. i. 'FP Foreign Policy. Mart-NisanjMayls-Uaziran ~kiye'ninstrateji. -k-amerikan iliskileri ;ünkü gibi badireleri atlatti. Ya bu sefer?

Transkript

1

2 ç. N -~ ~ 'FP Foregn Polcy. D E K L E R Mart-NsanjMayls-Uazran : --: 8 POSTA KUTUSU Yükselen Amerkan karstlg. Uluslararas Para Fonu çn oy kullanmak. Maskes düsen svl toplum örgütler Amerkal koyun bakclar YENDENDÜSÜNÜN ~kye'nnstratej ys degsme lanrken, pek çok sorul çözümünü de çerde mak gerekecek. -k-amerkan lskler ;ünkü gb badreler atlatt. Ya bu sefer? POLICY 10 Güç Amerkan dolarlarn ve yesl bereller unutun. Bu günlerde, küresel planda gücünüzü hssettrrnek çn daha önce hç olmadg kadar çestl ve gens br yelpazeye yaylms araçlar var. Fakat terörst sebekelern, dplomatk ttfaklarn ve uluslararas fnans kurumlarnn etks artyor gb görünse de, küresel üstünlügün sürdürülmes ulaslmas zor br kaynak olan ahlak otortenn basarl br seklde kullanlmasna bagl olablr. Nall Ferguson GEREKL SAYILAR 18 Son Tükens? Türlern korunmasna yönelk cdd br çaba baslatlmazsa, bütün türlern neredeyse yars bu yüzylda yok olablr. Bu 65 mlyon yl önce dnazorlarn yok olmasndan ber tank olunan en büyük soy tükenmes olablr. Norman Myers ve Stuart Pmm KAPAKKONUSU 20 Terörst Defterler 90'l yllarn ortalar'nda br grup Özbek genç öldürmey ögrenmek çn okula gtt. Smd, bu ögrenclern geçenlerde ortaya çkarlan ve yalnzca FOREIGN POLICY dergsnde yaynlanan defterler, Orta Asya'dak Islamc terörstlern zledkler yöntemler, kafa yaplarn ve terörzmle savasta syas sorumlularn karslastklar zorluklar gözler önüne seryor. Martha Brll Olcott ve Bakhtyar Babajanov TÜRKDISPOLTKAS 32 Savasn Ardndan: Amerka'nn Irak Poltkas ve Türkye'nn Konumu 11 Eylül ABD'y yen br hegemonya araysna ve buna uygun poltkalar uygulama noktasna getrd. ABD'nn bu baglamda gerçeklestrdg Irak Savas hem ABD-Türkye lsklern etkled hem de Türkye'nn ç poltkasnda öneml yanklar yapt. Gül Barkay ve Suhnaz Ylmaz 38 Dört Kösel Üçgen Olmaz Irak Savas'na gden süreçte Türkye'nn Irak'a ve genelolarak Kuzey Irak'a yönelk poltkalarnda br krlma noktasna gelnd. Kürt sorununun çözümü çn gerekl demokratk perspektf Süleyman Demrel'n 1991'de Dyarbakr'da yaptg konusmada bulunablr. Gencer Özcan IRAKDOSYASI 50 Amerkan Ds Poltkasnn Düsünsel Sglg ABD'nn Irak'a nye saldrdgna lskn pek çok tez ortaya atld. Asl baklmas gereken yer se, Amerkan sosyal blmn kskacna alms rasyonel terch kuramnn nsan dslayan perspektfdr. jacqulne Stevens

3 ".. ~ ~ f~~~.-- ~.,.~~--,,",,~-4At :lg ~~ :U~~ 56 Savas ve Petrol Baglamnda Dünya Düzenn Anlamak ABD'nn Irak Savas ucuz petrol çn degl pahal petrol çn yapld. Yasanan küresellesme yanls br sermaye koalsyonu le petrol/slah koalsyonunun mücadelesndek br evredr. Burak Ülman 66 ABD'nn Yen Egemenlk Alan: Dünya Denzler ABD klask br denz gücüdür. Yen hegemonya anlaysna dayanan Amerkan stratejsnde denz kuvvetler çok öneml br rol oynayacaktr. Nejat Tarakç DENEMELER 72 Asl Medenyetler Çabsmas Samuel Huntngton'un söyledkler yar yarya dogruydu. Bat'yla Müslüman dünyasn ayran kültürel fay hattn demokras degl cnsyet belrlyor. Yen yaplan br arastrmaya göre, Müslümanlarla Batllarn arasnda kadn-erkek estlg, bosanma, kürtaj ve homoseksüel haklar konularnda dünyalar kadar fark var. Bu, Ortadogu'da demokrasnn geleceg çn pek de hayrl br haber degl. Ronald Inglehart ve Pppa Norrs 82 Küresellesmenn Bes Savas Uyusturucu, slah, fkr mülkyet, nsan ve parann yasa ds tcaretnde patlama yasanyor. Bu yasads pyasalarn