LKÖ RETM ÇA INDAK Ö RENCLERN VERGLER ALGILAMASI: AFYONKARAHSAR L ÖRNE 1

Transkript

1 LKÖ RETM ÇA INDAK Ö RENCLERN VERGLER ALGILAMASI: AFYONKARAHSAR L ÖRNE 1 Doç.Dr.sa SABA Adem BAOLU ÖZET Çalmada ilköretim çandaki örencilerin vergiyi nasl algladklar ve vergiyi alglamalar üzerinde etkili olan faktörlerin neler olduu konusu, Afyonkarahisar ilinde ilköretim örencileriyle yaplan anket ve mülakattan elde edilen veriler nda incelenmitir. Aratrmada örencilerin vergiler ile kamu hizmetleri arasnda balant kuramad gözlenmitir. Örencilerin vergi konusunda alglama yanlglarnn fazla olduu görülmütür. Örencilerin vergiyi alglamalar üzerinde cinsiyet ve eitim düzeyinin belirleyici olmad bulunmutur. Örencilerin ya, ailenin gelir düzeyi ve anne babann eitim düzeyi arttkça, örencilerin vergiyi doru alglamalarnn artt gözlenmitir. Bu bulgulardan yararlanlarak ilköretim çandaki örencilerin vergiyi doru alglamalar için baz yöntemler gelitirilebilir. ABSTRACT This study investigates tax perception of primary school students and the factor that affect it. Questionnaire and interviews are conducted on primary school students in Afyonkarahisar. In the research, it is observed that students can not establish the link between taxes and public services. The findings show that tax misperceptions of students are several. The results suggest that sex and education level are not determinants of tax perception. Yet, it is found that while students s age, income and education levels of parents increase, tax 1 Bu çalma, Adem BA,O.LU nun Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi Sos.Bil.Enst. Maliye Bölümü nde 2006 ylnda sunmu olduu :lköretim Çandaki Örencilerin Vergileri Alglamas: Afyonkarahisar :li Örnei adl Yüksek Lisans Tezinden yararlanlarak hazrlanmtr. Afyon Kocatepe Üniversitesi, :.:.B.F., Maliye Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Bölümü Yüksek Lisans Örencisi. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 123

2 perception of students increase. Some methods could be developed by utilizing the findings of the study for a better tax perception of primary school students. I. GR Vergi, devlet örgütünün yürütülebilmesi ve bu yolla toplumsal ihtiyaçlarn karlanabilmesi için gerekli olan gelir kaynaklarnn en önemlisidir. Vergiyi kamu hizmetlerinin bir bedeli gibi alglamak vergiye bak olumlu yönde, vergiyi devlet tarafndan zorla alnan bir yük, bir ceza gibi alglamak vergiye bak olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle vergiler ile kamu hizmetleri arasnda bir iliki (mali balant) kurulmas, insanlarn vergi ödemeyi daha ihtiyatl deerlendirmesini salayacaktr. Aksi halde vergilerin olumsuz alglanmas, insanlarn vergi ödeme isteini azaltarak vergi alanndaki kayt d ekonominin artmasna yol açacaktr. Çalmada ilköretim çandaki örencilerin vergiyi nasl algladklar ve vergiyi alglamalar üzerinde etkili olan faktörlerin neler olduu konusu incelenmitir. :lköretim çandaki örenciler yarnn büyükleri olarak vergiler ile daha aktif bir ekilde ilgileneceklerdir. Onlarn küçük yalarda vergiyi olumsuz alglamas ileride vergilere kar olumsuz eilimler sergilemelerine yol açabilecektir. Bu nedenle ilköretim çandaki örencilerin vergiyi nasl algladklarnn incelenmesi, küçük yalarda örencilerin vergiyi doru alglayamamalar nedeniyle ileride vergilere kar gelitirebilecekleri olumsuz davranlarn önüne geçilmesine ve böylece vergi alanndaki kayt d ekonominin azaltlmasna katk salayacaktr. Çalmada önce, vergi alglamasnn teorik yönü üzerinde durulmutur. Daha sonra, ilköretim çandaki örencilerin vergiyi alglamasn belirlemeye yönelik Afyonkarahisar ilinde ilköretim örencileriyle yaplan anket ve mülakat sonuçlarna yer verilmitir. Sonuç ve öneriler bölümünde ise, vergi alglamasnn genel bir deerlendirmesi yaplarak çocuklar açsndan önemi ve yaplmas gerekenlere yer verilmitir. 124 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005)

3 II. VERG ALGILAMASININ TEORK YÖNÜ A) VERG: KAVRAMI VE VERG:N:N N:TEL:KLER: Kamu giderlerinin finansmannda bavurulan kaynaklarn en önemlisi olan verginin kökeni, toplum halinde yaamann ve devlet bilincinin gelimeye balad dönemlere kadar uzanr 2. Vergi, Türkçe de vermek kökünden gelen ve anlam hediye edilen, karlksz verilen bir deeri belirtmektedir. Eski dönemlerde vergi yerine iane, imdadiye, atiye ve tekalif gibi kelimeler kullanlmtr. Franszca da impôt, taxe; Almanca da steuer, taxe; :ngilizce de impost, tax, duty; :talyanca da imposto ve :spanyolca da impuesto kelimeleri vergi anlamnda kullanlmaktadr 3. Vergi, devletin egemenlik gücüne dayanarak yüklenmi olduu görevlerini yerine getirebilmek için, kiilerden hukuki cebir altnda, özel bir karlk beklemeksizin ve geri verilmemek üzere kanunla ald maddi (parasal) katk eklinde tanmlanabilir. Bu tanmdan hareketle verginin balca özellikleri; devletin egemenlik gücüne dayanlarak ve kanunla alnmas, devletin topluma kar yüklenmi olduu görevleri yerine getirmek amacyla alnmas, önceden belirlenmi kurallara göre gerçek ve tüzel kiilerden alnmas, karlksz olmas, cebri olmas ve parasal bir yükümlülük olmas eklinde saylabilir. B) VERG: PS:KOLOJ:S: VE VERG: ALGILAMASI Vergi psikolojisi, vergi ile dorudan doruya ilgisi bulunan bireysel ve toplumsal bütün psikolojik olaylar inceleyen bir ilim olarak tanmlanabilir 4. Vergi psikolojisi, mali araçlardan sadece vergilerin insan davranlar üzerindeki etkilerinin aratrlmasn konu edinmekte iken; mali psikoloji, tüm mali araçlarn insan davranlar Metin ERDEM, Doan,ENYÜZ, :smail TATLIO.LU, Kamu Maliyesi, Ekin Kitabevi Yaynlar, :kinci Bask, Bursa, Eylül 1998, s. 84. Orhan HANÇERL:O.LU, Ekonomi Sözlü+ü, Remzi Kitabevi, 8. Basm, :stanbul, 1999, s Fevzi DEVR:M, Sabri TEK:R ve Mustafa,:R:N, Vergi Psikolojisi (Ders Notlar), :zmir, 1981, s. 45. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 125

