HATAY IN ANAVATANA KATILMASINDAN SONRA SKENDERUN LÇESNDE ETM ALANINDA GELMELER ( )

Transkript

1 T. C. SELÇUK ÜNVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜ LKÖRETM ANA BLM DALI SOSYAL BLGLER ÖRETMENL BLM DALI HATAY IN ANAVATANA KATILMASINDAN SONRA SKENDERUN LÇESNDE ETM ALANINDA GELMELER ( ) YÜKSEK LSANS TEZ DANIMAN DOÇ. DR. DURMU YILMAZ HAZIRLAYAN ZEYNEP KIYMAT KONYA 2007

2 ÇNDEKLER ÖNSÖZ...iii GR...1 BRNC BÖLÜM 1939 DAN ÖNCE SKENDERUN DA ETM 1. BRNC DÜNYA SAVAI NDAN ÖNCE SKENDERUN DA ETM FRANSIZ MANDA DARES DÖNEM NDE SKENDERUN DA ETM HATAY DEVLET ZAMANINDA SKENDERUN DA ETM...18 KNC BÖLÜM 1939 YILINDA SKENDERUN DA AÇILAN OKULLAR 1. LKOKULLAR Mithat Paa lkokulu Namık Kemal lkokulu ORTAOKULLAR skenderun Ortaokulu...23 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 1939 DAN SONRA SKENDERUN DA AÇILAN OKULLAR 1. ANAOKULLARI LKOKULLAR Yıllarında Açılan lkokullar Yıllarında Açılan lkokullar Yıllarında Açılan lkokullar Yıllarında Açılan lkokullar Yıllarında Açılan lkokullar Yıllarında Açılan lkokullar...33 i

3 3. ORTAOKULLAR LSELER Genel Liseler Meslek Liseleri Anadolu Liseleri ve Dier Liseler YÜKSEK OKULLAR skenderun Meslek Yüksek Okulu...39 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SKENDERUN DA NÜFUS,OKURYAZARLIK DURUMU,ÖRETMEN VE ÖRENC SAYILARI 1. NÜFUS OKURYAZARLIK DURUMU ÖRETMEN VE ÖRENC SAYILARI ( ) lkokullar Ortaokullar Liseler...56 BENC BÖLÜM SKENDERUN DA KÜLTÜREL FAALYETLER 1. BASIN HALKEV HALK ETM MERKEZ ÇIRAKLIK ETM MERKEZ KÜTÜPHANELER skenderun Halk ve Çocuk Kütüphanesi...72 SONUÇ...77 BBLYOGRAFYA...81 EKLER...83 ii

4 ÖNSÖZ skenderun, tarihi süreçte ticari ve stratejik özellii ile bir çok medeniyetin gözdesi olmutur. Söz konusu özelliinden dolayı, Birinci Dünya Savaı sonunda Fransız igaline urayarak, 21 yıl Fransız daresi nde yaamıtır. Fransız politikası gerei; 1939 dan önce, skenderun un asıl unsuru olan Türkler, eitim faaliyetlerinden uzak tutulmu, bunun sonucunda eitim alanında ciddi bir boluk meydana gelmitir. Hatay anavatana katıldıktan sonra skenderun da eitime çok önem verilmi, bu alandaki eksikliklerin giderilebilmesi için önemli atılımlar yapılmıtır. Bunların kavranabilmesi için 1939 dan önce eitim alanındaki eksikliklerin bilinmesi gerekmektedir. Bu nedenle bu dönemden de söz edilmitir. Bu çalıma, Hatay ın ilçesi skenderun da, 1939 dan 2000 yılına kadar olan eitim faaliyetlerinin geliimi hakkında bilgi vermek maksadı ile hazırlanmıtır. imdiye kadar, skenderun da eitim konusuyla ilgili balı baına bir çalıma yapılmamıtır. lk defa böyle bir çalıma yapılıyor olması nedeniyle eksiklikler olabilir. Sunulan aratırmada, Hatay Milli Eitim, skenderun lçe Milli Eitim, skenderun Halk Eitim Merkezi Müdürlüklerinin ve skenderun Halk Kütüphanesi nin verdii bilgilerden, Hatay l Yıllıı ndan, Halep Vilayet Salnamesi nden ve konuyla ilgili kitaplardan yararlanma yoluna gidilmitir. Amacımız Hatay ın anavatana katılmasından sonra skenderun da açılan eitim kurumları, bunların örenci ve öretmen sayıları ile skenderun daki okuryazar oranlarının nasıl bir artı gösterdiini belirterek, Türkiye Cumhuriyeti nin eitime verdii önemi skenderun örneinde göstermektir. Bu çalımada her türlü desteini esirgemeyen deerli hocam Doç. Dr. Durmu YILMAZ a teekkür etmeyi bir borç bilirim. Yeni çalımalara ıık tutması dileiyle Zeynep KIYMAT iii

5 GR skenderun, tarihin her döneminde, corafi konumu, sosyolojik ve kültürel özellikleri ile insanların dikkatini üzerine çekmi önemli bir kenttir. skenderun, büyük medeniyetlere beiklik etmi olan Akdeniz havzasının önemli bir limanıdır. Atlas Okyanusundan Cebeli Tarık Boazı ile büyük anakaranın içine dalarak Avrupa yı kuzeyde, Afrika yı güneyde bırakarak ilerleyen Akdeniz, dou kıyılarında Asya ya dayanır. te burada, Akdeniz in kuzeydousunda yer alan skenderun Körfezi, karanın içine doru derin bir girintidir. Körfezin jeopolitik ve stratejik önemi ilk çalardan beri bilinmektedir. Akdeniz üzerinden ç ve Dou Anadolu ya ve Kuzey Suriye ye doal çıkı yeridir. Irak, ran ve Orta Asya ya kadar uzanan yolun limanıdır. skenderun Akdeniz ile Amanos Daları arasında uzanan dar ovada körfezin güneydou ucunda kurulmu bir ehirdir. Sırtını dalara yaslayıp kucaını denize açan bu Akdeniz kentinde, ilk yerleimin Fenikeliler tarafından Myrandius adıyla kurulduu bilinmektedir. M.Ö. 7. yüzyılda Türk asıllı bir millet olan Hurrilerin, M.Ö. 6. yüzyılda ise Perslerin eline geçen skenderun, gerçek anlamıyla M.Ö. 4. yüzyılda kurulur. Asya seferine çıkmı olan Büyük skender in, ran mparatoru Darius u yenip bölgeyi almasından sonra geliir. M.Ö. 4. yüzyıldan sonra Mısır daki skenderiye den ayırmak için, burası Alexandretta veya Alexandreia Minor (Küçük skenderiye) olarak anılır. slam kaynaklarında skenderiye, skenderun a isimleri kullanılır 1. Zaman içerisinde az bir deiim göstererek skenderun eklinde günümüze kadar gelir. Tarihte skenderun; Pers, Roma, ran, Bizans, Abbasi, Büyük Selçuklu, Eyyubi, Memlük ve Osmanlı egemenlii altında kalır. ran, Irak ve Dou Anadolu üzerinden Suriye ye yayılan Selçuklu akınları ile birlikte 1064 yılından itibaren bölgeye Ouz Türkleri yerlemeye balar. Bu Türkmen akını dalgalar halinde sürer. Bu cümleden olmak üzere Atatürk ün bu bölge için söyledii 40 asırlık Türk yurdu düman elinde esir kalamaz. 2, sözünün ne kadar yerinde olduu anlaılmaktadır. Türkleen skenderun ve çevresi Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlıların eline geçer (1516). Böylece Dou Akdeniz bir Osmanlı Türk Gölü haline gelir. 1 ( ). 2 Abdurrahman Melek, Hatay Nasıl Kurtuldu?, TTK, Ankara 1991, s. 9; Mehmet Önder, Atatürk ün Yurt Gezileri, Ankara 1973, s

6 17. yüzyılda skenderun ile ilgili bilgilere ünlü seyyahlarımızın eserlerinde rastlıyoruz. Piri Reis in Kitab-ı Bahriye sinde, skenderun dan alçak bir burun üzerinde harap kale diye bahsedilir de Evliya Çelebi, limanda 200 kadar Frenk ve Müslüman kalyonunun yattıını, kalenin harap durumda bulunduunu, Halep vilayetindeki konsolosların burada temsilcilerinin olduunu yazar. Evliya Çelebi nin anlattıına göre; Halep ve civarının iskelesi olduundan gümrüü yanında büyük mahzenleri vardır. Frenkler gece gündüz orada alıveri ederler. Dört tarafı sazlık ve bataklıktır. Seyyahların verdii bilgilerden de anlaılacaı üzere; skenderun, 19. yüzyıla kadar nüfus ve ehir olarak gelimemi, bir iskele halinde kalmıtır. skenderun, Osmanlı mparatorluu nun zayıflama dönemine girmesiyle Avrupalı devletlerin ilgi odaı haline gelir yılında, Mısır valisi Mehmet Ali Paa nın olu brahim Paa, Suriye yi ve Çukurova yı igal edince, skenderun 8 yıl Mehmet Ali Paa yönetiminde kalır. Tanzimat döneminde, skenderun Adana ya balanır da bölgede asayii salamak amacıyla tertip edilen Kuva-i slâhiye, skenderun limanına çıkar. Dervi Paa komutasındaki Kuva-i slâhiye, Belen geçidinden aar. Bütün Gâvur dalarını iki yandan kıskaca alır. Türkmen airetlerini düze sürer ve zorla iskân eder. skân sırasında bazı airetler direnir, çatımalar olur. Yaylalara çıkması yasaklanan Türkmenler, Amanosların batısında Dörtyol, Osmaniye taraflarında, doudaysa Kırıkhan, Hassa, slâhiye, Kilis düzlüklerinde tutulur. Ovada ve bataklıklarda sıtma gibi salgın hastalıklar yüzünden Türkmenler çok zarar görürler da Süvey Kanalı açılınca skenderun limanından yapılan ticaret felç olur yılında skenderun-halep yolunun yapımı, limanın geniletilmesi ve demiryolunun skenderun a balanması için çalımalar balar yılında Toprakkale-skenderun demiryolu iletmeye açılır. Böylece Badat demiryoluyla Anadolu ve Ortadou ya balanan skenderun un parlak devri balar. Bu tarihlerde skenderun, 4 mahalleden oluan, 1 nahiyesi ve 24 köyü olan birinci sınıf bir kazadır. 20. yüzyılda, sömürgeci Avrupa devletleri Osmanlı topraklarını paylama yarıına girerler. Suriye ve skenderun körfezine göz diken Fransa, burada demiryolu, eitim, salık ve dini alanlarda yatırımlar yapar, okullar açar. ngiliz ve Rusların körfez çevresiyle ilgili hesapları daha farklıdır. Birinci Dünya Savaı patladıında ngiltere, Anadolu ile Arap bölgelerinin baını kesmek için skenderun a çıkarma planı hazırlar. Ancak Fransa, gelecei düünerek ngiliz planına souk bakar. Osmanlı 4.ordusu Amanos savunma 2

7 hattını güçlendirir. Liman mayınlanır. Sava sırasında ngiliz donanması skenderun demiryolunu altı defa bombalar. Savaı sona erdiren Mondros Mütarekesi, 30 Ekim 1918 de imzalanır. Bu sırada skenderun Türk kuvvetlerinin elindedir. Mütarekeye göre, stratejik noktalar itilaf devletleri tarafından igal edilebilecektir. Yıldırım Orduları Grup Komutanı Mustafa Kemal, buna dikkat çekerek hükümeti uyarır. Ancak ordu grubu lavedilerek, kendisi Harbiye Nezareti emrine alınır. 3 Kasım da bir Fransız torpidosu limana girer, mayınları temizler. lk Fransız müfrezesi skenderun a çıkar. 15 Kasım a kadar skenderun ve çevresi igal edilir 3. galin hemen ardından oluturulan Türk direniçileri ile Fransızlar ve Ermeni milisler arasında kanlı çarpımalar meydana gelir. 20 Ekim 1921 de Fransa ile imzalanan Ankara Antlaması dorultusunda Hatay da, skenderun Sancak daresi kurulur. Fransa, 1936 da Suriye üzerindeki manda yönetimine son verince Hatay Sorunu yeniden önem kazanır. Türkiye, Milletler Cemiyeti ne bavurarak Hatay ın geleceine Hatay da oturanların karar vermesini ister. Öneri kabul edilir. Milletler Cemiyeti aracılıı ile Türkiye ve Fransa arasında görümeler balar. Bu sırada Milletler Cemiyeti nin seçmi olduu bir komisyonun denetiminde Hatay da bir plebisit (halk oylaması) yapılır. Plebisitin Türklerin lehine sonuçlanması üzerine, Hatay da baımsız bir Türk Devleti nin kurulması konusunda anlamaya varılır. Hatay için bir anayasa hazırlanır. Yeni devleti Türkiye ve Fransa beraber kuracakları için, Türk kuvvetleri 5 Temmuz 1938 de skenderun a girerler. Bundan sonra seçimler yapılır. Hatay daki seçimlerden Abdurrahman Melek öyle bahsetmektedir: Türk askerinin Hatay a giriinden birkaç gün sonra Ankara dan Hariciye Vekaleti nden orta elçi Cevat Açıkalın fevkalade murahhas olarak Hatay a geldi. Yapılan çalıma ve görümelerden sonra yeni bir seçim komisyonu kuruldu. Komisyonda, Türkiye nin fevkalade delegesi orta elçi Cevat Açıkalın, Fransız delegesi Collet, Vali Dr. Abdurrahman Melek ve Türk cemaati temsilcisi bulunmaktaydı. Seçim çalımaları 22 Temmuz 1938 de baladı. Cemaatlere göre tescil ilemi 1 Austos ta sona erdi. Birinci derecede seçmen sayısını seçim komisyonu u rakamlarla ilan etti: Türk cemaati , Alevi cemaati , Ermeni cemaati 5 504, Arap cemaati 1 845, Ortodoks cemaati 2 098, dier cemaatler 395. Bu durumda ikinci dereceli seçmen sayıları % 10 nispetiyle belirlendi. Buna göre: Türkler 358, Aleviler 113, Ermeniler 55, Araplar 18, Ortodokslar skenderun Belgeseli (CD), Haz. : skenderun Belediyesi, skenderun,

8 40 milletvekilinden oluacak olan Hatay Meclisi nde cemaatlerin seçecekleri temsilci sayısı ve daılımı öyle olacaktı: Türkler 22, Aleviler 9, Ermeniler 5, Araplar 2, Ortodokslar 2 olmak üzere toplam 40 milletvekilidir. Bunların cemaat ve kaza itibariyle daılımı öyle idi: Antakya ya 14 Türk, 7 Alevi, 2 Ermeni, 1 Rum Ortodoks ve 2 Arap, skenderun a 3 Türk, 2 Alevi, 1 Ermeni, 1 Rum Ortodoks, Kırıkhan a 5 Türk, 2 Ermeni olarak tevzi edildi. 4 Yukarıdaki bilgilerden de anlaılacaı üzere, her topluluun Hatay Meclisi nde hangi aırlıkta temsil edilecei belirlenmitir. Yapılan seçimler sonunda meclis, 2 Eylül 1938 de ilk toplantısını yapar ve Hatay Devleti kurulur. Türkiye ile Fransa arasında Ankara da yapılan anlamanın (23 Haziran 1939) yürürlüe girecei tarihi beklemeyen Hatay Meclisi, 29 Haziran 1939 günü son toplantısını yaparak oybirliiyle anavatana katılmaya karar verir. Hatay Bakanlar Kurulu, yönetimle ilgili yetkilerini Cevat Açıkalın a devrederek Hatay Hükümeti ne son verir. Büyük Millet Meclisinden çıkan özel kanunla Hatay anavatana ilhak edilir 5. Yukarıdaki cümlelerden de anlaılacaı üzere; kuruluundan kurtuluuna kadar kısaca skenderun dan söz edilmitir. Daha önce de bahsettiimiz üzere, Dou Akdeniz in incisi olan skenderun un önemini Avrupalı devletler de fark etmitir. Nitekim 1918 de skenderun u ngilizlerin igaliyle balayan süreç, Fransızların 20 yıl manda yönetimiyle devam etmitir. Ayrıca Suriye nin skenderun a sahip olma giriimleri de unutulmamalıdır. Bu olayların siyasi sonuçları bir yana, sosyal ve kültürel sonuçları konumuz itibariyle daha önemlidir. Zira arasındaki dönemde Fransızların siyasi, sosyal ve ekonomik baskısına maruz kalan skenderun halkı özellikle de eitim alanında bilinçli olarak ihmal edilmitir. Her eyin baının eitimden geçtii düünüldüünde konunun önemi daha iyi anlaılacaktır. Anavatana katıldıı 1939 yılından itibaren skenderun, Türkiye ile el ele vererek her yönüyle hızlı bir geliim sürecine girdi. Özellikle eitim alanında süratle ilerleyebilmek için büyük çaba harcadı. te bu zaman dilimindeki yaanan deiim ve gelimeler, bu çalımanın ana konusunu meydana getirmektedir. 4 Melek, a.g.e., s A.g.e., s

9 BRNC BÖLÜM 1939 DAN ÖNCE SKENDERUN DA ETM 1. BRNC DÜNYA SAVAI NDAN ÖNCE SKENDERUN DA ETM Osmanlı mparatorluu zamanında Antakya, skenderun, Belen ve çevresi Halep Vilayetine balı birer kaza idi. 19. yüzyılın son zamanlarında, bu kazalardaki okul ve örenci durumlarıyla ilgili Hatay Lisesi Felsefe öretmeni olan Dr. Mesut Fani Bilgili u bilgileri vermektedir: 1891 yılında skenderun, Belan ve Antakya kazalarında 40 sıbyan mektebi, 11 medrese ve 2 rütiye mektebi olmak üzere 53 kültür müessesesi bulunuyor ve bunlara çocuk devam ediyordu. 6 Yukarıdaki cümleden, 1891 yılında skenderun, Belen ve Antakya da 40 tane ilkokul, 2 tane ortaokul ile 11 tane medrese bulunduu anlaılmaktadır. Mektep ve medrese sayılarına bakıldıında mektep sayılarının medreselere göre daha fazla olduu görülmektedir. Bunda Tanzimat dönemindeki eitim siyasetinin etkisi vardır. Bilindii üzere, Tanzimat devrine kadar Osmanlı eitiminde medreseler yegâne kültür ocaı idi. Ancak, 19. yüzyılın 2. yarısından sonra Batı kültürünün tesiriyle iptidai (ilkokul), rütiye (ortaokul) ve idadi (lise) mekteplerinin açılmasıyla bu durum deimeye baladı. Böylece Osmanlı eitimi mektep ve medrese mücadeleleriyle uzun süre kültür ikilii ile sarsıldı. Yine de medreseye olan geleneksel güven, medreselerin ve dini (slam) nitelikli sübyan mekteplerinin, batı tarzı okullara (iptidai,rütiye,idadi) üstünlüünü devam ettirmi ve varlıklarını Birinci Dünya Savaı sonuna kadar korumalarını salamıtır. Nitekim, Tanzimat döneminde Hatay da, 50 yi akın mahalle mektebine (sübyan mektebi) karılık sadece birkaç iptidai ve rütiye mektebi açılmıtır 7. skenderun daki okullarla ilgili olarak, Hicri 1318 (M. 1900) yılı Halep Vilayet Salnamesi nde de u bilgiler vardır: Beylan Kazasında, 1 rütiye mektebi, 1 iptidai mektep, 9 sübyan mektebi, 1 Katolik mektebi, 1 Protestan mektebi, 1 Ermeni mektebi ve 1 medrese vardır. 8 6 Mesut Fani Bilgili, Manda daresinde Hatay Kültür Hayatı, Antakya, 1939, s Bilgili, a.g.e., s Halep Vilayet Salnamesi H.1318, Basımı: Halep Vilayet Matbaası, s