kontrolü çn verlen mücadele tpk terörle mücadelede oldugu gb, devletler küresellesmenn güçlendrdg, hzl hareket eden, br devlete bagl olmayan ve gens kaynaklara sahp sebekelerle kars karsya getryor. Devletler dünyay br zamanlar ulusdevletler arasndak çatsmalarn yaptg gb sekllendren bu mücadelenn altndan kalkmak çn yen stratejler benmsemedkler takdrde bu savaslar kaybedecekler. Moses Nam Terörst defterler: Özbekstan' da hayat degl ölümü ögreten okullardan ders nodan.,- ~- :t',-.:._",,. k dünyay ayran asl neden kadnlara baks m? MART-NIsAN MAys-HAZIRAN 2003 ~

4 . -. _.._- - -_.- '~p I_~o~e~ P~l~j \tif arastrma drektörü :en Rogoff' a göre dünya \tif'nn kymetn lmel. -_:.;--"... '. yllk Küresellesme ~ndeks hang ülkenn en :üresel oldugunu ortaya :karyor IMFnn Savunmas Küresellesme karst göstercler, gelsmekte olan ülke syasetçler ve Nobel ödüllü ekonomstlerce yerden yere vurulan Uluslararas Para Fonu (IMF) Dünyann Br Numaral Günah Keçs halne geld. IMF'nn arastrma bölümü sorumlusu bu elestrlern büyük ksmnn entellektüel açdan yanls ya da syas br amaç güderek yaplms olduklarn belrtyor. Yanls blg ve nanslar düzeltp küresel büyüme ve fnansal stkrarn nasl en y seklde saglanacag gb daha öneml ekonomk tartsmalar üzernde yogunlasmann vakt çoktan geld. Kenneth Rogoff Küresellesmey Ölçmek: Kmler Ind, Kmler Çkb? Ik sene önce, ülkelern dogrudan yabanc yatrmdan uluslararas seyahate, telefon trafgnden Internet sunucularna kadar pek çok alandak küresel baglantlarn ölçen br endeks yarattk. Aradan geçen k yl zarfnda önce Sngapur, sonra da Irlanda 62 ülkey kapsayan syas, ekonomk ve teknolojk entegrasyon sralamamzn en tepesnde yer aldlar. En küresel ülkenn hangs oldugunu ve 11 Eylül'ün küresel entegrasyonu nasl etkledgn 2003 A.T. Kearney/FoREIGN POLICYDergs Küresellesme Endeks'nde bulacaksnz. SATRARASI 116 Sürünen Vergler, Gzl Korumaclk Dünya Tcaret Örgütü'nün korumaclk konusunda pek nsaf yoktur, tab eger thalat Çn' den yapmyorsanz. Kevn]. Cuddy TARTISMALAR 118 Gelecektek Kusursuz Brlk Avrupa br süper güç degl; bu kadar öneml olmas tam da bundan kaynaklanyor. Nck Butler 120 Kalknmada Yanls Aynm Djtal uçurumu kapatmaya çalsmak yüksek malyetl br hatadr. Charles Kenny NCELEMELER 122 BASKA DILLERDENNeden FranszlarAmerkalolmal?Max Berley Almanlar savas zamannda çektkler aclara yenden bakyorlar. Robert Gerald Lvngston EI-Kade lderler Afganstan'dak magaralarnda ne yapacaklarn planlyorlar. Gabrel Garca Marquez kend gerçegn anlatmak çn yasyor. Fdel Castro 130 GLOBAL BA YI Insan haklar antlasmalar hersey daha kötülestryor. Inglzler Thatcher' özlüyor AB'nn br kalbe htyac var. 134 AG'A TAKLANLAR Dplomas kapal kaplarn arkasndan çkyor. Dünyann esk lderler Web' de geçmslern anlatyorlar. MIT'n yoksul ülkelern egtmne yardm etmek çn mütevaz br plan var. Irlanda'da nefret edlen br aznlk Internet'ten faydalanmann yollarn buluyor Uydular s dünyasn daha çevrec yapyor Ayrca,uluslararas kalknmada yüksekteknolojninrolü konusunda k uzman DennIs Whttle ve MarI Kurash favor web stelern tantyorlar