4 üzerindeki etkilerinin aratrlmasn konu edinmektedir. Dolaysyla vergi psikolojisi, mali psikoloji alannn içinde yer almaktadr. Psikolojide alglama (idrak); insann çevresindeki nesneleri, içindeki oluumlar duyu organlar araclyla kavramasdr 5. Vergi alglamas, vergi psikolojisi içerisinde ele alnmaktadr. Vergi alglamasnn daha önce yaplm bir tanm olmamakla birlikte, alglama kavramndan hareketle vergi alglamas (tax perception), insanlarn vergileri duyu organlar araclyla anlamlandrmas eklinde tanmlanabilir. C) VERG: ALGILAMASININ ÖNEM: Vergi psikolojisi içerisinde yer alan vergi alglamas, ayn zamanda insanlarn vergiye bakn yanstmaktadr. Vergiyi kamu hizmetlerinin fiyat gibi alglamak, verginin mantn kavramak ve vergiyi doru alglamak bakmndan önemlidir. Bu durumda insanlar vergi vermeyi daha ihtiyatl deerlendireceklerdir. Çünkü toplumun yararna olduu ve daha sonra hizmet olarak topluma yansyaca bilinci vergilere olumlu yönde bakmaya neden olacaktr. Bunun yannda vergiyi devlet tarafndan zorla alnan bir yük, bir ceza gibi alglamak insanlarn vergi ödeme isteini azaltarak vergi alanndaki kayt d ekonominin artmasna yol açacaktr. Bu nedenle vergilerin nasl algland önemlidir. Kiilerin vergi vermemesi, sadece devlete zarar vermemekte, ayn zamanda devletin sunduu hizmetler vergiler ile karlandndan kiilerin kendisinin, yaknlarnn ya da toplumun devletin sunduu hizmetlerden gerei gibi yararlanamamasna neden olmaktadr. Uzun dönemde ise devlet gelirlerindeki azalma ekonomiyi olumsuz yönde etkilemekte; isizlik, enflasyon, borçlanma sonucu borç faiz ödemelerinde sknt gibi istikrarszlklar olumaktadr. Toplumun vergileri doru alglamas, vergi alanndaki kayt d ekonominin azaltlmas ve böylece vergi gelirlerinin artmas bakmndan önemlidir. Vergi gelirlerinin artmas ise, mali ve ekonomik yönden güçlü bir devletin salayaca olanaklardan 5 Sabri ÖZBAYDAR, Psikoloji, Altn Kitaplar Yaynevi, 17. Bask, :stanbul, 1986, s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005)

5 (örnein daha iyi eitim, daha iyi salk hizmeti gibi) toplumun faydalanmas anlamna gelmektedir. D) VERG: ALGILAMASINI ETK:LEYEN FAKTÖRLER Kiilerin vergi alglamasn etkileyen faktörler; kiisel faktörler, sosyokültürel faktörler, ekonomik faktörler ve politik ve hukuki faktörler olmak üzere dört balk altnda toplanabilir. Ki.isel faktörler ya, cinsiyet, eitim düzeyi, gelir düzeyi, medeni hal; sosyal ve kültürel faktörler toplumun kültürel deerleri, inançlar, yaam düzeyleri, aile yaps, sosyal grup, mesleki çevre; ekonomik faktörler ülkenin milli geliri, kii bana düen gelir, gelir dalm, tasarruf düzeyi, enflasyon, kamu harcamalar, devlet borçlar; politik ve hukuki faktörler ise hükümetin ald kararlar, vergi idaresine bak, vergi sistemine bak, vergi ile ilgili çkarlan yasa ve yönetmelikler eklinde saylabilir. Kiilerin vergiyi alglamas bu faktörlerin etkisi ile ülkeden ülkeye, zamandan zamana ve mekandan mekana (örnein bir ülkede bölgeden bölgeye, ehirden köye) deikenlik göstermektedir. Örnein, Fransa, :talya ve :spanya da vergi kavram için kullanlan impot, imposto ve impuesto kelimeleri rahatsz edici bir yükü yüklenmek anlamna geldii halde; :ngilizce de tax ve duty; Almanca da Abgabe ve Steuer veya :skandinavca skat kelimeleri harç, görev, yardm veya devlet hazinesi için verilen aidat ifade eder ve büyük ölçüde devlet varlnn zorunluluuna inanan bir anlayn ürünüdür 6. E) BU KONUDA YAPILAN ÇALI,MALAR Vergi psikolojisi içerisinde yer alan vergi alglamas konusunda snrl sayda aratrma bulunmaktadr. Örnein, Saba (2003) Türkiye örneinde, yerel vergiler konusunda vergi ödeyenlerin düüncelerini ve bu vergileri nasl algladklarn Kamu Tercihi 6 Günter SCHMÖLDERS, Genel Vergi Teorisi, (Çev.: Salih TURHAN), Gözden Geçirilmi :laveli Dördüncü Bask, :stanbul Üniversitesi :ktisat Fakültesi, Fakülteler Matbaas, :stanbul, 1976, s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 127

