Türk Dış Politikası Ortadoğululaşıyor mu?

Transkript

1 Türk Dş Poltkas Ortadoğululaşyor mu? Burhanettn Duran' Grş Cumhuryetn kurulmasndan tbaren baz dönemlerde Bat dünyasnda "yen Türkye" söylem ortaya çkmştr 920'lerde, 950'lerde, 980'Ierde ve nhayet 2000'lerde yen br Türkye'nn doğduğu akademk çevrelern gündemn oluşturmuştur Son dönem Helsnk'de AB üyelğ perspektf alnmasyla (999) başlamş se de, 2002 seçmlernden sonra Ak Part'nn güçlü br şeklde ktdara gelmesyle sağlanan syasal stkrar, ekonomk kalknma ve dş poltkadak başar bu tartşmann canlanmasnda etkl olmuştur Buna paralel olarak son yllarda Türk dş poltkasnda, geçmşnde olmadk br şeklde, Ortadoğu bölges öne çkmştr Adnan Menderes ve Turgut Özal dönemlernde dş poltkada öneml br yer tutan bu bölge, Ak Part ktdar dönemnn gündemnde daha da belrleyc olmuştur Türkye'nn bölgeden uzak duran geleneksel tutumunu değştren Ak Part ktdar, Ortadoğu'da yaşanan gelşmelerde güçlü ve aktf br oyuncu olarak rol almştr ABD şgal altndak lrak'n yenden yaplanmasnda Sünn gruplar seçm sürecne grmeye kna etmekten sral-flstn çatşmasnda arabulucu olmaya kadar br dz aktvte çerçevesnde Türkye, bu bölgenn çok etkn br parças olduğunu göstermştr sral-surye lşklernde arabulucu rol üstlenmek; Flstn konusunda sert açklamalar yapmak; Türk-Arap Işbrlğ Forumu kurulmasn öngören br çerçeve anlaşmas mzalamak; Lübnan'dak BM güçlerne katlmak; IKÖ Genel Sekreterlğne k defa üst üste Ekmeleddn hsanoğlu'nun seçlmes; Surye, Iran ve lrak'la yaknlaşan lşkler ve artan tcaret hacm bu etknlğn dğer örnekler olarak sralanablr Türk dş poltkasnda Ortadoğu'nun kazandğ bu yen önem Bat'dak baz çevrelerde ve ülkedek lakç gruplarda Ak Part 'nn Bat'dan uzaklaşan br dş poltkaya yöneldğ şeklnde cdd br kuşku uyandrrnştr Ayrca, Türkye'nn SO yl aşkn süredr takp ettğ Bat (ABD, NATO ve Avrupa) yönelml dş poltkann ağrlk merkeznn değşmes ve 'Ortadoğululaşmas' olarak da alglanmştr; hatta baz dş poltka yazarlar, Ak Par-, Doç Dr, Istanbul Şehr Ünverstes, Syaset Blm ve Uluslararas Ilşkler Bölümü Turk Ilş Poltk"s Cradngull,ş)'or mu? 3R5

2 t'nn Ortadoğu'dak yoğunluğun yan sra Kbns gb sorunlarla yeter kadar lglenmedğn fade ederek dş poltkay eleştrmştr Soğuk Savaş ve Eylül Sonrasnda Türk Dş Poltkasnda Dönüşüm htyac Bu makalenn amac son dönemde Türk dş poltkasnn Ortadoğululaştğ ve bunun Bat'dan uzaklaşmas anlamna geldğ argümann tartşmak ve bu bakşn ülkenn yen dş poltka yaklaşmn anlamaktan uzak olduğunu ortaya koymaktr Bu tartşma br yönüyle Türkye'nn Soğuk Savaş sonrasnda yaşadğ paradgma değşmn gözden kaçrmamay, br yönüyle de Ak Part dş poltkasnn "çok boyutlu" olarak ntelendrlmes_ nn sonuçlarn analz etmey hedeflemektedr Türk dş poltkasnda Ortadoğu ve Bat alglamalarnda br dönüşümün yaşandğ tesptnden hareketle, Türkye çn Ortadoğu'nun sadece güvenlk sorunlarnn ve tehdtlern yoğunlaştğ br yer olmaktan çkmakta olduğu düşünülmektedr Yoğun br dplomas, ekonomk karşlkl bağmllk ve güvenlk sorunlarnn ortaklaşa yenden ele alnmasyla tehdtlern frsatlara çevrlmes hedeflenmektedr Türkye, Avrupa Brlğ le entegre olma dealne sahp çkmaya devam etmekle brlkte, Soğuk Savaş dönemnn klask anlamyla Bat yanls dş poltkasn terk etmştr; terk etmek zorunda kalmştr Bu ayn zamanda Türkye'dek değşk syas çevrelern üzernde ttfak ettğ br olgudur Bu tesptlerden hareketle şu sorularn cevaplar aranacaktr: Türkye'nn Ortadoğu syasetnde aktf olarak yer almas nasl anlamlandrlab\r? Klask anlamda "sorunlu br bölgenn syasetnden mümkün olduğunca uzak durmak" şeklnde belrtleblecek br tutum, yern aktf ve dnamk br dplomasye nçn brakt? Ak Part hükümetler nçn Türkye'nn Islam kmlğn ve Ortadoğulu karaktern, öncek hükümetlere göre, daha fazla vurgularnoktadr? Bu durum Türkye'nn Bat ağrlkl geleneksel dş poltka tutumu açsndan ne fade etmektedr? Bu makalede lk olarak, Ankara'nn Ortadoğu'dak yen aktf poltkasn anlamlandrmak çn öncelkle Soğuk Savaş'n sona ermesnn dş poltkaya getrdğ değşm htyac ve bu çerçevede Türkye'nn stratejk konumunun nasl yenden tanmlandğ ncelenecektr Iknc olarak, Ak Part dş poltkasnn temel eğlmler "stratejk dernlk"l doktrn, "merkez ülke", "komşularla sfr problem" ve "maksmum şbrlğ" kavram aştrmalar temelnde analz edlecektr Dş poltkada yaşanan bu yen dönüşümü "medenyet dernlğ arayş" olarak nteleyen bu makalede, üçüncü olarak, Türkye'nn yen Ortadoğu poltkasnn mahyet, Yen-OsmanlCllk ve Ortadoğululaşma tartşmalarnn anlam analz edlecektr Soğuk Sovoş'n btmyle değşen dünya şortlarndo Türk dş poltkasnn do br dönüşüme grdğ, karşlaştğ frsot ve tehdtler sebebyle daha oktf ve çok boyutlu br mohyet kozondğ dş poltka üzerne yazlan lterotürde yoygn br kabul görmektedrz Bu dönüşümle Türkye eksen ülke konumunden orto büyüklükte br devlet konumuna ulaşmştr ABD ve NA TO'ya boğmllk ve tek boyutluluktan karşlkl bağmllk ve çok boyutluluğa geçmştr Ayrm, ekonoms dünya le entegre olon Türkye'nn dş poltko gündemnde etnk konular da öneml br yer tutmaya başlamştr 3 Ayren, Eylül sonras dünyodo yoşonan küresel gelşmeler ve dönüşümler, jeostratejk önem, modernte tecrübes, demokrass ve ekonomsyle Türkye'y dünyo syosetnde öneml br oyuncu halne getrmştr E Fuut Keymon'n belrttğ gb, Türkye, küresel çatşma, küresel güvenlk, küresel yönetşm ve küresel syosol ekonom olanlornda rolünü güçlendrmekte ve şu konulorlo uğraşmcktodr: () Işgal ctndak Irak ve Kuzey Irak bcğlamnda Kürt sorunu; (2) Ircn sorunu ve Ortcdoğu'nun