5 [TÜRK DIS POLTKAS SavasnArdndan:Amerka'nn Irak Poltkasve Türkye'nn Konumu Gül Barkay ve Suhnaz Ylmaz "Bars çnde yasamak çn savasmak zorundayz" Arstotle avas hazrlklar, asker ygnaklar, Brlesms Mlletler slah denetçlernnraporlar, hararetl tezkere tartsmalar, dünyann dört br yanndak savas karst protestolar derken Irak'ta savas baslad ve btt. Ve 21. yüzylnbeklenen lk büyük savas beklenmedk br seklde sadece 21 gün sürdü Amerkan ds poltkas özellkle 11 Eylül sonrasnda Cumhuryetçsahnlerntektarafl yaklasmnn hakmyet altna grd. Bu olgunun elestrelbr ncelemesnyapmak ve bu poltkann küresel ve bölgesel sonuçlarn rdelernek gerekyor. Önümüzdek dönemde uluslararas lsklerdek yen çerçevey bu yaklasmn ürettg poltkalarn büyük ölçüde belrlemes kaçnlmazgb görüldügüne göre böylesbr anlama çabas dger devletlernsyasetve stratej üretme çabalar üzernde de etkl olacaktr. Kuskusuz Türk- Amerkan lsklerve hatta Türk ç ve ds poltkasda Irak savas ve ortaya çkardg gelsmelerden sonra br dönüsüm geçrecektr.. AMERIKAN DIS POIITIKASI'NIN BÖLGESEL BOYUTU KÜRESEL VE Ünlü syaset blmc Robert Glpn'n Savas ve Dünya Polt/u$nda Degsm (War and Change n World Poltcs) adl esernde de savundugu gb, savaslar özellkle de hang ülke ya da ülkelern egemen güç olacagn belrleyen 'hegemonk savaslar' tarh boyunca uluslararas sstemde degsm sürükleyen baslca olaylardandr. Bu durumun dramatk br örneg, dünyay kana bulayan Brnc ve Iknc Dünya Savaslarnn so- Gül Barkay, Dogu Akdenz Ünverstes Tarh Bölümünde msafr ögretm üyes, Suhnaz Ylmaz Koç Ünverstes Uluslararas!lskler Bölümünde ögretm üyesdr. nucunda ortaya Amerka ve SovyetlerBrlg'nnlderlgndek kutuplu br dünya düzen çkmasyd. Buna stsnasaylablecekbr gelsmesesoguksavas'n sona ermesyleyen br dünya düzenne geçlrken yasand. Soguk Savas'n Sovyetler Brlg'nn yklmasyla tamamen barsç br seklde sona ermes ve komünst rejmlern teker teker yklmasylaabd hegemonk br savas yasamadan tek kutuplu br dünyada basat güç halne geld. Öte yandan, Soguk Savas sonras dönemde Avrupa Brlgde entegrasyon sürecne hz vererek küresel br aktör olma çabas çne grd. Irak krz srasnda se, Bush lderlgndekcumhuryetç sahnlerntektarafllkyanlspoltkalarylahem Kuzey Atlantk ttfaknda, hem de Avrupa Brlg'nn çnde dern çatlaklar açkça ortaya çkt. ABD le sk sbrlgnsürdüren Ingltereve Ortadogu'da Sovyetler Brlg'nnçökmesyleolusan boslugu doldurmak steyen savas karst Almanya ve Fransa arasndak dern görüs ayrlklargünden güne daha da belrgnlest. Uluslararas oydasma ve knc br BrlesmsMlletler Güvenlk Konsey karar olmadan Amerka tarafndan baslatlan Irak harekatnn uluslararas h.kuk açsndan mesruyetson derece süphelyd.uluslararas arenada, ABDhegemonyasngüç kullanarak pekstrrney hedefleyen böyle tektarafl br poltka, hem BrlesmsMlletler sstemne,hem de uluslararas hukukun etknlgne cdd gölge düsürdü. Irak konusunda BrlesmsMlletler çnde ve dsnda yaplan hararetl tartsmalar ve dplomatk manevralar, aslnda yen dünya düzenndekgüç mücadelesnnbr parçasyd. Irak le lglgelsmelernöneml br yol ayrm teskl etmes de bu baglamda degerlendrlmeldr. Amerkan ds poltkasnn sekllenmesnde 11 Eylül saldrlarnn etksn y anlamak yaplacak

6 :.--- r Ykmakkolaypekya sonras? analzn saglkl olablmes çn Sarttr. 11 Eylül'ün önem su üç noktadan kaynaklanyor: Öncelkle, dünyann en güçlü ülkesnn sahsnda bütün devletler sstemne devlet ds br aktör tarafndan meydan okunmustur. Ikncs, küresellesmenn sembolü olan ABD'ytehdt eden uluslararas terörün bzzat kends,eylemlernyaplma tarz ve örgütlenme model bakmndan küresel dünyann br sonucudur. Üçüncüsü de, bu saldrlar dev br güç olan ABD'y kend evndevurmus ve Amerkan halknn güvenlk duygusunu dernden sarsmstr. Amerkan toplumu üzernde cdd br travma yaratan bu trajk gelsmelern sonucunda 'Vetnam sendromu'nun yern '11 Eylül sendromu' ald. Vetnam Savas sonrasnda dsar asker gönderlmesne sddetle kars çkan Amerkan halknn, dünya