10 Yukarıdaki cümleden, Belen de medrese, ilkokul ve ortaokul bulunduu anlaılmaktadır. Daha da önemlisi Katolik, Protestan ve Ermenilere ait okulların bulunduudur. Bu durum, Osmanlı mparatorluu nun yönetimdeki dinsel hogörüsünün eitim alanına nasıl yansıdıını göstermektedir. Salnamede, skenderun ile ilgili u bilgiler yer almaktadır: skenderun Kazasına Dair Malumat skenderun Kazası Halep batı cihetinde 6 sübyan mektebi vardır. 9 skenderun Kazasında; 1 rütiye mektebi, 1 iptidai mektep, Karaaaç ta 1 iptidai mektep, Arsuz bucaına balı 3 köyde birer iptidai mektep vardır 10. Yukarıdaki cümlelerden, 1900 yılında Belen de 15, skenderun ve çevresinde 12 olmak üzere toplam 27 tane eitim yuvası bulunduu anlaılmaktadır. Bu okul türlerinden kısaca bahsedelim. Rütiye mektebi, kesintisiz ilköretim uygulamasının kabulünden önceki ilköretim kurumlarından ortaokula; bugünkü uygulamaya göre de ilköretim ikinci kademeye denk gelen bir okuldur. Rütiyeler, gerek o dönem açılan askeri okullara örenci hazırlamak, gerekse devlete memur yetitirmek amacıyla açılmıtır (1847). Rütiyelerin öretim süresi ilk açıldıklarında iki yıl idi, daha sonra dört yıla, 1859 yılından itibaren de altı yıla çıkarılmıtır. Sonra tekrar be, dört ve üç yıla indirilmitir. "ptidai mektep", Eitim Bakanlıı veya özel dernek ve kiiler tarafından kurulmu ilkokullardı. Bunlar 3 sınıflı idi. Sübyan mektebi de ilkokul manasına gelmekle beraber iptidai mekteplerden farklıdır. Sübyan, Arapça bir kelime olan sabi (çocuk) kelimesinin çouludur. Sübyan mektebi ise çocuklar için açılmı okul demektir. Bu okullar, 4-7 ya arasındaki erkek ve kız çocuklarına dini bilgiler vermek ve okuma yazma öretmek maksadıyla hizmet veriyordu. Hemen her mahallede bir tane bulunduundan halk arasında Mahalle Mektebi olarak anılıyordu. Bunlar genellikle camilere bitiik büyük bir odadan ibaretti. Medrese Osmanlı eitiminde Tanzimat dönemine kadar yegane kültür ocaı idi. Balangıçta bütün eitim faaliyetlerinin yapıldıı kurum olan medreseler, Tanzimat 9 A.g.e., s A.g.e., s

11 döneminde ve takip eden yıllarda Avrupa tarzında yüksek okulların ( Dar ül fünun) ve yeni mesleki okulların açılmasıyla sadece din eitimi veren okullar haline geldi 11. Yukarıdaki cümlelerde, okul türleriyle ilgili bilgilere yer verilmitir. imdi de Belen ile skenderun ve çevresindeki okul, örenci ve öretmen durumlarıyla ilgili bilgilerden söz edelim. Halep Vilayet Salnamesi ne göre; Belen deki rütiye mektebinde, 1 öretmen ve 30 örenci bulunmaktadır 12. skenderun daki rütiye mektebinde ise 3 öretmen, 40 örenci vardır. skenderun daki ptidai mektebinde, 1 öretmen, 100 örenci; Karaaaç iptidai mektebinde 1 öretmen, 40 örenci; Arsuz bucaına balı 3 iptidai mektepte ( Kilise Köyü ndeki mektepte 1 öretmen, 20 örenci, Açalı Köyü ndeki mektepte 1 öretmen, 25 örenci, Elhub Köyü ndeki mektepte 1 öretmen, 35 örenci) toplam 3 öretmen, 80 örenci bulunmaktadır 13. Yukarıdaki cümlelerden de anlaılacaı üzere, Belen ile skenderun ve çevresindeki 7 tane okulun 2 tanesi ortaokul, 5 tanesi de ilkokuldur. Ortaokullardaki toplam öretmen sayısı 4, örenci sayısı ise toplam 70 tir. skenderun ve çevresindeki ilkokullarda 5 tane öretmen ile 220 tane örenci vardır. Kısacası bu bölgede toplam 9 öretmen ile 290 örenci vardır. Burada u noktaya dikkati çekmekte yarar vardır. Bu sayılar sadece 7 okula aittir. Daha önce de belirttiimiz üzere, Belen ile skenderun ve çevresinde 27 tane okul vardı. Salnamede sadece iptidai ve rütiyelerle ilgili bilgilere rastlanmıtır. Hatay l Yıllıı nda, Birinci Dünya Savaı ndan önceki dönemde skenderun da eitimle ilgili u bilgiler yer almaktadır: Birinci Dünya Savaı ndan önceki dönemde daha çok belirli bir zümre çocuklarını okutmutur. skenderun da imdiki hükümet konaının alt katında 3 sınıflı bir rütiye ile bugünkü müftülük binasında da Deyr el Kermel adlı bir ilkokul bulunuyordu. Bunlardan baka, küçük bir örenci topluluuna sahip Franco-talien Koleji vardı. Ayrıca biri kilise civarında dieri de Belen de olmak üzere 2 Ermeni ilkokulu açılmıtı ( ). 12 Halep Vilayet Salnamesi, s A.g.e., s Hatay l Yıllıı 1967, stanbul, 1968, s

12 Yukarıdaki bilgilerden, skenderun da ilkokul ve ortaokulun yanı sıra Fransız talyan karıımı bir okul ile Ermenilere ait 2 okulun bulunduu anlaılmaktadır. skenderun ve Belen de; Fransız, talyan ve Ermenilere ait okulların yer alması hem Osmanlının hogörü politikasından hem de nüfusun yapısından kaynaklanmaktadır. Halep Vilayet Salnamesi ne göre Belen in M.1900 yılındaki nüfus durumu öyledir: Nüfus idaresi kaydından çıkarılan Beylan kazasının nüfus cetveli. 15 nas (Kadınlar) Zükur (Erkekler) Yekün (Toplam) slam Ermeni Katolik Ermeni Protestan Yekün Tablo 1: Belen in Nüfusu (M. 1900) Yukarıdaki tablodan Belen nüfusunun yaklaık % 85 inin Müslüman, % 11 inin Ermeni, % 4 ünün de Ermeni Katolik ve Protestan olduu anlaılmaktadır. Buna göre, nüfusun çounluunu Müslümanlar oluturmaktadır, diyebiliriz. Kadın ve erkek nüfusuna genel olarak bakıldıında önemsiz bir miktarla erkek nüfusun fazla olduu görülmektedir. Halep Vilayet Salnamesi ne göre skenderun un M.1900 yılındaki nüfus durumu da öyledir: 15 Halep Vilayet Salnamesi, s

13 Nüfus idaresi kaydından çıkarılan skenderun kazasının nüfus cetveli. 16 nas (Kadınlar) Zükur (Erkekler) Yekun (Toplam) slam Rum Ortodoks Ermeni Katolik Ermeni Yahudi Yekun Tablo 2: skenderun un Nüfusu (M. 1900) Yukarıdaki tablodan, skenderun nüfusunun yaklaık % 80 inin Müslüman, % 10 unun Rum Ortodoks, % 10 unun Ermeni Katolik, Ermeni ve Yahudi olduu anlaılmaktadır. Buna göre, skenderun nüfusunun çounluunu yine Müslümanlar oluturmaktadır. Kadın ve erkek nüfusuna bakıldıına erkeklerin daha belirgin bir sayıda kadınlardan fazla olduu görülmektedir. Genel olarak tablolara bakıldıında, 1900 yılında Belen ve skenderun un toplam nüfusunun olduu görülür. Bu nüfusun nicelii bir yana, nitelii de önemlidir. slamiyet, Hristiyanlık ve Musevilik gibi dinlere, Türk, Arap, Rum, Ermeni, Yahudi gibi ırklara mensup insanların bir arada yaadıı görülmektedir. Bu özellii ile skenderun ve çevresi kozmopolit bir hüviyet kazanmıtır. Bu kozmopolit yapı, eitim alanında okulların çeitlenmesinde (Ermeni, Rum okulu ile yabancı okullar) etkisini göstermektedir. Yine bu yapı, Manda daresi döneminde Fransızların, eitimi araç olarak kullanıp, Türk kültürünü zayıflatarak Hatay da nüfuz sahibi olmalarına neden olmutur. 16 A.g.e., s

14 2. FRANSIZ MANDA DARES DÖNEM NDE SKENDERUN DA ETM Birinci Dünya Savaı ndan sonra 30 Ekim 1918 de Osmanlı ile tilaf devletleri arasında Mondros Atekes Antlaması imzalandı. Antlamanın 7. maddesine göre: tilaf devletleri güvenliklerini tehdit edecek bir durumun ortaya çıkması halinde herhangi bir sevkülcey noktasını igal hakkına 17 sahip bulunuyorlardı. te bu maddeyi kendilerine dayanak tutan ngiliz ve Fransızlar, Kasım 1918 de skenderun u igal ettiler. 3 5 gün sonra ngilizler yerini Fransa ya bırakarak çekildi de balayan Fransa nın skenderun a sözde sahiplii 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Antlaması ile gerçee dönütü. Söz konusu antlamanın 7. maddesi öyleydi: skenderun mıntıkası için bir usulü idarei mahsusa tesis olunacaktır. Mıntıkai mezkurenin Türk ırkından olan sekenesi harslarının inkiafı için her türlü tekilattan müstefit olunacaklardır. Türk lisanı orada mahiyeti resmiyeyi haiz olacaktır. 18 Fransa, yukarıdaki madde ile skenderun da özel bir idare kurmayı, Türk halkının kültürel gelimeleri için her türlü kolaylıkları salamayı ve Türkçenin orada resmi dil olmasını kabul etmi oluyordu. Türkiye ise bu madde ile Hatay ın kontrolünü kaybetmi oluyordu. Nitekim bir süre sonra Hatay da Türk eitimi açısından olumsuz gelimeler görülmeye balandı. Rütiye bu devrede ilkokul haline getirilmitir. Fransız Koleji tekâmül ederek erkekler için College des Frères (Saint Joseph), kızlar için de bir Amerikan Koleji faaliyete geçirilmitir. 19 Yukarıdaki cümleden de anlaılacaı üzere, Fransa ve Amerika kendi kültürlerini aılama çalımalarına balamıtır. Fransız Manda daresi döneminde, Türk olmayan cemaatler için resmi okullar açıldı, özel okul açılması tevik edildi. Bu cemaatlere mensup çocuklar önceden Türkçe eitim görürken, bu okullarda Türkçeye hiç yer verilmedi 20. Yabancı okullardan ilerde ayrıntılı olarak bahsedeceiz. Yukarıdaki cümleler Ankara Antlaması nda Fransa nın verdii sözün havada kaldıını göstermektedir. 17 Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Atatürk Aratırma Merkezi, Ankara, 2002, s Düstur, 3.Tertip, C. 2, Ankara, 1921, s Hatay l Yıllıı 1967, s Bilgili, a.g.e., s

15 Fransa izledii politika gerei, sadece Türk olmayan cemaatlerle ilgilenmekle kalmadı. Türkler arasında da yenilik akımlarını ve muhafazakârlık tutumunu tevik ederek ikilik yaratmak için faaliyete geçti. öyle ki; Eski sübyan mekteplerine Ecol Coranique adı verilerek yarı resmi bir hüviyet kazandırıldı. Bu okullara medreselerden yetien hocalar tayin edilerek, maddi yardımda bulunuldu. Muhafazakâr aileler çocuklarını çounlukla bu okullara gönderiyorlardı. Bu okullarda dini ve geleneksel usulle öretim yapılıyor,çocuklar alfabeyi elifba kitaplarından yıllarca çalıarak öreniyorlardı 21. Bu tarz ezberci eitimin düünme yeteneini körelttiini iyi bilen Fransızların sübyan mekteplerinin devamına önem vermelerinin gerçek sebebi, Türk halkının inançlarını sömürerek Hatay daki yerlerini salamlatırmaktı. Bu amaçla çalımalarına devam eden Fransızlar, medreselere de el attı. Birinci Dünya Savaı nın ortaya çıkardıı ekonomik krizden vakıflar da nasibini aldı. Bu dönemde medreselere gerekli maddi kaynak salanamadı. Üstelik hükümet medreselere gereken önemi vermiyordu. Ayrıca savata medrese örencileri de askere alındıından medreseler örencisiz kalmıtı. Bu sebeplerden dolayı Türkiye de olduu gibi Hatay da da medreseler birer birer kapanmaya baladı 22. te, Fransızlar Hatay ı igal ettikleri zaman medreselerin durumu böyleydi. galden birkaç yıl sonra, Ankara Antlaması imzalanmı ( 20 Ekim 1921), 1923 yılında Türkiye de Cumhuriyet ilan edilmiti. Hatay da bu duruma sevinen Türkiye taraftarları olduu gibi eski idarenin devamını isteyenler de vardı. Çounluunu yalılar ve bir kısım medrese hocalarını içeren bu grup, Fransızlarca desteklendi. Bu muhafazakâr kesimin isteklerine uygun olarak medreselerin yeniden faaliyete geçmesi için Fransızlar harekete geçti. Vakıflara medreseler için bol ödenek ayrıldı. Bundan sonra Fransızların fazla uramasına gerek kalmadı. Çünkü bu grup, medrese konusunu Fransızlar lehine propaganda yaparak halka anlatmaya baladı. Bunun sonucunda sübyan mekteplerine daha çok örenci gönderilmeye balandı. Resmi okul bulunmayan köylerde bile caminin bitiiinde sübyan mektepleri açıldı. Fransızlar tarafından bu mekteplerde öretmenlik 21 A.g.e., s Bilgili, a.g.e., s

16 yapan imamlara taviz adı altında maa balandı 23. Bu durum Türk yönetiminin balamasına kadar devam etti. Yukarıdaki bilgilerden, Fransızların Hatay da nüfuzlarını korumak için sübyan mekteplerini ve medreseleri araç olarak kullandıkları anlaılmaktadır. imdi de Fransız idaresi altındaki Hatay da açılmı olan okullardan bahsedelim. Fransızlar Hatay ı igal ettikleri zaman Hatay da, Merutiyet döneminde kurulmu olan birçok okul vardı. Bunlar, Antakya da 5 sınıflı bir idadi, 1 kız rütiyesi, 1 erkek rütiyesi ile Belen ve skenderun da birer rütiyedir. Ayrıca bu belirtilen yerlerle Hatay ın muhtelif yerlerinde toplam 41 tane iptidai mektep vardı. Sava döneminde bu okullar kapanmıtı de Fransızlar söz konusu okulların tekrar açılmasına izin verdiler. Eski öretim programının aynen uygulanması ve zayıf bir öretim kadrosu ile çalımaya balayan bu okullar, bu ekilde 1921 yılına kadar devam ettiler yılında imzalanan Ankara Antlaması ndan sonra skenderun Mutasarrıflıına (Sancaın üst yöneticiliine) bir de Maarif (Eitim) Müdürlüü eklendi. Bu göreve de A. Mithat Kuseyri getirildi 24. skenderun daki okullara Fransızlar nasıl el atmı, bir bakalım: Hatay da Merutiyet döneminde açılan ilkokullar 3 sınıflı olup, programlarında dini öretim aır basıyordu. Bu okullar, 1928 de 5 sınıflı olarak düzenlendi ve ismi ptidai Mektep (lkokul) olarak kaldı. Birinci sınıftan itibaren Fransızca ve Arapça öretimine balanan bu okulların amacı, Sörler Okulu na (Fransızların kolej haline getirdii lise ) örenci yetitirmekti. Türkiye deki ilkokullarda belli bir program dahilinde sınıf usulü ve toplu öretim yapıldıı halde, Hatay daki ilkokullarda programsız ve grup usulü öretim yapılıyordu. Okulun 5. sınıfında örencilere, dier derslerden baarılı olup olmadıklarına bakılmaksızın Fransızcalarının iyi olup olmadıına göre sertifika veriliyordu. Manda daresi, 1928 den itibaren bu okulların sayısını arttırdı de bu okulların sayısı 26 ya ulamıtı. Köy okulları da aynı amaca yönelik hizmet veriyordu. Köye tek öretmen gönderilebildiinden bu öretmen her sene ehir okullarının 5. sınıflarında yapılan sertifika sınavına örenci yetitiriyordu. Öretmen baına ortalama örenci düüyor ve Fransızcayı iyi örenip sınavı kazanan örencilerin sayısı öretmenin baarı oranını belirliyordu. Öretmenin köylerde takip ettii Fransızca öretiminin dıında Türkçe öretimi için ne okuttuu ve hangi programı takip ettii sorulmazdı. Bu köy okullarının 23 A.g.e., s Bilgili, a.g.e., s

17 Türkiye deki köy okullarına denk olup olmadıı veya Antakya daki iptidai mekteplerle aynı olup olmadııyla ilgili Sancak Maarif daresinde hiçbir resmi kayıt mevcut deildi den itibaren bilinçli olarak sayıları arttırılan bu okullar, 1938 de 66 taneydi 25. Yukarıdaki cümlelerden de anlaılacaı üzere, hem ilkokul hem de köy okullarında baarılı sayılabilmek için Fransızca nın iyi derecede bilinmesi gerekiyordu. Sancaktaki ilkokullarda Türk kültürünü zayıflatıp, Fransız kültürünü aılamak isteyen Fransızlar ilkokulların sayısını bilinçli olarak arttırdılar. Yıl Okul Sayısı Örenci Sayısı Tablo 3: skenderun Sancaı ndaki Okul ve Örenci Sayıları 25 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bk. Bilgili, a.g.e., s

18 skenderun Sancaı nda bulunan ilkokulların Manda daresi nin kuruluundan 1933 yılına kadar geliimi 26 yukarıda gösterilmitir. Tablodan da anlaılacaı üzere, 1933 yılına gelindiinde skenderun Sancaı nda 65 tane okul, yaklaık tane örenci bulunmaktadır. Okul ve örenci sayısının fazlalıı Fransızların amaçlarına ulatıklarını göstermektedir. Yoksa, Ankara Antlaması nda söz verildii gibi Türk kültürünün gelitirilmesi için çaba harcandıını göstermemektedir yılında, Eitim Müdürü olan Dr. A.Mithat Kuseyri nin, 1931 yılında Hatay okullarının durumu hakkında verdii bilgilere göre; Sancaktaki 66 okuldan üçte ikisi Türk okuludur. skenderun daki Türk okulları ile yabancı ve cemaat okullarının sayısı eittir. Türk okullarında bütün dersler Türk öretmenler tarafından Türkçe okutulurdu. Arap örenciler için Türkçe mecburiyeti yoktu 27. Daha önceki bilgilerde 1931 yılında skenderun Sancaı nda 65 okul bulunduunu görmütük. Yukarıdaki cümlelerde ise 1931 yılında 66 okulun bulunduu belirtiliyor. Burada u noktaya dikkat çekmekte yarar vardır. fade edilen okul sayıları arasında görülen tutarsızlıklar, sayılarda deitirme, küçültme veya abartmalar yapıldıını düündürüyor. Bunu, o dönemin siyasi yapısına balayabiliriz. Ayrıca yukarıdaki cümlelerde Türk okullarında bütün derslerin Türkçe okutulduu belirtiliyor. Halbuki fizik, kimya, matematik dersleri Fransızca, tarih, corafya ve edebiyat dersleri Türkçe okutuluyor, bunun yanında Arapça dersi de görülüyordu öretim yılı Sancak Maarif daresi nin resmi istatistiklerine göre; skenderun da 15 ilkokul, 20 öretmen, 878 örenci bulunmaktadır. Yine 1 resmi kız okulu, 5 öretmen, 43 ü Türk, 197 örenci bulunmaktadır. Fransız yönetimi altında geçen yıllar içinde Hatay da Arapça öretmek, Fransızca eitim yaptırmak için okullar açıldıı halde Türkçe eitim yapan Türk okullarının sayısı arttırılmamı, aksine Ermeniler için 20 den fazla okul açtırılmıtır 28. Yukarıdaki bilgilere göre, öretim yılında skenderun da toplam 16 okul, 25 öretmen ve örenci bulunmaktadır. Ayrıca burada önemli bir nokta da, kız okulunda 197 örenciden sadece 43 tanesinin Türk olmasıdır. Bu durumda, özbeöz halkı Türk olan skenderun da, eitimden en az faydalanan kiiler Türk çocuklarıdır, diyebiliriz. Bunu aaıdaki bilgiler daha net gösterecektir. 26 Mehmet Tekin, Hatay da Eitim ve Kültür, Ankara, ( basım yılı yok), s Bu konuda ayrıntılı bilgi için bk. Tekin, a.g.e., s A.g.e., s

