girişilmsi, Görvldirilmiş kişi vy kmisylr ylmsı, Grçklşirm blglrii düzlmiş lmsı, Hrm ykilisii ödm mri blgsii imzlmsı, Trı k sibi ödmsi, 5525 Ödmy Gidrlr v Büç Emi Mli yıl içid gidrlri ypılmsı il ilgili lrk, ödmi ypılmsı riidki üm şmlrı grçklş, (ödm mri blgsi bğlmış) k ödmy gidrlr, büçy gidr yzılrk m splrı lıır v brd ödir Mli yılsd bşlyrk, 5 yıl içrisid mzr gösrilmksizi lklılrı rıd lp dilmy brçlr zmşımı ğryrk km idrlri li glir yzılır 21

22 5526 Avs v Krdi İşlmlri Aşğıd bliril sslrı grçklşmsi şrı il bzı gidrlr içi vs vrmk vy krdi çmk sriyl ö ödm ypılbilir; Hrm ykilisii yg görmsi, Ödk krşılığıı sklı klmsı, Gidri grçklşirilmsi ilişki işlmlri (ödğ ilişki yüklmy girişilmsi, görvldirilmiş kişi vy kmisylr ylmsı, grçklşirm blglrii düzlmiş lmsı, rm ykilisii ödm mri blgsii imzlmsı) bklymyk drd il lmsı, Mrkzi yöim büçsid bliril sıırlrı lıd klmsı, Ak, rm sıırlrı şğıd bliril şrlrı sğlmsı lid; İlgili klrdki ükümlr sklı klmk şrıyl, Sözlşmsid blirilmk üzr, Yüklm rıı yüzd %30 gçmmk şrıyl, mi krşılığıd büç dışı vs ödbilir Büç içi vs v krdi işlmlri; mm vslrı, mm krdilri, krdiilr, yllklrdır Büç dışı vs v krdi işlmlri is müi vslrı v özl yslr dyılrk ypıl ödmlrdir Mmlr vs v krdi işlmlri il ilgili lrk ypığı rm rlrı ilişki kılyıı blglri, ilgili klrıd blirilmmiş lmsı lid vslrd bir y, krdilrd üç y içid msb ykilisi vrmk v r rı id mkl yükümlüdür Sürsi içrisid msp dilmy vslr kkıd Amm Alklrı Tkip v Tsil Uslü Hkkıdki K ükümlri yglır 5527 Ödklrl İlgili İşlmlr Ödklri İpli Büçd ilgili km krm vy krlş sis dil ödklri ri yıl içid kısm y d mm kllılmmsı lid, yılsd ödği kllılmy kısmı ipl dilir Olğüsü Ödk İşlmlri Gl vy kısmi srbrlik, svş ilı vy Bklr Krl krrıyl zrl skri zırlıklrı ypıldığı lğüsü llrd Millî Svm Bklığı, Jdrm Gl Kmlığı v Sil Güvlik Kmlığı büçlridki mv ödklr, (b idrlri ödk plmlrı şılmmk şrıyl) birlşirilrk kllılbilir B drmd d mv ödklri yrli lmmsı lid plm ödk rıı %15 i kdr k rm ypılbilir Dvl Büçsi Ödk Akrmlrı Büçd ödk krımı iki şkild söz ks lmkdır - Krmlr Arsı Ödk Akrımı: Mrkzi yöim kpsmıdki km idrlrii büçlri rsıdki ödk krmlrı sd kl ypılbilir - Krm Büysidki Triplr Arsı Ödk Akrımı: Mrkzi yöim kpsmıdki km idrlri, krm ypılk ripki ödği yüzd %5 i (ri yıl büç kd rklı bir r blirlmdikç) kdr kdi büçlri içid ödk krımı ykilidirlr B şkild ypıl krmlr, 7 gü içid Mliy Bklığı bildirilir Ak şğıd bliril drmlrd ödk krımı ypılmz; - Prsl gidrlri (ür v mş) riplrid, - D ö krm ypılmış riplrd bşk riplr, - D ö ydk ödk krm ypılmış riplrd bşk riplr Ydk Ödk Büç k zırlırk ögörül rm riplrii yrli lmmsı y d ögörülmy riplri ry çıkmsı lid, gl büç v özl büç kpsmıdki km idrlri krılmk üzr, ri yıl büç gidrlrii %2 sii şmmk kydıyl Mliy Bklığı büçsi ydk ödk klbilir B ödk krm ypmy Mliy Bkı ykilidir Mli yıl içid ydk ödk ypıl krmlrı ür, r v idrlr iibrıyl dğılımı, yılı biimii kip d 15 gü içid Mliy Bklığı il dilir Örülü Ödk Örülü ödk; kplı isibr v kplı svm izmlri, dvli millî güvliği v yüksk mlri il dvl iibrıı grklri, siysi, ssyl v külürl mçlr v lğüsü izmlrl ilgili üküm iplrı içi kllılmk üzr Bşbklık v Cmrbşklığı büçsi kl ödkir İlgili yıld, b mçl sis dil ödklr plmı, gl büç bşlgıç ödklri plmıı %0,5 i gçmz Bşbklık v diğr ilgili idr büçlrid yr l örülü ödklri kllılm yri, gidri kimi rıd ypılğı, splrı lm v kpılm yömi, gidri ypı dğişmsi lid yi ykiliy gi blglri krılğı Bşbk rıd blirlir Örülü ödklr ilişki gidrlr Bşbk, Mliy Bkı v ilgili Bk rıd imzl krrm sslrı gör grçklşirilir v ödir 5276 Ek Ödk (Ek Büç) Yıl içrisid ödği ymy krlş ydk ödk krım ypılır Ak ydk ödğid ymdiği, ödk krımıı d söz ks lmdığı llrd, k ödk lbi il k büç zırlır Ek büç içi gl büçi zırlm, görüşülm v ylm sslrı gör klşrk yglmy girr 22