kamuoyunun sddetl tepksne ragmen Irak'tak savasa yaklaskyüzde 60 gb yüksek br oranda destek vermesnnneden budur. Bush yönetm se yen br olgu ve tehdtle kars karsya kalnmasndan yararlanarak öncelklekend ç kamuoyu destegnarttrd. Bunun sagladggüçle de uluslararas terörle savasrken kendne göre br dünya düzen kurma amacyla admlar atmaya baslad. Mganstan'da Talban rejmnn devrlmesylebaslayan bu süreç Irak'ta devam edecek ve Amerka'nn stratejk htyaçlar ve hedefler dogrultusunda Ortadogu'da yenden yaplanmay berabernde getrecekt. Isn poltk ve stratejk boyutunun yansra, dünya enerj kaynaklarnn kontrolü üzerndek ekonomk çkarlar da, kuskusuz, Irak savasnda büyük önem tasyor. Ayrca Bush yönetmnn Amerka'dak enerj lobsyle yakn baglants da, ç poltka dnamklernn ds poltkaya etksne çarpc br örnek teskl edyor. -- Savas öncesnde Irak'ta günlük petrol üretm 2-2,5 mlyon varl cvarnda olup, bunun 2 mlyon varleyakn ksm BrlesmsMlletler gözetmndek 'gda karslgnda petrol' program kapsamnda hraç edlyordu. Irak'n ana petrol kuyulan kuzeyde Kürtler'n çogunlukta oldugu Kerkük ve güneyde Sler'n çogunlukta oldugu Rumelya bölgesndedr.ayrca Bagdat'ndogusunda da önemlbr petrol üretm merkez bulunuyor. Bu bölgeler savas srasnda Saddam'n petrol kuyularn atese verme htmal karssnda Amerka tarafndan öncelklolarak kontrol altna alnd. Kantlanms petrol rezervleryak- 1ask 112 mlyar var! olan Irak, bu zengnlgyle Suud Arabstan'n ardndan knc srada yer alyor. Bu yüzden, petrol tüketmnn yüzde 56'sn (bu mktarn gelecekte daha da artmas beklenyor) günde 11 mlyon varl petrol ve petrol ürünü thal ederek karslayan Amerka çn böyles öneml br enerj kaynagnn kendsne yakn stkrarl br rejmn elnde olmasnn önem büyük. Bu durum, Amerka'nn Saddam' devrmekte neden bu kadar srarl oldugunu açklayan en öneml nedenlerden de br. Zra, nüfus arts ve gelsensanay nedenylepetrole olan talep hzla artyor. Dahas, snrl enerj kaynaklarnn ve dagtm aglarnn kontrolüne küresel güç hayat br önem atfedyor. Bütün bu poltk, stratejk ve ekonomk faktörler göz önüne alndgnda Amerka'nn Irak poltkasna yön veren etkenler daha y anlaslablr. Irak'tak gelsmeler,kuskusuz tüm Ortadogu bölgesn cdd br seklde etkleyecektr. Amerka'nn bölgedek hedef öncelkle Saddam rejmn devrp, hem kendsne tehdt olarak gördügü br rejmden kurtulmak, hem de bu savasran ve KuzeyKore gb kendsne ayak dreyen dger ülkeleregüçlü br mesaj göndermek çn kullanmaktr. Ayrca Amerkan yönetm Ortadogu bölgesnde cdd br yenden yaplanma hareketn de baslatma amacnda. Irak'n temel br roloynayacag bu yen yaplanmada, Amerka kends le yakn sbrlgyaparak bölgedek stratejk ve ekonomk çkarlarngözeten, radkal Islamcterör hareketlerne göz açtrmayan ve terchen aemokratk rejmler olusturmay hedeflyor. Ancak böyle br senaryonun Amerka tarafndan tektarafl olarak yürürlüge konmas çok cdd sorunlar yaratablr. Scak savasn ksa sürmesne ragmen, esas sorunlar savas sonras yenden yaplanma sürecnde ortaya çkacak. Irak çnde hem Sünn ve Sler, hem de Arap, Kürt ve Türkmen gruplar arasndak