19 Mesut Fani Bilgili, Fransız Manda daresi döneminde, Türk çocuklarının eitim durumu ile ilgili bilgi verirken unları söylemektedir: Türk unsuruna mensup ve 6-14 ya arasında, yani tam tahsil çaında bulunan çocuktan yalnız ü okuma örenebilmitir. Bu hali dier unsurlara mensup çocukların kültürel durumları ile mukayese edince facia büsbütün tebarüz ediyor. Türk çocukları bu feci vaziyette bulunurken Ermenilerin tahsil devresinde bulunan çocuundan ü, Rum Ortodoksların çocuundan i, Katoliklerin çocuundan 826 sı, Protestanların 244 çocuundan 216 sı ve Yahudilerin 79 çocuundan 57 si muntazaman mekteplere devam ediyorlardı. unu da ekleyelim ki, Hataylı Hristiyan çocukları misyonerler tarafından himaye görerek okutulmulardır. Bugün Hristiyan çocuklarının % i okuma yazma bilirken Türk çocuklarının ancak % 10 u okuyabilmitir. 29 Yukarıdaki bilgilerden de anlaılacaı üzere, Fransız Manda daresi döneminde, skenderun Sancaı nda okuma yazama çaındaki nüfus Türk, Ermeni, Rum Ortodoks, Katolik, 244 Protestan ve 79 Yahudi olmak üzere toplam tür. Bu nüfusun Türk, Ermeni, Rum Ortodoks, 826 Katolik, 216 Protestan ve 57 Yahudi olmak üzere ü okuma yazma bilmektedir. Yani okuma yazma çaındaki nüfusun yaklaık % 30 u okuma yazma bilmektedir. Bu oranın da % 25 i Hristiyan, % 5 i ise Türk çocuklarıdır Türk çocuundan ü okuma yazma bilirken, Türk olmayan kiinin ü okuma yazma bilmektedir. Kısacası, Türklerdeki okuma yazma oranı % 13 civarında iken, Türk olmayanlarda bu oran % 75 civarındadır. Bu oranlar, Manda daresi döneminde Türklerin eitimden ne kadar uzak tutulduunu göstermektedir. Türk okullarıyla ilgili bu bilgilerden sonra, imdi de yabancı ve cemaat okullarından bahsedelim. Fransız Manda daresi nden önce Hatay da Türk olmayanların kendilerine ait okulları yoktu. Yalnız Ermenilerin 8 tane küçük köy mektebi ve Ortodoksların da Rusya himayesinde 2 tane iptidai mektebi vardı. Türk olmayanların çocukların eitimi ile daha çok misyonerler megul oldu. Azınlıklar çocuklarını genellikle bu yabancı okullara gönderdikleri için ayrıca okul açmak ihtiyacını hissetmemilerdir. 29 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bk.bilgili, a.g.e., s

20 skenderun da okul açan misyonerler ve okul açma tarihleri unlardır: 1. talyan Karmi Frerler Okulu (L école talienne des Pères Carmes): ngiliz Presbiteryen (Presbiterien) Misyonerleri: Katolik Frerler (Les Frères des Ecoles Chrétiennes): Birinci Dünya Savaı nda kapatılan bu okulların 1918 de yeniden açılmasında ve faaliyetlerine devam etmesinde Fransızlar koruyucu bir tavır sergilemitir 30. Yukarıdaki bilgilerden de anlaılacaı üzere, misyonerler, skenderun da 19. yüzyıldan itibaren okul açmaya balamılardır.bunu ihtiyaç olarak hissetmelerinde skenderun un nüfus yapısı etkili olmutur. skenderun daki farklı dil, din ve inançların bir arada yaamasını kendilerine çok uygun bir ortam olarak gören misyonerler açtıkları okullarda kültürlerini yaymaya çalımılardır. Misyonerlerin amaçlarını iyi bilen ve bu durumu çıkarlarına uygun gören Fransızlar, yukarıda da belirtildii gibi, Birinci Dünya Savaı döneminde kapalı olan bu okulların yeniden açılmasında ve faaliyetlerine devam etmelerinde bir sakınca görmemilerdir. Çünkü misyonerlerin çalımaları, Fransızların amaçlarına ulamaları için kolaylık salayacaktır. Bu özelliinden dolayı misyonerler rahat bir çalıma ortamı bulmular ve eitimi araç olarak kullanmılardır. Misyonerlerin ve Türk olmayanların çabaları sonucu, 1890 lı yıllardan 1939 lara kadar skenderun da çeitli yabancı ve cemaat okulları açılmıtır. öyle ki; skenderun da, 1891: 58 örencili bir Hristiyan Okulu 1899: 45 örencili bir Rum Erkek Okulu 45 örencili (25 E+20 K) 2 Ermeni Ortaokulu 60 örencili (35 E+25 K) 2 Fransız Ortaokulu 1903: 166 örencili 5 adet ortaokul açılmıtır 31. Yukarıdaki bilgilerden de anlaılacaı üzere, yabancılar 19. yüzyıldan itibaren skenderun da okul açmaya balamılardır. Zamanla ve fırsatını buldukça bu okullar çoalacaktır. 30 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bk.bilgili, a.g.e., s Tekin, a.g.e., s

21 Gittikçe sayıları artan bu okulların yılında durumları öyleydi 32 : Okulun Adı Kız Erkek Toplam ngiliz Okulu Frerler Okulu Sen-Jozef (Sörler) Kız Okulu talyan Sen Jorj Erkek Okulu Karmelit (Sörler) Kız Okulu Nobaryan Karma Okulu Yunan (Rum) Karma Okulu Ortodoks Karma Okulu Tablo 4: skenderun daki Yabancı Okullar Konumuz itibariyle sadece skenderun daki örenci sayısını burada belirtmeyi uygun bulduk. Yukarıda belirtilen okullardaki örenci sayısı 872 kız, erkek olmak üzere toplam dır. Bu sayılar dikkate alındıında yabancı, azınlık ve dier cemaatlere ait nüfusun % 75 inin okuma yazma bilir hale geldiini görüyoruz. Bunda Fransız Manda daresi nin teviki ve misyonerlerin çalımalarının büyük payı vardır. Halkının özbeöz Türk olması, en çok Türkçe konuulması ve hükümetin resmi dilinin de Türkçe olmasına ramen Manda daresi nin politikası gerei bu okullarda Türkçeye yer verilmemitir. Türklük aleyhine duygular aılanmıtır. Yabancı okullar Hatay ın Türkiye ye katılmasından sonra birer birer kapanmaya balamıtır. 32 Bilgili, a.g.e.,s

22 3. HATAY DEVLET ZAMANINDA SKENDERUN DA ETM Hatay Devleti, 2 Eylül 1938 de kuruldu. Uygulamaya koyduu politika gerei her alanda Türkiye ile sıkı ilikilerde bulundu. Özellikle eitim alanındaki ihmalleri ortadan kaldırmak için bazı giriimlerde bulundu. A. Faik Türkmen Eitim Bakanı, Nuriye Siliöz Eitim Müfettii olarak atandı. A.Faik Türkmen ve Nuriye Siliöz ün çalımaları ile Hatay ın asıl unsuru olan Türklere daha çok eitim imkânları sunulmaya baladı. Çünkü o tarihlerde yabancılarda okuma yazma oranı % 75 iken Türklerde ancak % 13 civarında idi. Bu geri kalmılıın derhal düzeltilmesi gerekiyordu. Bunun için Türkiye den öretmenler getirildi. Hatay gençleri Türkiye deki çeitli okullara gönderildi. Mevcut öretmenler büyük ölçüde boalan okulların öretmen kadrosunu doldurmaya yetmediinden kurslar düzenlendi. Yabancı okullarda önceden Türkçeye yer verilmezken, yeni düzenlemeyle Türkçe dersleri konuldu. Fransızca eitime sınır getirildi, sadece yabancı dil olarak okunmasına izin verildi, Fransızca programlı okullar kapatıldı. Ortaokullar açılmaya balandı.ancak tüm iyi niyetli bu çalımalara ramen 1938 de öretime balayan skenderun Ortaokulu nda zamanında öretmen kadrosu oluturulamaması ve ders kitaplarının salanamaması yüzünden dersler uzun süre bo geçmitir 33. Hatay Devleti zamanında skenderun da merkezde eskiden var olan okullara 2 okul daha ilave edilmitir. Bunlar: skenderun Merkez lkokulları Öretmen sayısı Müdür 1. Karma Türk Okulu 4 Suphi Bengi 2. Karma Arap Okulu 4 Mehrinnisa Çınçın Tablo 5: 1939 Yılında skenderun Merkezinde Açılan Okullar 33 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bk. Tekin, a.g.e., s

23 skenderun da okulu bulunan ve öretmen tayin edilen köyler unlardır: Akarca, Karayılanlı, Sakıt, Abacılı Güzelli, Abacılı Oullu, Karahüseyinli, Müftüler, Soukoluk (Öretmeni Ermeni), Karaaaç, Akçay, Kiliseönü, Ekber (Öretmeni Türk deil), Arsuz (Öretmeni Türk deil), Haymaseki, Elhub, Araphan 34. Yukarıdaki tablodan da anlaılacaı üzere, skenderun da merkezde 2 tane okul açılmıtır. Bu okullarda 8 tane öretmen görev yapmıtır. Karma Arap okulunun açılması, skenderun da Türklerle birlikte yaamakta olan belirli bir miktarda Arap nüfusun bulunduunu göstermektedir. Özetle, Hatay Devleti zamanında, skenderun merkezinde 2, köylerde 15 tane okul açılmıtır. Bu durum Hatay idaresinde eitim için sarf edilen çabanın büyüklüünü göstermektedir. 34 Tekin, a.g.e., s

24 KNC BÖLÜM 1939 YILINDA SKENDERUN DA AÇILAN OKULLAR Fransızlar Hatay dan çekildikten sonra skenderun da eitime büyük bir önem verilmi, yılların oluturduu kayıplar telafi edilmek istenmitir. Bunun için Türkiye Cumhuriyeti nde olduu gibi skenderun da da okullar açılmı ve Türkçe eitim hızla yaygınlatırılmıtır yılında skenderun da iki tane ilkokul (Namık Kemal ve Mithat Paa) ve bir tane ortaokul (skenderun) açılarak eitim hamlesi balatılmıtır. Dier unsurlara göre eitimin her alanında geri kalmı bulunan Türkler, bu durumu telafi için büyük bir çaba içine girmiler ve açılan okullara rabet göstermilerdir. imdi de bu okulları görelim. 1.LKOKULLAR 1.1. Mithat Paa lkokulu Resim 1: Mithat Paa lkokulu 20

25 Mithat Paa lkokulu, Mithat Paa Caddesi üzerinde, Katolik Kilisesi karısında ve Halk Kütüphanesi nin yanında bulunmaktadır. Okulun ilk katı 1924, ikinci katı ise 1926 yılında Fransızlar tarafından tamamlanmıtır. Yapılı tarihi itibariyle günümüze kadar ayakta durmayı baarmı eski yapılardan biridir. Yıma bina eklindedir. Ray sistemi kullanılmıtır. Taban döemeleri ve sıralar orijinalliini korumaktadır. Fransızlar bu binayı Kız Koleji olarak öretime açmıtır. Rahibe Okulu olarak da kullanıldıı söylenmektedir. Binada büyük bir sinema salonu da vardır. Sinema salonunun Katolik Kilisesi ne balı olduu bilinmektedir. Ancak imdi ikisi arasından yol geçmektedir. Resim 2: Katolik Kilisesi Söz konusu sinema salonunda bugün de yerinde duran Fransızlardan kalma tarihi bir sinema makinesi, bir piyano ve bir de ocak bulunmaktadır. 21

26 Resim 3: Fransızlardan Kalma Sinema Makinesi Resim 4: Fransızlardan Kalma Ocak 22

27 Kız koleji olarak anılan okul, Hatay Devleti zamanında 10. ilkokul adını almıtır. Ancak Hatay 1939 da Türkiye Cumhuriyeti nin bir ili olduktan sonra alınan bir kararla 1 Eylül 1939 tarihinde Mithat Paa lkokulu olarak adı deitirilmitir. Okulun ilk müdürü smail Hakkı Öbek tir. Mevcut sınıflar yetersiz olduundan ek bir bina yapılmıtır. 67 yıldır çok sayıda örenci yetitiren okul, 8 yıllık zorunlu temel eitim kanunu ile Mithat Paa lköretim Okulu adını almıtır. Mithat Paa lköretim Okulu verdii eitim ve öretim ile her sene en az 95 örenciyi Anadolu ve Fen liselerine yerletirmesi ile beraber sosyal ve sportif baarılar elde ederek baarılı sporcular yetitirmektedir. Bilgi yarımalarında ve satranç müsabakalarında her sene baarılar elde edilmektedir Namık Kemal lkokulu Bu okul devlet tarafından 1939 yılında açılmıtır. Vatan ve hürriyet airi olan Namık Kemal in adının yaatılması için okula bu isim verilmitir yılında ortaokul bölümü de faaliyete geçmitir yılında ilk ve ortaokul bölümleri birletirilerek Namık Kemal lköretim Okulu adını almıtır. 2.ORTAOKULLAR 2.1. skenderun Ortaokulu skenderun daki en eski okuldur. skenderun Lisesi, ehit Pamir Caddesi üzerinde bulunmaktadır. (bk.ek:2) imdiki metrekarelik alan üzerinde o zamanlar ehit Pamir Caddesi üzerinde bulunan binalar mevcut idi. u anda okul bahçesinin içerisinde bulunan Atatürk büstünün olduu yerde Jandark ın heykeli vardı. Jandark (Jeanned are) Fransızların ngilizlere karı mücadelesinde, 7. Charles ın tahta geçmesinde ve kral ilan edilmesinde yararlılıkları görülen bir kadın kahramandır. skenderun ortaokulu, öretim yılında College des Freres adı altında hizmete açıldı. Frerler misyon grubu tarafından açılan bu okul, Alman ve talyanların faaliyetlerine karı Fransa dan destek gördü. Birinci Dünya savaı sırasında ( ) kapalı kalan okul, 1918 de tekrar açıldıından çok rabet gördü. Yeni bir okul binası yapıldı. Manda idaresinin kayıtlarına göre, 1933 te 400 örencisi oldu de Bu konuda ayrıntılı bilgi için bk. ( ). 23

28 örenci kayıtlı gözüküyordu da bu okul skenderun Ortaokulu olarak yeniden organize edildi dan 1955 yılına kadar ortaokul olarak devam etmitir. 15 Mayıs 1955 tarihinde lise kısmının da açılmasıyla orta-lise beraber öretime balamıtır öretim yılında ortaokul bünyesinden kaldırılmı yalnız lise olarak öretime devam eden bir eitim yuvası olmutur. Resim 5: skenderun Lisesi nin Bugünkü Hali (sol profili) 36 Tekin, a.g.e., s

29 Resim 6: skenderun Lisesi nin Bugünkü Hali (ön profili) Resim 7: skenderun Lisesi nin Bugünkü Hali (sa profili) 25

30 Hatay Devleti zamanında skenderun Ortaokulu nda öretmen kadrosu oluturulamadıı ve zamanında kitap salanamadıı için dersler uzun süre bo geçmitir öretim yılında skenderun Ortaokulu nda 407 örenci bulunmaktadır 37. Lisede örenci sayısı hızlı bir ekilde artmıtır döneminde 427 iken döneminde e yükselmitir. 60 öretmeni olan lise, kültür alanında olduu kadar spor yönünden de ehrin uyanmasına öncülük etmitir öretim yılında liseler arası masa tenisi ampiyonu olan skenderun Lisesi, Millî Eitim Bakanlıı nın taktirini kazanmıtır 38. Özetle, imdiki skenderun Lisesi nin binası 1910 lu yıllarda yapılmıtır. Hatay ın anavatana katılmasına kadar Fransızlara hizmet eden kolej, 1939 dan itibaren skenderun Ortaokulu olarak faaliyette bulunmutur te lise kısmı da açılmıtır. lk yıllarda alt yapı eksikliinden dolayı örenci ve öretmen sayısı az olmutur. Ancak zamanla gerekli zemin oluturularak örenci ve öretmen sayıları artmıtır. Bu durum bize skenderun halkının okuma bilincine eritiini göstermektedir. 37 Tekin, a.g.e., s Hatay l Yıllıı 1967, s

31 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 1939 DAN SONRA SKENDERUN DA AÇILAN OKULLAR 1939 yılında Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde yaamaya balayan skenderun da iki ilkokul ile 1 ortaokulun açılmasıyla balatılan eitim hamlesi 1939 dan sonra da hızla devam ettirilmitir dan sonra açılan okullardan bahsetmeden önce eitim sistemimizdeki bir deiiklikten söz edelim. Eitim sistemimizde öretim döneminde balatılan yeni bir uygulama ile ilkokul ve ortaokul mezuniyeti kaldırılmı, yerine ilköretim mezuniyeti getirilmitir. Böylece bu yeni sistemle zorunlu temel eitim 5 yıldan 8 yıla çıkarılmıtır. Eitim sistemimizdeki bu deiiklik nedeniyle ilkokul (5 yıl) ve ortaokul (3 yıl) birleerek ilköretim okulu adını almıtır. Ancak, bu çalımada okulları anaokulu, ilkokul, ortaokul, lise ve yüksek okul eklinde gruplandıracaız. 1. ANAOKULLARI nsanlar kültür seviyesi arttıkça anaokulu eitimine daha çok önem vermitir. Türkiye nin her yerinde olduu gibi skenderun da da durum böyledir. Önce ailede balayan eitim sonra okullarda devam etmektedir. Aileler, çocuklarını okul hayatına alıtırma devresi olarak bilinen anaokulu eitimine son zamanlarda önem vermeye balamılardır. Bu geç kalmılıın sebebi, okul öncesi eitimin gerekli olduu anlayıına sahip olmanın da geç kalmı olmasıdır. Okul öncesi eitim, sadece anaokullarla deil, ilkokul bünyesindeki anasınıfları ve krelerle de yapılmaktadır. Amaç, çocuu salıklı bir ekilde okul hayatına hazırlamaktır li yıllarda, skenderun da okul öncesi eitim yapan kurulu sadece bir taneydi. O da Demir-Çelik Fabrikaları nın bünyesinde bulunuyordu yılında faaliyete geçen krete 1980 yılında 70 kadar örenci vardı yılına kadar skenderun da, anaokulu olarak eitim yapan kurulu yoktur yılında açılan Dr. Gani Bahadırlı 75. Yıl Anaokulu ile 2003 yılında açılan Demirçelik Anaokulu olmak üzere günümüzde skenderun da 2 tane anaokulu bulunmaktadır. Anaokulu eitimi, ilkokulların bünyesinde anasınıfı adı verilen dershanelerde de yürütülmektedir. lçemizde merkezde 23 ilköretim okulunda 45 anasınıfı ubesi, köylerde 18 ilköretim okulunda 19 anasınıfı ubesi olmak üzere toplam 64 anasınıfı ubesi 27