23 Dvl Brçlmsı BORÇLANMANIN NEDENLERİ 1 Mli 2 Ekmik 3Diğr 1 Büç çıklrıı kpmk 2 Klkımı ismı sğlmk 3 Svm gidrlrii ismıı sğlmk 4 Kriz dömlrid krlmk içi 1 Tsrrlrı yırımlr döüşürülmsi içi 2 Ekmik dgi sğlmsı yölik kilr yrılmsı 3 Kyk dğılımıd kiliği sğlmsı yölik kilr yrılmsı 1 Svrglık 2 Dğl 3 Km rmlrıı dimid yrsizlik BORÇLARIN SINIFLANDIRILMASI Cbir Usr Gör Vdsi Gör Kyğı Gör Krirlri GÖNÜLLÜ CEBRİ KISA VADELİ UZUN VADELİ İÇ BORÇ DIŞ BORÇ Türlri: 1Tm Zrlm 2Zrlm Tdidi 3Mvi Zrlm 4Zrl Tsrr (Vdsi 1 yıl kdr l brçlrdır) (Pr piyslrıd mi dilir) (Vdsi 1 yıld zl l brçlrdır) (Srmy piyslrıd mi dilir) KAYNAKLARI 1 Birylr / Firmlr 2 Tiri Bklr 3 Km Krmlrı 4 TCMB ŞEKİLLERİ 1 Hzi bs 2 Hzi kli iz blr 3 Avslr 4 Emlr KAYNAKLARI 1Ülklr 2UAK 3Özl Kyklr ÇEŞİTLERİ 1 Prj 2 Prgrm 3 Bğlı 4 Srbs 5 Rism 6 Til 1 Piys Uyrğ Kriri 2 Alklı Uyrğ Kriri 3 MG y Ekisi NEDEN DIŞ BORÇ??? 1 Ülk içi kyklrı yrsizliği 2 İlı ismıı sğlmk 3 Döviz iiyıı gidrmk 4 Yrli prı dğrii krmk 23

24 Dvl Brçlmsı BORÇ YÖNETİMİ Brç yöimi, çşili kmik srlrı çözümü, lsy, işsizlik v bzri dlrd dlyı ry çık isikrrsızlığı gidrilmsi mıyl, dvl brçlrıı mikr v bilşimid dğişiklik ypılmsıı id dr Mikr çısıd, brç sk mikrıd ypılk dğişim (pr vy iz ödmlrii zlılmsı); bilşim çısıd vdi (kıs v z) v brç kyğıı (iç v dış brç) ğırlıklrıd ypıl dğişimdir Brç yöimii mı (kiliği) düşük mliyl v yg kşllrd br sğlmsıdır OLAĞANÜSTÜ BORÇ YÖNETİMİ 1 Kslidsy (Tkim) Kıs sürli brçlrı z sürli y d sürsiz brç li girilmsidir B işlmd, sürsi dlmş dvl villri d z sürli villrl dğişirilmsidir Nd Kslidsy? Sürsi gl brçlrı ödmsid sıkıı yşmsı, Kıs vdli brçlrı isıı piysd yrğı lmsz kilr (özllikl lsyis dömlrd), Kıs vdli brç rışıı br çvrilbilirliğii zrlmsı, Uz vdli brçlm kşllrıı d iyi kıs vdli brçlmy kıysl d yg l glmsi Kslidsy sçlrı Brçlrı z vdli bir ödm plı bğlmsıı sğlr, Brç yüküü rırır, Dlsyis sürç kmik dglr çısıd lmsz kilr yrbilir, k lsyis rmd lml kilri lbilir 2 Kvrsiy Brçlrı dğişirilmsi, brç yüküü ilmk mıyl dvli sğlyğı mlrd (iz) bir idirim ypılmsı, kvrsiy id dr Kvrsiy kilri kıs; Brç yükü zlılır (ğr brç slrid lklılrı ld dği izi vrgid m lmsı lid), Glir dğılımıı lml kilr (d iz ödmsi lid, iz il d l glir rsrii bylrı d zlır), Brç güü kşllrı ydrlrk br gizli mrismı sğlır (mrism br isı vy s rmsidir) BORCUN ORTADAN KALKMASI 1 Br İsı (Amrismı) Br vdsi gldiğid vy vdsi glmd ödmsidir (i dilmsi) Br mrismı lrk d dldırılır Brçlr bir dd ödrk s rdirilir y d kdmli lrk ödrk zlılıp s rdirilbilir Br vdsi gli ypıl ödmy zrl i (mrism), br vdsi glmd ödmsi y d sürsiz l br ödmsi rk i (mrism) y d iiyri mrism dmkdir 2 Br Rddi İç brçlrı ödmmsi lid dvli k rlı lrk gmlik kkıı kllrk br ödmmsi li br rddi dilir (kvrsiy, br kısm rddidir) Dış brçlrı ödmsid sıkııy girilmsi lid, br s rdirmd yi şr v kşllrı blirlrk dış brçlrı düzlmsi mrrym dir Mrrym ss iibriyl dış brçlrl ilgilidir Hr iki drmd d güv srsılmsı, yid brç lımmsı, kmik kriz d lmsı, dvl iibrıı zdlmsi gibi lmsz sçlrı myd glğid ri içrisid çk dir görül lylrdır Türkiy d 1958 yılıd mrrym gidilmişir Gçmiş yüzyıld v 20 yüzyılı bşlrıd dış br rddi söz ks lmş v svşlr d lmşr Ak güümüzd dış br rddi söz