7 =[ Türk Ds Poltkas Amerkan ds poltkasnnsekllenmesnde 11 Eylül saldrlarnnetksn y anlamak yaplacak analzn saglkl olablmesçn sarttr.. ltkasnn sekllendrdgbu küresel ve bölgeselgelsmelerden en çok etklenen ülkelerden br de kuskusuz Türkye olacaktr. TÜRK-AMERIKAN 1L1SKILERINDE ZORLU DÖNEMEÇ 8 Ocak 2003 tarhnde Genelkurmay Baskanlg basn mensuplar çn br resepsyondüzenled.bu resepsyonda yaptg konusmada Genelkurmay Baskan Orgeneral Hlm Özkök Türk ds poltkasyla lgl öneml açklamalarda bulunmustu. Türkye'nn tarhnn en büyük sorunlaryla kars karsya oldugunu belrten Özkök bu sorunlar yumagn ac br sarmala benzetmst. Özkök'e göre, Türkye'nn AB'ye grme çabalar, Kbrs müzakereler, Güney Kbrs Rum yönetmnn AB'ye grme yolunda dönüsü olmayan noktay geçmes, ekonomdek sorunlar, global terörzm ve ABD'nn muhtemel Irak harekatndan olusan bu sarmal çözmek çn üretlecekpoltkalarn desteg maalesefekonomden çok SlahlKuvvetlerdengelmek zorundayd. Savasn arefesndeve savas srasnda Türkye'nn güçlü br ekonomye dayanarak poltka üretmedg/üretemedg blnen br gerçek. Ancak hükümet bu süreçte nasl br poltka zled?türk SlahlKuvvetler (TSK)bu süreçlerde zlenen poltkalara hang anlamda ve ne tarz br yönlendrmeyle destek oldu? Üretlen poltkalar stenlen seklde uygulanabld m? Bu sorularn cevaplar aynen ds poltkadak sorunlar yumag gb karmask ve çok blnmen dengeleryerne oturtmak, hele br de bunlar Irak'n toprak bütünlügünü koruyan demokratk br yap çerçevesndeolusturmak hç de kolay gerçeklesmeyecek. Ayrca, Arap-Isral sorununa adl br çözüm bulunmadan yaplacak bölgeseldegsmgrsmler,bölgedek zaten hassas olan dengeler daha da bozarak Amerka ve müttefklernekars duyulan tepky arttrablr. Bu durumda, Amerka br yandan terörle savasrken, br yandan da kendsneyönelk terör tehdnn daha da artmasna neden olablr.1ran'n Irak'tak otorte boslugundan faydalanarak, Irak'tak Sçogunluk üzerndeketksnarttrmas htmal de Amerka çncdd br endsekaynagdr. Amerkan ds poyenl denklem msal çözümlenmey ve kamuoyu le paylaslmay beklyor. Aslnda daha da karmask olan -bzm bu altbaslkta denedgmz gb-, bu sorularn cevaplarn bl(e)meden baska sorulara cevap aramaya çalsmaktr. 3 Kasm seçmlersonrasnda ktdara gelen AKP hükümet yukarda bahsedlen sorunlar yumagna özellkle AB ve Kbrs sorunlar baglamnda yepyen br vzyonla yaklasacagnn altn çzmst. Yen Hükümet üretecegyen poltkalarn destegnekonomde ve/veyatsk'da degl kendsn tek basna ktdara tasyan halk ktlesnde arayacagnn snyallern vermst. Ancak Kopenhag zrves bu süreçte oneml br yol ayrm yaratt. AKPhükümetnn göreve gelr gelmez ortaya koydugu tüm çabalara ragmen ABtam üyelkçn tarh belrlenmes hususunda Türkye'ye bekledg ve hedefledg cevab vermed. Kbrs sorununda se ktdar parts baslangçtakataklgnn yarattg avantaj kullanamayarak ksa sürede resm poltkann etk alanna grd. Bu gelsmeler hükümetn olusturmay hedefledgds poltka vzyonuna darbe ndrp özellkle Kbrs konusunda hükümetten farkl seslern çkmasna neden oldu. Hatta Basbakan Tayyp Erdogan Annan Plan'n daha önceden yanls yorumladg açklamasn yapmak durumunda blekald. Hükümet ds poltka eksennde gelstrdgtek alternatf taktgn esk resm söylemlere sgnmak oldugunu ksa zamanda kamuoyuna gösterd. (Tayyp Erdogan'n AB'ye kars NAFTA'y alternatf olarak sunusunu saymazsak). Ayn dönemde, olas Irak harekatyla lgl resm ve asker çevrelerde Türkye çn Irak'n egemenlg, toprak bütünlügü ve syas kmlgnn esas sayldg, petrol kaynaklarnn tüm Irak halknn müsterek mal oldugu ve Irak'n merkezdevletnkontrolünde kalmas gerektgn vurgulayan resm açklamalar yapld. Türkye'nn BM kararlarna uyacag mesaj da alt çzlerekverld.tüm bu açklamalar ve verlen savas karst mesajlar, Türkye'nn ABD le asker sbrlg konusunda sürdürdügü müzakerelerle ayn dönemde gerçeklest.ancak, ABD le oturdugu pazarlk masasnda vereceg asker destege karslk ülke ekonomsn güçlendrmey hedefleyen hükümet bu anlamda çogunlugu olusturdugu meclsten bekledg desteg göremed. "Yurt dsna asker gönderme ve Türkye'de yabanc asker bulundurma" konusundak yetk tezkeres TBMM de 1 Mart tarhnde oyland. Anayasa ve ç tüzük geregncetezkerenn kabul edlmes çn gerekl olan 268 kabul oyu bulunamadg çn tezkere kabul edlmemssayld.aslnda Tezkere-