32 bulunmaktadır. Bu sınıflarda toplam örenci örenim görmektedir. Bu örencilere 69 okul öncesi öretmeni eitim vermektedir 39. Yukarıdaki sayılardan da anlaılacaı üzere, aileler çocuklarını anaokullarına gönderme ihtiyacını son zamanlarda hissetmilerdir. Bunun sebebi bu okullara göndermenin gerekli olduu bilincine geç varmalarıdır. Önceleri, çalıan elerin çocukları krelere ve anasınıflarına gitmilerdir. Bunların sayısı da 1990 lı yıllara kadar oldukça azdır. Son yıllarda ise sadece karı koca çalıan aileler deil, ev hanımları da çocuklarını anasınıfları veya anaokullarına göndermeye balamılardır. 2.LKOKULLAR lkokullar, okul hayatının ilk basamaını tekil eder. Bu okullarda insanlar sadece okuma yazmayı deil, sosyal hayatında gerekli olan bilgileri de örenir tan 2000 yılına kadar skenderun da birçok ilkokul açılmıtır. Bu okulları açılı tarihlerine göre onar yıllık süre içerisinde belirteceiz. Böylece okulların sayılarına bakılarak geliimi rahatlıkla incelenebilecektir. Burada bir noktaya dikkat çekmekte yarar vardır.okulların adlarına bakıldıında, okulların adlarını ya bulundukları köy veya kasabadan ya da önemli ahıslardan aldıkları görülmektedir. Devlet tarafından yaptırılan bu okullara önemli ahısların isimlerinin verilmesi, bu insanların hatıralarının bu eserlerle yaatılmak istenmesinden kaynaklanmaktadır. Zira bu insanlar yaamlarında yaptıkları ilerle önem kazanmıtır Yıllarında Açılan lkokullar 40 Kurulu Tarihi 1940 Okulun Adı Çırtıman lkokulu Paakaraca lkokulu 1941 Naci Uyar lkokulu 1944 nönü lkokulu 1945 Arpaderesi lkokulu 39 ( ). 40 Hatay Millî Eitim Müdürlüü ne dilekçe ile bavurularak bilgi istenmitir. Tablolarda gösterilen bilgiler bu ekilde elde edilmitir. 28

33 Güzelçay Havaradar lkokulu Karahüseyinli lkokulu 1948 Hacı Ahmetli Köyü lkokulu Tablo 6: skenderun da Yılları Arasında Açılan lkokullar yılları arasında skenderun da 8 tane ilkokul açılmıtır. Bu okulların 4 tanesi merkezde, 4 tanesi de balı kasaba ve köylerde açılmıtır Yıllarında Açılan lkokullar 41 Kurulu Tarihi Okulun Adı 1953 Emine Saadet Çarmıklı lkokulu 1954 Atatürk lkokulu 1957 Bekbele Fatih lkokulu Derekuyu lkokulu 1958 Akarca lkokulu Haymaseki lkokulu Karaaaç Hatun lkokulu 1959 Gazi lkokulu Tablo 7: skenderun da Yılları Arasında Açılan lkokullar yılları arasında 8 tane ilkokul açılmıtır. Bu okulların 3 tanesi merkezde, 5 tanesi de balı kasaba ve köylerde bulunmaktadır. 41 Hatay Millî Eitim Müdürlüü ne dilekçe ile bavurularak bilgi istenmitir. Tablolarda gösterilen bilgiler bu ekilde elde edilmitir. 29

34 Yıllarında Açılan lkokullar 42 Kurulu Tarihi Okulun Adı 1960 Konacık lkokulu 1961 Yukarı Kepirce lkokulu Yunus Emre lkokulu 1962 Bitiik lkokulu Çetillik lkokulu 1963 Arpa Gedik lkokulu Avcılar suyu lkokulu Gökmeydan lkokulu Kurtbaı lkokulu Organize Sanayi lkokulu Höyük lkokulu 1964 Beyköyü lkokulu Helvalı lkokulu P. Büyükdere lkokulu 1965 Düünyurdu lkokulu Kozaklı lkokulu 1966 ükrü Kanatlı lkokulu 1967 Aaı Kepirce lkokulu 1968 Amiral Durcan lkokulu Arpaçiftlik lkokulu 42 Hatay Millî Eitim Müdürlüü ne dilekçe ile bavurularak bilgi istenmitir. Tablolarda gösterilen bilgiler bu ekilde elde edilmitir. 30

35 Çınarlı lkokulu Nergizlik lkokulu Tülek lkokulu 1969 Be Temmuz lkokulu Harlısu lkokulu Tablo 8: skenderun da Yılları Arasında Açılan lkokullar yıllarında 25 tane ilkokul açılmıtır. Bu dönem en çok okulun açıldıı dönemdir. Nüfusun okuryazar kısmı bu dönemden sonra artmaya balayacaktır. Sonraki yıllarda okuryazar oranının artması bu zemin üzerinden salanacaktır Yıllarında Açılan lkokullar 43 Kurulu Tarihi Okulun Adı 1971 Üçgüllük Gülcihan lkokulu 1972 Alparslan lkokulu Demir Çelik lkokulu Kıla Köyü lkokulu 1973 Cemal Gürsel lkokulu 1974 Ticaret ve Sanayi lkokulu 1975 Avcılarsuyu Deirmendere lkokulu irin Yurt lköretim Okulu Gübre Fabrikaları T.A.. lkokulu 1976 Kılıç Ali Paa lkokulu ehit Yener lkokulu 43 Hatay Millî Eitim Müdürlüü ne dilekçe ile bavurularak bilgi istenmitir. Tablolarda gösterilen bilgiler bu ekilde elde edilmitir. 31

36 1977 Bekbele lkokulu Fikret Koçak lkokulu Gültepe lkokulu Tablo 9: skenderun da Yılları Arasında Açılan lkokullar yıllarında 14 tane ilkokul açılmıtır. Bu okulların 9 tanesi merkezde, 2 tanesi Uluçınar a balı köy ve kasabalarda, 3 tanesi de merkeze balı kasabalarda açılmıtır Yıllarında Açılan lkokullar 44 Kurulu Tarihi Okulun Adı 1982 Sadık Altıncan lkokulu 1983 Denizciler Çamlık lkokulu 1984 Konacık Kılaçayı lkokulu 1987 Deniz Nakliyecileri Dernei lkokulu 1989 Emel Akçay lkokulu Tablo 10: skenderun da Yılları Arasında Açılan lkokullar yıllarında 5 tane ilkokul açılmıtır. Bu okullardan 3 tanesi merkezde, 1 tanesi merkeze balı Denizciler kasabasında,1 tanesi de Uluçınar a balı Konacık köyünde açılmıtır. 44 Hatay Millî Eitim Müdürlüü ne dilekçe ile bavurularak bilgi istenmitir. Tablolarda gösterilen bilgiler bu ekilde elde edilmitir. 32

37 Yıllarında Açılan lkokullar 45 Kurulu Tarihi 1990 Okulun Adı Gözcüler lkokulu Nardüzü lkokulu Üçgüllük lkokulu 1992 Abdülkadir Kocaba lkokulu Haymaseki Yeni Mahalle lkokulu Sarıseki Belediye lkokulu Kurtulu lkokulu 1993 Bekbele Gedik Saray lkokulu 1994 Selahattin Alanya lkokulu Yahya Kemal Beyatlı lkokulu 1995 Ali Kemal Zirolu lkokulu Dr. Gani Bahadırlı Bahadırlı lkokulu M. Kemal lkokulu 1996 skenderun lkokulu ve Okulu Karayılan Saraç lkokulu Uluçınar lkokulu 1997 Atatürkçü Düünce lkokulu 1998 Madenli lkokulu 1999 Akdeniz lkokulu Sarıseki Organize Sanayi lkokulu 45 Hatay Millî Eitim Müdürlüü ne dilekçe ile bavurularak bilgi istenmitir. Tablolarda gösterilen bilgiler bu ekilde elde edilmitir. 33

38 2000 Bekbele Cumhuriyet lkokulu Tablo 11: skenderun da Yılları Arasında Açılan lkokullar yıllarında ise 21 tane ilkokul açılmıtır. Bu okulların 10 tanesi merkezde, 6 tanesi de merkeze balı kasabalarda, 5 tanesi de Uluçınar a balı köy ve kasabalarda açılmıtır. nsanların örenim hayatının ilk basamaı aile, ikinci basamaı okuldur. lkokullar ise, atılan temeldir. Temelin salam olması, üzerine çıkılacak katların ayakta durmasını salayacaından ilkokullar oldukça önemlidir. Toplumun kültürlü, en azından okuryazar olabilmesi için bu kurumlara ihtiyaç oldukça fazladır. Bu kadar önemli olan bu okulların sayılarının arttırılması için bütün ülkede olduu gibi skenderun da da çaba harcanmıtır yılları arasında skenderun da toplam 81 tane ilkokul açılmıtır. skenderun a balı bucak ve köylerin nüfusu arttıkça, daha dorusu okul çaına gelen çocukların nüfusu arttıkça okul ihtiyacı da buna paralel olarak artmıtır. Bu nedenle devlet gerekli yerlere okul açmayı kendine görev bilmitir. skenderun da günümüzde 91 tane ilköretim okulu bulunmaktadır. lçedeki okul ve örenci sayıları ile okuma yazma oranlarına bakıldıında devletin eitime yaptıı yatırımın boa gitmedii açıkça görülmektedir. 3.ORTAOKULLAR 46 Kurulu Tarihi Okulun Adı 1939 skenderun Ortaokulu 1966 Merkez Ortaokulu 1966 Cumhuriyet Ortaokulu 46 Refik Kireççi, Kentimiz skenderun, skenderun, (basım yılı yok), s

39 1967 Atatürk Ortaokulu 1969 Be Temmuz Ortaokulu 1972 Namık Kemal Ortaokulu 1975 Sarıseki Ortaokulu 1976 Nardüzü Ortaokulu 1976 arkkonak Ortaokulu 1978 Bekbele Ortaokulu 1979 Akçalı Ortaokulu 1979 Höyük Ortaokulu Tablo 12: skenderun da Açılan Ortaokullar Yukarıdaki müstakil ortaokullardan baka Gözcüler Ortaokulu, Gübre Fabrikaları T.A.. Ortaokulu, Karahüseyinli Ortaokulu ve Konacık Ortaokulu da açılmıtır. Ayrıca 5 tane de lise bünyesinde ortaokul açılmıtır. Bunlar; Barbaros Lisesi, Cumhuriyet Lisesi, Demir Çelik Lisesi, Belen Lisesi ve stiklal Makzume Anadolu Lisesi bünyelerindeki ortaokullardır. Ortaokul sayısı 1939 yılında 1 tane iken, 1979 da 11 e (skenderun Ortaokulu 1955 yılında orta-lise beraber eitime balamı,1967 yılında orta kısım kaldırılmıtır.), 1987 yılında ise 20 ye yükselmitir öretim yılında ilkokul ve ortaokul mezuniyeti kaldırılarak ilköretim mezuniyeti getirilmi, mevcut ortaokullar bulundukları ilkokulla birlemitir. Örnein Yunus Emre lkokulu ile 1991 yılında açılan Vali Sami Oytun Ortaokulu aynı bahçede bulunuyordu. 8 yıllık temel eitim kanunuyla ortaokul ilkokulla birleerek Yunus Emre lköretim Okulu adını almıtır. 35

40 4.LSELER 4.1. Genel Liseler 47 Kurulu Tarihi Okulun Adı 1955 skenderun Lisesi 1973 Cumhuriyet Lisesi Demir Çelik Lisesi 1978 Belen Lisesi 1979 Barbaros Lisesi 1992 Denizciler Lisesi 1994 emsettin Mursalolu Lisesi Ticaret ve Sanayi Odası Lisesi Tablo 13: skenderun da açılan Genel Liseler Yukarıdaki tablodan da anlaılacaı üzere, yılları arasında skenderun da 8 tane genel lise açılmıtır. Bunlardan Belen Lisesi, 1990 yılından itibaren skenderun daki okullar arasında sayılmamaktadır. Çünkü, 1990 yılında Belen Hatay ın ilçesi olmutur. 47 Hatay Millî Eitim Müdürlüü ne dilekçe ile bavurularak bilgi istenmitir. Tablolarda gösterilen bilgiler bu ekilde elde edilmitir. 36

41 4.2. Meslek Liseleri 48 Kurulu Tarihi Okulun Adı 1949 Kız Meslek Lisesi Pratik Kız Sanat Okulu Erkek Sanat Okulu 1972 Endüstri Meslek Lisesi Salık Meslek Lisesi 1993 Anadolu Meslek ve Meslek Lisesi 1996 Nardüzü Kız Meslek Lisesi.Ticaret M.L. ve Rotary Ana.Tic.Lisesi Tablo 14: skenderun da Açılan Meslek Liseleri Yukarıdaki tablodan da anlaılacaı üzere, yılları arasında skenderun da 8 tane meslek lisesi açılmıtır. Pratik Kız Sanat Okulu ile Erkek Sanat Okulu günümüzde kapalıdır. Dier belirtilen okullar faaliyettedirler. 48 Kireççi, a.g.e., s. 29; Hatay Millî Eitim Müdürlüü ne dilekçe ile bavurularak bilgi istenmitir. Tablolarda gösterilen bilgiler bu ekilde elde edilmitir. 37

42 4.3. Anadolu Liseleri ve Dier Liseler 49 Kurulu Tarihi Okulun Adı 1961 Ticaret Lisesi 1970 mam Hatip Lisesi 1971 Akam Ticaret Lisesi 1975 Teknik Lise 1986 stiklal Makzume Anadolu Lisesi 1992.Demir Çelik Anadolu Lisesi 1994 bni Sina Anadolu Lisesi 1998.Gözcüler Çok Programlı Lise 1999 Karaaaç Nuran Yılmaz Çok Prog.Lise Tablo 15: skenderun da Açılan Anadolu Liseleri ve Dier Liseler Yukarıdaki tablodan da anlaılacaı üzere, yılları arasında skenderun da 3 tane Anadolu lisesi, 2 tane çok programlı lise, 2 tane ticaret lisesi, 1 tane teknik lise ve 1 mam Hatip Lisesi olmak üzere 9 tane lise açılmıtır. Genel olarak yılları arasında skenderun da 8 genel lise, 8 meslek lisesi 3 Anadolu lisesi, 6 tane de dier liseler olmak üzere 25 tane lise açılmıtır. Günümüzde skenderun da 23 tane lise bulunmaktadır. 49 Hatay Millî Eitim Müdürlüü ne dilekçe ile bavurularak bilgi istenmitir. Tablolarda gösterilen bilgiler bu ekilde elde edilmitir. 38

43 5.YÜKSEK OKULLAR Sürekli olarak kültürlenme çabası içinde olan skenderun halkı, ilk ve ortaöretime olan ilgisini yüksek öretime de göstermitir. lçe halkının hem Türkiye deki üniversite ve yüksek okullarda, hem de kendi ilçesinde açılan yüksek okulda eitim görme istei bu düünceyi dorulamaktadır. Bu anlamda skenderun da, Hatay daki Mustafa Kemal Üniversitesi ne balı 4 tane yüksek okul bulunmaktadır. Bunlar: 1.skenderun Meslek Yüksek Okulu 2.skenderun Turizm ve Otelcilik Yüksek Okulu 3.Sivil Havacılık Meslek Yüksek Okulu 4.Su Ürünleri Fakültesi Ancak bunlardan sadece skenderun Meslek Yüksek Okulu, tam olarak faaliyettedir skenderun Meslek Yüksek Okulu skenderun Meslek Yüksek Okulu 1976 yılında Teknik Bilimler Meslek Yüksek Okulu 50 adıyla kurulmutur yılları arasında Millî Eitim Bakanlıı na balı olarak eitim öretim yapan Meslek Yüksek Okulu, 1983 yılından itibaren Çukurova Üniversitesi ne balanmıtır. Sanayi açısından gelimekte olan ülkemize teknik eleman yetitirmek amacıyla kurulan okulda teknolojik artlara mümkün olduunca uygun eitim yapılması gerekiyordu. Bu nedenle 1984 yılında skenderun Meslek Yüksek Okulu, YÖK Dünya Bankası Endüstriyel Eitim Projesi ne dâhil oldu. Bu projeye göre eitim ve atölye için gerekli araç gereçleri Dünya Bankasınca karılanacaktı. Projeden salanan 2 milyon dolarlık kredi ile 36 adet modern atölye ve laboratuar kurulmutur. Ayrıca skenderun-antakya karayolunun 3.kilometresinde bir kampüs ina edilmitir yılında yasa gerei skenderun Meslek Yüksek Okulu, Mustafa Kemal Üniversitesi ne balanmıtır. Günümüzde de bu balılıı devam etmektedir. Öretim süresi 2 yıl olan yüksek okulda ilk yıl temel eitim verilmektedir. kinci yıl ise örenciler seçtikleri bölümlerde okumaktadırlar. Atölye ve laboratuar çalımalarının yanı sıra örenciler sanayi kurulularında staj yapmaktadırlar. 50 Kireççi, a.g.e., s

44 Yüksekokul örencileri aaıdaki dallarda eitim öretim yapmaktadır. 1.Harita Kadastro Teknikerlii Programı 2.Makine Resim ve Konstürüksiyonu Teknikerlii Programı 3.Elektrik Teknikerlii Programı 4.Endüstriyel Elektronik Teknikerlii Programı 5.Haberleme Teknikerlii Programı 6.naat Teknikerlii Programı 7.klimlendirme ve Soutma Teknikerlii Programı 8.Kontrol Sistemi Teknolojisi Teknikerlii Programı 9.Döküm Teknikerlii Programı 10.Makine Teknikerlii Programı 11.Otomotiv Teknikerlii Programı 12.Tarım Makineleri Teknikerlii Programı skenderun Meslek Yüksek Okulu nun örenci ve öretmen sayıları öyledir: öretim yılında bu okulda toplam 315 örenci ile 5 i kadrolu, 25 i geçici olmak üzere toplam 30 öretim görevlisi bulunmaktadır öretim yılında okulun 73 ü kız olmak üzere 445 örencisi mevcuttur. Öretim görevlisi sayısı skenderun Demir Çelik Fabrikaları ve Çukurova Üniversitesi nden gelen görevlilerle 30 u bulmaktadır öretim yılında okulun örencisi ve 58 öretim görevlisi vardır öretim yılında okulun örencisi, 35 kadrolu 45 yarı zamanlı olmak üzere 80 öretim görevlisi vardır yılında kurulan skenderun Meslek Yüksek Okulu, yukarıdaki örenci ve öretmen sayılarından da anlaılacaı üzere, yıldan yıla büyük bir geliim göstermitir. lk on yılda % 200, sonraki on yılda % 100 artı göstermitir. Açıldıı yıldan günümüze kadar yüksek okulun örenci artıı % 400 civarındadır. Bu rakamlar, skenderun halkının sadece okuma yazma örenimine önem vermekle kalmayıp, nitelikli insan yetitirmeye de önem verdiklerini göstermektedir. 51 Kireççi, a.g.e., s. 29; Serbest Bölgeler ve skenderun un Ekonomik Yapısı, skenderun, 1985, s. 25; limiz skenderun, Unigrafi Ofset Tesisleri, skenderun, 1992, s. 33; skenderun Belgeseli (Belgesel CD). 40

45 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SKENDERUN DA NÜFUS, OKURYAZARLIK DURUMU LE ÖRETMEN VE ÖRENC SAYILARI skenderun da 1939 dan sonra açılan okullardan söz ettikten sonra skenderun un nüfusundan bahsedelim 1.NÜFUS Hatay ın anavatana katılmasından sonraki nüfus bilgilerine geçmeden önce, skenderun un 1939 öncesi nüfusundan biraz bahsedelim. Halep Vilayet Salnamesi ne göre, 1900 yılında Belen ile skenderun ve çevresinde kii vardı yılında ise Türkiye nin iddiasına göre, skenderun Sancaı nda kii yaamaktaydı. Neden iddia dendiini açıklayalım. skenderun Sancaı nın gelecei üzerinde Fransa ve Türkiye arasındaki anlamazlıı konu alan bir yazıda, skenderun Sancaı nın nüfusu hakkında u bilgilere yer verilmektedir: Sancak ın nüfusu kadar olup ırken ve dinen gayrı mütecanistir. Bu nüfusun büyük bir kısmı Türkçe lisanıyla mütekellim bulunmakta ise de, halis elden Türk oldukları meçhul bulunan bu unsurun umum mıntıka dâhilinde ekseriyeti tekil ettikleri üpheli olduu gibi Kemalist Türkiye deki usul ve adet hilâfına eski Osmanlı mparatorluu nun slamiyet ananeleri dairesinde yetitirilmi bulunmaları itibariyle de, Türkiye nin bugünkü rejimine karı teveccühkar bulundukları meküktür. Sancaktaki nüfusu, din ve ırk üzerine ayırmakta bulunan aaıdaki cetvel, Fransa hükümeti tarafından verilmitir: Türk (Sünni Müslim) Alevi (Irken Arap) Ermeni Hristiyan (Ermenilerden gayri) Çerkez 954 Yahudi

46 Dier Milletler 129 Toplam Türkiye Hükümeti, bu istatistiin yanlı olduunu dermeyan ederek cetvelde dinen Alevi olarak gösterilmi nüfusun da ilavesi ile Sancaktaki Türk nüfusunun lâakal kiiden aaı olmadıını iddia eylemektedir. 52 Yukarıdaki cümlelerden de anlaılacaı üzere, skenderun Sancaı nın nüfusu in üzerindedir. Türklerin nüfusu ise dir den 1922 ye kadar 22 yılda nüfus artmıtır. Böyle bir artıın sadece doal olduundan söz etmek yanlı olur. Bu durum skenderun un bir göç çekim merkezi olduunu göstermektedir. Burada bir noktaya daha dikkat çekmekte yarar vardır. Yukarıdaki cümleler Fransa nın Türklere karı olan tutumunu açıkça ortaya koymaktadır. Fransa nın, Türklerin sayısını az göstermekteki amacı, hem sahip olma tutkusu hem de Türkleri sindirme politikasıyla açıklanabilir. Zaten bu amaçla hareket eden Fransa; dier milletlerin eitimine oldukça özen göstermi, Türkleri ise tam tersi bir tavırla eitimden uzak tutmaya çalımıtır. Bu durum Hatay ın anavatana katılmasıyla son bulmutur yılından önceki nüfus durumu hakkında bilgi sahibi olduktan sonra 1939 sonrasına geçebiliriz. Hatay l Yıllıı nda, Fransızların, skenderun u terk ettii sıralarda ehir nüfusunun olduu belirtilmektedir 53. Bu cümleden olmak üzere, Hatay anavatana katıldıı zaman skenderun ve çevresinin nüfusu civarındaydı yılında Türkiye nin sınırları içerisinde yer alan Hatay ilinin ilçesi skenderun, ilk defa 1940 yılındaki nüfus sayımına katıldı yılına kadar nüfus sayımı her 5 yılda bir yapıldı dan sonra 10 yılda bir yapılması kararlatırıldı dan sonra 2000 yılında son nüfus sayımı yapıldı. 52 Hatay ın Sesi Dergisi, sayı 16, Hatay Türk Kültür Dernei Yay., Antakya, 1970, s Hatay l Yıllıı 1967, s

47 skenderun un (köy ve kasabalar dahil), Hatay ili içerisinde nüfus yönünden nasıl bir yer tekil ettiini aaıdaki tabloda görelim 54. Hatay skenderun Sayım Yılları Nüfus Nüfus Tablo 16: Hatay ve skenderun un Nüfusu ( ) Yukarıdaki nüfus sayımı sonuçlarından da anlaılacaı üzere skenderun, Hatay nüfusunun içinde hatırı sayılır bir yerdedir. Özellikle 2000 yılı nüfus sayımına göre skenderun, Hatay a balı bulunan 11 ilçeden en fazla nüfusa sahip olma özelliini taımaktadır. Konumuz itibariyle bu yönden skenderun, eitim açısından büyük bir potansiyele sahiptir. skenderun un Hatay ili içerisindeki nüfus durumundan söz ettikten sonra, imdi de ehir ve köy nüfusundan ve yerlemeden bahsedelim Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, T.C. Babakanlık D..E., D..E. Matbaası, Ankara, 2002, s

48 Aaıda, skenderun un yılları da dahil olmak üzere yapılan nüfus sayımlarındaki sonuçları yer almaktadır 55. Yıllar Toplam Nüfus Artı Oranı % ehir Nüfusu Artı Oranı % Bucak-Köy Nüfusu Artı Oranı % , , , , , , Tablo 17: skenderun un ehir ve Köy Nüfusu ( ) Yukarıdaki tablolardan da anlaılacaı üzere, skenderun da sürekli bir nüfus artıı vardır (1990 yılı hariç). Özellikle Demir Çelik Fabrikası nın kurulduu ve üretime geçtii 1970 ile 1980 yılları arasında nüfus hızla yükselirken, bu artı 1985 ten sonra yavalamı ve hatta 1990 yılına gelindiinde iyice durgunlamıtır dan sonra tekrar artı olmutur. 55 Hatay l Yıllıı 1967, s ; Mehmet-Birgül Karayiit, Çevremiz çin Hayat Bilgisi, limiz Hatay, Hatay,(basım yılı yok), s. 10; 2000 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, s

49 Yine skenderun da hızlı nüfus artıına paralel olarak nüfusun ehir ve köy daılımında da önemli farklılıklar meydana gelmitir yıllarında köy nüfusu ehir nüfusundan fazla iken, 1950 den sonra bu durum tersine dönmütür yılında nüfusun yaklaık % 40 ı ehirde, % 60 ı köyde yaarken, 1980 de ehirde yaayanlar nüfusun % 57 sini olutururken köyde yaayanların oranı % 43 e dümütür. Bu oranlar ehir merkezinin bir göç çekim merkezi görevini üstlendiini göstermektedir yılında Antakya (merkez ilçe), Altınözü, Dörtyol, Hassa, skenderun, Kırıkhan, Reyhanlı, Samanda, Yaylada olmak üzere Hatay ın 8 ilçesi vardır. Nüfus artıı ile yerlemelerin büyümesi sonucunda idari bölünü deiti. Nitekim 1990 yılında Belen, Erzin ve Kumlu nun da katılmasıyla Hatay ın ilçe sayısı 11 e yükseldi. Belen Hatay ın ilçesi olmadan önce skenderun a balı bir belde idi. Belen in skenderun nüfusu içerisindeki yerini belirtmek amacıyla 1975 sayım yılında skenderun un nüfus daılıını gösteren tabloyu örnek olarak aaıya alıyoruz yılındaki nüfus sayımına göre, skenderun daki nüfus daılımı öyledir 56. Merkeze Balı Köyler Nüfus Merkeze Balı Köyler Nüfus Akarca Helvalı 401 Arpaderesi 600 Karahüseyinli 750 Akarbeyli 800 Karayılan Azganlık Kavaklıoluk Bekbele Konarlı Bitiik Kozaklı 538 Çınarlı 227 Nardüzü Çırtıman 600 Nergizlik 650 Deirmendere Övündük Kireççi, a.g.e., s

50 Düünyurdu 484 Pirinçlik Harlısu 324 Sarıseki Hatun Suçıkaı 962 arkkonak Tablo 18: 1975 Yılı Sayımına göre skenderun Merkezinin Nüfus Daılımı Belen Bucaı Nüfus Uluçınar Bucaı Nüfus Uluçınar Bucaı Nüfus Belen Uluçınar 590 Haymaseki Benlidere 613 Akçalı Hüyük Çakallı 300 Arpaçiftlik 500 Iıklı 873 Çerçikaya 300 Arpagedik 432 Karagöz 220 Karapelit 398 Avcılarsuyu 736 Kepirce 900 Kıcı 678 Beyköyü 849 Konacık Kömürçukuru Çetillik 817 Kurtbaı 434 Müftüler 276 Derekuyu 476 Madenli Ötençay Gökmeydan 782 Üçgüllük Soukoluk Gözcüler enbük 829 Hacıahmetli Tablo 19: 1975 Yılı Sayımına göre Belen ve Uluçınar ın Nüfus Daılımı 46

51 Yukarıdaki tablodan da anlaılacaı üzere, Belen in nüfusu tür. Uluçınar bucaının nüfusu dir. Merkeze balı köylerin nüfusu ise dir. skenderun un toplam nüfusu 1975 yılında dır. Buna göre Belen nüfusu, skenderun nüfusunun yaklaık % 8 ini oluturmaktadır. Belen zamanla nüfusunu arttırarak 1990 yılında Hatay ın ilçesi olmutur. Yine yukarıdaki tablodan anlaılacaı üzere, 1975 yılında, Merkez bucaına balı 25, Arsuz (Uluçınar) bucaına balı 20 ve Belen bucaına balı 11 köyü ile skenderun büyük bir idari tekilat sahip oldu.yani ilçe merkezi dahil olmak üzere 3 bucak ve bunlara balı 56 muhtarlık gibi bir tekilat aına sahip olurken büyük bir nüfusla ba baa kaldı. Böylece skenderun klasik ilçe hacminden çıkarak büyük bir il halini almıtır ten itibaren nüfus bakımından giderek büyüyen skenderun un, 2000 yılındaki merkez ve Uluçınar bucaklarına balı kasaba ve köylerini içeren nüfus daılımı da öyledir 57 : Merkez Bucaı nda; Kasabalar Nüfus Köyler Nüfus Köyler Nüfus Köyler Nüfus Azganlık Akarca Düünyurdu 676 Güzelköy Denizciler Arpaderesi Harlısu 401 Kozaklı 599 Bekbele Akarbeyli Helvalı 751 Nergizlik 646 Karaaaç Bitiik 718 Kaledibi 48 Orhangazi 461 Karayılan Büyükdere Karahüseyinli Pirinçlik Nardüzü Çınarlı Kavaklıoluk 152 Suçıkaı Sarıseki Çırtıman Kıla 668 Tablo 20: 2000 Yılı Sayımına göre skenderun Merkezinin Nüfus Daılımı Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, s

52 Yukarıdaki tablodan 2000 yılındaki nüfus sayımına göre, nüfus daılımında skenderun merkez bucaında 7 tane kasaba, 20 tane de köy bulunduu anlaılmaktadır. Uluçınar Bucaı nda; Kasabalar Nüfus Köyler Nüfus Köyler Nüfus Köyler Nüfus Arsuz Arpagedik 825 Haymaseki Konacık Akçalı Avcılarsuyu Hüyük Kurtbaı 734 Gökmeydan Beyköyü Iıklı 810 Tatarlı 669 Gözcüler Derekuyu 709 Kale 173 Tülek 866 Madenli Gülcihan 418 Karagöz 121 Y.Kepirce 835 Üçgüllük Hacıahmetli Kepirce 940 Tablo 21: 2000 Yılı Sayımına göre Uluçınar ın Nüfus Daılımı Yukarıdaki tablodan Uluçınar bucaında, 6 kasaba 17 köy bulunduu anlaılmaktadır yılında skenderun da toplam 13 kasaba ile 37 köy bulunmaktadır. Bazı köylerin büyüyerek belediyelik olduunu görüyoruz. öyle ki; skenderun ile Demir Çelik Fabrikası arasındaki 19 km.lik E-5 karayolunun dousunda bulunan kırsal yerlemelerde fabrika sayesinde nüfus artmıtır.bunlardan Karayılan, Sarıseki, Deirmendere ve Bekbele köyü yerlemeleri ulaım imkânlarının da kolay olması nedeniyle nüfus artı oranı yüksek kırsal yerlemeler olmutur. Aynı alandaki Amanos daları yamaçlarında bulunan ve E-5 karayolundan oldukça içeride bulunan köy yerlemeleri (Akarca, Azganlık, Kavaklıoluk, Bitiik), ulaım imkanlarının çok güç olması nedeniyle, 1985 yılına kadar Demir Çelik in etkisi ile nüfuslarının artmasıyla birlikte 1985 ten sonra nüfus artı oranı dümü ve hatta nüfusu azalan köy yerlemeleri haline gelmitir. Kentin güneyinde bulunan yerlemelerden Karaaaç ve Nardüzü yerlemeleri skenderun a çok yakın bir konumda olmaları nedeniyle yava yava kent görünümüne 48

53 kavuurken, en güneyde bulunan Düünyurdu ve Karapelit köyleri nüfus artı oranı yava olan yerlemelerdir. Kent bütünü dıında kalan alanlar olarak belirlenen bölgede bulunan Karahüseyinli, Müftülük ve Nergizlik köyü yerlemeleri ile en uçta bulunan Arsuz yerlemesi nüfus artı oranı düük köy yerlemeleridir 58. skenderun nüfusunu ve yerlemesini inceledikten sonra nüfusun eitimle olan ilikisinden söz edelim. 2.OKURYAZARLIK DURUMU Fransız Manda daresi döneminde Hatay da Türklerin okuryazarlık oranı % 13 civarındaydı. Anavatana katıldıktan sonra Türklerin bu durumu süratle tersine bir ekilde deimeye baladı. Bunu aaıda vereceimiz sayılarla rahatlıkla anlayabiliriz. skenderun daki okuma yazma ile ilgili bilgilere geçmeden önce Hatay daki okuma yazma oranlarından bahsedelim 59. Yıllar Erkeklerde % Kadınlarda % , Refik Kireççi, skenderun, skenderun, 1996, s Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, s

54 ,6 78,7 Tablo 22: Hatay daki Okuma Yazma Oranları ( ) Yukarıdaki tabloda yıllarında Hatay ilindeki okuryazar oranlarını görüyoruz. Buna göre; Hatay ilinde okuryazarlık, her iki cinsiyet için de sürekli artı göstermitir, diyebiliriz yılında erkeklerin % 29 u, kadınların % 8.8 i okuma yazma bilirken, bu oran 2000 yılında erkeklerde % 93.6 ya, kadınlarda % 78.7 ye yükselmitir. Kadın nüfusun okur yazarlık oranı erkek nüfusunkinden daha hızlı artmakla birlikte cinsiyetler arası farklılıklar devam etmektedir. skenderun da okuryazar oranlarındaki artı Hatay iliyle benzerlik göstermektedir dan sonra ilçede eitim ve öretim hızla ilerlemitir. En uzak köylere kadar okul binası yapılarak eitim öretim hizmeti verilmitir. skenderun halkı kültürel kalkınmaya çok önem vermitir yılında Hatay daki Türklerin okuma yazma oranı % 13 iken, skenderun da bu oran daha da azdır yılında skenderun da okuma yazma oranı % 55 iken 2000 yılında bu oran % 90 dır. Aradan geçen ilk 30 yıldaki harcanan çabayı (% 13 ün altındaki bir orandan % 55 e yükselmitir.) bu rakamlar açıkça göstermektedir yılındaki nüfus sayımına göre; skenderun da, 6 ve daha yukarı yaları kapsayan nüfus dur. Bunun ı erkek, u kadındır. Okuma yazma bilen nüfus toplam dır ( erkek, kadın). Okuma yazma bilmeyen nüfus toplam dir ( erkek, kadın) 60. Bu bilgilere göre, 1970 yılında skenderun da okuma yazma çaındaki nüfusun yaklaık % 55 i okuma yazma bilirken, 60 Hatay l Yıllıı 1967, s

55 % 45 i okuma yazma bilmemektedir. Ayrıca okuma yazma bilenlerin yaklaık % 70 i erkek, % 30 u kadındır yılındaki nüfus sayımına göre; skenderun da, 6 ve daha yukarı yaları kapsayan nüfus dir. Bunun i erkek, si kadındır kii okuma yazma bilmemektedir kii de okuma yazma bilmektedir. Bunun si erkek, i kadındır. Okuma yazma bilenlerin i bir okul bitirmemi, i ise bir okul bitirmitir. Okul bitirenlerin sı ilkokul, u ilköretim, si ortaokul, 260 ı ortaokul dengi meslek okulu, i lise, si lise dengi meslek okulu, i yükseköretim mezunudur 61. Bu bilgilere göre; 2000 yılında skenderun da, 6 ve daha yukarı yaları kapsayan nüfusun yaklaık % 90 ı okuma yazma bilirken, % 10 u okuma yazma bilmemektedir. Okuma yazma bilenlerin % 53 ü erkek, % 47 si kadındır. skenderun merkezinde okuma yazma oranı % 90 iken, köylerde bu oran erkek nüfus için % 93, kadın nüfus için % 76 dır. En az ortaokul mezunu olanların oranı ilçe merkezinde erkeklerde % 40, kadınlarda % 21 düzeyinde iken, köylerde bu oran erkeklerde % 21, kadınlarda % 8 dir. Okuma yazma yönünden daılıta erkeklerin oranı kadınlarınkinden daima fazla olmutur. Bunda, kız çocuklarının okutulmak istenmemesi etkili olmutur. Yıllardır bu anlayıın deitirilmesi için mücadele edilmektedir ve 2000 yıllarını karılatırdıımızda skenderun da okuma yazma bilenlerin oranının %55 ten % 90 a yükseldiini görüyoruz. Bu artı, son 30 yılda da skenderun da eitime ne kadar önem verildiinin en açık delilidir. Yukarıda belirtilen dönemde skenderun da okuma yazma oranındaki % 35 lik artıın nasıl meydana geldii aaıdaki öretmen ve örenci sayılarından açıkça anlaılacaktır. Bu dönemden söz ederken 1970 in 3 yıl öncesinden balayıp, günümüze daha yakın bir tarih olması sebebiyle 2000 in 5 yıl sonrasını birlikte ele alacaız. 3. ÖRETMEN VE ÖRENC SAYILARI ( ) 3.1. lkokullar 1967 yılında skenderun da köylerde 54 tane okul bulunmaktadır. Bu okullara erkek, kız örenci devam etmektedir. Toplam örenci köylerde eitim görmektedir. ehir merkezinde ise, 13 tane ikili öretim yapan okul bulunmaktadır. Baka Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, s

56 bir deyile 26 ilkokul olan merkezde erkek, kız olmak üzere örenci eitim görmektedir 62. Kısaca 1967 yılında, skenderun da, 67 ilkokulda 447 öretmen, örenciye hizmet veriyordu diyebiliriz eitim öretim yıllarında skenderun da köylerde 6 tekli, 64 ikili öretim yapan toplam 70 tane ilkokul bulunmaktadır. Bu okullarda 448 öretmen, örenciye eitim vermektedir. ehir merkezinde ise 2 tekli, 21 ikili öretim yapan toplam 23 ilkokul bulunmaktadır. Bu okullarda 562 öretmen, örenciye eitim vermektedir 63. Kısaca eitim öretim yıllarında skenderun da 93 ilkokul, öretmen ve örenci vardı yılında köylerde 78 tane ilkokul bulunmaktadır. Bu okullarda 502 öretmen, örenciye eitim vermektedir. ehir merkezinde ise 21 tane ilkokulda 670 öretmen, örenciye hizmet vermektedir 64. Kısaca 1984 yılında skenderun da 99 ilkokul, öretmen, örenci bulunmaktadır öretim yılında köylerde 80 tane ilkokul bulunmaktadır. Bu okullarda örenciye 404 öretmen eitim vermektedir. ehir merkezinde 22 ilkokul bulunmaktadır. Bu okullarda 647 sınıf öretmeni, örenciye eitim vermektedir 65.Bu öretim yılında toplam 102 tane ilkokul, örenci, öretmen bulunmaktadır öretim yılında köylerde yine 80 tane ilkokul bulunmaktadır. Bu okullarda örenciye 472 öretmen eitim vermektedir. ehir merkezinde 22 ilkokul bulunmaktadır. Bu okullarda 595 öretmen, örenciye eitim vermektedir 66. Bu öretim yılında toplam 102 tane ilkokul, öretmen, örenci vardır öretim yılında skenderun da erkek, kız olmak üzere toplam örenci ilkokullarda eitim görüyordu yılında skenderun da köylerde, 100 ilkokulda kız, erkek olmak üzere toplam örenci vardı. ehir merkezinde ise 22 ilkokulda kız, erkek olmak üzere toplam örenci vardı. Ayrıca öretmen görev 62 Hatay l Yıllıı 1967, s Kireççi, skenderun, s Serbest Bölgeler ve skenderun un Ekonomik Yapısı, s Yılları skenderun lçesi Ekonomik Raporu, skenderun, (basım yılı yok), s A.g.e., s Yılları Ekonomik Rapor ve Adres Rehberi, skenderun, 1990, s