6 Teorisi ile ilikilendirerek aratrmtr 7. Bir baka örnekte Pommerehne ve Schneider (1978), mali yanlsama konusunu merkezi vergilerin alglanmas ile ilikilendirerek aratrmtr 8. Vergi alglamasyla ilgili çocuklar üzerinde yaplm çalmaya rastlanlmamtr. Bununla birlikte ilköretim örencilerinin sosyal bilgiler ile ilgili kavramlar anlama düzeyi ve kavram yanlglarn aratran çalmalar bulunmaktadr. Örnein Ekiz ve Akba (2005), Trabzon örneinde ilköretim 6. snf örencilerinin astronomi ile ilgili kavramlar anlama düzeylerini ve bu kavramlarla ilgili yanlglarn anket ve mülakat yöntemiyle aratrmtr 9. Bunun dnda vergilendirme psikolojisi, mükellefin vergi karsndaki davranlar, vergi kaçrma eilimini etkileyen faktörler gibi vergilerin psikolojik yönünü dikkate alan teorik 10 ve ampirik çalmalar bulunmaktadr. Ülkemizde mükelleflerin vergi karsndaki davranlarn ele alan ampirik aratrmalara; Muter vd. nin (1993) 11, Manisa da 505 mükellefi kapsayan ve mükelleflerin vergi karsndaki tutum ve davranlarn inceleyen anket çalmas, Gerçek ve Yüce nin (1998) 12, Bursa'da Ticaret ve Sanayi Odasna kaytl 235 mükellefi kapsayan ve mükelleflerin vergiye bakn belirleyen öncelikli faktörlerin tespitine yönelik anket çalmas, Demir in (1999) 13, Afyon da mükelleflerin vergi karsndaki davranlarn belirlemeye :sa SA.BA,, Kamu Tercihi Teorisi ve Türkiye' de Yerel Vergilerin Alglanmas, Amme daresi Dergisi, C.: 36, S.: 1, 2003, s Saba n (2003), Pommerehne ve Schneider den (1978, s. 381) alnts. Durmu EK:Z, Yavuz AKBA,, :lköretim 6. Snf Örencilerinin Astronomi :le :lgili Kavramlar Anlama Düzeyi ve Kavram Yanlglar, Milli E+itim, Say: 165, K/2005, s Bu konuda yaplm teorik çalmalar için bkz. Doan (1993),,enyüz (1995) Batrel (1996), Uçak (1997), Aktan (2002), Çelikkaya (2002), Klç (2004). Naci MUTER, Süreyya SAKINÇ, Kemal ÇELEB:, Mükelleflerin Vergi Kar.3s3ndaki Tutum ve Davran3.lar3 Ara.t3rmas3, Celal Bayar Üniversitesi, ::BF, Maliye Bölümü, Manisa, Adnan GERÇEK, Mehmet YÜCE, Mükelleflerin Vergiye Yaklam Açsndan Türk Vergi Sisteminin Deerlendirilmesi, Bursa Ticaret ve Sanayi Odas, Bursa, :hsan C. DEM:R, Mükelleflerin Vergi Kar.3s3ndaki Davran3.lar3: Afyon li Anket Çal3.mas3, Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005)

7 yönelik anket çalmas, Bayrakl vd. nin (2004a) 14, vergi kaçrmay etkileyen faktörlerin tespitine yönelik anket çalmas ve Bayrakl vd. nin (2004b) 15, Uak ta 302 mükellefi kapsayan ve vergi kaçrma eilimini etkileyen faktörlerin tespitine yönelik anket çalmas örnek verilebilir. III. ARA TIRMA YÖNTEM VE BULGULAR Çalmada ilköretim çandaki örencilerin vergiyi nasl algladklar ve vergiyi alglamalar üzerinde etkili olan faktörlerin neler olduu konusu, Afyonkarahisar ilinde ilköretim örencileriyle yaplan anket ve mülakattan elde edilen veriler nda incelenmitir. Çalmada anket ve mülakat yöntemlerinin birlikte kullanlmas aratrmann doas gerei mümkün olup, bu yolla aratrmann güvenilirliinin arttrlmas amaçlanmtr 16. Anket sorularnn hazrlanmasnda konuyla ilgili literatürün taranmas yannda, ilköretim sosyal bilgiler öretmenlerinin konu hakkndaki düüncelerinden ve vergi konusunu ileyi biçimlerinden (derslerde ve sosyal etkinlikler çerçevesinde) ve vergi konusunun geçtii ilköretim ders kitaplarndan yararlanlmtr. Ayrca anket uygulanmadan önce bu konuda pilot çalma 17 yaplm, pilot çalma yardmyla bir anket gelitirilmitir. Anket çalmas 11, 12 ve 13 Ekim 2005 tarihinde Afyonkarahisar il merkezinde gerçekletirilmitir. Ankete ilköretim 3., 4., 5., 6., 7. ve 8. snflardaki örencilerden oluan toplam 180 örenci katlmtr. Bunlardan 170 inin cevaplar dikkate alnmtr. 10 örencinin anket sorularna verdii cevaplarn eksik olmas Hasan H. BAYRAKLI, Naci T. SARUÇ, :sa SA.BA,, Vergi Kaçakçln Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi ve Vergi Kaçakçln Önleme Yöntemleri, 19. Ulusal Maliye Sempozyumunda Sunulan Bildiri, Antalya Hasan H. BAYRAKLI, :sa SA.BA,, Lütfi URAL, Vergi Kaçrma Eilimini Etkileyen Faktörlerin :ncelenmesi: Uak :li Örnei, Afyon Kocatepe Üniversitesi BF Dergisi, C. VI, S. 1, Haziran 2004, s EK:Z, AKBA,, s. 63. Pilot çalma Mays 2005 te Afyonkarahisar ili Emirda ilçesinde 20 ilköretim örenciyle yaplmtr. Unutulan ya da hatal olan sorular tespit edilmi ve hatalar düzeltilerek, yeni eklemelerle anket sorular hazrlanmtr. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 129

8 nedeniyle bunlar çalmadan çkarlmtr. :lköretim 1. ve 2. snflarn örenim düzeyi göz önüne alnarak bunlar aratrmaya dahil edilmemitir. Örnek kütlenin saysnn az olduu iddia edilebilir. Örnek kütlenin saysnn azl snrl olanaklarla yaplan bu çalmann bir kst olarak kabul edilebilir. Anket çalmas, Afyonkarahisar Valilii :l Milli Eitim Müdürlüü nün uygun gördüü ve Afyonkarahisar Valilii nin olur verdii Merkez Atatürk :lköretim Okulu, Hüseyin Sümer :lköretim Okulu ve Gedik Ahmet Paa :lköretim Okulu ile yaplmtr. Okullar kümelere göre örnekleme yönteminin tesadüfi olmayan biçimine göre seçilmitir 18. Okullarn seçiminde, sosyoekonomik çevresinin (örnein örencilerin ailesinin gelir ve eitim düzeyi gibi) farkl olduu düünülen ilköretim okullar tercih edilmitir 19. Çalmaya katlan örenciler, ulalabilirlik kriterine göre seçilmitir 20. Çalmada ankete katlmak isteyen herkes kabul edildii için örenciler arasnda taraf tutulmamtr Örnekleme yöntemleri olaslkl ve olaslksz olmak üzere iki ana gruba ayrlmaktadr. Olaslkl örnekleme yöntemi deneklerin evrenden bilinen ve eit olaslkla seçilebildii yöntemlerdir. Olaslksz örnekleme ise, deneklerin evrenden bilinen bir olaslk ve eit ansla seçilemedii yöntemlerdir. Kümelere göre örnekleme yöntemi olaslkl örnekleme yöntemi olup, elemanlarn deil de gruplarn (örnein corafi bölgeler, ehirler, banka ubeleri, okullar, hastaneler, iletmeler gibi) tesadüfi seçildii örnekleme yöntemidir. Çalmada okullarn seçimi kümelere göre örnekleme yönteminin tesadüfi olmayan (olasla dayanmayan) biçimine göre seçilmitir. Remzi ALTUNI,IK vd., Sosyal Bilimlerde Ara.t3rma Yöntemleri, Sakarya Kitabevi, Sakarya, 2004, s Buna göre Atatürk :lköretim Okulu sosyoekonomik çevresi yüksek olan, Hüseyin Sümer :lköretim Okulu orta düzey olan ve Gedik Ahmet Paa :lköretim Okulu ise düük olan ilköretim okulunu temsil etmektedir. Olaslksz örnekleme yöntemi zorunlu kalnmadkça kullanlmamaldr. Çünkü örnein seçiminde önyargl davranldndan örnein evreni temsil gücü azalmaktadr. Ancak sosyal bilimlerde aratrmalarn büyük çounluunda evrenin tam listesi olmad için olaslkl örnekleme yapmak mümkün deildir. Örnein Afyonkarahisar il merkezinde ilköretim örencilerinin tam isim listesini elde edemeyiz. Elde edilse bile rasgele seçilen örencilerin ankete katlmay kabul edip etmeyeceini bilemeyiz. Bu nedenle anket çalmas, aratrmaya katlmay kabul eden örencilerle gerçekletirilmitir. Yani ankete katlan örenciler, ulalabilirlik kriterine göre seçilmitir. (ALTUNI,IK vd., s ). 130 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005)