8 YenDünyaDüzennnbasmmar. nn meclsngündemne alnmasnn epey öncesnde Hükümetn bu anlamda br zorlukla karslasacagnn -snyallerfarkl yetkl agzlardan verlmeye baslanmst. 27 Aralk 2002 tarhl MGK toplantsndan sonrayaplan resm açklama söyleyd: "MGK, Meclsvesayetaltna almamak çn Irak konusunda hükümete tavsye karar almayacak". Yne bu süreçte gerek Cumhurbaskan Ahmet Necdet Sezer gerek MeclsBaskan BülentArnç gerekse muhalefet parts lder Denz Baykal yazl ve görsel medya araclgylahükümete ve kamuoyuna paralel ntelktemesajlar vermeyebaslamslard. Meclsn gündemne geleblecek tezkerenn mesruyetn sorgulayan bu mesajlar BM GüvenlkKonsey'nn savasa yeslsk yakan br karar almamasna dayandrlyordu. Ancak tezkere 27 Subattarhnde basbakan Abdullah Gül'ün kuvvet kullanmnnirak sorunundak son çare oldugu yolundak gerekçesylemeclsn gündemne geld. Ayn gün oylanmas beklenen tezkere 2 gün geckmeyle1 Mart tarhnde oyland. Tereddütlerle grlen bu sürec oylama öncesnde devletn zrvesnde tereddüt yok açklamasyla degerlendren Erdogan, Mecls kararmn hemen akabnde yaptg resm açklamada demokras sürecnn her anlamda sletldgnn altn çzd. Özellkle part ç demokras çn oylamadan Öncegrup karar almadklarm belrten Erdogan meclsn bu kararnn ç poltka malzemes yaplmamas gerekllg üzernde durdu. Ntekm oylamann ertesnde suskunlugunu koruyan Slahl Kuvvetler 5 Mart tarhnde Orgeneral Özkök'ün yaptg açklamayla TSK oylama sonucundan rahatsz olmadgn, demokrasnn her anlamda sledgn ve Hükümetle uyum çnde olduklarnn mesajn verd Meclsn Amerkan askerlernn Türkye'ye gelerekburadan Irak'a aktarlmasnave Türk ordusunun Kuzey Irak'a gönderlmesne zn veren knc tezkerey reddetmesnn ardndan savas yalnzca Güney cephesnn açlmasyla baslad. Türkye'nn kayglar Kuzey Irak ve savas sonrasnda bu bölgede olusacak yen yaplanma üzernde yogunlast. Yne bu dönemde, uluslararas dedkodulara malzeme olan ve ABD'nn Irak'tan sonrak hedef olacag söyleneniran le dplomastrafgyasand. Mart aynda Iran Devlet Baskan Hatem'nn özel temslcsbehzad Nabav Ankara'ya gelerek savas srasnda ve sonrasnda Kuzey Irak'ta olas br Kürt Devletnn olusumuyla lgl k ülke arasnda ortak br stratej belrlemekçn görüsmeler yapt. Savas sonrasnda tpk savas öncesnde oldugu gb Türk ds poltkasnn kayglar sadece Kuzey Irak le snrl degld.mays 2004tarhnde Güney Kbrs'n tüm aday temslenab'yegrecek olmas bu konuda br yaklasm degsklgnngerekp gerekmedgsorusunu tüm agrlgylagündeme getrd. Bölgedekenerj paylasm ve dagtm stratejlernde degsklklerolacag kaygsna paralel olarak Bakü-Ceyhan Petrol boru hattnn devre ds kalablecegkuskusu da br dger mesele olarak ön plana çkt. Savasnardndan dünyaya ve bölgeyeyen br sekl vermeye çalsan lder ABD le önce tezkere ardndan da Kuzey Irak'a Türk ordusunun müdahale arzusu tartsmalaryla zedelenmsolan lsklernnasl onarlacagda bu kayglar zncrnnbr dger ve belk de en öneml halkasyd. Aslnda Türk-Amerkan lsklernde geçms dönemlerde yasanms krzler ksaca gözden geçrdgrnzde halen yasanlan sorunlu dönem daha sogukkanl olarak degerlendrmemkan da bulunablr. Lozan Antlasmas 18 Ocak 1927 tarhnde ABD Senatosunca reddedlms ve ayn gün ABD Dssler Bakan Frank B. Kellogg Istanbul'dak Amerkan Yüksek Komser Amral