ks dğildir, böyl bir drmd dvl mrrym il drk dış brç pr v iz ödmlrii ddrr v ilriy yölik lrk brçlrı yid rgiz dilmsii lp dr 3 Br Silimsi Br silimsi d br s rdir llrd birisidir Ak br silimsi br rddi il yı şy dğildir Br rddid br k rlı lrk silimsi ss vrdır k b ly br silimsi dğil br rddidir Br rddi dvli iç brçlrıı silmsi ik br silimsi lklı l ülklri vy lslrrsı örgülri (IMF, WB, UN vb) bir ülki dış brçlrıı silmsidir 4 Mizsy Pr bsrk br kpılmsı dmkir 5 Elsy (Gizli Amrism) Pr dğridki şımd öürü, km brçlrıd vrgl zlışır 6 Kvrsiy Dvl rıd, iz rı yüksk villri, d düşük izli villrl dğişirilmsidir Böyllikl brç iz ödmlrid bir zlm lkır 24

25 Yrl Yöimlr YEREL YÖNETİMLER 1982 Ayssıı yrl yöimlrl ilgili 127 mddsi Türkiy d yrl yöimlri; İl Özl İdrsi, Bldiylr v köylr lrk blirlmişir 1 BELEDİYELER: 1930 d çıkrıl Bldiy K v 1984 d çıkrıl Büyükşir Bldiy Klrı gör görv yprlr Olğ Bldiylr Büyükşir Bldiylri Büyükşir Bldiy Sıırlrı İçidki İlç Bldiylri Al Bldiylr Bldiylri Orglrı: Bldiy Bşkı ( Yürüm Orgı), Bldiy Eümi (Dışm Orglrı) Bldiy Mlisi (Krr Orglrı) Bldiy i görvlri Sğlık v ssyl yrdım izmlri, mizlik, ydılm, iy krlü, zbı, iiy izmlri Büyükşir yırım pl v prgrmlrıı ypmk Nzım imr plı ypmk Trik düziyl ilgili işlri ypmk Çvr sğlığı v krmsıı sğlmk Yşil s, prk, bç, spr sislri ypmk Büyükşir dâilid s, klizsy gibi izmlri yürümk Yiyk- içk mddlrii lili, mzrlık llrıı spii Tpı llri, mzb krp işlm İiy izmlri yürümk Bldiylri Glirlri: 2 İL ÖZEL İDARELERİ: 1913 d çıkrıl klrl yürüülür İl Özl İdrlrii Orglrı: Vli(Yürüm Orgı), İl Eümi (Dışm Orglrı) İl Gl Mlisi (Krr Orglrı) Glirlri: Gl v Bldiy Büçlrid lı pylrdır 3 KÖYLER: 1924 d kl düzlmişir Nüs 150 d zl v 2000 d z l yrlşim birimlri köy dı vrilmkdir Köyü Orglrı: Mr (Yürüm rgı) Köy Drği (Dışm rgı) İiyr Mlisi (Krr rgı) Köyü görvlri Zrl Görvlri: Tmizlik, sğlık, ğiim, byıdırlık v rım izmlri smk İsğ bğlı Görvlri: Köyd çrşı, Pzr yri ypmk, kip girmk Köyü Glirlri: İm: Köylüü köyü işlrid bd çlışmsıdır Slm: Köyd rlrd bşı lı 20 TL yi şmy vrgidir Bky: Bir öki büç yılıd kkk dip sil dilmy çşili glirlri, bir srki yıl büçsid yrı bölümd plmsıdır Vrgi Glirlri: Gl Büç Vrgi Glirlri Tsilâıd Alı Py: silâ plmı üzrid bldiylr %6 rıd py yrılmkdır Büyükşir Bldiysi sıırlrı içid bl ilç bldiylri pyıı %35 i Büyükşir Bldiysi krırlr Bldiy K Gör Bldiy Glirlri (Bldiy Vrgilri): İl v Rklâm Vrgisi, Eğl Vrgisi, Hbrlşm Vrgisi, Elk v Hvgzı Tükim Vrgisi, yı Sigrsı vrgisi, Çvr Tmizlik vrgisi Bldiy Hrçlrı Hrmlr Kılm Pylrı Emlk Vrgisi Bğışlr Pr Czlrı Tşbbüs Glirlri Emlk Glirlri Brçlm 25

26 Mliy Pliiksı 1 MALİYE POLİTİKASININ TANIMI, AMAÇLARI, ARAÇLARI VE SINIRLARI 11 MALİYE POLİTİKASININ TANIMI, KONUSU VE DOĞUŞU Mliy pliiksı, km ksimii ikisdi kilrii ikis pliiksıı mçlrı yg lrk yöldirmkir B bğlmd km glir, gidr v izmlrii mikr v bilşimid ypılk yrlmlrdır Büyük Br ösid Mrkilislr, Fizykrlr v Klsik İkisdi düşü içrisid mliy pliiksı ilişki lrk görüşlr yr ls d, mliy pliiksı br srsı mdr mliy lyışı il birlik dğmş v glişmişir 12 MALİYE POLİTİKASININ AMAÇLARI Mliy pliiksıı mçlrı grçk km mliysii çmlrı il yıdır; 121 İkisdi Büyüm v Klkımyı Sğlmk Büyüm, kmii blirli bir milli gliridki rl glişimi diğr bir dyişl üril ürü mikrıdki rışı id drk, klkım blirli bir dömd ülkd kmik v ssyl r lmd ilrlm v glişmyi kpsy bir iddir 131 Mliy Pliiksı Amçlrı Arsıdki Çışmlr 1311 Blirli Bir Tükim Düzyi Ulşm İl İkisdi Klkım Arsıdki Çışm Bir