57 yapıyordu 68. Kısaca 1995 yılında skenderun da 122 ilkokulda örenci vardır, diyebiliriz. Bu rakamlar bir önceki ve bir sonraki rakamlarla kıyaslandıında biraz abartılı gibi görünmektedir öretim yılında skenderun da merkezde 35, köylerde 66 olmak üzere toplam 99 ilköretim okulu bulunmaktadır. Bu kurumlarda örenci, öretmen vardır. Yukarıdaki bilgileri bir de tablo üzerinde görelim. Yıllar lkokul Sayısı Öretmen Sayısı Örenci Sayısı Sayıları Tablo 23: skenderun da Dönemindeki Okul, Öretmen ve Örenci Yukarıdaki tablodan da anlaılacaı üzere, ilk 10 yılda ilkokul sayısında % 40, öretmen sayısında % 100 den fazla, örenci sayısında % 60 civarında artı olmutur. Bunlar eitim alanında youn çaba harcandıının göstergeleridir. 68 Kireççi, skenderun, s

58 3.2. Ortaokullar 1967 yılında skenderun da 4 tane ortaokul bulunmaktadır. Bunlar ilki 1939 yılında açılan skenderun Ortaokulu, ikincisi 1966 da açılan Merkez Ortaokulu dur. Üçüncüsü ise yine 1966 yılında açılan Cumhuriyet Ortaokulu dur. Sonuncusu da 1967 yılında hizmete giren Atatürk Ortaokulu dur.skenderun Ortaokulu 1955 yılında liseye çevrildi öretim yılında skenderun da (köyler dahil) 11 tane ortaokul bulunmaktadır. Bunların öretmen ve örenci sayıları öyledir 69 : Okulun Adı Öretmen Sayısı Örenci Sayısı Merkez Ortaokulu Cumhuriyet O Atatürk Ortaokulu Be Temmuz O Namık Kemal O Sarıseki Ortaokulu Nardüzü Ortaokulu 4 50 arkkonak O Bekbele Ortaokulu 2 80 Akçalı Ortaokulu Höyük Ortaokulu Tablo 24: 1979 yılında skenderun daki Ortaokulların Öretmen, Örenci Sayıları 1979 yılında skenderun da 128 öretmen, örenci bulunmaktadır. 69 Kireççi, Kentimiz skenderun, s

59 öretim yılında skenderun da 10 tane müstakil, 5 tane de lise bünyesinde olmak üzere toplam 16 tane ortaokul bulunmaktadır. Bu okulların kız ve erkek olmak üzere örenci sayıları öyledir 70 : Okulun Adı Kız Örenci Erkek Örenci Toplam Atatürk Ortaokulu Be Temmuz O Namık Kemal O Akçalı Ortaokulu Bekbele Ortaokulu Gözcüler Ortaokulu Gübre Fb.T.A..O Karahüseyinli O Konacık Ortaokulu arkkonak O Barbaros Lisesi Cumhuriyet Lisesi Demirçelik Lisesi Belen Lisesi stiklal Makz.And.L Tablo 25: Yılında skenderun daki Ortaokulların Örenci Sayıları Yılları skenderun lçesi Ekonomik Raporu, s

60 Yukarıda belirtilen okullarda, öretim yılında kız, erkek olmak üzere toplam örenci örenim görmektedir. Ayrıca, bu öretim yılında 195 öretmen hizmet vermitir. Özetlemek gerekirse, ortaokul sayısı 1939 yılında bir tane iken 1967 yılında 4 e, 1979 yılında 11 e, 1987 yılında 16 ya yükselmitir. Kısaca ilk 17 yılda çok az artı olmu, fakat sonraki yıllarda bu telafi edilmitir yılında olan örenci sayısı, 1987 yılında olmutur. Yani 8 yılda örenci sayısı % 80 artmıtır. Bu durum skenderun halkının okumaya verdii önemin bir göstergesidir. Daha önce de belirtildii üzere, öretim yılında 8 yıllık temel eitim kanunuyla ilkokul ve ortaokul mezuniyeti kaldırılarak ilköretim mezuniyeti getirilmitir. Böylece mevcut ortaokullar beraber bulundukları ilkokullara balanmıtır Liseler 1967 yılında skenderun da 4 tane lise bulunmaktadır. Bunlardan ilki skenderun lisesidir yılında açılan lisenin, yılındaki örenci sayısı 424 tür. Bu sayı yılında e yükselmitir. Öretmen sayısı ise 66 dır. kincisi 1961 yılında açılan Ticaret lisesidir yılında bu lisenin 387 örencisi, 17 öretmeni bulunmaktadır. Üçüncüsü 1949 yılında açılan Kız Enstitüsü dür yılında bu enstitünün 27 öretmeni, 550 örencisi vardır. Akam kurslarına 304 ev kızı devam etmektedir. Bu müessese, konusu bakımından halkın kültür seviyesinin yükselmesinde oldukça etkili olmaktadır. Dördüncüsü ise yine 1949 yılında açılan Erkek Sanat Enstitüsü dür. Bu enstitü 18 öretmeni ve 269 örencisi ile mühim bir ihtiyacı karılamaktadır. Her branta oldukça zengin atölyelere sahiptir 71. Yukarıdaki cümlelerden de anlaılacaı üzere, 1967 yılında liselerde toplam örenci, 128 öretmen bulunmaktadır öretim yılında skenderun da 14 tane lise bulunmaktadır. Bu liselerin 5 tanesi genel lise, 3 tanesi meslek lisesi, 6 tanesi de teknik lisedir. Bunların adları, örenci ve öretmen sayıları öyledir 72 : 71 Hatay l Yıllıı 1967, s Kireççi, Kentimiz skenderun, s

61 Okulun Adı Örenci Sayısı Öretmen Sayısı skenderun Lisesi Cumhuriyet Lisesi Demir Çelik Lisesi Belen Lisesi Barbaros Lisesi Ticaret Lisesi mam Hatip Lisesi Akam Ticaret L Pratik Kız Sanat O K.M.L.(Orta Kısmı) K.M.L.Uyg.Ana O Kız Meslek Lisesi Endüstri Meslek L Teknik Lise Tablo 26: Yılında skenderun daki Liselerin Örenci,Öretmen Sayıları Yukarıda belirtilen okullarda 1979 yılında, örenci, 317 öretmen bulunmaktadır yılında skenderun merkezde 18, bucak ve köylerde 7 olmak üzere toplam 25 ortaöretim kurumu bulunmaktadır. Bu dönemde ortaöretim kurumu denildiinde 57

62 ortaokul ve lise anlaılmaktadır. Bu kurumlarda örenci okumaktadır. Örencilerin si merkezdeki okullarda, si bucak ve köylerdeki okullarda eitim görmektedir. 569 öretmen merkezde, 68 öretmen köylerde görev yapmaktadır. Toplam 637 öretmen hizmet vermektedir 73. Yukarıdaki cümlelerden de anlaılacaı üzere, ortaöretimde ilçe genelinde her 24 örenciye 1 öretmen dümektedir yılında skenderun da; 3 ü merkezde 5 ortaokul, 2 si merkezde 4 genel lise bulunmaktadır. Ayrıca 1 Teknik Lise, 1 Kız Meslek Lisesi, 1 Endüstri Meslek Lisesi, 1 Ticaret Lisesi, 1 Ticaret Lisesi, 1 Akam Ticaret Lisesi ve 1 de mam Hatip Lisesi olmak üzere 7 meslek lisesi vardır. Bu kurumlarda 600 öretmen, örenciye eitim vermektedir 74. Yukarıdaki bilgilere göre, ortaöretimde ilçe genelinde her 30 örenciye 1 öretmen dümektedir. Bir yıl önce her 24 örenciye bir öretmen düüyordu. Kıyaslandıında sadece bir yılda bile örenci sayısının ne denli arttıı ortaya çıkmaktadır. Bu durum hızlı nüfus artıının eitimi olumsuz yönde etkilediini göstermektedir öretim yılında skenderun da 5 tane genel lise, 4 tane meslek lisesi bulunmaktadır. Bu liselerin öretmen ve örenci sayıları öyledir 75 : Okulun Adı Öretmen Sayısı Kız Erkek Toplam Barbaros Lisesi Cumhuriyet Lisesi Demir Çelik Lisesi skenderun Lisesi Belen Lisesi Tablo 27: Yılında skenderun daki Liselerin Öretmen, Örenci Sayıları 73 Serbest Bölgeler ve skenderun un Ekonomik Yapısı, s Mehmet-Birgül Karayiit, a.g.e., s Yılları skenderun lçesi Ekonomik Raporu, s

63 Yukarıda belirtilen genel ve meslek liselerinde 229 öretmen, si kız, i erkek olmak üzere toplam örenciye eitim vermektedir. Okulun Adı Öretmen Sayısı Kız Erkek Toplam Tek.ve End.Mes.L Kız Meslek Lisesi Ticaret Lisesi mam Hatip Lisesi Tablo 28: Yılında skenderun daki Liselerin Öretmen ve Örenci Sayıları Yukarıdaki liselerde 182 öretmen, 648 kız erkek olmak üzere toplam örenciye eitim vermektedir öretim yılında liselerde 411 öretmen, örenci eitim öretim faaliyetinde bulunmutur. Genel olarak ortaöretim kurumlarında örenci, 606 öretmen vardır öretim yılında ortaöretimde 725 öretmen, örenci vardır öretim yılında 21 lisede, 696 öretmen, örenci vardır 77. Yukarıdaki bilgilerden hareketle belirtilen yıllara göre öretmen ve örenci sayılarını tablo üzerinde görelim. 76 limiz skenderun, s lçe Millî Eitim Müdürlüü ne dilekçe ile bavurularak bilgi istenmitir. Lise, öretmen ve örenci sayıları bu ekilde elde edilmitir. 59

64 Yıllar Lise sayısı Öretmen sayısı Örenci sayısı Sayıları Tablo 29: Döneminde skenderun daki Lise, Öretmen ve Örenci Yukarıdaki tablodan da anlaılacaı üzere, ilk on yılda örenci sayısı % 40 artı gösterirken sonraki on yıl içerisinde % 100 artı göstermitir. htiyaca göre okul ve öretmen sayıları da giderek artmıtır. Günümüzde skenderun da 2 tane anaokulu, 91 tane ilköretim okulu, 23 tane de lise bulunmaktadır. Ayrıca 1 tane Eitilebilir Zihin Engelliler Okulu ile 1 tane Spor ve zcilik Okulu vardır. Genel olarak 118 tane eitim kurumu faaliyettedir. Bunların dıında 44 tane özel eitim kurumları vardır. 21 tane özel dershane, 4 tane özel Türk ilköretim kurumu, 3 tane özel ortaöretim kurumu, 6 tane özel motorlu taıt sürücüleri kursları, 10 tane özel muhtelif kurslar eitim faaliyetlerinde bulunmaktadır. 60

65 BENC BÖLÜM SKENDERUN DA KÜLTÜREL FAALYETLER skenderun un nüfusu, okuryazarlık durumu ile öretmen ve örenci sayılarından söz ettikten sonra basın konusundan bahsedelim. 1. BASIN skenderun ve çevresi Osmanlı mparatorluu zamanında Halep Vilayetine balıydı. Halep te Birinci Dünya Savaı balarında Vakit adlı ilk Türkçe gazete çıkarılmı ve 1918 yılında kapanmıtır. Savatan sonra yine Halep te, afak adlı Türkçe gazete çıkarılmıtır. Bölgedeki Türklerin sesini duyuran afak, 1920 yılında kapanmıtır 78. Bu cümlelerden de anlaıldıı üzere, o dönemde sadece merkezde gazete çıkıyor, maalesef skenderun da hiçbir gazete çıkmıyordu. Fransız Mandası altındaki skenderun Sancaı döneminde ise; mücadelelerine kültürel yolla devam eden Türkler, Türkiye nin de katkılarıyla gazeteler çıkarmılardır yılında Adana da, Tayfur Sökmen, Nuri Aydın Konuralp, Semih Azmi Ezer, ükrü Ouz Alpkaya tarafından Altınözü gazetesi çıkarılmıtır. Bu gazete igalcilere karı yapılan direni hareketlerine yön verecek bir politika izlemitir. Bir anlamda kültürel ve politik liderlik üstlenmitir. Altınözü nden baka bu dönemde Hatay mücadelesini destekleyen Vahdet, Yenigün, Yıldız, Kemalist Hatay, Atayolu adlı gazeteler de vardı de kurulan Hatay Devleti zamanında ise Kurtulan Yurt ve Resmi Gazete adlı iki yeni gazete yayına balamıtır da Hatay anavatana katılmıtır. Hatay ın ilçesi skenderun da basın 7 yıllık bir durgunluktan sonra canlanmıtır yılında çıkarılan Sicilli Ticaret ve Kanuni lanlar Gazetesi ile balayan basın faaliyetleri bir çı gibi büyümütür. skenderun basını, yazılı basına ilk yerel yayın organı olan gazeteyle balamıtır yılında kuruculuunu Suphi Levent in yaptıı skenderun adlı gazete, bugün de yayınını sürdürmektedir. imdiki sahibi Rızkullah Terbiyeli dir. skenderun gazetesi yılbaı, bayramlar ve Pazar günleri yayınlanmamaktadır. çerik ve fiziki özellik olarak gazetenin yayınlandıı ilk yıllarla günümüzü kıyaslarsak nasıl bir deiim gösterdii ortaya çıkacaktır. lk yıllarda 4 sayfa eklinde ve el dizgisi ile yayınlanırken, günümüzde 8 sayfa 78 Mehmet Tekin, Hatay Basın Tarihi, Antakya, 1985, s Bu konuda ayrıntılı bilgi için Tekin, a.g.e., s

66 eklinde ve ofset baskı ile yayınlanmaktadır. çerikte önceleri roman, hikaye türleri yayınlanırken, günümüzde aktüel, siyasi, magazin, fıkralar, reklam, ilan yer almaktadır. skenderun da ilk gazete olması sebebiyle bu gazetenin çıkarıldıı yıla ait bir sayfasını sunuyoruz.(bk. EK:1) Aaıda, skenderun da yayınlanan gazete ve dergilerle ilgili bilgilere yer verilmitir. 1. Sicilli Ticaret ve Kanuni lanlar Gazetesi skenderun da, skenderun Sanayi ve Ticaret Odası tarafından kanun, kararname ve nizamnamelerle sicilli ticaret ilanlarını yayınlamak amacıyla 01 Eylül1940 tarihinden itibaren çıkarılan gazetedir. On be günde bir düzenli olarak yayınlanan gazete, yayınlanacak konuya göre 2, 4 veya 6 sayfa halinde çıkardı. ktisat Matbaasında basılan gazetenin yayını 1952 yılına kadar devam etmitir. 2. Kurtulu: Günlük Gazete skenderun da ilk sayısı 26 Ekim 1946 tarihinde çıkan gazetedir. Kurtulu un sahibi ve Yazı leri Müdürü, A. Vasfi Bilge idi. Haftada iki defa, çaramba ve cumartesi çıkan gazete, Çay mahallesinde bulunan kendi matbaasında basılıyor, dizgi ve baskısını M. Bekir Soydan yapıyordu. Gazetenin amacı ilk sayısında Anayasamızın ve altı okun ııı altında hakiki demokrasimizin inkiafı olarak açıklanmıtır. Yayını 1948 yılının nisan ayına kadar devam eden gazete bu tarihte yayınına son verir. 3. skenderun: Günlük Siyasi Gazete skenderun da Suphi Levent in kurduu ve 23 Temmuz 1947 de yayına balayan, bu gün de hala yayını sürdüren gazetedir. Hatay ın Türkiye ye katılıından sonra kurulan gazeteler içinde en uzun ömürlüsü olan skenderun, kendi matbaasında basılmakta, günlük yayınlanmaktadır. 4. Hatay Postası: Günlük Siyasi Gazete skenderun da 23 Nisan 1948 tarihinde Hatay Devleti nin Antakya milletvekillerinden emekli öretmen Nuri Aydın Konuralp tarafından çıkarılmaya balanan gazetedir. Gazete, pazartesi hariç her gün yayınlanıyordu.1974 te yayın hayatı sona ermitir. 62

67 5. Yarıkkaya: Mizahi Gazete 1 ubat 1949 tarihinde ilk sayısı çıkan gazete, iki ay kadar yayında kalmıtır. 6. Özvatan: Günlük Siyasi Gazete 3 Mayıs 1949 da yayınlanmaya baladı. Gazetenin sahibi Fethi Ekekon idi. Üç sayı çıktıktan sonra yayına ara verdi. Temmuz 1949 da günaırı çıkan gazete 85 sayı devam ettikten sonra 1950 de tekrar yayına ara verdi. 7. Ayyıldız: Günlük Siyasi Gazete 1949 da Tarık Mümtaz Göztepe tarafından kurulan ve 20 Aralık günü yayına balayan gazetedir. 8. Balo: Yıllık Gazete 1 Ocak 1950 tarihinde çıkarılan mizah gazetesidir. Yılbaı için çıkarılan gazete bir sayı olarak hazırlanmıtır. 9. Hakikat: Günlük Siyasi Gazete 1950 de yayına balayan gazete daha sonra yayına ara vermitir te tekrar yayına balamıtır de kapanmıtır. 10. Kör Kadı: Siyasi Halk Gazetesi Tarık Mümtaz Göztepe tarafından 1947 de stanbul da kurulmu ve 1950 yılının mart ayı baından itibaren skenderun da devam ettirilmitir. Gazetenin iir ve karikatürleri Tarık Mümtaz Göztepe tarafından yazılıp çizilmektedir. Demokrat skenderun gazetesi ile birlikte haftada bir çıkarılan Kör Kadı seçim dönemi gazetesidir. 26 Eylül 1950 de yayını sona ermitir. 11. Demokrat skenderun: Günlük Siyasi Gazete 12 Nisan Mayıs 1950 tarihleri arasında 40 sayı çıktıktan sonra kapanan gazetedir. Seçim dönemi gazetesi olan bu gazete Demokrat Parti adına çıkarılıyordu. 12. Körfez: Günlük Siyasi Gazete skenderun da 18 Austos 1950 tarihinde yayına balayan ve halen çıkmaya devam eden gazetenin kurucusu, imtiyaz sahibi Ahmet Perker dir. Hatay ın uzun ömürlü gazetelerinden olan Körfez gazetesinin yazı ileri müdürlüünü sırayla Selahattin Mutlu, 63