9 Anket sorular daha çok iki veya çok seçenekli sorulardan olumaktadr. Az sayda da açk uçlu soruya yer verilmitir. Ankete katlan örenciler; anket sorularna verecekleri cevaplarnn sadece bilimsel amaçl kullanlaca, sonuçlarn toplu olarak analiz edilecei ve cevaplarnn kesinlikle açklanmayaca yönünden rahatlatlmtr. Ankete katlan örencilerle ilgili baz bilgiler u ekildedir 21. Mülakat, 2005 Ekim aynn üçüncü haftasnda Afyonkarahisar il merkezinde anket çalmasnn yapld üç ilköretim okulunda ilköretim 6., 7. ve 8. snflardan oluan toplam 25 örencinin katlm ile gerçekletirilmitir. Aratrmada yar yaplandrlm mülakat yöntemi kullanlmtr. Mülakat balamadan önce örencilere yaplan çalma hakknda ksa bir bilgi verilmi ve mülakat sorularna verdikleri cevaplarnn notlarn etkilemeyecei anlatlarak örenciler rahatlatlmtr. Mülakatta verilen cevaplar elle not alnm ve mülakatn yavalamasn, cevaplayclarn sklmasn önlemek için tutulan notlar ksaltlmtr. Mülakat sorularna verilen cevaplar hiçbir deiiklie uratlmadan çalmaya aynen yanstlmtr. 21 Say Sklk (%) Cinsiyet Erkek 72 42,4 Kz 98 57, ,4 Ya , ,3 3. Snf 29 17,1 4. Snf 29 17,1 Eitim Düzeyi 5. Snf 29 17,1 6. Snf 27 15,9 7. Snf 28 16,5 8. Snf 28 16,5 Ailenin Yaklak Düük gelir (500 YTL den az) 41 24,1 Bir Aylk Geliri Orta gelir ( YTL) ,1 Yüksek gelir (2000 YTL den çok) 20 11,8 Anne ve Babann Az eitimli (orta okul) 97 57,1 Eitim Düzeyi Orta eitimli (lise ve üzeri) 57 33,5 Yüksek eitimli (üniversite) 16 9,4 Katlmc Says 170 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 131

10 A) Ö.RENC:LER:N VERG:Y: ALGILAMASI Örencilerin vergiyi nasl algladn belirlemek amacyla sorulan anket ve mülakat sorularna verilen cevaplar literatürden de yararlanlarak çeitli kategorilere (anlama, snrl anlama, anlamama, yanl anlama ve cevap vermeme) ayrlmtr 22. Mülakatta anlamama kategorisine giren cevap olmadndan bu kategoriye deinilmemitir. Buna göre anlama kategorisi, vergiler ile devletin sunduu hizmetler arasnda balant kuran cevaplardan olumaktadr. Örnein; "Vergi, devlete ödenen ve kar.3l3+3nda hizmet olarak vatanda.lara geri dönen de+erlerdir". S3n3rl3 anlama, vergiler ile devletin sunduu hizmetler arasnda balant kuramayan ve verginin sadece bir yönünü (devlete verilmesi, zorunlu olmas, karlksz olmas gibi) dikkate alan cevaplardan olumaktadr. Örnein; "Vergi, insanlar3n vermek zorunda oldu+u parasal yükümlülüktür". Anlamama, örencilerin vergi konusunda belirli bir düünceye sahip olmadn gösteren cevaplardan olumaktadr. Örnein; "Ki.iler devlete vergi vermelidir", "Babam vergiyi bugün yat3rd3". Yanl3. anlama, örencilerin alg yanlglarnn olduu ve vergi kavramn ortaya koymayan örnein; vergi "gerekli resmi ka+3t", "bir kart", "oturdu+umuz evle ilgili bir ka+3t", "al3nan bir mal3n miktar3", "mallara yap3lan zam" gibi alternatif cevaplardan olumaktadr. Cevap vermeme, bo braklan ya da eksik olan cevaplardr. Bununla ilgili tablo ve açklamalar aada sunulmutur. Tablo 1. Örencilerin Vergiyi Tanmlamas (Anket Sonuçlar) Vergi Sizce Nedir? Anlama Snrl Anlama Anlamama Yanl Anlama Cevap Vermeme Say Sklk (%) 9,4 35,3 5,9 22,9 26,5 Yaplan anket sonuçlarna göre örencilerin vergi denildii zaman aklna ilk olarak (% 35) devlete verilen, kar.3l3ks3z olan ve zorunlu olarak ödenen para gelmektedir. :kinci olarak, vergi tanmn ortaya koymayan (% 23) al3nan bir mal3n miktar3, mallara 22 EK:Z, AKBA,, s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005)