geleceğ; (3) Rusyc SOflnu ve Avrasya'nn geleceğ ve (4) Avrupa'da çok kültürlülüün k " 'nz ve slam sorunu, Bütün bu bölgelern ve sorunlarn merkeznde duron Türkye, Avrupu'nn küresel uktör olmus, küresel enerj syaset ve medenyetler çatşmas gb tartşmalarda etkl br yere sahptr 4 Soğuk Savaş'n btş ve II Eylül sadece uluslararas sstemn yapsnda değl, Ortadoğu da dôhl, bölgesel sstemlern yopsna da öneml değşklkler getrmştr Bu br anlamda, stratejk konumlarn yenden yorumla nmas htyacn da doğurmuştur Bu dönüşüme paralel olarak Türkye, Ortadoğu'da "tarafsz gözlemc" konumunu terk ederek "proaktf bölgesel oyuncu" konumuna geçmştr Türkye'nn Ortadoğu'dak bu yen aktvzm, ABD ve AB le olan yakn lşklern tamamlayc br mahyet taşmaktadr5 Dş poltkada daha aktfve çok boyutlu br perspektf gerekllğn, ç pohtkann dönüşümü le brlkte ele almak gerekr 980'lerde ekonomden svl topluma ve syas aktörlere kadar br dönüşüm sürecne gren Türkye, 990'larda hem ekonomsnn yapsal sorunlarn çözemedğ çn krzlerle boğuşmak zorunda kalmş hem de ç ve dş syasetn terör ve syasal slam tehdt alglamalar etrafnda güvenlkleştrmştr6 993'ten tbaren yce artan teröre ve stkrarsz koalsyon hükümetlernn düşük ekonomk performansna eşlk eden Islamc syasetn yükselş (Refah Parts'nn 994'te büyük şehrlerde ve Anadolu'nun öneml br ksmnda beledyeler ele geçrme- 9 3Rf Ortadogu Yllg 2008 Türk Ilş Polko, Ortadngululaşyor mu? 3R7

3 s ve 995 seçmlernde brnc part olmas) 28 Şubat sürecyle brlkte demokrasnn sekteye uğradğ br dönemle sonuçlanmştr Kayp on yl olarak ntelenen 990'lardan çk Ş, Türkye'nn 999 Helsnk Zrves'nde AB'ye tam üye lan edlmesyle başlamştr Türkye demokrassn pekştren bu süreç, br dz paketle ç ve dş poltkada dönüşümün önünü açmştr Bu dönemden tbaren ç ve dş syasetn brbrn karşlkl olarak dönüş_ türdüğü görülmektedr 2002'de Ak Part'nn tek başna ktdara gelmes ve 2007 seçmlernden daha da güçlenerek çkmasyla ç syasettek dönüşümün dş poltkadak yen perspektf güçlendrdğ ler sürüleblr? Ayn şeklde Ak Part ktdan dönemnde dş poltkann gerek AB sürec, gerekse Türkye'y merkez ülke lan eden yen yaklaşm sayesnde dönüştürüldüğünü söylemek de sabetl olacaktr Iktdara geldkten sonra çkardğ uyum paketler le yoğun br Avrupallaşma8 hamles yürüten Ak Part, dş poltkay ç poltkay dönüştürmenn br arac olarak kullanmştr Iç poltkada Devlet Güvenlk Mahkemeler'nn kaldnlmasndan Mll Güvenlk Kurulu'nun yapsnn değştrlmesne kadar brçok alanda öneml br dönüşüm getrmştr Bu anlamda demokratkleşme dş poltkann br parças halne gelmştr Dğer br deyşle dş poltka, Türk syasal sstemn muhafazakcr lak kesmler elyle mümkün olduğu ölçüde çatşmadan dönüştürmenn br arac halne gelmştr AB üyelğnn Türk toplumunda gördüğü destek ve Ak Part'nn bu sürec sahplenmes, partnn ç poltkadak meşruyet sorunlann aşmasna da yardmc 0lmuştur9 Ak Part ktdannda, Kemalzm'n en öneml k prensb olan laklk ve mllyetçlğn yenden yorumlanmakta olduğuna dkkat çeklmeldr Brncs Anglo-Sakson laklk anlayş etrafnda yenden kurgulanmaya çal ŞI lrken, kncs "Türkye model" arayş le ele alnarak Cumhuryetn başndan ber devam eden Kürt sorunu çözülmeye çalşlmaktadr Blndğ gb, Kürt sorunu özellkle 990'larda Türk dş poltkasn çe hapseden, dşarda se komşularla ve büyük güçlerle sürekl güvenlk temell lşklere zorlayan br mahyet taşmştrio Kuzey Irak'tak oluşum ve PKK'nn bu bölgede bulduğu destek dş poltkada reaksyoner tutumlar doğurmuştur Beka sorunu etrafnda gündeme gelen Sevr sendromu, Türk ç ve dş poltkasnn şekllenmesnde oldukça öneml br yer teşkl etmştr MHP lder Devlet Bahçel'nn Ak Part ktdanmn başlattğ Kürt açlmna MGK'mn verdğ desteğ eleştrrken "Mondros Mütarekes'nn de devlet yetkller tarafndan mzalandğn" hatrlatmas bu sendromun 2009 ylnda ble çok güçlü br bçmde haa yaşadğn göstermektedr II Ak Part'nn yen Ortadoğu poltkasn ncelemeden önce getrdğ yen dş poltka perspektfn ncelemek yernde olacaktr 388 Ortadogu Yllg 008 j j k Medenyet D rnlğ Arayş: Komşularla Sfr Problem Muh ve Merkez Ulke Bağlamnda Ak Part Dş Poltkas A Part, 980 sonras Turkye'nn sosyo-kült k arş gelmektedr Bu anlamda Ak Part 2000' I k ure yapsndak dönüşüme enn aşndak krz döne Ş me ve duny le entegrasyon taleplern gerçekleştrecek br part olarak ön mn e, ur seçmennn ekonomk kalknma, sosyal adalet, demokratkle çkmştr Kuresel ekonom ve AB le entegrasyonu ' ' e l ' k re er, yo sulluk konusunun çözü ' " b ki b vazgeç mez goren ş çev mu nu e eyen varoşlar ve stkrar, kalkna ve emokratkleşmey br arada steyen orta snflar ümtlern Ak art ye baglayarak bu party 2002 seçmlernde %34 oy le tek başn 'k tdar yapmştr Bu beklentlerle ktdara gelen Ak Part 'nn dş l"t'k " " a - po as, entegrasyon ra:ş o ak B le lşkler; "dengel karşlkl bağmllk" temelnde ABD le lşkler; aktf banş ve şbrlğ" te r d k tu 2 me n e omşularla lşkler üzerne o rmaktadr Ak Part dş poltkasnn hedefn se Türkye'y R Almanya gb ülkeler ölçeğnde küresel br güce dönüştü k tadr Ak P, usya ve rme o uşturmak- am nn dş poltkasnn dnamğn se, yen br meden t lem tarafndan et f" " " ye soyra oru muş aydnlanmş br ulusal menfaat"3 a ş oluşturmaktadr Dş poltka terchlernde Ankara'y merkeze b n aym menfaat r' yu u hale getrmektedr Bu unsur, Ak Part'nn dş poltkada d 'YI cdd fkr ayrl ki a an u yean yş, urk dş poltkasndak sürekllklerle Ak Part' or u e an yaşamamasnn da sebeb olarak görüleblr Özellkle Irak, Sunye ve Iran gb komşu ülkelern ABD le sorunlannda Tü k' nasl br tut t