kmid isikrrsızlığı ölbilmsi içi ükimi blirli bir düzyd lmsı grkir Ayrı düşük glirli birylri ükim düzylrii bir l sıır blmkdır Diğr r ülkd kmik büyüm v klkımı sğlbilmsi içi yırım v yırımlrı is dk srr iiyç vrdır Tsrr is gliri ükilmy kısmıı id dr B gör mliy pliiksı kllılrk, ükimi kısılıp srr rırmy çlışmk m kmik isikrr mı il çışır m d düşük glirli birylri yşm sdrdıı d şğı çkilmsi d lr B drmd r iki mı grçklşirilmsii imkı blmmkdır 1312Fiy İsikrrı İl Tm Çlışm Arsıdki Çışm Ekmi m çlışm düzyidki dgsi kvş v b dgd ö iylr gl düzyi yükslmy bşlr B sbbi zl vrim k v kmidki ıkıklrı kdii issirmsidir Ar iylr gl düzyii düşürülmsi içi lbi kısılmsı is, ürim düzyii düşrk işsizliğ d lr İşsizlik il iylr gl düzyi rsıdki b rs yölü ilişki di il mliy pliiksı mçlrı çışmkdır 122 Glir Dğılımıd Adli Sğlmk Dvl kmid vrgi vb glirlr plmk, d sr b glirlri km izmlrii grçklşirmk içi rmkdır Brd pl glirlri rm lrk kmiy yid kılmsı gliri yid dğılımı dilmkdir 123 Kyk Dğılımıd Ekiliği Sğlmk Bir kmid kyklr kı iiyçlr sszdr Kı l kyklrı m km v özl skör rsıd pylşımı m d özl skörü v km skörü b kyklrı ki bir şkild kllımı lşılmsı güç m zrl l mçlrd birisidir 124 Ekmik İsikrr Sğlmk Bir kmid kmik isikrrı sğlbilmsii iki ml dgy bğlıdır Blr; iylrı şğı v ykrı dlglmmsıı id d iy isikrrı il kmid işsizliği lmmsıı id d m isidm (m isidm dr lmd işsizliği lmmsıı, giş lmd is üm ürim körlrii kllılmsıı id mkdir) 13 MALİYE POLİTİKASININ ARAÇLARI Mliy pliiksıı rçlrı; Km rmlrı, Km glirlri (vrgilr), Brçlm Pliiksı Büç Pliiksı (büç çığı v zlsı) 1313Ekmik v Ssyl Hklrl Mliy Pliiksıı Amçlrı Arsıdki Çışm Ekmik v ssyl yı gü gçikç d yygı bir ld mli rçlrl düzlmsi çğ zm kmik v ssyl klr dı lıd plybilğimiz özl kk ml prsiplri il mliy pliiksıı çışm li girmk, çlışm ürriyi, ki srbsisi, mülkiy kkı gibi klr, plmsl yd içi km yrrı, km izmi, kmik v ssyl klkım gibi sslrl sıırldırılbilir 133 Mliy Pliiksı Amçlrı İl Mli Arçlrı Amçlrı Arsıdki Çışm Mliy pliiksıı bir mıı grçklşirmk içi kllıl bir mliy pliiksı rıı, diğr bir mliy pliiksı mı rs düşmsidir Örği, lsyis bir kmik ypı içid km rmlrıı zlmk grkir B drm ikisdi isikrrı sğlmsı içi grkmkdir Ak, glir dğılımıı düzlmsid is km rmlrıı rırmk grkmkdir Dlyısıyl ikisdi isikrrı grçklşirilmsi mıyl kllıl rçl, glir dğılımıı düzlmsid kllıl rç çışmkdır 26

27 Mliy Pliiksı 2 İRADİ (İHTİYARİ) MALİYE POLİTİKASI, OTOMATİK STABİLİZATÖRLER (DENGELEYİCİ) v FORMÜL ESNEKLİĞİ 21 İrdi (İiyri) Mliy Pliiklrı İrdi (iiyri) mliy pliiksı, pliik blirlyiilri v yglyıılrı, kmii içid bldğ kjkürl drm spi drk ölm lmlrı v yglmlrıı, b pliik v yglmlrıı içbir ysl vy kki bir rm bi lmksızı blirlmsidir Lki mli rçlrı kmik kisizliklri rd kldırmk içi yglırk kiliğii sıırly bzı sslr blmkdır B sslr mliy pliiklrıı sıırlrı lrk id dilir Blr; İşlmsl Sıırlr Mliy pliiksıı yglmd kiliğii sıırly klrd biri, mliy pliiksı il ilgili zmlm v büyüklük gibi sıırlmlrdır (yglk pliikı yglmy kmsı v kilrii kmiy ysımsıd lş zm gikmsi) Ypısl Sıırlr Ekmik ypıd dğ sıırlmlrdır (kmii bzı skörlrid drglk bzılrıd lsy vr lmsı, iylrı şırı yükslmsi, sdiklrı ürlri yükslm rzs vb) Pliik Sıırlr Mliy pliiksı il ilgili krrlr büyük ölçüd, pliik düşülrd kilmkdir Bzı kmik krışıklıklr, pliikıı isikrrsızlık pliiksı izlmsi d lbilir Birçk mliy pliiksı yglmsı, pliik kygılr di il yglmy sklmz y d ki bir biçimd yglmsı ismz (örği bir ülkd pliikılr y kygısı il vrgilri rır, rmlrı zl pliiklrd mümkü ldğ kçıır) 22 Omik Sbilizörlr (İsikrrldırıı, Dglyii) Km glir v gidrlrii v bzı kmik krmlrı kmidki lsyis v dlsyis ğilimlri ilmlri içi içbir müdly grk klmd kmii kdiliğid isikrr kvşr bzı krm vy mkizmlr vrdır, blr mik sbilizör (dglyii) dir Ekmi içrisidki mik sbilizörlr kıs; Krm V Ail Tsrrlrı: Ekmii drklm v grilm dvrlrid, krm kzçlrı zlmsı rğm dğııl kr ski sviysii mz dr Şirklri kip iklri b pliik sysid iss slri siplrii sı lm güçlrii düşmsi ölir; kmii gişlm dvrlrid is dğııl kr rırılmz, ism gidilir; b şkild bir yd krmlr d çk yırım yprk plm rzı rırırlr Aillr is kmii r dömlridki srr yprk kdi lplrii drlırk, dprsy dömlrid b srrlrı ükrk, lplrii lı rlr Tprk Msllri Öd Mli Yrdımlr: B k şıdığı m, rım ürülri rzıı zl v ks ldğ zmlrd, rzı gyri lsikliği v lbi srliği dlyısıyl iy isikrrıı şırı drd bzlğı v bd giş ölçüd rım ürülri üriilrii zrr görğidir B drm ölmk üzr, dvl, bl msl yıllrıd ürim zlsıı dil syıl v çiçilri sı lm güçlrii kry bir iy üzrid sı lır v kı msl yıllrı içi sklr myd girir Ürimi z ldğ yıllrd rım ürülrii iylrı yükslğid, dvl lidki sklrı piysy sürr, iylrı yükslmsi, rz lp dgsii sğlyrk, gl lr Böyl, msl drm gör üriilri vy ükiilri sı lm güçlri krrk, ki lp düzyii lçlmsı vy yükslmsi ölir v ikisdi y krrlığ kvşr İşsizlik Sigr Primlri V İşsizlik Yrdımlrı: Ekmii r dvrlrid işsiz syısı z ldğ içi, işsizlik sigrsı primlri birikmk, b şkild myd gl ssyl lr bşk mçlr içi kllılmdığı zm, plm lp kısılmış blmkdır B krşı, kmii drklm v grilm dvrlrid işsiz syısı rığıd, işsizlr ssyl sigrlr işsizlik yrdımıd blmk, işçilri glirlrii ksiiy ğrmsı ölmk, ki lp bkld d z grilmkdir Kdiliğid Myd Gl Büç Açıklrı V Fzllrı: Büç dvli gidr v glir milrii gösrir Zmımızd vrgi, dvli ömli gliri lmk dvm mkdir İkisdi yı r dvrlrid vrgi il kjkür rsıdki ilişkilr dlyısıyl ürim, isidm v milli glir v rm düzylri yükskir Eğr vrgi sismi sss v sk is bzı dvl gidrlri ikisdi yı r dvrlrid zldığıd büç kdiliğid zl gösrir, büç zlsı kdr prsl glirlr kmid çkilrk kmi üzrid drlıı kilr myd girir İkisdi yı drlm v çöküü dvrlrid is vrgi sılı düşr, büçy k ödklr mm rır; böyl, ry çık büç çığı Hzi imklrıd krşılrk kmiy prsl kımlr gişlii ki yrır Ekmidki Sklrdki Arış V Azlmlr: Piys kmisid ürim, çk syıd blirsiz lıılr içi ypılır İmlçı v üriilr iml ypr, ürimd blrlrk mllrıı kim sklrıı bilmzlr B sbpl, r kmid sgri d ls, piysy rz lk mllr sk lid mz dilir Ekmid mvsimlik rklr s mübdl mii gişldiği zmlrd r lp sklrd krşılır, plm lp plm rzı gçmdiği zm, gl iy sviysid bir yükslm myd glmz Ekmid mübdl mii drldığı zmlrd iş dmlrı işlrii il mzlr, iml v ürim dvm dr, sklrd bir yükslm myd glir Sklr krklk bir sviyy vrmdıkç gl iy düzyi dğişmz Görülüyr ki, kmid gl sk sviysidki rışlr v zlmlr iy isikrrıı kry, kmid kdiliğid krrlılık sğlyıı ilikdir 27

28 Vrgi Hsılıdki Omik Dğişmlr: Vrgi zrl lrk, müklli glirid mrm iğid, özl ükim v yırım rmlrı, müklli gliriyl rılı lrk rmmkdır; kmii drlm dvrlrid, vrgi müklllrii öddiklri vrgii rlm rı d düşmk, müklllr d vrgi idirimlrid yrrlır l glmk, glirlri zlmsı rğm rmlrıı giş ölçüd dvm irbilmkdirlr B drm gör, şsi glir vrgisi, kmii r dvrlrid özl rmlrı kısıı, kmiyi drlıı yöd kilmk, kmii drlm dvrlrid özl rmlrı düşmsi gl lmk, kmid gişlii kilr myd girmkdir Şsi glir vrgisii mik sbilizörlük ksiy yri girbilmsi şğıdki özlliklri şımsı bğlıdır - Şsi glir vrgisi gl bir vrgi lmlı v r kzç vrgilmli - Vrgii risi dik mürkki lmlıdır - Glir vrgisid kçkçılık lmmlı, giş