Brstol'a talmat vererek Ismet Pasa ve DsslerBakan Tevfk Rüstü Aras'a reddn ABD Hükümet le br lnts olmadgn ve dostane lsklerengellemeyecegnduyurmasp stemst. Ntekm 17 Subat 1927 tarhnde de k ülke arasnda dplomatk lskler kurulmustu. Basbakan Tayp Erdogan'n geçtgmzgünlerde ABDKongre üyelerne yolladgmektup ve öncesnde Amerka'nn etkl Wall StreetJournal gazetesndeamerkan Kamuoyu'na yaptg açklama ster stemez 76 yl öncesn hatrlatyor. Br anlamda bu sefer Türk Hükümet knc tezkerenn TBMM' de reddnn Türk Hükümet le br lntsolmadgnve dostane lsklerndevam edecegnduyuruyordu. MART-NISAN MAys-HAZIRAN

9 == Türk Ds Poltkas Geçmste, Türk-Amerkan lsklernn devlet poltkalarndan zyade hükümet poltkalaryla belrlendg baska durumlar da vard yllar arasndak DP ktdar dönemnde kl antlasmalarn meclsn onayndan geçmedg y blnen br gerçektr sonrasnda se MGK'nn devreye grp bu karar mekanzmasn hükümetn elnden almas sonucunda lskler farkl br boyut kazand ylnda syas krze neden olan Johnson mektubu ve 10 yl sonrasnda 1974 ylndak Kbrs çkarmasnn ardndan Amerka'nn ambargo uygulamas, Amerkan üslernn Türkye'dek faalyetlernn durdurulmas ve kl antlasmalarn yürürlükten kaldrlmas Türk-Amerkan lsklernde cdd krzlern yasanmasna yol açan gelsmelerdr. Yne de, k ülke arasndak lsklere ambargo dah gölge düsüremed. Bu gelsmenn nedenn ABD Ankara Büyükelçs Robert Strausz- Hupe emekl olduktan sonra 1992 ylnda yaptg br röpörtajda su sözlerle açklamst: "Uluslararas lsklerde baz sorunlar hç çözülmez ama onunla brlkte yasamay ögrenrsnz. Kbrs da öyledr. nsknz öyle ayarlarsnz k bu sorun lsknn tümünü tehdt etmez...son 8 ylda lskde oldugumuz konular artt. Tansyon zaman zaman yükselms olablr ama gayet açklkla fade etmek sterm k, hçbr konu aramzdak temel lsky gölgeleyemez." Emekl büyükelç Strausz- Hupe'nn Türk Amerkan lsklernn gelecegylelgl bu kesn öngörüsünün Irak savas önces ve sonrasndak gelsmelerle baglantl olarak geçerllgn koruyup korumadg bugün cevap bekleyen en öneml sorudur. Soruyu daha açk br fadeyle, Avrasya ve Ortadogu'dak poltkalar ve varlg açsndan Washngton'un güçlü br Ankara'ya duydugu stratejk htyacn ortadan kalkp kalkmadg seklnde de sormak mümkündür. TÜRKIYE'NIN YENI POL1T1KA ARA YISLARI Yen kurulacak olan uluslararas düzene ve yenden sekllenecek olan Ortadogu'ya lskn Türk ds poltkasnn ve planlamasnn hal hazrda hang öncelkler ve ögeler çerdg henüz belrgnlk kazanmad. Yne de, savas sonrasnda Saddam yönetmnn devrlmesyle brlkte Irak'ta ortaya çkan yen durumun Türkye'y br çok açdan tutum degsklgne zorladgn söyleyeblrz. Kuzey Irak poltkasnn esasn, "bölgede br Kürt devletnn kurulusunu engelleme ve Türkmenlern varlg" üzerne kuran Türkye'nn, bugün tbaryla Kürt gruplar le lsklern Türkmenlerle yürütülen lsklerle ayn düzeye çkarmay planlamakta oldugu seklnde duyumlar alnyor. Ayn poltka dogrultusunda Surye ve Iran le de görüsmeler gerçeklestrlyor. Türkye yne bugün tbaryla Kbrs poltkasnda degsklge gtmekte oldugunun snyallern de veryor. Basbakan Erdogan, KKTC Meclsnde yer alan muhalefet part lderlernn Yunan Basbakan Smts'n davetne katlmalarn desteklemese de engelleme yolunda br grsmde bulunmad. Bu gelsmenn hemen akabnde de KKTC Mecls 1974 ylndan bu yana Kbrsl RumIara ve Kbrsl Türklere yasaklanan geçsler serbest brakt. Özellkle Kbrs'la lgl bu son gelsmeler Türkye'nn AB üyelg dogrultusunda hedefnden sasmadgnn br gösterges saylablr. Ancak yazmzn basnda da belrttgmz gb, Türk ç poltkas ve syas karar alma mekanzmasnn