k k d b - um a n, r ye nn unsur a yan an ag antl görünmektedr Güvenlk, demokratkleşme ve ekon 'k kalknma arasnda yen br denge kurarak ulusal men "'aat kavra om t" d'- ' J( mna ger g y:n tanm Ak art, bölgesel sorunlarla dnamk br dplomas kanalyla lllenmeyl Turkye'nn vazgeçlmezler arasna sokmuştur Yen br edenyet söylem, Türkye'nn dünyadak yern ve kml-n Batclk, Yen-Osman l c lk, Islamclk ve Türkçülu»k g'b" ' k " g syas a mlarn an urgumanlarn çeren yen br sentezle anlama çabasdr Bu yen d poltkada, B ve ABD le lşkler Batc yann, Balkanlar ve Ortadoğu b ytuyla Yen-Osmanlc unsurun, Islam dünyasyla gelştrlen lşkler yönuyle Islamc yann ve son olarak Orta Asya boyutuyla Türkç " "ğ ma d - ' u o enn ar- n an g er sürüleblr Bu sentez Türkye'nn stratejk tarh' k _ mk ve k»lt» k d ' ' h, e ono u ure oor natlarnn mecburyetler olarak da görülmektedr Türk Ilş PoIlk"sl Oradogululaşyor mu? 3R9 -

4 V Bu mecburyetler br "stratejk dernlkten" daha ötede Türkye'nn "mede_ nyet dernlğ" olarak ele alnmaktadr Bu medenyet perspektf hem Avrupa Brlğ'ne üye olmay hem Islam dünyas le daha fazla entegre olmay br arada yürüteblen br perspektftr Bu medenyet perspektf, Türk dş poltkasnda br kmlk krz ya da terch htmaln reddetmektedr Böyle bakldğnda Türkye ne Bat le Islam arasnda br köprüdür ne Bat'nn br cephe ülkesdr ne de bağl olduğu tarh, coğraf, kültürel bölgeler arasnda parçalanmş br ülkedr Bu tbarla en büyük dönüşüm, kmlk/benlk alglamasnda yaşanmaktadr Sadece Osmanl mparatorluğu'nun mras olan bölgelern değl; yakn kara, denz ve kta havzalarnn Türkye'nn stratejk sorumluluğu çnde olduğu alglamas, bu ben draknn değşm le yakndan rtbatldr Bu yen alglamaya bağl olarak korkular temelnde değl; şbrlğ temelnde şekllenen, özgüven yüksek, kendn küresel br güç olarak alglayan yen br anlayş oluşturulmaya çalşlmaktadr Ayrca, Ak Part'nn muhataplannn, özellkle Ortadoğu'dak ülkelern uzun vadel, aydnlanmş menfaatlern düşünen, hesap eden br dplomas anlayşn öne çkarmas lg çekcdr Bu dplomas anlayş, lşklerde güven pekştren ve Türkye'nn çnde bulunduğu yen oluşurnlara frsat tanyan çok öneml br sermaye konumundadr Ak Part'nn Türk dş poltkasna getrdğ yen vzonunun en çarpc yan "komşularla sfr problem" ve "maksmum şbrlğ" boyutu ve "merkez ülke" kavramlaştrmasdr Bu kavramlan lteratüre kazandran Dşşler Bakan Ahmet Davutoğlu, ortaya koyduğu "yen coğraf tahayyü"4 le Türkye'nn stratejk konumunu, tarh mrasla yüzleşme şekln, çevresndek tehdtlerle mücadele yöntemn ve komşu ülke ve bölgelere yönelk alglamalarn yenden şekllendrmek stemektedr Türkye'nn komşuianndan yabanclaşmş olmasna son vermes gerektğne şaret eden Davutoğlu, 2003'ten tbaren Ak part'nn yen dş poltka vzyonunun hem teorsnde hem pratğnde müstesna br yere sahptr Merkez ülke olarak nteledğ Türkye'nn, Rusya ve Almanya gb başka merkez ülkelerde olmayan br özellğe sahp olduğuna vurgu yapan Davutoğlu, Türkye'nn, etmfmdak bölgelere ve ktalara optmum br yaknlğa sahp olduğuna şaret etmektedr Türkye'y Ortadoğu, Balkan, Kafkas, Orta Asya, HaZQr, Akdenz, Körfez ve Karadenz bölgelernn vazgeçlmez ve merkez unsuru olarak gören bu yaklaşm, cephe ülke ya da köprü ülke konumunu kabullenmemekte, yen br rolün üstlenlmesn önermektedr: Çevresnde düzen, stkrar ve güvenlğ kuran, aktf ve rtmk dplomas yürüten, özgüven yüksek br ro 5 Bu yen dş poltkann prenspler olarak şunlar sralanmştr:, C' ' Iç PO ma 2 Komşularla sfr problem lkesn zlemek 3 Blkanlar, Ortadoğu, Kafkaslar ve Orta Asya le yakn lşkler gelştrmek 4 ABD ve AB başta olmak üzere dğer küresel aktörlerle rekabete dayal değl, tamamlayc çok boyutlu dş poltka takp etmek 5 Uluslararas örgütlerde aktf rol üstlenen, banş kurucu rtmk br d p - lomas uygulamak6 Datolu'nun yen dş poltka vzyonunda öne çkan lk şey "entegre, IŞ pol:a yklaşmdr Soğuk Savaş dönemnn hyerarşye dayal öncelkler eglmnn terk edlmes gerektğn belrten DavutogVlu ' u n Ş po- \t a knn entere br poltka çerçeves çnde ele almann önemne denmştr Davutolu, dunyada büyük br medenyet dönüşümü yaşandgn ve fa:kl medenyetlern brbrleryle yoğun br etkleşm halnde olduklann soylemektedr Br medenyet öznes olduğunun blncnd e o an r ur k ye, mer k ez ülke olma durumunu, stratejk dernlgvyle n eş r II g e :ese eşmenn en öneml aktörlernden br halne gelecektr s Dnya dzenlernn büyük savaşlar sonrasnda oluştuğunu belrten Davutoglu, Souk avş'n sonlanmasnn henüz br düzen çkarmadğna şaret etmektedr Turkye, dş poltka çabalanyla, şekllenmekte olan yen düzenn daha adl ve refah paylaştncl olmasna katkda bulunmann yollarn aramaktadr 9 Davutoğlu etksndek dş poltka dönemnn en büyük özellğ deal t karakterdr Ancak bu dealzm, ülkelern rasyonel ve makul mll menf: atlern tanyarak takp edlmeye çalşlan br reel dealzmdr AB entegrasyonuna cn veren fkr nasl reel br dealzm se, Ortadoğu'da entegrasyon araya!"urk dş poltkas da ayn yolu kat etmektedr Aynca bu dönem, dş poltkada hem yen br vzyonun belrlendğ hem bu vzyonu anlatan kavramln üretldğ hem de çok tarafl ve dnamk br dplomas le hayata geçnrneye çalşldğ br dönemdr Ak Part dş poltkasnn Ortadoğu bağlamnda etkl olan "komşularla sfr ro lm" ve "maksmum şbrlğ" yaklaşm, Türk dş poltkasnn ana çzgsnde br dönüşüme şaret etmektedr Komşularyla sorun stemeyen, ancak komşulanna karş sürekl tedrgn ve statk br dş poltka anlayşndn, komşulannn sorunlarnn kendsn ne kadar etkledğn blen proaktf br yaklaşma geçlmştr B u yaklaşmn k yönü vardr: Komşulanyla arasndak sorunlar çözmek ve komşulannn dğer ülkelerle lşkle- 390 Ortado(\u Yllg 2008 Türk [JŞ Poltkas Grtadogululaşynr mu? l2l