ölçüd kyk ksm slü gör lımlı - Şsi glir vrgisi müklllrii ömli kısmı glir vrgisii düşük glir dilimlrid blmmlıdır - Vrgi göürü sll sil dilmmlidir 23 Frmül Eskliği Ekmiy müdli bzı klrd blirlrk blirli şrlrı lşmsı lid yglmy girmsi is rmül skliği yömidir Frmül skliği, irdi mliy pliiksıı şıdığı skılrı ölmk v mik sbilizörlri yrsizliğii gidrmk mıyl glişirilmişir Örği, lsy %30 üzri çıkmsı lid, lbi kısılbilmsi içi KDV i gl rıı 5 p rırılmsıı kd blirilmsi v ükümi bir müdly grk lmksızı k dyrk vrgi rlrıı kdiliğid rmsı 3 ENFLASYONLA MÜCADELEDE MALİYE POLİTİKASI 31 Elsy Tımı v Ndlri Bir kmid, blirli bir sür içid, iylr gl düzyii dvmlı yükslmsi lyıdır Elsy çşili dlri v b bğlı lrk çşili ımlrı vrdır Blr; Tlp Elsy: Ekmid plm lbi, m isidm glir düzyi içi grkli glir mikrıı şmsı il ry çıkmkdır Tplm lp düzyi, b kd plm rz düzyii şr Mliy Elsy (Çkirdk Elsy): Piysd lp il dskl, k ölikl mliylri rmsı s ry çık lsydr Ür lsy: Vrimlilik rış lmksızı ürlrd ypıl rışı iylr gl düzyid rış d lmsıdır Ypısl Elsy: Ekmid lbi rışı bğlı lrk bzı drbğzlr diyl rzı rırılmmsı drmd ry çıkr Örği, rji, mmdd kılığı dlriyl İl Elsy: Ürimd kllıl v dış ülklrd sğl mmddlri iylrıı yükslmsi il mliylrdki rış bğlı lrk ry çık lsydr Sik Elsy: B lsy çşidid, iylr gl düzyid sürkli v issdilir bir rış ziyd iylr gl düzyii, yüksk km zmlrı y d il girdi iylrıdki i yükslişlr diyl bir dlık sıçrmsı sik lsy dı vrilir Mliy Pliiksı 32 Elsy Sçlrı Yıllık lrk % 2-3 düzyidki ılımlı lsy, kmii sğlıklı glişbilmsi içi grkli görülürk yüksk lsy, - Kyk dğılımıı bzlmsı, - Dvl glirlrii rl lrk grilmsi (vrgiyi dğr ly il vrgii sili rsıdki sürd grçklş lsy vrgi glirlrii rl lrk zlmsı Tzi kisi vy Olivr-Tzi kisi), - Km rmlrıı yrli by ypılmmsı, - Km rmlrı rrk izm mikrıd rışı lmmsı (görüüş rış, rmlr sd lsy rıd mil lrk rr), - Glir dğılımıı bzlmsı d lmkdır 4 DEPRESYONLA MÜCADELEDE MALİYE POLİTİKASI 41 Dprsy Tımı, Ndlri v Ekilri Dprsy, kmid ürimi lp yrsizliği bğlı lrk rmmsı v zlmsıdır Tlbi drlmsı di il iylrd sürkli lrk grilmkdir Dprsy dömlrid; - İşsizlik rr, - Fiylr gl sviysi grilr, - Yırımlr drr, - Milli glird gi büyüm yşır, - Firmlrı kr mrjı düşr, 28

29 Mliy Pliiksı Elsyl Müdld Mliy Pliiksı Hrm Pliiksı Gl lrk rmlr kısılır, k ri v rsr rmlrıı kısılmsı zr lğı içi yırım rmlrıı kısılmsı gidilir B dömd glir dğılımı d d bzlğı içi rsr rmlrı kısılmz Yırımlrı sürlri zılrk yıllr yyılbilir, km rmlrıı vrimliliği rırılbilir, lüks ükim yölik km rmlrı drlılbilir Vrgi Pliiksı Vrgilr çısıd lbi kısıı rzı rırıı ölmlr lımlı Birysl lbi kısmd glir vrgilri, plmsl lbi kısmd v km glirlrii rırrk büç zlsı yrmd gidr vrgilri d kilidir Çükü gidr vrgilrii bı glir vrgilri kıysl d gişir Srv vrgilri çk zl kili lmmkl birlik, lüks mllr üzridki srv vrgilri rırılrk lüks ükim yölim gllbilir Brçlm Pliiksı Uz vdli brçlm ri dilir Özllikl yr içi kyklr ri dilrk kmidki zl çkilmlidir Yr dışı brçlm d d zl lşrğı içi lsy d d zl zdırbilir Düşük izli brçlılmlıdır Yüksk iz likidiyi d d rırır Bklrı yrğı kydi pr v Mrkz Bksıı yrğı misy diyl pr rzıı rğı içi Bklr v Mrkz Bksıd brçlılmmlıdır Dlsyl Müdld Mliy Pliiksı Hrm Pliiksı Hrmlr rırılır Ekmi d çk girdi sğly v kmiyi d ızlı ldır byıdırlık rmlrı d zl öm vrilmlidir Trsr rmlrıı çrp kisi diğr rmlr gör (ri v yırım) d zdır Vrgi Pliiksı Vrgi rlrı idirilip, vrgi idirim, isis v miylr d d gişlilrk kllılbilir glir, dlyısıyl lp rırılmy çlışılır Birysl lp çısıd glir