11 yap3lan zam, bir kurula yard3m etme gibi alternatif cevaplar gelmektedir. Üçüncü olarak, vergiler ile devletin sunduu hizmetler arasnda balant kuran cevaplar (% 9) gelmektedir. Bu soruya cevap vermeyenlerin says (% 27) oldukça fazla olup, anlamama kategorisinde cevap verenlerin says ise % 6 dr (Tablo 1). Tablo 2. Örencilerin Vergiyi Tanmlamas (Mülakat Sonuçlar) Vergi denince aklnza ne geliyor? Vergiyi kim alr? Vergiyi kimler öder? Anlama Snrl Anlama Yanl Anlama Cevap Vermeme Say Sklk (%) Mülakat sonuçlarnda da anket sonuçlarna benzer bulgular elde edilmitir. Buna göre snrl anlama % 48, yanl anlama % 36 anlama % 16 dr. Tabloya göre vergi, devlete zorunlu olarak ve karlksz verilen deer olarak anlalmaktadr. Ayrca vergiyi tam olarak kavramayan cevaplar oldukça fazladr (Tablo 2). Sonuç olarak verginin doru alglanmas mali balantnn kurulmasna baldr. Yaplan mülakat ve anket sonuçlarna göre, örencilerin önemli bir ksmnn vergiler ile kamu hizmetleri arasnda balant kuramad tespit edilmitir. Bu durum örencilerin vergi konusunda alglama yanlglarnn olduunu göstermektedir. B) Ö.RENC:LER:N VERG:Y: ALGILAMASINI ETK:LEYEN FAKTÖRLER Çalmada ilköretim çandaki örencilerin vergiyi alglamalar üzerinde etkili olan kiisel faktörler (cinsiyet, ya, eitim düzeyi, anne babann eitim düzeyi, ailenin gelir düzeyi gibi) ile sosyal faktörler (aile, okul, çevre, iletiim araçlar gibi) yaplan anket çalmasnn sonuçlarndan yararlanlarak irdelenmitir. Veriler çapraz tablo yöntemi ile analiz edilmitir. Bununla ile ilgili tablo ve açklamalar aada sunulmutur. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 133

12 Tablo 3. Vergi Alglamas Üzerinde Cinsiyet Faktörünün Etkisi Deerler % olarak Cinsiyet Erkek Kz Anlama 11,1 8,2 Vergi Sizce Snrl Anlama 37,5 33,7 Nedir? Anlamama 5,6 6,1 Yanl Anlama 22,2 23,5 Cevap Vermeme 23,6 28,6 Tablo 3 e göre, erkek örencilerin % 11 i kz örencilerin ise % 8 i anlama kategorisinde (vergiler ile devletin sunduu hizmetler arasnda balant kuran) cevap vermitir. Anlama kategorisine snrl anlama kategorisi eklendiinde bu durum erkekler % 49, kzlar % 42 olmaktadr. Dolaysyla, verginin doru alglanmas açsndan erkek örenciler ile kz örenciler arasnda önemli bir fark yoktur. Sonuç olarak cinsiyet faktörü, örencilerin vergiyi alglamalar üzerinde belirleyici bir faktör deildir. Tablo 4. Vergi Alglamas Üzerinde Ya Faktörünün Etkisi Deerler % olarak Ya Düzeyi Anlama - 10,9 13,7 33,3 Vergi Snrl A. 23,6 43,6 43,1 11,1 Sizce Anlamama 3,6 5,5 7,8 11,1 Nedir? Yanl A. 23,6 21,8 23,5 22,2 C. Vermeme 49,1 18,2 11,8 22,2 Tablo 4 e göre, sadece anlama kategorisi dikkate alndnda örencilerin vergiyi doru alglamalar ya ilerledikçe artmaktadr (buna göre srasyla %0, %11, %14, %33). Anlama kategorisine snrl anlama kategorisi eklendiinde (buna göre srasyla %24, %55, %57, %44) ortaya iki sonuç çkmaktadr. Birincisi, ya arttkça verginin doru alglanmas artmaktadr. :kincisi, ya arttkça verginin doru alglanmas artmakla birlikte, belli bir yatan sonra ya arttkça azalmaktadr. Sonuç olarak ya faktörünün vergiyi doru alglamadaki etkisi net olmamakla birlikte, genel olarak ya ilerledikçe örencilerin vergiyi doru alglamalarnn artt söylenebilir. 134 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005)

13 Tablo 5. Vergi Alglamas Üzerinde Eitim Düzeyinin Etkisi Eitim Düzeyi Deerler % olarak 3. Snf 4. Snf 5. Snf 6. Snf 7. Snf 8. Snf Anlama - - 6,9 22,2 10,7 17,9 Vergi Snrl A. 27,6 20,7 58,6 29,6 46,4 28,6 Sizce Anlamama - 6,9 3,4 7,4 3,6 14,3 Nedir? Yanl A. 27,6 20,7 6,9 33,3 32,1 17,9 C. Vermeme 44,8 51,7 24,1 7,4 7,1 21,4 Tablo 5 e göre, anlama kategorisi ele alndnda örencilerin eitim düzeyinin vergiyi doru alglamadaki etkisi belirgin deildir. Anlama kategorisine snrl anlama kategorisi eklendiinde bu durum srasyla % 28, % 21, % 66, % 52, % 57 ve % 47 eklinde olmaktadr. Buna göre, eitim düzeyi faktörü 23, örencilerin vergiyi alglamalar üzerinde belirleyici bir faktör deildir. Tablo 6. Vergi Alglamas Üzerinde Anne Babann Eitim Düzeyinin Etkisi Anne ve Babann Eitim Düzeyi Deerler % olarak Az Eitimli Orta Eitimli Çok Eitimli Anlama 10,3 8,8 6,3 Vergi Sizce Snrl A. 26,8 42,1 62,5 Nedir? Anlamama 8,2 3,5 - Yanl A. 26,8 21,1 6,3 C. Vermeme 27,8 24,6 25 Tablo 6 ya göre, sadece anlama kategorisi ele alndnda anne babann eitim düzeyi arttkça, örencilerin vergiyi doru alglamalar azalmaktadr. Ancak, anlama kategorisine snrl anlama kategorisi eklendiinde anne babann eitim düzeyi arttkça, örencilerin vergiyi doru alglamalar artmaktadr (buna göre srasyla % 37 az eitimli, % 51 orta eitimli, % 69 çok eitimli). Ayrca yanl anlama kategorisi de dikkate alndnda, anne babann eitim düzeyi arttkça, örencilerin vergiyi yanl alglamalar azalmaktadr (buna göre 23 Burada eitim düz. fak., snflar aras örenim düzeyi farklln ifade etmektedir Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 135

14 srasyla % 27 az eitimli, % 21 orta eitimli, % 6 çok eitimli). Sonuç olarak anlama, snrl anlama ve yanl anlama kategorileri birlikte ele alndnda anne babann eitim düzeyi arttkça, örencilerin vergiyi doru alglamalarnn artt söylenebilir. Tablo 7. Vergi Alglamas Üzerinde Ailenin Gelir Düzeyinin Etkisi Ailenin Yaklak 1 Aylk Geliri Deerler % olarak Düük Gelir Orta Düzey Gelir Yüksek Gelir Anlama 2,4 11,9 10 Vergi Sizce Snrl A ,5 45 Nedir? Anlamama 12,2 3,7 5 Yanl A. 31,7 20,2 20 C. Vermeme 31,7 25,7 20 Tablo 7 ye göre, anlama kategorisi dikkate alndnda ailenin gelir düzeyi arttkça, örencilerin vergiyi doru alglamalarnn artt söylenebilir. Anlama kategorisine snrl anlama kategorisi eklendiinde bu sonuç daha belirgindir (buna göre srasyla % 24 düük gelirli, % 50 orta düzey gelirli, % 55 yüksek gelirli). Buna göre ailenin gelir düzeyi arttkça, örencilerin vergiyi doru alglamalar artmaktadr. Tablo 8. Vergi Alglamas Üzerinde Sosyal Faktörlerin Etkisi (1) Vergi kelimesini Aile Okul Çeitli :letiim Çevre nereden duydunuz? Yaynlar Araçlar Say Sklk (%) 41,7 11,8 7,1 25,2 14,2 Tablo 8 e göre, örencilerin vergiyi alglamalarn etkileyen sosyal faktörlerin banda aile (% 42) ve ileti.im araçlar3 (% 25) gelmektedir. Ayrca belirtilen sosyal faktörlerin örencilerin vergiyi alglamalarn nasl etkilediini belirlemek amacyla çapraz tablo analizine yer verilmitir. Bununla ilgili çapraz tablo aada sunulmutur. 136 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005)