5 rndek sorunlarn çözümünde aktf rol almak Bu yaklaşm kendsn, bazen (sral-surye arasnda) arabuluculuk yapmak bazen de (Irak'a Komşu Ülkeler Konferans ve Kafkas şbrlğ ve stkrar Platformu öners gb) br şbrlğ çerçeves önermek şeklnde göstermektedr Bunlarn yan sra, "komşularla sfr problem" yaklaşm Türk dş poltkasndak klask güvenlk anlayşn dönüştürmektedr Hatta komşular arasnda yerleşen güvenn bölgedek güvenlk kültürünü dönüştürdüğü de söyleneblr 998'de savaşn eşğne gelen Surye le Türkye arasnda son dönemde yaşanan şbrlğ ve ekonomk entegrasyon, buna güzel br örnek teşkl etmektedr Bu poltkann en öneml yan, Türkye'nn herhang br ülke olmadğ, ABD başta olmak üzere bütün küresel güçlern yakndan lglendğ krzlern yaşandğ br bölgede yer alan br ülke olduğu alglamasn yenden ele almasdr Komşularnn Fransa ya da svçre olmadğn hatrlatan geleneksel dş poltka alglamas, Türkye'nn etrafndak sorunlardan şkayet eden çe kapanmaa br ruh hal üretrken, yen yaklaşm bu sorunlardan zarar görmemek çn genş br vzyon ortaya koyulmas, aktf ve dnamk olunmas gerektğn söylemektedr Ancak daha önemls, belk de lk defa olarak, komşulardak sorunlarn küresel br oyuncu olma anlamnda Türk dş poltkasnn eln güçlendrecek frsatlar ürettğnn fark edlmesdr Türkye kendsne güvenlen br muhatap olarak Surye-sral, Pakstan-Afganstan, ABD-Iran arasnda ve Lübnan le lrak'n ç kavgalarnda yapc ve belrleyc br arabulucu rol üstlenecek duruma gelmştr Türkye'nn uluslararas coğraf konumunun br mecburyet gb görünen "komşularla sfr problem" poltkasnn ddal br hedef olduğu açktr Balkanlar'dan Ortadoğu'ya ve Kafkaslar'a kadar komşularla -ayn anda- brbryle çelşmeyen br dş poltka yürütmek hç de kolay görünmemektedr Bu perspektfn önündek en büyük sorun (Rusya-Gürcstan Savaşnda ya da Türk-Ermen lşklernn normalleşmes grşmnde görüldüğü üzere), bu ddal poltkann spesfk olaylarda nasl sürdürüleceğdr Ancak enerjden teröre brçok frsat ve sorun yumağnn ortasnda oturan Türkye'nn bunu gerçekleştrmek çn mkanlar hç de snrl değldr Ancak aktf ve dnamk olmay fazlasyla öneml klan böyle br poltkann, stkrarl br hükümet ve güçlü br lderlk olmadan uygulanmas kolay görünmemektedr Bu bağlamda, Başbakan Recep Tayyp Erdoğan'n gösterdğ güçlü syas rade, yen dş poltkann yürütülmesnde krtk br öneme sahptr Ak Part 'nn "komşularo sfr problem" ve "maksmum şbrlğ" yaklaşmnn en belrgn yansmas Ortadoğu'da kendsne bçtğ role ve şekl- edrdğ poltkaya lşkn olmuştur mrk dş poltkasn Ortadoğululaştrdg one surulen bu yen Ortadoğu poltkas, ayn zamanda Yen-Osmanlclk tartşmasn da yenden canlandrmştr Türkye'nn Yen Ortadoğu Poltkas Cumhuryetn kuruluşundan tbaren Türkye'nn Ortadoğu'ya yönelk özgün br dş poltka gelştrmedğ ve bölgedek ülkelerle lşklern Bat yanls br tutumun belrledğ söylenmektedr Bölgeye lg gösterdğ durumlarda da poltkalarn, mesafel ve şüphe duyan br yaklaşmn gölgesnde, Batl müttefklernn çkarlarn korumak ya da Kbrs konusunda destek bulmak amacyla 0luşturmuştur2o Erken Cumhuryet dönemnde Türkye'nn bölgeye yöneldğ nadr durumlar da Kürt sorunu le lgl olmuştur Buna örnek olarak 938'de Sadabad Pakt'nn ran, Türkye, Irak ve Afganstan arasnda ayrlkç ve komünst hareketlere karş mücadele çn mzalanmas verleblr2l Soğuk Savaş dönemnde Türkye, kend mll çkarlann özellkle 947 Truman Doktrn ve 952'dek NATO üyelğnden sonra Bat'nn çkarlaryla özdeşleştrmştr Bu özdeşleştrmenn en belrgn yan Türkye'nn Ortadoğu'da kendne bçtğ, Batl menfaatler koruma yönündek rol olmuştur sral' tanyan lk Müslüman ülke olmas Cezayr Bağmszlk Savaş'nn BM'dek oylamasnda Fransa lehnde oy ver mes gb olaylarda hep Bat yanls tavr taknan Türkye, Bağdat Pakt'nn kurulmasnda aktf rol almştr Bağdat Pakt'nn 958 Irak Devrm'yle çökmesnden sonra Türkye, bölgeye yönelk kapsaml br bölgesel stratej gelştrmemştr 22 Johnson Mektubu'ndan (964) sonra, Bat yanls tutumunu yumuşatan Türkye, Ortadoğu ülkelernden Kbrs konusunda destek aramştr 980'lerde bölgeyle aktf br şeklde lglenen Özal ktdar, ekonomk karşlkl bağmllğa vurgu yapmş, Barş Suyu Projes ve Kürt sorununa barşç çözüm arayş le Yen-Osmanlc olarak ntelendrlen br poltka gelştrmştr 990'larda se Türkye'nn bölgeye yönelk poltkasnn temeln PKK terörünü engellemek, su sorununa çözüm bulmak ve sral le gelştrlen stratejk lşkler oluşturmuştur Böylece, dş poltkas PKK terörüne endekslenen ve bu sebep le komşularyla lşks bozulan Türkye, ster stemez negatf anlamda Ortadoğululaşmştr 2000'lerde de bölgesndek güvenlk sorunlarn (2003 Irak Savaş, Surye'nn ve ran'n ABD tarafndan tecrt edlmeler gb) aktf dplomas le kend yumuşak gücünü artrmann vesleierne dönüştürmüştür 3':>2 OraJo!w yg 200R rtrk )ş Poltkas Ortadoguhlaşynr mu? 393