68 H. Fahri Özkaynak, Orhan Yanıçolu, Refik Kireççi, Ferit Kozolu, Jale Perker yapmılardır. Bu görevi halen Aye Perker yürütmektedir yılında renkli bir ilave çıkarmıtır. 13. Hedef: Okul Gazetesi skenderun da 1951 yılının mart ayında skenderun Ortaokulu tarafından çıkarılan okul gazetesidir. Küçük boyda tek yaprak halinde çıkan gazetenin imtiyaz sahibi okul müdürü Hüsnü Dikeçligil, yazı ileri müdürü okul neriyat bakanı Mehmet Altu idi. Gazete Özvatan Matbaasında basılmıtır. 14. Hâkimiyet: Günlük gazete skenderun da Hüsamettin Tacettin tarafından kurulan ilk sayısı 8 Kasım 1951 tarihinde çıkan gazetedir yılı sonunda yayına bir süre ara veren gazete, ubat 1952 ortasında tekrar yayınlanmaya baladı yılına kadar yayınını sürdürdü. O yıl kapandı. 15. Yeni Devir: Günlük Siyasi Gazete 1952 de yayınlanmaya balayan gazete 1960 ta kapanmıtır. 16. Kara Sinek: Mizahi Dergi Ahmet Perker tarafından 1952 de ilk sayısı çıkarılan mizah dergisidir. Haftalık çıkan dergi üç ay yayınlandıktan sonra kapanmıtır. 17. leri Türkiye: Günlük Siyasi, ktisadi Gazete 1953 te yayınlanmaya balamıtır.1981 e kadar devam etmitir. 18. Ticaret skenderun: Günlük Siyasi Gazete 1953 te yayına balayan gazete 1954 te kapanmıtır. 19. Akam Postası: Günlük Siyasi Gazete yılları arasında yayınlanmıtır. 20. Titiz: Siyasi, çtimai Mecmua 1954 te yayınlanmaya balayan dergidir. 64

69 21.Yeni Hürriyet: Günlük siyasi gazete skenderun da 21 ubat 1956 tarihinde yayınlanmaya balayan günlük gazetedir. Sahipleri Süleyman Mercan ve H. Fahri Özkaynak, yazı ileri müdürü Enver Garbiolu idi. Körfez Matbaası nda basılan gazete salı ve cuma günleri çıkıyordu. 145 sayı çıktıktan sonra 15 Eylül 1957 tarihinde kapanmı görünen Yeni Hürriyet in 1959 yılında çıkan bir kaynakta yayında olduu görülmektedir. 22. Sabah Postası: Günlük siyasi gazete skenderun da Yeni Devir Gazetesi yazı ileri müdürü Hüsnü Öktensoy tarafından 1 Eylül 1956 da, 24 sayı çıkarıldıktan sonra kapanmı olan gazetedir. Yeni Devir Matbaası nda basılmıtır. 23. Sel: Aylık Fikir ve Sanat Mecmuası skenderun da 1 Nisan 1957 tarihinde yayınlanmaya balayan dergidir. mtiyaz sahibi Aysel Payaslı, yazı ileri müdürü Mehmet Erdomu idi. Dergi 2 Mart 1958 de resim sergisi açtı. iir ve sanat gecesi düzenlendi.1958 sonlarına doru yayınına ara verdi. Haziran 1959 yılında tekrar çıkarıldı. Bu defa çıkaranlar Mehmet Erdomu, Hüsamettin Tacettin idi. Aylık çıkan ve Mersin de basılan derginin kaç sayı çıktıı tespit edilememitir. 24. Son Ekspres: Siyasi Müstakil Gazete skenderun da 1 Ekim 1957 tarihinde yayınlanmaya balayan günlük gazetedir. Sahibi ve bayazarı Enver Mursalolu idi. Körfez matbaasında basılan Son Ekspres, 8 Temmuz 1960 ta çıkan 824 numaralı nüsha ile yayınını sona erdirmi oldu. 25. Kuvvet: Günlük Siyasi Gazete skenderun da 20 Ekim 1958 de yayınlanmaya balayan ve 533 sayı çıktıktan sonra 31 Aralık 1961 tarihinde kapanan gazetenin sahibi Mehmet Özkan, sorumlu müdürü Reit Kanmaz idi. 26. Akdeniz: Siyasi Müstakil Gazete skenderun da 15 Ocak 1959 da yayınlanmaya balayan ve halen devam eden günlük gazetedir. Kurucusu Fatih Ülkümen, sahibi ve idare müdürü Cengiz Ülkümen, yazı ileri müdürü Ferit Kozolu dur. 65

70 27.Türkiye Turizm: Aylık Turizm Dergisi yılları arasında yayınlanmıtır. 28. Gökçeyazın: iir, Öykü, Deneme Dergisi 1962 yılında lise edebiyat öretmeni Ahmet Miskiolu tarafından çıkarılan aylık sanat dergisidir. 8 sayı çıktıktan sonra 1962 yılının sonunda yayını sona ermitir. 29. Anadolu skenderun da Nevriz Baırsakçı tarafından 1964 te çıkarılan ve 1976 da kapanan gazetedir. 30. Palmiye: Aylık sanat, kültür ve turizm dergisi skenderun Halkevi yayın organıdır. Sahibi ve yazı ileri müdürü Selahattin Kutlu dur. Aylık çıkan dergi, Ocak 1966 da yayınlanmaya balamı, 3 sayı çıktıktan sonra Mart 1966 da kapanmıtır. 31. skenderun Ticaret ve Sanayi Odası Gazetesi skenderun Ticaret ve Sanayi Odası tarafından 15 Haziran 1971 tarihinden itibaren yayınlanmaya balayan ve 15 günde bir çıkarılan gazetedir. Gazetenin yayın ve yönetim ilerini Oda adına Mithat Dingiltepe yürütüyordu. Oda çalımalarına geni yer veren gazetenin yayını 1973 te sona erdi. 32. Güney: Günlük Siyasi Gazete 1974 te Refik Kireççi tarafından kurulan gazetedir. Halen günlük olarak yayınlanmaya devam etmektedir. 33. Meltem: Günlük Siyasi Gazete Semih Tatlıcı tarafından çıkarılan günlük gazetedir. 6 Kasım 1978 de yayına balayan ve 4 Aralık 1978 de kapanan gazete 4 sayfa halinde çıkıyordu. 34. skenderun Gün: Haftalık Siyasi Gazete Ofset baskı ile 8 sayfa halinde hazırlanan gazete 1984 te yayına balamıtır dan 1984 lere kadar Yankı, Ülkümüz, Güney Anadolu, Güney Rüzgârı, Akam Ekspres, Tünaydın, Hatay Kültür Dergisi, Özgür, Hür Fikir, Millet, Büyük Öncü, Çada Türkiye, Öncü, Esnaf Dergisi, Gürses, Göksel, Atılım, Uyanı, Sendika, Haber, 66

71 Türkün Sesi, Tutku, Yıldız, Çada, Bayram, Demokrat skenderun, Amanos, Evren, Çaba, Ticaret adlarında gazete ve dergiler yayınlanmıtır 80. Yukarıdaki bilgilerden de anlaılacaı üzere, skenderun da basın hayatı oldukça canlıdır. Sürekli çıkan haftalık ve gündelik gazetelerin dıında çou bayramlarda ve yılbaında reklâm toplamak için çıkan gazeteler de mevcuttur. Ayrıca seçim dönemlerinde belli görüler dorultusunda 1 2 ay çıkan gazeteler de vardır. Dergilere gelince çou bir veya birkaç sayı çıktıktan sonra kapanmılardır yılları arasında skenderun da, 70 in üzerinde gazete ve dergi yayınlanmıtır. Bu durum bize skenderun un Türkiye ye katılmasından sonra basın hayatının canlanıp, zamanla Hatay basınının güçlü merkezlerinden biri olduunu göstermektedir ten 2000 yılına kadar skenderun da basın faaliyetleri sadece yazılı basınla kalmamıtır. Özel radyolar ve televizyon kurulularıyla görsel basın faaliyetleri sürdürülmektedir. Günümüzde 3 tane televizyon, 1 tane radyo, 6 tane günlük gazete, 8 tane haftalık gazete, 4 tane aylık dergi, skenderun halkına hizmet vermektedir. Televizyonlar: Akdeniz TV, Güney TV, Mega TV Radyolar: Radyo Mega FM Günlük Gazeteler: Esin, Güney, Hür Haber, skenderun, Körfez, Ses Haftalık Gazeteler: Açılım, Gün, Güne, Özgür, 8.Gün, Son Haber, Vatan, Yeni Akdeniz Aylık Dergiler: Ekonomik Rapor, Hedef Dergisi, Körfezin Sesi, Lider Dergisi 2. HALKEV skenderun da kültür hizmetleri, Hatay ın anavatana katılmasından hemen sonra balamıtır. skenderun da yaayanlar, 1939 dan önceki karanlık döneme inat, eitim ve kültür yönünden ilerlemek için büyük çaba sarf etmilerdir. Bu konuda oldukça duyarlı davranan skenderun un ileri gelen aileleri, 1939 yılında kurulan Halkevi nde çeitli eitim 80 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bk. Tekin, Hatay Basın Tarihi, s

72 çalımaları yaparak kültürel faaliyetlerde bulunmulardır. Bu faaliyetleri yapanların baında Halkevi nin bakanı olan Hamdi Selçuk gelmektedir. O dönemin CHP lçe Yönetim Kurulu nun tüm üyeleri aynı zamanda Halkevi yöneticilii de yapmılardır yılının Ocak ayında, Halkevi nde Türkçe dersleri verilmeye balanmı, okuma yazma bilmeyenlere kurslar açılmıtır, kadınlar ve erkekler ayrı ayrı kurslara alınmılardır. Kursları ilkokul öretmenleri vermilerdir. Bundan bir süre sonra gece kursları da balamıtır 81. Yukarıdaki cümlelerden, okuma yazma oranını arttırmak için okulların dıında Halkevi nin de faaliyette bulunduunu anlıyoruz. Bunun sebebi geç kalan Türkçe eitimini hızla yaygınlatırmaktır. Nitekim Hatay, Harf nkılâbı nı Türkiye den 11 sene sonra alabilmitir. Hızla ilerleme kaydedebilmek için bu kültürel çalımaları yapmayı kendine görev bilmitir. Günümüzde, Halkevi faaliyette deildir. 3.HALK ETM MERKEZ skenderun da Halk Eitim Merkezi Müdürlüü, Millî Eitim Bakanlıı na balı olarak 1973 yılında kurulmutur. Halk Eitim Merkezi nin kurulu amacını öyle açıklayabiliriz: Yaygın Eitim, örgün Eitim sistemine hiç girmemi ya da herhangi bir kademesinde bulunan bu kademelerden çıkmı bireylere; gerekli bilgi, beceri ve davranıları kazandırmaktır. Bunun için örgün eitimin yanında veya dıında olanların; ilgi, istek ve yetenekleri dorultusunda ekonomik, toplumsal ve kültürel gelimelerini salayıcı nitelikte çeitli süre ve düzeylerde yaam boyu yapılan eitim, üretim, rehberlik ve uygulama etkinlikleri yapmaktır. Yukarıdaki amaç dorultusunda çalıan kurum her yıl halk ve örencilerin ihtiyaç ve ilgi alanlarını dikkate alarak çeitli kurslar düzenlemektedir. 81 Tekin, Hatay da Eitim ve Kültür, s

73 1984 yılında düzenlenen kurslar unlardır: Biçki-Diki Makine-Nakı Çiçekçilik Daktilo ÜSS ye Hazırlık Kalorifer Ateçilii Anadolu Liselerine Hazırlık Halıcılık Flüt Judo ve Jimnastik ngilizce Mandolin Folklor Yukarıdaki konularda düzenlenen kurslara 1984 yılında ü kadın, 616 sı erkek olmak üzere kii katılmıtır. Bunlardan ayrı olarak 7 dönem halinde 573 okuma yazma kursu düzenlenmitir. Bu kurslarda ü kadın u erkek olmak üzere toplam kii sertifika almıtır. Halen skenderun da okuma yazma bilenlerin oranı % 98 dir 82. skenderun Halk Eitim Müdürlüü, öretim yılında 16 alanda kurs düzenlemitir. Bu alanlardaki toplam 81 kursa kadın, 534 erkek olmak üzere kii katılmıtır öretim yılında ise 17 alanda düzenlenen toplam 159 kursa, kadın, 656 erkek olmak üzere kii katılmıtır. Katılanların si belge almıtır öretim yılında 39 alanda düzenlenen 153 kursa, kadın ve erkek olmak üzere toplam kii katılmıtır. (bk.ek:2) öretim yılında 28 alanda düzenlenen 115 kursa, kadın ve erkek olmak üzere toplam kii katılmıtır. Bunların 830 u belge almıtır. Bunu aaıdaki tabloda görmek mümkündür Serbest Bölgeler ve skenderun un Ekonomik Yapısı, s Yılları skenderun lçesi Ekonomik Raporu, s Halk Eitim Merkezi Müdürlüü ne dilekçe ile bavurularak bilgi istenmitir. Tablolarda gösterilen bilgiler bu ekilde elde edilmitir. 69

74 Kursun Adı Katılanlar Belge Alanlar Kurs Sayısı Giyim 17-1 Makine Nakı 47-3 Ahap Boyama Ev Mefruatı 68-3 Bilgisayar Kuaför Cilt Bakımı 26-1 Satranç Avcılık Yalı Boya Resim 23-1 Kuma Desenleme 14-1 Kalorifer Ateçilii 23-1 Takı Ev Aksesuarı 12-1 Sebzecilik 46-1 Sosyal Kültürel K Sayıları Tablo 30: Yılında Düzenlenen Kurslar, Katılanlar ve Belge Alanların 70

75 Yukarıdaki bilgilerden, düzenlenen kurs ve katılan kii sayılarına bakıldıında, 1980 li yıllarda artı, 2000 li yıllarda düü olduu görülmektedir. Son yıllarda azalma görülmesinin nedeni, sosyal ve kültürel alandaki kursları özel kurumların da düzenlemi olmasıdır. lçe halkının belli bir kısmı Halk Eitim Merkezi ni, dier kısmı da özel yerleri tercih etmektedir li yıllarda yaygın eitim sistemi içinde önemli bir yer tutan yetikin eitiminde Halk Eitim Merkezi üzerine düen görevi çeitli dallarda kurslar açarak yerine getirmektedir. Okuma Yazma Kursları (1. ve 2. kademe) Meslek Kursları: Giyim, Makine Nakı, El sanatları, Bilgisayar, Mefruat, Kırkpare, Oto Elektrik, Motor Bakım. Sanayi Eitimi Kursları: Makineleri Kullanımı, Kalorifer Ateçilii Sosyal Kültürel Kurslar: ngilizce ( lk, Orta, leri ), Almanca ( lk ). Bu kursların açılıında skenderun daki kamu kurum ve kurulular, dernekler, odalar ve gönüllü kurulularla ibirlii yapılmaktadır. Örenmenin bilgi ve beceri kazanmanın yaı yoktur ilkesi, Bir eyler yapmalıyım anlayıı ve Herkes için bir sanat örenme sloganıyla çalımalarına devam etmektedir. 4. ÇIRAKLIK ETM MERKEZ Çıraklık Eitim Merkezi okumak istemeyen ve el becerileri olan çocuklara eitim vermektedir. Günümüzde, skenderun da faaliyette bulunan çıraklık eitim merkezine kayıtlı örenci, 25 öretmen bulunmaktadır. Bu merkezden kii kalfalık belgesi, kii ustalık belgesi, kii usta öretici belgesi almıtır 85. Çıraklık Eitim Merkezine giden örenciler okuyabilmenin dıında da bir eyler baarabildiklerini aldıkları belgelerle göstermektedirler. Böylece çalıma hayatına eitimli olarak balamaktadırlar. Sözü edilen merkez, ne istediini bilen, bilinçli olarak çalıan ve kazanan bireyler yetitirmektedir ( ). 71

76 5.KÜTÜPHANELER Kütüphaneler, bir milletin ilim, sanat, teknik ve edebiyat alanlarında oluturduu her çeit yazma, basma ve sanat ürünlerini toplayan, bunları kuaktan kuaa hizmet olarak sunan hazinelerdir. skenderun da iki tane kütüphane bulunmaktadır. Biri Halk dieri de Çocuk Kütüphanesidir. Ayrıca skenderun un Karaaaç ve Nardüzü beldelerinde birer halk kütüphanesi bulunmaktadır skenderun Halk Ve Çocuk Kütüphanesi skenderun Halk ve Çocuk Kütüphanesi, ilçenin merkezi bir yerinde Mithat Paa caddesi üzerindedir. Halk Kütüphanesi nin bulunduu yer (1935 metrekare) hazine malı olup, 15 Mayıs 1940 tarihinde kütüphaneye tahsis edilmitir. Bu tahsis kararından sonra binanın kütüphane olarak düzenlenmesi için Eitim Müdürlüü nden öretmen Hamdi Hatunolu görevlendirilmitir. Kütüphanenin ilk yöneticisi kendisidir. Kütüphane, düzenlenen bir törenle 30 Ekim 1940 günü zamanın Hatay Valisi ükrü Sökmensüer tarafından halkın istifadesine açılmıtır. Kütüphanenin açılıı ile ilgili dönemin valisi ve kaymakamının duygularını içeren sözler ile Akam gazetesinde verilen haber, kütüphanede bulunan Hatıra Defterindeki bilgilere göre: Vali ükrü Sökmensüer ve skenderun Kaymakamı M.Y.Gül açılı duygularını öyle dile getirmilerdi: Güzel Hatay ın incisi skenderun da vatan çocuklarının ilim ihtiyacını giderecek böyle bir eserin vücut bulması ancak Cumhuriyet devrine nasip olmu bir kıymettir. Bu güzel eserin vücutlamasında hizmeti geçen Hükümet, Belediye ve Maarif Erkain ve arkadalarını taktir etmek benim için en zevkli bir borçtur. Cumhuriyetin Hatay da vücut bulan her müessesesi gibi skenderun Kütüphanesi de Sayın Valimiz Bay ükrü Sökmensüer in uurlu eliyle amme istifadesine açılmı oldu. Bugünkü halini almasında skenderun Belediyesi nin ve kütüphane memuru Hamdi Hatunolu nun alaka ve iyi çalımalarını anar, bu güzel eserden skenderun kültürünün büyük faydalar göreceini kaydederim. 12 Kasım 1940 tarihli Akam gazetesinde kütüphanenin açılıı resimli olarak yayınlanmıtır. Gazetede verilen haber udur: 72

77 Maarif Vekillii tarafından skenderun merkezinde yeniden bir umumi kütüphane tesis edilmitir. Bu ilim kaynaı güzel bir ekilde tanzim ve tertip edilerek salonlarını Hataylılara hazırlamı ve açılma töreni yapılmıtır. Bu törende Hatay Valisi ükrü Sökmensüer ve Maarif Müdürü Rıfat Necdet Evrimer, Kaymakam, Belediye, Parti ve Halk Evi Reisleri, Hükümet ve Maarif mensupları, mektep talebeleri ile davetliler ve büyük bir halk kitlesi hazır bulunuyordu. 86 Yukarıdaki cümlelerden de anlaılacaı üzere, Hatay valisi ile skenderun kaymakamı, kütüphaneyle ilgili duygularını belirtmilerdir. Ayrıca gazetede kütüphanenin açılııyla ilgili sözlere yer verilmitir. Kütüphanede 10 personel bulunmaktadır. Bunların 3 adeti geçici içi kadrosu ile çalıtırılmaktadır. skenderun Halk ve Çocuk Kütüphanesi Müdürlüü personelinin görevlerine göre daılımı öyledir: 1 müdür, 2 kütüphaneci, 1 ef, 1 memur, 1 daktilograf, 1 hizmetli, 3 geçici içi. skenderun Halk ve Çocuk Kütüphanesi Müdürlüü nün herhangi bir aracı bulunmamaktadır. Kütüphanede; epidiyaskop, müzik seti, iki televizyon, video, VCD player, iki fotokopi makinesi, iki bilgisayar bulunmaktadır. Halk Kütüphanesi; resmi, dini bayramlar ve pazar günleri, Çocuk Kütüphanesi pazar, pazartesi günleri hariç haftanın dier günleri okuyucuya açıktır. Hatay Valilik Makamınca tespit edilen resmi çalıma saatleri uygulanır. Mevcut durumdaki mesai saatleri: ile skenderun Halk ve Çocuk Kütüphanesi ne dört yolla kitap salanmaktadır. Kültür Bakanlıınca satın alınıp gönderilen kitaplar. ahıs veya kurumlar tarafından kütüphaneye baılanan kitaplar. Resmi kurumlardan gelen kitaplar. skenderun Halk ve Çocuk Kütüphanesi ni Gelitirme Dernei nin imkanları ile salanan kitaplar. Hızla gelien bilim ve teknolojiye, yeniliklere kütüphanenin uyum salaması gerekmektedir. Klasik kütüphanecilik hizmetleri yanında skenderun Halk Kütüphanesi nde artan okuyucu istekleri karısında hizmetin daha süratli bir ekilde devamını salamak ve kısa sürede aranılanı bulmak amacı ile dokümantasyon çalımalarına 1976 yılında balanmıtır. Bu amaçla, kütüphane koleksiyonları kadar hizmet 86 Bu bilgiler skenderun Halk Kütüphanesi nde bulunan Hatıra Defteri nden alınmıtır. ( ). 73