15 Tablo 9. Vergi Alglamas Üzerinde Sosyal Faktörlerin Etkisi (2) Vergi kelimesini nereden duydunuz? Deerler % olarak Aile Okul Çeitli :letiim Çevre Yaynlar Araçlar Anlama 9,4 13,3 11,1 15,6 16,7 Vergi Snrl A. 52, ,3 46,9 44,4 Sizce Anlamama 7,5-22,2 6,3 11,1 Nedir? Yanl A. 30, ,2 28,1 27,8 C. Vermeme - 6,7 11,1 3,1 - Tablo 9 a göre, anlama ve snrl anlama kategorileri birlikte ele alndnda iletiim araçlar (% 63), aile (% 62) ve çevrenin (% 61) örencilerin vergiyi doru alglamalarna etkisi, okul ve çeitli yaynlara göre daha yüksek bulunmutur. C) Ö.RENC:LER:N VERG: VERMEYE VE DEVLET:N VERG: ALMASINA BAKI,I Vergilendirme olaynda temelde iki taraf vardr. Aktif vergi sujesi olan devlet vergi alr, pasif vergi sujesi olan insanlar ise (daha doru bir ifadeyle vergi kanunlarna göre üzerine vergi borcu düen gerçek ve tüzel kiiler) vergi verir. Burada örencilerin vergi vermeye ve devletin vergi almasna bak belirlenmek istenmitir. Bununla ilgili tablo ve açklamalar aada sunulmutur. Tablo 10. Örencilerin Vergi Verme :stei Siz olsanz, vergi vermek Evet Hayr Kararszm ister misiniz? Say Sklk (%) 69,4 8,8 21,8 Tablo 10 a göre, Siz olsan3z, vergi vermek ister misiniz? sorusuna örencilerin % 69 u evet, % 31 i hayr veya kararszm eklinde cevap vermitir. Sonuç olarak, vergi vermeye olumsuz yaklaan % 31 lik ksm önemli bir büyüklüktedir. Bu orann % 9 u tamamen vergi vermeye kar iken, % 22 si vergi vermeye kararsz yaklamaktadr. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 137

16 Tablo 11. Örencilerin Devletin Vergi Almasna Bak Devletin vergi almasn doru Evet Hayr Kararszm buluyor musunuz? Say Sklk (%) 65,3 10,6 24,1 Tablo 11 e göre, Devletin vergi almas3n3 do+ru buluyor musunuz? sorusuna örencilerin % 65 i evet, % 11 i hayr, % 24 ü ise kararszm eklinde cevap vermitir. Buna göre, örencilerin önemli bir ksm (% 35) Devletin vergi almas3n3 do+ru buluyor musunuz? eklindeki soruya hayr veya kararszm cevabn vermitir. Tablo 12. Örencilerin Vergiye Olumsuz Baknn Nedenleri Cevabnz hayrsa (veya kararsz), devletin Say Sklk (%) vergi almasn neden doru bulmuyorsunuz? Alnan vergiler doru yere harcanmad 14 8,2 için, Vergisini ödemeyenlerde olduu için, 10 5,8 Çok sayda vergi olduu için, 10 5,8 Sürekli vergi alnd için, 10 5,8 Vergiler çok yüksek olduu için, 9 5,2 Tablo 12 ye göre, Tablo 11 deki soruya hayr veya kararszm eklinde cevap veren örencilerin vergiyi olumsuz alglamasnn en önemli nedeni "al3nan vergilerin do+ru yere harcanmad3+3 dü.üncesi" (% 8) dir. Ayrca vergisini ödemeyenlerin olmas (% 6), sürekli vergi alnmas (% 6) ve vergi saysnn çok olmas (% 6) da önemli nedenler arasnda gösterilmitir. D) Ö.RENC:LER:N VERG: VERMEYENLERE BAKI,I Devlet örgütünün yürütülebilmesi ve bu yolla toplumsal ihtiyaçlarn karlanabilmesi için gerekli olan gelir kaynaklarnn en önemlisi vergilerdir. Bu nedenle vergi vermemek sadece devlete zarar vermez, topluma da zarar verir. Burada örencilerin vergi vermeyenlere bak yaplan anket ve mülakat çalmalarndan elde edilen veriler nda açklanmtr. 138 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005)

17 Tablo 13. Örencilerin Vergi Vermeyenlere Bak (Anket Sonuçlar) Vergisini ödemeyen birisi sizce nasl biridir? Say Sklk (%) Kötü bir vatanda ,4 Kurnaz 25 14,7 Hrsz 14 8,2 Zeki 10 5,9 Normal bir vatanda 9 5,3 Bilmiyorum 7 4,1 Ödeyecek durumu olmayan 2 1,2 Dier (nankör vs) 2 1,2 Tablo 13 e göre, örencilerin % 68'i vergisini ödemeyenleri kötü bir vatanda, hrsz olarak deerlendirirken; % 26's ise kurnaz, zeki ve normal bir vatanda olarak deerlendirmektedir. Buna göre, örencilerin önemli bir ksm (% 68) vergi vermeyenlere olumsuz yaklamakla birlikte, % 26 s vergi vermeyenleri olumlu deerlendirmektedir. Tablo 14. Örencilerin Vergi Vermeyenlere Bak (Mülakat Sonuçlar) Vergi vermeyen insanlar nasl a b c d e deerlendiriyorsunuz? Neden? Say Sklk (%) Tablo 14 e göre, örencilerin % 64 ü vergi vermeyenleri kötü deerlendirdiini, % 20 si duruma bal olacan, % 12 si iyi deerlendirdiini ifade etmi ve % 4 ü ise beni ilgilendirmez eklinde cevap vermitir. Örnein bu soruya örencilerin verdii cevaplar u ekildedir 24 : (a) Vergi vermeyenleri iyi de+erlendiriyorum. Zaten paras3 olsa verir, olmad3+3 için vermiyor (Ahmet). (b) Vergi vermeyenleri kötü de+erlendiriyorum. Çünkü vergi vermiyor, ancak devletin sundu+u hizmetten yararlan3yor, bu vergisini verenlere haks3zl3k olur. Ayr3ca vergi verilmedi+i zaman toplum zarar görür, topluma hizmet gelmez (Hülya). (c) Duruma ba+l3 e+er devlet 24 Aratrmann etii açsndan mülakata katlan örencilerin kimlii gizlenmi ve örencilere takma isimler verilmitir. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 139