6 "" "', Geleneksel olarak Ortadoğu'dak ülkelere ve sorunlara eşt mesafede durmaya çalşan Türkye'nn bölge poltkasn şekllendren prenspler şu şekldedr: Snrlar korumaya ve toprak bütünlüğüne saygya dayal statükoculuk; çok kutupluluğa dayal bölgesel güçler denges ve bölgenn stkrarsz ve çatşma dolu yapsn görerek bölgesel çatşmalardan uzak durmak Bu prensplern altnda yatan yerleşk norm se şudur: Türkye ster bölge syasetne aktf olarak katlsn ster katlmasn, kendn Ortadoğu'nun br parças olarak görmemektr Zra Ortadoğu, Türkye'nn kurtulmak stedğ şeyd ve Batllaşma sürec le bu bölgeden uzaklaşyor ve kopuyordu23 Ortadoğu'nun sorunlarndan uzak olmak, Bat ttfaklarna (NATO ve AB) katlmaya özen gösteren Türkye çn güvenlk sorunlanndan da uzak durmak anlamna gelmekteyd Kendsnn Ortadoğu'nun br parças olduğunu unutturmaya çalşan bu tutum, Bat le lşklern gelştrlmes çn gerekl görülüyordu Bu açdan bakldğnda Türkye'nn son dönem Ortadoğu poltkas üzerndek farkl görüşler, aslnda Türkye'nn ne olup olmadğna lşkn alternatf dünya görüşlernn brbryle rekabetn yanstmaktadr Türkye'nn Ortadoğu syaset le lglenp lglenmemes ya da hang konulara öncelk vermes gerektğ tartşmas özellkle Ak Part ktdan dönemnde yoğunluk kazanmştr Melha Benl Altunşk bu konuda Türkye'de k pozsyon bulunduğuna şaret etmştr: (a) Realst önermelere dayanan ve bölgeden gelen tehdtlere dkkat çeken yen-geleneksel perspektf ve (b) Lberal ve Konstrüktvst argümanlar çeren alternatf perspektfler Ikncs brncsn değ! şen uluslararas ve bölgesel realtelere uygun olmamakla eleştrmektedr Askeryenn, CHP'nn ve MHP'nn yaklaşm brnc perspektfe, Özal dönemnn lberal fonksyonahzm, smal Cem dönemnn sosyal demokratk konstrüktvzm ve Ak Part dönemnn muhafazakôr konstrüktvzm knc perspektfe örnekler olarak sunulmuştur Yen geleneksel perspektf, Ortadoğu syasetne dôhl olmaya karş çkarken, alternatf perspektfler bunu hem gerekl hem de kaçnlmaz görmektedr24 Ak Part dönemnde Türkye'nn Ortadoğu'ya yönelk yen poltkas, güvenlğn bölgedek her ülke çn çok öneml olduğunu vurgulamakta ve tüm bölge çn ortak br güvenlk düzen öngörmektedr Aynca bu poltkada Türk dş poltka yapclan, bölgede düzenn kurulmasnda bütün taraflarla görüşeblen aktörler olarak, krzlern çözümünde dyaloğa öncelk vermektedr Ortadoğu'nun, kend sorunlarn kend çözen br konuma geleblmes çn de bölgede ekonomk karşlkl bağmllk ve kültürel çoğulculuğa dayal brlktelk kaçnlmaz görülmektedr2s Dğer br deyşle, bölgede so- 3Y4 Ortadogu Yllg luoh runlarn çok tarafl dplomatk m" uza k ere sureçler le çözülm es ' ya d a yo- netleblr olmas ve ekonomk et sra, Ortadoğu, Türkye'nn yumuşak gu" unun yan cunun 26 en etkl olacag b'l o ge ern başnda görülmektedr AB'ye t am uye muzakere surecnde olm k Ort rk" n e Türk dş poltkasnn temel parame ::: t ::;::n ş:rlğ, yen dou, ulkelen nzdnde Türkye'nn değern artran br olgudur y Ort: h d '" b I ' k '" dogu nun usl br unsuru olarak Türkye'nn akt'f b arş ve ekonomk entegrasyon e efyle bolge syasetne ger dönmes A a daha aktf br oyuncu olarak ntelenmesne s:be V:;::ke n :zdnde de d Bush d" onemn e yen-muhafazakôrlann etksndek ABD Ortado u o ltkas, guvenlkleştrme temelne oturd ugun d an Turkye'nn bölgede aktf arş po t as yurutmesn zorlaştrmaktayd Böl d b nomsnn gelştrlmes syasal özg " I k, ur u ern genşletlmes dem k rk jlern Iuşturulmas, kadn haklannn yleştrlmes ve ' r e- svl o p un guçlendrlmes ddalann taşyan B" uyu "k O rtadogu Projes d e guven n eş trme syasetnn ötesne gdememştr27 Ortadogu 'd a k' sorunlara sert güç eg e yumuşak güç yaklaşmn göstermekle Türkye Bush b k dak ABD yönetmnden farkl düşünmüştür AB'" nn yumuşak guç kullan- mnda Türkye le benzer k onurnda oldugu duşunüleblrse de, Ingltere'nn se guç u anmndan yana olduğu ve AB'nn b u k onu d a ortak br polto uş t ura ma d g gözden kaçmamaldr28 Son dö nem d e A BD Başkan ka Ob ama nn urkye ve Msr'da Islam d" unyasna verdğ scak mesajla : k ' T'" r arflllga onem ve ren yen br Ortadoğu poltkas şeklleneceğ ut ogmuştur Bu yen anlayş Türkye'nn Ortad ogu - vzyonuna daha uy- gun görünmekt d' k Part'nn başndan tbaren Türkye tecrübesn Ortadogu'dak' u "Ik e I ere lham kay k nag o ara sunma kaygs taşdğ görülmektedr Abdullah Gul, Dşşler Bakanlğ srasnda yazdğ br makalede r k',' ras svl haklar ve" I ur ye nn demoklk e kadn h k ogur ler, hkuk devletne sayg, svl toplum, şeffaf- k a ar onu arnda k başarlarnn bölge çn br lham ka Y _ nag oldugunu belrtmştr29 Türkye'nn Ortad ogu 'd a model olarak göste- es, dellk ddasnn Türkye'y hem hrnh Islam'n br örneg olarak go" rme an Iamna g ld' ' h em d e Bat'dan kopararak Ortadoğululaştracağ düşünü - e, ş poltkada "komşularla sfr problem" ve " ma k' smum ş - po as çerçevesnde Türkye'nn b" o genn sorunla r yla lglenme- 20tl an kopararak Ortadoğululaştrdğ ler sürülmektedr Ak Part 'nn 5 snrasnda AB hedefnden uzaklaştğ ve reform yapmada sdavrandg da bu çerçevede hatrlatllmaktadr3o d 'I d rt k II rlm r k' müştür :n g ld brig'" rt'k snn onu B 'd teksz e r,, r g p Türk Dş I'ltbs Ortndogululaşyor llu'

7 ! j, Türkye'nn yen dş poltkasn, dplomatk faalyetlern yoğunluğuna ve gelşen lşklere baknrak Avrpolloştğ ya da Ortodoğululaştğ şeklnde smlendrrnek bu yen poltkann gerçek mahyetn kaçrmn tehlkesn barndrmaktadr 999 Helsnk Zrves'nde aday!lke olorak tonnan ve 200S'te tam üyelk müzakerelerne başlayan Türkye'nn dş poltkasnn Avrupallaştğn3 tespt etmemz mümkündür Ancak cyn ymda yoğun br şeklde Surye ve lran'lc lşklern gelştren, Imk'a Komşu Ülkeler Toplantlar yapan Türk dş poltkasnn gerye doğru bakarak Ortadoğululaş_ ma yaşadğ da söyleneblecektr Bu durum, Bat'dan kopmak anlamna gelmedğ gb dş poltkann Islamaşmas olarak da görülmemeldr Bu yen aktf tutumun Türkye'nn Soğuk Savaş sonras güvenlk htyaçlan le lgl olduğu belrtlmeldr32 Türk dş poltkasnda artan Ortadoğululaşma, br yandan AB ve ABD le lşklerde daha pragmatk ve rasyonel br eğlmn hayata geçmesyken;33 dğer yandan Türkye'nn Soğuk Savaş ve Eylül sonrasnda çnde bulunduğu ortama uyum sağlayarak uluslararas