vrgilri, plm lp çısıd gidr vrgilri d kidir B dl r ikisi d kllılmdır Özl ükim v yırım rmlrıı rırk şkild vrgi yükü idirilmli, m isidm lşı özl ükim v yırım rmlrıı kısıı vrgi pliiksı yglmlıdır Brçlm Pliiksı Kıs vdli, yüksk izli brçlmlıdır Diğr bir id il likidiyi rırıı brçlm sçilmlidir Mrkz Bksıd brçlılrk misy, Bklrd brçlılrk kydi pr mkizmsıı pr rzıı rırıı kilri kllılmlıdır 5 MALİYE POLİTİKASI VE EKONOMİK BÜYÜME 51 Ekmik Büyümi Tımı v Ömi Ekmik büyüm, m plm, m d kişi bşı glir vy ürim mikrıdki bir rış lrk ımlbilmkdir Dlyısıyl, bir ülkd ml v izm ürimi rıyrs, b drm kmik büyümdir Yygı v yğ kmik büyüm lmk üzr iki ür kmik büyümd bsmk mümküdür B gör yygı kmik büyüm, bir ülki ürimi grçk GSMH lrk rmsıdır Yğ kmik büyüm is, kişi bşı düş ml v izm mikrıdki rışır v ölçüsü d kişi bşı grçk GSMH dir İkisdi büyüm; - Yüksk isidm düzyii sğlr - Ypısl dğişimi klylşırır - Ulsl v lslrrsı glir dğılımı rklılıklrıd kykl çışm v srlrı ymşır - Çlışm rmıı iyilşirilmsi v kyk srr yl ç yırımlr içi yg kşllr sğlr 52 Mliy Pliiksıı Ekmik Büyüm Üzridki Ekisi Emk Arzı Üzri Ekisi: Emk rzı il ilgili lrk ömli mliy pliiksı rı vrgilrdir Emği krşılığı l ürlri d l bir vrgi pliiksı, işgüü rzıı rırbilir vy zlbilir Emği krşılığı l ürlr yüksk mrjil vrgi (dlysız vrgi) rlrı ygldığıd yükümlülr zl çlışmk lıkbilir Bir bşk idyl, vrgii ikm kisi ry çıkmmlıdır - Vrgii ikm kisi: Uyglmy kl bir vrgi dlyısıyl kişii bş gzmyi ri msidir - Vrgii glir kisi: Uyglmy kl bir vrgi dlyısıyl kişii d zl çlışrk glir kybıı gidrmy çlışmsıdır Km rmsı yl il bir üs pliiksı izlmk, k skörüd ypılk düzlmlrl, mslk kllrı, krşlr, kllrı il işgüüü çlışm yı kılmsı klylşırılır v mk rzı rırılır Tkljik Glişm Üzridki Ekisi: Ürim körlri vrimliliğii v b bğlmd milli gliri rmsı, yi kljik glişmlri izlmsi v kllılmsıyl sğlbilmkdir Dvl, kljik glişmyi kilmk v içi km rmlrı v km glirlri bşvrr Dvl, km rmlrıyl kljii glişmsii v yi blşlrı kllımıı sğlybilir Km glirlriyl d kljik glişm kilbilir B gör, özl rşırmlr i gidrlr vrgid m lmk vy mr idirilm, ızldırılmış mrism bi lmk ylyl şvik dilrk, büyüm mıyl yöldirilmy çlışılır 6 MALİYE POLİTİKASI VE EKONOMİK KALKINMA 61 Ekmik Klkımı Tımı Ekmik büyüm, ykrıd d blirildiği gibi, bir ülk ürimii grçk GSMH lrk rmsıdır Bir bşk idyl, GSMH i rl lrk rmsıdır Ekmik klkım kvrmı is, kişi bşı grçk glir mikrıdki rışı yı sır, ilkl ürimd çğdş ürim gçişi, milli glir içid rım skörüü pyı düşrk syi skörüü pyıı yükslmsii v kmid ssyl v pliik ldki çğdşlşmyı kpsy bir kvrm lrk düşüülmkdir H s zmlrd, kmik klkım kvrmı, dil bir glir dğılımıı sğlm mıı d kpsmsı grkiği ksd ğilimlr mvr Ekmik klkım v kmik büyüm yrı kvrmlr d ls, kmik klkım içi kmik büyüm grçklşirilmlidir Grçk, sürkli kmi büyüm lmd kmik klkımı grçklşirilmsi mümkü lmmkdır 29

30 Mliy Pliiksı Ekmik klkımı grçklşirilmsid km ksimi ömli görvlr düşmkdir Dlyısıyl, klkım sr çözümü içi mliy pliiksı rçlrı bşvrm grkliliği ry çıkmkdır 100 A 62 Ekmik Klkımı Kşllrı Ekmik klkımı sğlmsı içi; İç srr rırılmlı, Yırımlr rırılmlı, İrı glişirii pliiklr izlmli, Dış kyklr yölik pliiklr izlmli, Km yöimid kiliği rırıı pliiklr izlmli, Tklji ili yölik pliiklr izlmlidir İkisdi klkımı mlid srmy birikimi ömli rl ymkdır Srmy birikimii sğlmsıd d, yırımlrı ömi büyükür Yırımlr içi d srrlrı rırılmsı grkmkdir Gliri Düzyi (%) 0 Glir sibi birylr (%) MALİYE POLİTİKASI VE GELİR DAĞILIMI 71 Glir Dğılımı, Türlri v Gliri Yid Dğılımı