18 hizmet sunuyorsa, vergi vermeyenleri yanl3. bulurum, devlet hizmet sunmuyorsa, vergi vermeyenleri normal kar.3lar3m (Ali). (d) Vergi vermeyenlerin o kendi seçimi, beni ilgilendirmez (Asl3). (e) Cevap vermeme kategorisidir. Ayrca anket çalmasnda örencilere anketteki sorular dnda vergi ile ilgili düüncelerini ifade edebilecekleri belirtilmitir. Örencilerin bazlarnn verdii cevaplar ilginçtir. Örnein ilköretim 5. snftaki bir kz örenci, vergi hakkndaki düüncelerini u ekilde ifade etmitir: Verginin niçin verildi+ini bilmiyorum, ancak vergi vermenin kötü bir.ey oldu+unu dü.ünüyorum. Ayrca ayn örenci Vergi sizce nedir? eklindeki anket sorusuna zorunlu borç eklinde cevap vermitir. :lköretim 7. snftaki bir kz örencinin vergi hakkndaki düünceleri u ekildedir: Vergi vermeyen insanlara her zaman kötü gözle bak3lamaz, çünkü ödeyecek durumu olmayabilir, di+er yandan baz3 insanlar3n ödeyecek durumu olup da vergi ödememesi as3l kötüdür. Ayrca ayn örenci Vergi sizce nedir? eklindeki anket sorusuna devlete ödenen maa. eklinde cevap vermitir. :lköretim 7. snftaki bir erkek örencinin vergi hakkndaki düünceleri u ekildedir: Türkiye de çok fazla vergi alan kurum var. Bu durum insanlarn gelirini azaltyor. Bu nedenle vergiler insanlarn gelirine göre ayarlanmaldr. Ayrca ayn örenci Vergi sizce nedir? eklindeki anket sorusuna devlete mecbur olarak verilen ücret eklinde cevap vermitir. Bir baka örnekte ise, ilköretim 8. snftaki bir erkek örencinin vergi hakkndaki düünceleri u ekildedir: Vergi konusunda vatandalar ve örenciler mutlaka aydnlatlmaldr. Ayrca ayn örenci Vergi sizce nedir? eklindeki anket sorusuna para yatrmak eklinde cevap vermitir. SONUÇ VE ÖNERLER Ödenen vergiler ile salanan kamu hizmetleri arasnda balant kurulmas, insanlarn vergi ödemeyi daha ihtiyatl deerlendirmesini salayacaktr. Çünkü toplumun yararna olduu ve daha sonra hizmet olarak topluma yansyaca bilinci vergilere olumlu yönde bakmay salayacaktr. Bu balantnn kurulamamas, verginin devlet tarafndan zorla alnan bir yük, bir ceza gibi alglanmas insanlarn 140 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005)

19 vergi ödeme isteini azaltarak vergi alanndaki kayt d ekonominin artmasna yol açacaktr. Kiilerin vergi vermemesi, sadece devlete zarar vermeyecek, ayn zamanda devletin sunduu hizmetler vergiler ile karlandndan kiilerin kendisinin, yaknlarnn ve toplumun devletin sunduu hizmetlerden gerei gibi yararlanamamasna yol açacaktr. Uzun dönemde ise devlet gelirlerindeki azalma ekonomiyi olumsuz yönde etkileyecek ve isizlik, enflasyon, borçlanma sonucu borç faiz ödemelerinde sknt gibi istikrarszlklar oluacaktr. Bu nedenle toplumun vergiyi doru alglamas balamnda, verginin bütünüyle yük olmadn, içsel ve dsal ekilde yararlanlan kamu hizmetlerinin bir bedeli olduunu içeren bilinçlendirme programlarna yer verilmelidir. Vergi konusunda bilinçlendirme programlarnn küçük yalarda (örnein ilköretim çandaki örencilerden itibaren) balatlmas yarar artracaktr. Gerçekten küçük yata verginin önemini kavrayan bir kiinin ileride vergiye yaklam daha olumlu olacaktr 25. :lköretim çandaki örencilerin vergileri nasl alglad önemlidir. Küçük yata vergi konusunda edinilen bilgiler, ileride vergilere kar gösterilecek tutum ve davranlarn nedenlerinden birisi olabilir. Bu nedenle küçük yalarda çocuklara vergilerin önemi anlatlmal ki, ileride vergi kaçakçs olmasnlar veya bu yollara bavurmasnlar. Bir baka ifadeyle vergi kaçakçs biri durup dururken bu yollara bavurmamaktadr. Örnein, küçük yalarda ailesinden, çevresinden veya çeitli ekillerde edindii bilgiler nedeniyle vergileri yanl alglamas, ileride bu yollara bavurmasna yol açmaktadr. Bu nedenle vergi alanndaki kayt d ekonominin azaltlmas yollarndan birisi, ilköretim çandaki örencilerin vergi konusundaki alglama yanlglarnn düzeltilmesi ve böylece ileride bu yollara bavurmalarnn önlenmesidir. Çalmada ilköretim çandaki örencilerin vergiyi doru alglayamadklar ve vergi konusunda alglama yanlglarnn olduu tespit edilmitir. Örencilerin vergiyi 25 Doan,ENYÜZ, Maliye Mükellef :likilerinde Karlalan Sorunlar, Say3.tay Dergisi, Say 7, 1992, s. 18.,ENYÜZ, 1992, s. 18. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 141