poltkada tarh msyonuna uygun 'normal' br rol arayşdr34 Brçok boyutundan bahsedebleceğmz bu yen eğlm, öncelkle Türkye'nn bulunduğu bölgeye, komşular na ve kendsne bckşn değştrmektedr Belk de en öneml boyutlanndan brs, son yrm beş yldlf dş poltkcy belrleyen en öneml faktör olan terör sorununa lşkndr Irak, Surye ve lran'la yakn br lşk kurmadan PKK terörünü btremeyeceğn blen Ankara, Ak Pcrt ktdan dönemnde, ABD'nn 2003 Irak lşgclnn olumsuz tesrlerne rağmen, bu ülkelerle ntelkl br şbrlğ çerçeves yakalamştr Irak ve Surye le ortck kabne toplantlar düzenleyen Türkye, ABD'nn Imk'tan çeklmeye başlayccağ br dönemn hemen öncesnde, 2009 Ağustosunda, kend Kürt sorununu çözmek amacyla br açlm bcşlatablmştr Kürt açlmnn nereye varacağ henüz blnmemekle beraber, dş poltkada öneml kazanmlm elde eden Ankara'nn bu soruna el atma cesaretn kendnde görmes önemldr Bu br onlarnda, dş poltkann ç poltkay dönüştürmes olamk da okunablr Dğer yandan Kürt sorunu, Türkye'nn ne kcdar Ortadoğulu olduğunun da cçk br şaretdr Bu sorunu çözme rades ve buna yönelk gelştrlen poltkalcr ster stemez dş poltkay Ortadoğululaştrmaktadr Ancak bu sorunu çözmüş br Türkye'nn AB le daha mhat entegre olableceğ ve küresel br aktör olmak etrafndak bölgelerde (Kcfkcslm ve Balkanlar gb) daha etkn br rol oynayableceğ ortadadr dş poltka anlayşnn Türkye'y Ortcdoğululaştrdğ ancak eş zamanl olarak Avrupallcştrdğ, Bclkcnllaştrdğ, Kafkasllaştrdğ, Avrasyallaştrdğ ve nhayet küreseeştrdğ rahatlkla ler sürüleblecektr Türkye'nn Ortadoğu'ya artan lgsn Jüvenlk ve tcaret d ltkann yükselş gb faktörlerle açklamak yernde br yakl e a Y al br po aşm dr, ancak yeterl değldr Türkye'nn bölgedek aktf k ]"'k ' " onumunun altnda yatan şey c Ş po t a kmlyn de yenden şekllendrmekt e o an b en alglamasdr A k 'd k' ktn h d ' h' k"lt I, u avzasn a tan, u ure, nsan sorumluluklar oldugunu düşünmekt d' ç b" d b ' e r evresndek o ge er e arş ortamnn ve şbrlğne dayal kalc br düzen k sn kend sorumluluğunda gören bu yaklaşm 35 kolaylkla Y clk olarok d monya lşks" d ' b ' Bu şeklde bakldğndc Ak Pcrt dönemnde uygulanan yen o ' uru ma- en- sman - eger en rle lr Ancak bu tanmlama tek t fl b' ara r hege- n çagrştrmas sebebyle, bu yen perspektf fade etmemektedr nun yan sra, Yen-Osmanlclk net br anlama sah deu'ld' hatto lterotürde brbrne zt çerkler üstlenebien kavramaştra; : plmştr Turgut Ozal ve Necmettn Erbakan dönemn bet v m eyen em-osman c J L L k k avramlaştrmas "esk O sman mparatorlugu topraklannda bolgesel olarak egemen ve lder br Türkye" tahayyülünü k ' cak bu taha, 'k " u çerme tedr An yyu etn Turkluk unsurunu öne çkarmakta, Avru a Brlg nn reddnden beslenmekte ve demokrasy önemsememektedr b Ak :rt dönem çn kullanlan Yen-Osmanclk kavramlaştrmas se u poltkay "emperyalst genşleme amac gütmeyen ancak r' k' yum uşak d fl b' 'h' ur ye nn, ' gucunu one çkararak bölgesel büyük güç konu : eyen r tercl 'olarak sunmaktadr Bu tanmlama Bat r -a: \aşma dayanmamakta, aksne Türkye'nn Doğu le lşklern Bat e Ş erne tamamlayc olarak görmekted' O ' ' muna ge mey he- aha yumuşak br laklk anlayşnn dayandğ yen br mll konsensüsü f sman mparatorluğu mrasn ve slam n yenn yenden keşfeden bu yaklaşm, farkl kmlklern ve retmye alşmaktadr Bu yaklaşm dş poltkay lslamlaştnnay değl, e:nalzm n aşr y Istemektedr Ayn zama d " n a ozguvene vurgu yaparak, etrafndak böl _ ge lerde Turkye'nn yum k poltka sahbdr 37 Daha d uşa gucunu artrmay hedefleyen ddal br bölg ogu tan:n amann medenyet perspektf çerçevesnde olmas grektg uşunul eblr Dğer br deyşle, Türk dş poltkasndak bu yen nem m:denret ernlğ" arayş olarak tanmlamak yernde olacak- Bu y çerçevesn yenden canlandrlan br medenyet kurma blnc' tad r k', I ese Ş urma - k' r ur ye nn merkez lke olduğunu sklkla vurgulayan bu blnç Türye nsanna :nedenyet kurma ve düzen oluşturma rolünü hatrlatmkt Q _ u dr Bu medenyet persp krf k " e, avşagnda bulunduğu bölgelerde kl lşklern gelştrlmes ve sorunlann çözülmes çn uluslararas normlar koy- Y 39f Ortadogu )"llg 2IJOH Ttrk IJIŞ Poltkas Ort;dogullIlaşyor nu? 397

8 maya çalşan br tutumu benmsemektedr Ortadoğu sozkonusu olduğun_ da, Ankara'nn tavr bölge ülkelernn kend syas sorunlarn kapsaml dplomatk lşklerle çözmes yönündedr "Ekonomk karşlkl bağmllğ" tüm bölge ülkeler arasnda "sfr probleml" lşkler ve "maksmum şbrlğ" çn br temel araç olarak değerlendrmektedr Yne medenyet perspek_ tfnn br yansmas, bölgedek kültürel çoğulculuğun tannmas ve etnk barş ve brlktelğe vurgu yaplmas olarak tebarüz etmektedr Uluslararas hukuku, büyük güçlern bölgeye müdahalesnn br meşrulaştrma arac olmaktan çkararak bölgedek ülkelern kl ve çoklu l)klernn temelne yerleştrmeye çalşmaktadr Sonuç Ak Part dönemnde kendne güven öne çkaran aktf, dnamk br dş poltka anloyş yenden kurgulonarak uygulamoya konulmuştur Türkye'nn merkez ülke olduğu vzyonundan hareket eden bu yen dş poltka, Soğuk Savoş ve Eylül sonrasnn şartlarna uyum sağlama özellğ göstermektedr Ak Part dş poltkasnn hedetn se, Türkye'y Rusya ve Almanya gb küresel br güce dönüştürmek oluşturmaktadr "Komşularla sfr problem" ve "maksmum şbrlğ" boyutuyla da Ortadoğu'da aktvzm ortaya koymuştur Komşularna 'korku' temelnde değl de, şbrlğ ve uzlaşma temelnde yaklaşan yen Türkye, bölgesnde kuşkusuz en öneml aktör konumuna gelmştr Ak Part dönem dş poltkas le lgl en krtk tespt bu ktdar dönemnde Türkye'nn uluslararas kmlğnde br değşm