Bir plmd milli gliri çşili grplr rsıdki dğılım şkli glir dğılımı dilmkdir B içi gllikl l, r v üs glir grplrı lşrlr v yıllık glirlri b grplr düş v lkı y d illri rlrı splrk bir bl düzlir B gör, bir plmd l glir grbd bl birimlri drsi kdr yüksks, plmd mili glir dğılımı dr şilik zkır Bir bşk dyişl, plmd üs yüksk bir rı, milli gliri k bir pyıı, çk düşük rı d büyük bir pyıı lmkdır Glir Dğılımıı Türlri; Fksiyl Glir Dğılımı: Ürim körlrii ürim kılmlrı s milli glird ldıklrı pyı gösrir Kişisl Glir Dğılımı: Milli gliri kişilr vy ükii birimlr rsıdki dğılımıı gösrir Skörl Glir Dğılımı: Trım, izmlr v syi skörlrii milli glir kkılrıı yd ürim körlrid ldıklrı pyı gösrir Bölgsl Glir Dğılımı: Bir ülki çşili bölglri rsıd kişi bşı düş glir rklılıklrıı ry kymk içi kllılmkdır Glir dğılımdki şisizliği ölçmk Gii Ksyısı il mümküdür Gii Ksyısı, Lrz ğrisid 45 drlik dğr il Lrz ğrisii kvisi rsıd kl lı üm üçg l rı lrk splır B gör, 0 il 1 rsıd bir rkm lkır Ksyı sıır yklşıkç glir dğılımı mlk şiliğ yölir, bir dğr yklşıkç glir dğılımı şilik zklşır Glir dğılımıı ölçümüd Lrz Eğrisi kllılmkdır Şkild görüldüğü gibi yy ks, glir sibi kişilri mikrıı, diky ks is gliri düzyii kümüli yüzdlr lid gösrmkdir Şkild (OA) köşgi milli gliri büü kişilr şi dğıldığıı gösrir B dğry mlk şilik dğrs dir Mlk şilik dğrs kl ğri, gliri dğılımı bkımıd söz ks lbilk şisizlik lsılıklrıı gösrir B ğri mlk şilik dğrs yklşıkç milli glir dğılımdki şisizlik zlırk, mlk şilik dğrsd zklşıkç şisizlik rr 30

31 Mliy Pliiksı Glir Dğılımı - Mliy Pliiksı Hrm Pliiksı Trsr rmlrı rırılmlıdır (ssyl mçlı rsr rmlrı) Özllikl ğiim, sğlık gibi glir dğılımıı düzlyii lypı yırım rmlrı rırılmlıdır Fiz rmlrı glir dğılımıı bz kiy sipir Cri rmlr glir dğılımıı lsyis rmd bz, dlsyis rmd düzlyii bir ksiy sipir Klkımyı - Mliy Pliiksı Hrm Pliiksı Al ypı yırımlrı rırılmlı, Cri rmlrd rırılmlı (klkımyı ızldırk lp dsği içi), Özllikl ürim yölik rsr rmlrı rırılmlı (ikisdi mçlı rsr rmlrı), Vrgi Pliiksı Glir vrgilri r rlı, giş blı, miy v isislrı glişi güzl blirlmmiş, kçkçılık v kçımı mümkü ldğ z ldğ v mümkü ldğ sübjki l bir ypıy sip lmlrı grkir Gidr vrgilri rsi r rlı özlliklr diyl glir dğılımıı bzr B vrgilrd özllikl zrl ükim yölik rmlr üzrid düşük, lüks ükim yölik rmlr üzrid d yüksk vrgi lımlıdır Srv vrgilri ysımlrı zr, sübjki v glir dğılımı çısıd ömli vrgilrd biridir Ak glir v gidr vrgilri rl blrı d dr ldğ içi çk zl ki dğildirlr Brçlm Pliiksı Brç vr ksim il brç pr v izlrii ödy ksimlr rsıd rklılık vr is glir dğılımı bzlmkdır Özllikl brç vil v b iz glirlrii vrgi dışı bırkılmsı b kiyi d d rırır, Uz vdli brçlm sillr rsı brç yükü krımı d lmk v br ödy sil üzrid glir dğılımıı bz bir ki yrmkdır Vrgi Pliiksı Tsrr rırıı (lüks ükim yölik vrgilr rırılbilir), Glir üzrid lı vrgilr rlm r yüksk, mrjil r düşük yglrk glir kisi yrılbilir v ürim kpsisii rışı sğlbilir, Dlylı vrgilri lp mii v kydırıı özlliği, ükim/srr - lüks ükim/zrl ükim iç ükim/ir rlrıı dğişmsi üzrid kili lbilği içi b mçlr dğrlsd kllılbilir, Srv vrgilri kllılrk lüks ükim gidk kyklrı km srmy birikimi krımı sğlbilir, Yırımlrı rırıı, Bölglr v skörlr rsı dgsizliklr gidrilmli, Km srr is dilmli (vrgi sismi, kyklrı özl skörd km skörü krılmsıı sğly bir ypıy sip lmlı) Brçlm Pliiksı Ülk srr yrsiz ldğ içi dış kyklr bşvrlmlı, Yırım rmlrıı is mk mıyl brçlılmlı, Tsrrlrı yırımlr yöldirmk, dış kyk çkmk içi rl iz kllılmlı 31