20 alglamalarn etkileyen sosyal faktörlerin banda aile ve iletiim araçlar gelmektedir. Buradan hareketle çalmaya ilikin baz önerilerde bulunulabilir. Birincisi, ilköretim okullarnda vergi konusunun ileyi biçimine ilikindir. Buna göre, ilköretim ders kitaplarnda ve derslerde vergi konusunda anlatlanlar mutlaka snrl olacaktr. Ancak vergiler ile kamu hizmetlerinin arasndaki balantnn örencilere görsel olarak anlatlmas onlarn vergiyi alglamasn olumlu yönde etkileyebilecek ve vergilerin önemi aklda daha kalc olabilecektir. Ayrca ders konusu dnda örnein vergi haftasnda örencilere görsel materyaller kullanlarak vergilerin önemi anlatlabilir. Bu bir tiyatro gösterisi biçiminde de olabilir. Yine ilköretim örencilerine ders kitaplarnn devlet tarafndan bedava datlmas ile vergiler arasnda bir iliki kurularak da örencilere vergilerin önemi anlatlabilir. :kincisi, akademisyenlere yöneliktir. Üniversitelerin özellikle maliye bölümleri vergiler ile kamu hizmetleri arasnda balant kuran ve vergilerin önemini anlatan görsel programlar hazrlayabilirler ve bu görsel programlar ilköretim okullarnda ilköretim örencilerine yönelik sunabilirler. Ayrca aratrmann bulgularndan yararlanarak ilköretim çandaki örencilerin vergiyi doru alglayabilmeleri için baz yöntemler gelitirebilirler. Bu konuda anket çalmas yapabilirler. Üçüncüsü, basn gibi görsel kurululara yöneliktir. TV programlarnda vergiler ile kamu hizmetleri arasnda balant kuran gösterilere yer verilebilir. Örnein daha iyi eitim hizmeti, daha iyi salk hizmeti almak için vergi veren; bu hizmetlerden yararlanamayan veya düük kalitede yararlanan için vergi vermeyen bir kiilik karakterize edilebilir. Bu ailelerin de bu konuda bilinçlendirilmeleri dorultusunda çocuklarn vergiyi doru alglamalar üzerinde olumlu etki yapacaktr. Çünkü aratrmann bulgularna göre örencilerin vergiyi alglamalar üzerinde iletiim araçlar ve ailenin etkisi yüksek bulunmutur. Bu nedenle sadece okullarda vergilerin önemini belirten görsel materyaller örencilerin vergiyi doru alglamalar üzerinde yetersiz olabilir. Bununla birlikte okullarda yaplacak görsel materyaller iletiim araçlaryla da desteklenmelidir. 142 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005)

21 Dördüncüsü, devlete özellikle vergi idaresine yöneliktir. Devlet (özellikle vergi idaresi) yaplan bu programlara hem maddi olarak destek vermeli ve bu yolla bu programlar tevik etmeli, hem de bu programlar vergi politikalaryla ypratmamaldr. KAYNAKÇA AKTAN Cokun C., Vergiler ve Mükelleflerin Psikolojik Tutumlar, 2002, /ekonomi/kamumaliyesi/vergi-psiko/anasayfa-psiko.htm, ( ). ALTUNI,IK Remzi, CO,KUN Recai, BAYRAKTARO.LU Serkan, YILDIRIM Engin, Sosyal Bilimlerde Ara.t3rma Yöntemleri, Sakarya Kitabevi, Gelitirilmi 3. Bask, Sakarya,,ubat BATIREL Ömer F., Vergi Kaçakçl ve Vergiye Gönüllü Uyum, Vergi Dünyas3, Say 175, Mart 1996, s BAYRAKLI Hasan H., SARUÇ Naci T., SA.BA, :sa, Vergi Kaçakçln Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi ve Vergi Kaçakçln Önleme Yöntemleri, 19. Ulusal Maliye Sempozyumunda Sunulan Bildiri, Antalya BAYRAKLI Hasan H., SA.BA, :sa, URAL Lütfi, Vergi Kaçrma Eilimini Etkileyen Faktörlerin :ncelenmesi: Uak :li Örnei, Afyon Kocatepe Üniversitesi BF Dergisi, C. VI, S. 1, Haziran 2004, s ÇEL:KKAYA Ali, Mükelleflerin Vergiye Gönüllü Uyumunu Etkileyen Faktörler, E-Akademi Hukuk, Ekonomi ve Siyasal Bilimler Ayl3k nternet Dergisi, Say: 5, 2002, ( ). DEM:R :hsan C., Mükelleflerin Vergi Kar.3s3ndaki Davran3.lar3: Afyon li Anket Çal3.mas3, Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, DEVR:M Fevzi, TEK:R Sabri ve,:r:n Mustafa, Vergi Psikolojisi (Ders Notlar), :zmir, DO.AN Bilal, Vergi Psikolojisi ve Vergiye Kar Psikolojik Tutumun Sonuçlar, Vergi Raporu, Vergi Kontrol Memurlar3 Derne+i, Yl: 1, Say: 6, Eylül 1993, s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 143

22 EK:Z Durmu, AKBA, Yavuz, :lköretim 6. Snf Örencilerinin Astronomi :le :lgili Kavramlar Anlama Düzeyi ve Kavram Yanlglar, Milli E+itim, Say: 165, K/2005, s ERDEM Metin,,ENYÜZ Doan, TATLIO.LU :smail, Kamu Maliyesi, Ekin Kitabevi Yaynlar, Bursa, Eylül GERÇEK Adnan, YÜCE Mehmet, Mükelleflerin Vergiye Yaklam Açsndan Türk Vergi Sisteminin Deerlendirilmesi, Bursa Ticaret ve Sanayi Odas, Bursa, HANÇERL:O.LU Orhan, Ekonomi Sözlü+ü, Remzi Kitabevi, 8. Basm, :stanbul, KILIÇ Seçkin, Mükelleflerin Vergi Karsndaki Tutum ve Davranlarn Etkileyen Faktörler, Vergi Raporu, Vergi Denetmenleri Derne+i, Say: 68, Aralk-Ocak 2004, s MUTER Naci, SAKINÇ Süreyya, ÇELEB: Kemal, Mükelleflerin Vergi Kar.3s3ndaki Tutum ve Davran3.lar3 Ara.t3rmas3, Celal Bayar Üniversitesi, ::BF, Maliye Bölümü, Manisa, ÖZBAYDAR Sabri, Psikoloji, Altn Kitaplar Yaynevi, 17. Bask, :stanbul, POMMEREHNE W.W. ve SCHNE:DER F., Fiscal Illusion, Political Institutions, and Local Public Spending, Kyklos, Vol.31, 1978, s SA.BA, :sa, Kamu Tercihi Teorisi ve Türkiye'de Yerel Vergilerin Alglanmas, Amme daresi Dergisi, C.: 36, S.: 1, 2003, s SCHMÖLDERS Günter, Genel Vergi Teorisi, (Çev.: Salih TURHAN), Dördüncü Bask, :stanbul Üniversitesi :ktisat Fakültesi, Fakülteler Matbaas, :stanbul, 1976.,ENYÜZ Doan, Maliye Mükellef :likilerinde Karlalan Sorunlar, Say3.tay Dergisi, Say 7, 1992, s ,ENYÜZ Doan, Vergilendirmede Yükümlü Psikolojisi, Bursa, UÇAK Cemalettin, Vergilendirme Psikolojisi, Vergi Dünyas3, Say 189, Mays 1997, s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005)