yaşandğdr Türkye'nn dş poltkada ortaya koyduğu yen aktf tutum ve bu çerçevede Ortadoğu'da öneml br oyuncu halne gelmes, geleneksel dş poltkasndan br ayrlma olarak değerlendrlmektedr "Yurtta sulh chanda sulh" lkesnde tarf edlen barşn aranmas anlamnda Kemalzm'le uyuşma çersnde olan Ak Part dş poltkas, Ortadoğu'nun sorunlarna gösterdğ yakn lg ve ulusal menfaat kavramna getrdğ yen tanmlama sebebyle post-kemalst özellkler taşmaktadr Ak Part'nn dş poltkasnn dnamğn, yen br medenyet söylem tarafndan etraf örülmüş "aydnlanmş br ulusal menfaat" anlayş oluşturmaktadr 2002 sonrasnda Türk dş poltkasnda yaşanan dönüşümü anlamlandrmada zorluklar yaşayan baz akademk çevreler, Türkye'nn özellkle 200S'ten sonra Bat'dan uzaklaştğn ve dş poltkasnda Ortadoğululaşma yaşadğn ler sürmüştür Bu makale sözkonusu tezn, Türk dş poltkasnda yaşanan dönüşümü ve Ak Part dönemndek yen poltkann ma- 39H Oradnu Y'; 200R f!! j j! J, ; hyetn yeternce anlayamadğn savunmuştur Ankara'nn çok boyutlu ve kendn merkez ülke olarak tanmlayan yen stratejk vzyonu mll, Islam, Batl ve küresel boyutlar br arado yürütmeye çalşmaktadr Ayrca, Türkye'nn daha grşken ve da ho bağmsz br rol üstlenmes, geleneksel Batl stratejk ttfaklarno ters düşen değl onlcr tamamlayan mahyettedr Çevresndek bölgede aktf, komşularyla y lşkler çndek br Türkye'nn, barş ve stkrar ortomnn oluşturulmosncl öneml kcltklur sclğla YClccğl ve bunun do nho kertede hem AB hem de ABD çn urzu edlmes gereken br şey olduğu gözden kaçmomaldr Türkye'nn Ortadoğu'ya geleneksel bakşn değştren Ak Part dş poltkas br anlamda Kemalzm'n Arap dünyasyla lşklerde yarattğ kopuşu tamr etmektedr Ortadoğu'yo oktf, turafsz ve güven yoratan br yaklaşmla yenden dönen Türkye, dönüştürücü roller üstlenmeye aday görünmektedr Yen Türkye, bölgede Osmanl Imparatorluğu dönemnn hegemon arzulurn ccnlamlracck br yerde değerlendrlmemektedr Ayrcc, Ak Part deneym demokratk br rejme sahp olmann Islam ve demokras arasnda uygunluk olup olmadğ le değl, eltlern tutumlur ve syasul kültürler le lgl olduğunu göstermektedr Bu tecrübeden Ortadoğu ülkeler çn alnacck dersler mevcuttur Türkye'nn bölge le entegrasyonunun Türkye'y Ortadoğululaştramğn düşünenler öneml br şey gözden kaçrmaktadr Lak, demokratk ve Botc br tecrübe olarak Türk modernleşmesnn Ortadoğu ülkeler üzernde 'Bathlaştrc' etklernn olamğ unutulmamaldr Her şeye rağmen, Ortadoğu'nun dönüşmes, bu bölgeden kaynaklanan güvenlk sorunlar olan Türkye'nn kuvvetle arzu edeceğ br şeydr Anmk bu dönüşüm, ABD dş müdahalesyle Irak'ta olduğu şeklde değl bölgenn kend dnamklernn harekete geçmesyle olmaldr Ortadoğu'da barş ortam ve stkrar hem syas hem ekonomk anlamda Türkye'y rahatlatacaktr Komşularndan tehdt hssetmeyen ve komşular arasndak güvenlk sorunlarnn çözümüne katkda bulunmuş br Türkye, ekonomk olarak da bu durumdan en fazla stfade edecek ülke durumundadr Bölgesel ekonomk entegrasyonun getrlernden en fazla stfade edecek gelşmş ekonomye sahptr Davutoğlu dönem, Türkye'nn Surye, Irak ve Iran 'la lşklern ekonomk entegrasyon, dnamk dplomas ve kültürel ç çe grmey de kapsayan yen br düzleme taşmaktadr Türkye'nn Ortadoğu'dak bu yen konumunun Arap dünyasnda km zaman heyemnla km zaman da kskançlkla karşlandğn gözlemlemek mümkündür rürk Ilş Poltkas Oradngululaşyor mu? 399

9 Notlar Ahmet Davutoğlu, Strateflk Dernlk: Türkye'nn Uluslararas Konumu,!stanbul: Küre Yaynlor Malk Muft, "Dmng and Couton n Turksh Foregn Polcy", Mrlrlle East Journal vol 52 no (Kş 998) s 32-50; Alen Makovsky "The New Aetvsm n Turksh Foregn Polcy" SAIS Revew vol 9 no (Kş-Bahm 999) s 92-3; Sobr Soyar "Turksh Foregn Polcy n the Pos-Cold Wm Era: The Challenges of Mult-Regonolsm" Journal of Internatonal Affars vol 54 no (Sonbahar 2000) S_ 69-82; lan O Lesser "Turkey n o Changng Securty Envronmen"!ournal ollnternatonal Affars vol 54 no (Sonbahar 2000) s Muhttn Ataman "Soğuk Savaşton Güntmüze Türk Dş Poltkasnda Yen Eğlmler ve Hedefler" Dönüşüm Sürecndek Turkye (der) Davut Dursun Burhanettn Duran ve Hamza A Istanbul: Alfo 2007 s Ttrk dş poltkasndak dönüşümün sebeplern değerlendren ve ekonomk faktörlern etksne dkkat çeken br makale çn bkz Kemal Krşç "The Transformatan of Turksh Foregn Polcy: The Rse of the Tradng State" New Perspectves on Turkey no 40 (likbahar 2009) s E Fuat Keyman "Globalzaton Modemty and Democracy: In Search of a Vable Domestc Polty for a Sustanable Turksh Foregn Polcy" New Perspectves on Turkey no_ 40 (tkbahar 2009), Sean L Yom "Turkey and the Mddle Easl: Challenges Choces and Consequences" Insght Turkey vol 6 no (Ocak-Mart 2004) s 9 6 Bu tehdt alglamalarnn Türkye'nn Ortadoğu poltkalarna yansmalar çn bkz Melha B Altunşk "Güvenlk Kskacnda Türkye-Ortadoğu lşkler" En Uzun Onyl: Türkye'nn Ulusal Güvenlk ve Dş Poltka Gündemnde DoksanJ YJ/or (der) Gencer Özcan ve Şule Ku 2 bsk Istanbul: Büke Yaynlar ve Kemal Krşç "Türkye'nn Ortadoğu Poltkasnn Geleceğ" Günümüzde Türkye'nn Dş Poltkas (der) Barry Rubn ve Kemal Krşç, Istanbul: Boğazç Ünverstes Yaynev 2002 s Bülent Aras ve Raba Karakaya Polat "Turkeyand the Mddle East: Fronters of the New Geographc Imagnaton" Australan!oumal of Internatonal Affars vol 6, no 4 s 47 8 Avrupallaşmann Türk dş poltkasna getrdğ dönüşümü Ortadoğu boyutuyla nceleyen br çalşma çn bkz Mesut Özcan Harnonzng Foregn Polcy: Turkey, the EU and the Mddle East Aldershot: Ashgate Burhanettn Duran "IDP and