78 veren; dergi makaleleri, önemli kanun ve yönetmeliklerden, kupürlerden oluan mevcudu on bini bulan bir "Makaleler Katalogu" meydana getirilmitir 87. Yukarıda, kütüphanenin; personel ve araç gereç durumu, açık olduu günler, mesai saatleri, ödünç kitap alma, kitap salama ve dokümantasyon hizmetleriyle ilgili bilgiler verilmitir. Bunlardan sonra kütüphanenin okuyucu sayıları ve kitap durumundan söz edelim. Halk Kütüphanesi nde 1979 yılında kitap bulunmaktadır. Yıl içinde bunlardan okuyucu yararlanmıtır yılında açılan Çocuk Kütüphanesi nde ise 1979 yılında kitap bulunmaktadır. Bu kitaplardan okuyucu yararlanmıtır. 88 skenderun Halk Kütüphanesi nde 1981 yılında, erkek, bayan olmak üzere toplam okuyucuya hizmet verilmitir.1982 yılında ise kütüphaneden bayan, erkek olmak üzere okuyucu yararlanmıtır. Yine 1982 yılı sonunda kütüphanenin kitabı vardır erkek, 311 bayan olmak üzere toplam üyesi bulunmaktadır kitap ödünç verilmitir. 89 Yukarıdaki cümlelerden de anlaılacaı üzere, 1981 ve 1982 yıllarındaki okuyucu sayıları karılatırıldıında; 1981 yılında okuyucuların % 26 sı bayan, % 74 ü erkek iken, 1982 yılında okuyucuların % 29 u bayan, % 71 i erkektir. Bu durumda erkek okuyucularda biraz azalma, bayan okuyucularda ise % 10 civarında bir artı göze çarpmaktadır. skenderun Çocuk Kütüphanesi nden; 1981 yılında, kız ve erkek olmak üzere okuyucu yararlanmıtır yılında kütüphaneden yararlanan okuyucu sayısı dir. Bu okuyucuların i kız, u erkektir. Aynı yılın sonunda kütüphanenin kitabı vardır. Bu kitapların 222 tanesi ödünç verilmitir. Ayrıca kütüphanenin 233 kız, 538 erkek olmak üzere toplam 771 üyesi vardır. 90 Yukarıdaki bilgilerden, Çocuk Kütüphanesi ndeki okuyucu sayısında % 29 luk bir artı olduu anlaılmaktadır. Ayrıca, kız okuyucularda % 10, erkek okuyucularda % 40 civarında bir artı olduu görülmektedir. skenderun Halk Kütüphanesi nde el yazması kitap bulunmamaktadır. Eski harflerle yazılı 90, yabancı dille yazılı 559 kitap vardır. Toplam olarak ciltli ve ( ). 88 Yurt Ansiklopedisi, Hatay mad. C.5, stanbul, 1982, s Tekin, Hatay da Eitim ve Kültür, s A.g.e., s

79 997 ciltsiz kitap vardır. ki okuma salonu olan kütüphanenin 1984 yılında, okuyucu sayısı dir. Çocuk Kütüphanesi nde aynı yıl, ciltli ve 146 ciltsiz kitap vardır yılında Halk Kütüphanesi nin okuyucusu vardır. Aynı yıl Halk Kütüphanesi nde , Çocuk Kütüphanesi nde ise kitap bulunmaktadır yılında Halk Kütüphanesi nde , Çocuk Kütüphanesi nde okuyucu vardır yılındaki okuyucu sayıları sırasıyla ve dir. Aynı yıl, kitap sayıları Halk Kütüphanesi nde , Çocuk Kütüphanesi nde dır yılı sonu istatistiklerine göre; Halk Kütüphanesi nin , Çocuk Kütüphanesi nin kitabı bulunmaktadır yılı dahilinde Halk Kütüphanesi nden i erkek, ü kız olmak üzere , Çocuk Kütüphanesi nden i erkek, i kız olmak üzere okuyucu yararlanmıtır. Ayrıca yıl içinde Halk Kütüphanesi nden 341, Çocuk Kütüphanesi nden 541 adet kitap ödünç olarak okuyuculara verilmitir. Kütüphaneler Genel Müdürlüü nce 2002 yılı dahilinde Halk Kütüphanesi için 72, Çocuk Kütüphanesi için 6 adet süreli yayına (dergi) abone olunmutur 94. Yukarıdaki bilgileri bir de tablo halinde görelim. Yıllar H.K. Kitap S. Okuyucu Sayısı Ç.K.Kitap S. Okuyucu Sayısı Bu konuda ayrıntılı bilgi için bk. Serbest Bölgeler ve skenderun un Ekonomik Yapısı, s Bu konuda ayrıntılı bilgi için bk Yılları.lçesi Ekonomik Raporu, s Bu konuda ayrıntılı bilgi için bk Yılları Ekonomik Rapor ve Adres Rehberi, s ( ). 75

80 Tablo 31: Döneminde Halk ve Çocuk Kütüphanesi nin Kitap ve Okuyucu Sayıları Yukarıdaki tablodan da anlaılacaı üzere, son 20 yılda halk ve çocuk kütüphanelerinin kitap sayısında % 90 lara varan artı, maalesef okuyucu sayısında görülmemektedir. Tersine bir durum arz eden okuyucu sayısında çok büyük düüler olmutur. Günümüzde kütüphaneye gidenlerin sayısının azalmasında kitap okuma alıkanlıının kazandırılamaması ve teknolojinin gelimesiyle ortaya çıkan internet sistemi etkilidir. Artık, örenciler aratırmalarını kütüphanedeki kitaplardan deil, internetteki arama motorlarından yapmaktadır. 76

81 SONUÇ Atatürk, eitimin yabancı fikirlerden, etkilerden uzak ve Millî deerlerimize uygun olmasını istemitir. Bu konuyu Bugüne kadar izlenen eitim ve öretim yöntemlerinin milletimizin tarihsel gerilemesinde en önemli etken olduu kanısındayım. Onun için ulusal bir eitim programından söz ederken eski devrin bo inançlarından, toplumsal yapımızla hiç de ilgisi olmayan yabancı fikirlerden, doudan ve batıdan gelebilen tüm etkilerden tamamen uzak, ulusal özelliklerimizle ve tarihimizle uyuabilen bir kültür kastediyorum. sözleriyle belirtmitir. Atatürk ün bu sözlerinin altındaki düünceyi oluturan meseleleri kısaca hatırlayalım. Osmanlı Devleti nin son dönemlerinde, dier kurumlar gibi eitim kurumları da büyük bir çöküntü içindeydi. Osmanlı Devleti ndeki eitim kurumları olan medreseler, kurulu ve yükseli dönemlerinde eitim kadrosu ve programları bakımından çok ileri bir seviyedeydi.17. yüzyıldan itibaren devletin dier kurumlarındaki gerilemeye paralel olarak eitim kurumları olan medreseler de geriledi. Devletin yıkılıını önlemek amacıyla yapılmaya balanan yenilikler çerçevesinde eitim kurumları da yeniden düzenlendi.tanzimat döneminde, askeri okullardan baka Avrupa dakilere benzer modern eitim kurumları açıldı. Medrese ve modern devlet okulları dıında, kendi dillerinde eitim yapan azınlık ve yabancı okullar da vardı. Bu okullarda okutulan farklı dersler sebebiyle ayrı duygu ve düünceye sahip insanlar yetiiyordu.bu uygulama ülkede Millî kültürün gelimesine engel olmaktaydı. Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti nin kurulmasından sonra çada bir eitim sisteminin kurulması için düündüklerini uygulamaya koydu. Bu amaçla Türkiye Büyük Millet Meclisi nde 3 Mart 1924 te Tevhid-i Tedrisat (Öretim Birlii) Kanunu kabul edildi. Bu kanunla medreseler kaldırıldı ve Türkiye Cumhuriyeti sınırları içindeki bütün okullar, Millî Eitim Bakanlıı na balandı. 2 Mart 1926 da Maarif Tekilatı Hakkındaki kanun kabul edildi. Bu kanunla laik eitime uygun, ilk ve ortaöretim programları belirlendi.bundan sonra Millî ve laik eitimi yaygınlatırmak için ilkokullar, ortaokullar, liseler ve yüksek okullar açıldı. Bunların yanı sıra meslek okulları da açıldı. lkokul zorunlu hale getirildi. Türkiye nin bir parçası olan Hatay, Türkiye deki eitimle ilgili bu gelimelerden geç de olsa faydalanacaktır. Geç de olsa denilmesinin sebebi Hatay ın yaklaık 21 yıl Fransız daresi nde kalmasıdır. 77

82 Fransız Manda daresi döneminde, skenderun ve çevresinde Türk okullarının yanı sıra medreseler,sübyan mektepleri ve misyonerlerin kurduu yabancı okullar bulunuyordu. Bu okullara Fransızların el atması sonucu medreseler yeniden canlandırıldı.sübyan mekteplerinin sayısı arttırıldı. Ezberci eitimin düünme yeteneini körelttiini iyi bilen Fransızlar, medreseleri ve sübyan mekteplerini kullanarak ve Türklerin dini inançlarını sömürerek Hatay da yerlerini salamlatırdı. Türk okullarında baarılı sayılabilmek için iyi derecede Fransızca bilinmesinin gerekmesi de Fransızların kültürlerini aılamak için bu okulları araç olarak kullandıklarını göstermektedir. Fransızların Manda daresi nden önce azınlık ve cemaat okullarında Türkçe derslerine yer veriliyordu. Fransız Manda daresi nde, özbeöz halkı Türk olan skenderun da yabancı okullar açılmı, bu okullarda Türkçe ye yer verilmemi, yüzyıllardır Türklerle beraber yaayan yabancılara Türklük aleyhine duygular aılanmıtır. Bu dönemde Fransa, Ankara Antlaması nda bölgede Türk dilinin ve Türk kültürünün gelitirilmesi için her türlü kolaylıkları salamaya söz verdii halde bunun tam aksine Fransız dili ve Fransız kültürünün gelitirilmesi için her türlü çabayı harcamıtır. Bu dönemde Hatay da Arapça öretmek, Fransızca eitim yaptırmak için okullar açıldıı halde Türkçe eitim yapan Türk okullarının sayısı arttırılmamı, aksine Ermeniler için 20 den fazla okul açtırılmıtır. Yine bu dönemde, okuma yazma çaındaki Türk çocuundan ü okuma yazma bilirken, Türk olmayan kiinin ü okuma yazma bilmektedir. Kısacası, Türklerdeki okuma yazma oranı % 13 civarında iken, Türk olmayanlarda bu oran % 75 civarındadır. Bu oranlar, Manda daresi döneminde Türklerin eitimden ne kadar uzak tutulduunu göstermektedir. Hatay Devleti zamanında Türkiye ile sıkı ilikiler kurulmutur. skenderun da 17 civarında okul açılmıtır. Yabancı okullarda Türkçe dersleri konulmu, Fransızca eitime sınır getirilerek Fransızca sadece yabancı dil dersi olarak verilmitir yılında Hatay anavatana katıldıktan sonra eitim alanına büyük önem verilerek, baskı yıllarının oluturduu kayıplar telafi edilmeye çalıılmıtır. Okul sayılarının arttırılması ve en uzak köylere kadar okul yapılması için süratle çalımalara balanmıtır. Ayrıca Türkçe eitim hızla yaygınlatırılmıtır. Zira, Türkiye Harf nkılabını 1928 yılında baarmıken, Hatay bu konuda 11 yıl geç kalmıtır. Hatay 1939 yılından itibaren yeni Türk alfabesini kullanmaya balamıtır. 78

83 skenderun da, 1939 yılında açılan 2 tane ilkokul ile bir tane ortaokul, yapılan çalımaların ilk iaretleridir. Okul sayıları ihtiyaç oldukça artırılmıtır yılları arasında skenderun da toplam 81 tane lkokul, 20 nin üzerinde ortaokul, 25 tane de lise açılmıtır. Younluk olarak bakıldıında, ilkokulların yıllarında, liselerin de yıllarında açıldıı görülmektedir. Bu durum o dönemlerdeki nüfus artıına paralel olarak gelien eitim ihtiyaçlarından kaynaklanmaktadır. skenderun halkının zamanla kültür seviyesini arttırdıı hem okul öncesi eitime hem de yüksek öretime gösterdii ilgiyle belli olmaktadır. Yaklaık nüfuslu skenderun da kiinin yüksek öretim mezunu olması bunun göstergesidir dan önce Hatay daki Türklerin okuma yazma oranı % 13 iken, skenderun da bu oran daha da azdır yılında skenderun da okuma yazma oranı % 55 iken 2000 yılında bu oran % 90 dır. Aradan geçen ilk 30 yıl ile son 30 yıldaki harcanan çabayı bu rakamlar açıkça göstermektedir. skenderunlular örgün eitime olduu kadar yaygın eitime de ilgi göstermilerdir yılında kurulan Halk Eitim Merkezi nin açtıı sosyal ve kültürel kurslar ile mesleki kurslara olan katılımcı sayılarının fazlalıı skenderun halkının kültür arttırma çabası içinde olduunu göstermektedir. skenderun da Halkevi, Türkçe eitimin hızla yaygınlatırılması için ilk yıllarda okuma yazma kursları açarak halkın ihtiyaçlarına cevap vermeye çalımıtır. Ancak, günümüzde faaliyette bulunmamaktadır. Bir milletin kültür hazinesi olan kütüphanenin önemini bilen skenderunlular, 15 Mayıs 1940 yılında hizmete giren Halk Kütüphanesi nin açılıını sevinçle karılamıtır. Bundan 15 yıl sonra da Çocuk Kütüphanesi açılmıtır. lk yıllarda kütüphanelerin okuyucu sayılarında artı, son yıllarda ise düü olduu görülmektedir. Günümüzde skenderun halkı kütüphaneye gereken önemi vermemektedir. Bunun sebebi kitap okuma alıkanlıının kazandırılamaması ve teknolojinin olumsuz etkisidir. skenderun da basın hayatı oldukça canlıdır. Anavatana katıldıktan 8 yıl sonra kendi gazetesini çıkaran skenderunlular, içlerindeki kültürlenme azmiyle günümüze kadar 70 in üzerinde gazete ve dergi yayınlamılardır. Günümüzde ilçe halkı, yazılı ve görsel basın faaliyetlerinde oldukça iddialı çalımaktadırlar. 79

84 te bütün bunlar, Fransızların politikası gerei eitim alanında oluan bolukların nasıl doldurulduunun ve skenderun halkının eitim alanında ne kadar çok ilerlediinin göstergeleridir. Sonuç olarak diyebiliriz ki, skenderun halkı içindeki azim ve Türkiye Cumhuriyeti nin destei ile baskı dönemindeki kayıpları kısa sürede ve süratle telafi etmekle kalmayıp, eitim alanında büyük bir ilerleme kaydetmitir. Türkiye Cumhuriyeti nin eitime verdii önemi, skenderun a verdii destekte görmek mümkündür. 80

85 BBLYOGRAFYA Bilgili, Mesut Fani, Manda daresinde Hatay Kültür Hayatı, ktisat Basımevi, Antakya Yılları skenderun lçesi Ekonomik Raporu,.T.S.O, skenderun (basım yılı yok) Yılları Ekonomik Rapor Ve Adres Rehberi,.T.S.O, skenderun Düstur, 3.Tertip, C.2, Ankara Halep Vilayet Salnamesi, H Hatay l Yıllıı 1967, stanbul Hatay ın Sesi Dergisi, sayı 16, Hatay Türk Kültür Dernei Yayınları, Antakya Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, T.C. Babakanlık D..E., D..E. Matbaası, Ankara limiz skenderun, Unigrafi Ofset Tesisleri, skenderun skenderun Belgeseli, skenderun Belediyesi tarafından haz. Belgesel CD., skenderun skenderun Halk Kütüphanesinde bulunan Hatıra Defteri ( ). Karayiit, Mehmet-Birgül, Çevremiz çin Hayat Bilgisi, limiz Hatay, skenderun (basım yılı yok). Kireççi, Refik, Kentimiz skenderun, skenderun (basım yılı yok). Kireççi, Refik, skenderun, skenderun Melek, Abdurrahman, Hatay Nasıl Kurtuldu?, Ankara Önder, Mehmet, Atatürk ün Yurt Gezileri, Ankara Serbest Bölgeler ve skenderun un Ekonomik Yapısı,.T.S.O., skenderun

86 Tekin, Mehmet, Hatay Basın Tarihi, Antakya Tekin, Mehmet, Hatay da Eitim ve Kültür, Ankara (basım yılı yok). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Atatürk Aratırma Merkezi, Ankara Yurt Ansiklopedisi, Hatay mad., stanbul ( ). ( ). ( ). ( ). 82

87 EKLER 83

88 EK:1 skenderun Gazetesi nin Çıkarıldı ı lk Yıla Ait Bir Sayfa 84

89 EK: 2.HALK ETM MERKEZ FAALYET ÖZET 85

90 EK: 3 RÖPORTAJ sim: Refik KREÇÇ Unvanı: Aratırmacı Gazeteci Tarih: Saat: yılında skenderun da doan Refik KREÇÇ, ilk, orta ve lise tahsilinden sonra stanbul Gazetecilik ve Ticaret Okulu na gitmitir. ki yıllık bir eitimden sonra, 1956 yılında bu okuldan mezun olmutur. stanbul da çeitli gazetelerde stajyerlik yaptıktan sonra memleketi olan skenderun a dönmütür yılından itibaren skenderun da yayınlanan çeitli gazetelerde (Körfez, Akdeniz, Ayyıldız, Güney Anadolu) yazı ileri müdürlüü yapmıtır. Gazetelerde köe yazarlıı yapan Kireççi, yazılarında skenderun un sorunlarına da yer vermitir. Köe yazarlıının yanı sıra skenderun ile ilgili kitaplar da yazmıtır. skenderun un köylerini anlatan Köylerimiz, skenderun, Kim Kimdir, Kentimiz skenderun, Arsuz, skenderun da Ekonomik Güçler, skenderun Ekonomisinde Baarılı Adamları ve Biyografileri adlı eserlerini örnek verebiliriz. Halen Güne Gazetesi nin yazı ileri müdürü olan Kireççi, ilerlemi yaına aldırmadan skenderun da basın hayatının canlı kalabilmesi için elinden geleni yapmaktadır. Soru: Fransız Mandası döneminde skenderun da basın hayatı nasıldı? Mesela skenderun da gazete çıkıyor muydu? Cevap: O dönemde her alanda olduu gibi basın da hür deildi. skenderun da bilfiil yayınlanan gazete yoktu. Fransa, talya ve Suriye den kendi dillerinde yayınlanan gazeteler geliyordu. 86