Foregn Polcy 05 an Agent of Transfor maton" The Emergence of a New Turkey: Democracy and the Ak Part (der) M Hakan Yavuz Utah: The Unversty of Utah Press Kürt sorununun Türk dş poltkas üzerndek etks çn bkz Muhttn Ataman, "The Kurdsh Queston and Its Impaet on Turkey's Foregn Polcy from 923 to 2000" Journal of South Asan and Mddle Eastem Studes vol 24 no 2 (Kş 200) "Bahçel MGK'ya Mondros'u hatrlatt" Mllyet 22 Ağustos Burada Ak Part dş poltkasnn ABD ve AB boyutuna değl "komşularla sfr problem" ve" maksmum şbrlğ" bağamnda Ortadoğu boyutuna baklacaktr AB ve ABD bo yutuyla Ak Part dönem dş poltkas çn bkz Kemal Inat ve Burhanettn Duran "AKP Dş Poltkas: Teor ve Uygulama", Demokras Platformu c sy 4 (Güz 2005) s -39 Ak Part dönem Türk dş poltkasnn çeştl boyutlann değerlendren br ça- Imo,n bkz Zeynep l)"q (der) Unyu 'rlan But 'ya Dş!'e'/tk,: Ak Partl l'llqr \n-,rc: UrhHl lohn StLlfl llj'lpn eönlenerck ndlendrdğm bu yen II ", m men/aat tenmjcmesl 'lu- ' cnhk temehne duyonn ve sert 9uÇ kullanumn onceleyen sfr toplclmh br y k m terk k' _ e ere Ş r 9 mş çok torunlk ve ekonomk kmşlkl bağmllk 9b ;-llmuşok C/uç Ilnsrlrn merkeze "lmcl)' knstetmektedr Mo, ullslnrclrusl lşkllere Inşmcya çolşan lu yakln<m ulkeler ' " k urtok nenfootlernn kuzur-kozon boyutu tuşdğn 'J0stermek mucndadr c ( ro ve normotf degerler _, n en aznuan omşulurn 4 Arns ve Polut "Turkev ancl the Mddle East " s 47-4:\8 ve B ta " u en ros, Dovute'glu Ero n Turksh Foregn Polcy" SETA PoJcy flnet no 32 (Moys 2009) Ahmet Dovutuylu "Turkey's Foregn Pocy Vson: An Assessment of 2007" Imglt Turkey vol 0 no (Ocok-Morl 2008) s Dnvutoylu "Turkey's Forefln Polcy s Aros "DovutoQlu Era s Ahmet Onvutoyu le söyleş "Türkye'nn Stratejk Dernlğ ve Küresel Gelşmeler" Enne Boyuna (der) lbmhm Kaln Ankara : 9 Fehm Koru "EI-Ahmm Konferans NotInn" 'r'en Şafak 4 Eylül Mustofo A ydn "Determnants of Turksh foregn polcy: changng patterns and canunctures cjurn9 the Cl'ld Wm" Mdelle Eastem Studes vol 36 no (Ocak 2000) s 3, Wllum Hale Turksh Foregn Polcy london: Frunk Cnss Publshers 2000 s 25; Ramazan Gözen Imparatorlukton Kuresel Aktörlür'je Trkye nn Dş POltkos nkara: Polme Yaynclk ; Domln Aras "Türkye'nn Ortadoğu POltkalor Beş Denz Havzasnda Turkye (der) Mustnfo Aydn ve çağr Erhan Ankara: Syasal Ktabev 2006 s Ömer Tospnnr "Turkey's Mddle East Polces: Between Neo-Ottomcnsm nncl Kemn \srn" Clmege Papers no 0 (Eylul 2008) s 7 22 Wllom Hole "Turkey ond the Mddle Eost n the 'New Em Insght Turkey vol ll no 3 (Temmuz-Eylül 2009) s Jt4 23 Melha Benl Altunşk "Worldvews ond Turksh Foregn Polcy n the \ lddle Ecst" New Pcrspectves on Turkey no 40 (lkbahar 2009) s Altunşk "Worldvews ocl Turksh Foregn Polcy " Davutoğlu "[urkey's Foregn Polcy s Turkye'nn Ortadoğu'dnk yumuşak gucunun mkünlon ve snrlar çn bkz Melho llenl Altunşk "The Possbltes nnd Umts of Turkey's Soft Power n the Mddl e E os t" n59 lt T Ilr k ey vol o no 2 (Nsan Hozrun 2008) s bkz Türel Ylmaz "ABD'nn Yenmuhafazakar Dş Poltkosndo Ortodoğu ve Turkye" Il'nmuhafazakar Amerkan Dş Poltkas!'!' Turkye (der) Çner Özen ve Hakon Taşdemr Ankom: Ockk Ynynev 2006, s lule "Turkey cnd the t-lddle East n tle 'New Era s 5 29 Abdulll Cul "Turkey's Rule n o ChClngng Mddle Emt Envmlment" Medtermn<,o[J '2ulrterly vol s no (K 2004) s 6 30 T"rkye'nn Urolİo'J\l'yu ynkn e)!s A[l'ye tum "yelkle ler, sureçler dorok ele nlnmanldr AB'yc \lye non "Ikelern kend dş polt k" Iwdellern AB uzerneh,n flcrçekleştrmeye \'ulqklcn bnmekedr "'nclik Trkye omelnde bunun dula kompleks ve - -l00 Oradof\U Ylg 200S lrk ) Ptltk,hl ()rld(lglllll,liytlr llu!' ---±!ll

10 çok boyutlu olacağ aşkardr Dünyann hem en sorunlu hem de kaynaklar açsndan en zengn bölgesnde olan br tlkenn dş poltka gndem AB açsndan da br hayli zengn ama masrafl olablecektr 3 bkz Mustafa Aydn ve Snem A Ackmese, "Europeanzaton through EO condtona_ lty: understandng the new era n Turksh foregn polcy", Journal of Southem Europe and the Balkans, vol 9, no 3 (Aralk 2007), s bkz F Stephen LaITabee, "Turkey Redscovers the Mddle East", Foregn Affar;, Tem_ muz-ağustos 2007 ve Tank Oğuzlu, "Mddle Eastemzaton of Turkey's Foregn Polcy: Do es Turkey Dssocate from the West", Turksh Studes, vol 9, no (Mart 2008), s Oğuzlu, "Mddle Eastemzaton of Turkey's Foregn Polcy ", s 3 34 Brol Akgün, "Türkye arnk daha aktf br rol üstlend", Yen Şafak, 2 Ekm Dşşler Bakan Ahmet Davutoğlu NlV'ye verdğ mülakatta, Türkye le Ermenstan arasnda parafe edlen "Dplomatk!Işklern Tess" ve "Ikl Ilşklern Gelştrlmes" başlkl protokolierle başlayan alt haftalk ç syas stşare sürecyle Kafkasya'da stkran hedefledklern anlatrken, Türkye'nn tüm komşulanndan coğraf, asker ve ekonomk olarak büyüklüğüne atfta bulunmuş ve "düzen kurma msyonundan" bahsetmştr ("Sadece Türk-ErmenI Snn değl Azer-Ermen Snn da Açlacak", Radkal, 2 Eylül 2009) 36 M Hakan Yavuz, "Değşen Türk Kmlğ ve Dş Poltka: Neo-Osmanlclğn Yükselşn, Türkye 'nn Dş Poltka Gündem Kmlk, Demokras, Güvenlk, (der) Şaban H Çalş, hsan Dağ ve Ramazan Gözen, Ankara: Lberte 200, s Taşpnar, Turkey's Mddle East Polces, s 4-7 Akf Kreçç, Türkye'nn esk Osmanl topraklanndak artan etknlğn kavramlaştrmoda yen-osmanlclk yerne "güçlü Cumhuryet"n kullanlmasn önermektedr Zra modem Cumhuryetn güçlenmes ster stemez onu Osmanl hnterlandnda etkn klmaktadr; "Ahmet Davutoğlu Yen Osmanlc m Güçlü Cum huryetç m?", Star, Hazran Ortadogu Yllg 2008