sleysyle lgl bugün tbaryla br çok soruya ayn anda cevap aramak zorunda kalmamz Türk-Amerkan lsklernn gelecegyle lgl öngörülermz snrlyor. Ntekm 23 Nsan resepsyonunun CHP, Cumhurbaskan ve TSK üst kademes tarafndan türbanl esler de orada bulunacaklar çn boykot edlmesyle çkan krz, Mll görüs tartsmalar, Baskanlk sstem sorgulamalar le paralel gden br ds poltka belrleme sürecyle kars karsyayz. ABD Savunma Bakan Yardmcs Paul Wolfowtz'n CNN-Türk televzyonuna verdg br mülakatta agrlkl olarak TSK'ya yönelttg elestrler se bu yen ds poltka belrleme sürecnde ordunun syasal sstem ve karar alma mekanzmas çndek yernn sorgulanmasn gündeme getrecek gb gözüküyor. Türkye'nn olusturacag yen poltkalarda küresel ve bölgesel verler cdd br seklde dkkate almas gerekyor. Avrupallasmann br elt projes olmaktan çkp tüm halk lglendren br proje halne dönüsmes, syasal, ekonomk ve sosyal reformlarn hzlandrlmas le paralel olarak bu poltka belrleme sürecnde stratejk çkarlarn daha sogukkanl br tutumla ele alnmas kaçnlmazdr. Ancak küresel rekabetn hang konularda süreceg ve bu rekabet alanlarnn bölgesel poltkalara nasl yansyacag sorularna alternatf cevaplar vermey basarabldg ölçüde Türkye bu süreçten kazançl çkablr. YINE, YENI, YENIDEN: SAVAS KAZANILDI, PEK! YA BARIS?. Savas sonras uluslararas poltkann sekllenmes zaman alacak gözüküyor. Yen yol hartalar sadece Ortadogu çn degl Orta Asya, Kafkaslar ve özellkle Atlantk ötes lskler çn de çzlyor. Atlantk'n k yakas arasnda küresellderlk, savunma harcamalar ve Ortadogu konularndak sddetl anlasmazlklara karsn ekonomk ve kültürel baglar hala önemn koruyor..,.' "

10 Bu süreçte, Amerka'nn Irak poltkasn belrleyen en öneml etkenler, ABD'nn, br yandan ktle mha slahlarnn yaygnlasmasna ve uluslararas teröre kars mücadele verrken, dger yandan da Ortadogu bölgesnde yenden yaplanmaya gderek poltk ve ekonomk olarak daha etkn br basat güç olma arzusudur. Ancak ABD'nn bunu savas öncesnde oldugu gb, uluslararas hukuk, kurumlar ve kamuoyunu göz ard ederek uluslararas oydasma olmadan yapmas, hem uluslararas sstem, hem de uzun vadede kends çn cdd zararlar dogurablr. Scak savas ksa sürmüs olsa da etkler yaratacag bölgesel ve küresel degsmlerle Irak'n snrlarn asacak ve uzun br döneme damgasn vuracak gb gözüküyor. Bölgede gerçek ve kalc br barsn kazanlmas çok daha yogun ve kapsaml br çaba gerektryor. Yukarda da degndgmz gb Ortadogu'nun savas rüzgarlaryla snmasna neden olan gelsmeler, knc tezkerenn meclsten geçmemesyle brlkte Türk-Amerkan lsklernde de cdd br sogumaya neden oldu. Sadece Clnton dönemn- den ber sk sk dle getrlen 'stratejk ortaklk'. kavram cdd seklde sorgulanmaya baslanmad, ayrca k ülke arasnda letsm kopuklugu ve farkl beklentler nedenyle cdd br güven bunalm da ortaya çkt. 'Km hatalyd' tartsmalar gündemdek yern korurken, Irak Savas öncesnde ve sonras~nda yasanan gelsmelern TürkAmerkan lskler tarhne daha öncek örnekler gb yüksek tansyonun neden oldugu ama ölümle sonuçlanmayan cdd br krz olarak geçeceg. n öngörüyoruz. Amerka le olan lsklerde Türk syas söylemnde 'karslkl yarar lsks' olarak tanmlanan ds poltka felsefesne sadk kalnacagn söylemek sanrz yanls olmaz. Ancak bu yarar lsksnn geçmste oldugu gb sadece Türkye'nn stratejk önemne vurgu yaplarak kurgulanamayacag da askardr. Üzernde uzun uzadya düsünülmeden alnan kararlar yerne uzun vadel planlamalara dayanan aklc ve tutarl poltkalar sadece karslkl yarar lsksne degl, bölgesel ve küresel stkrara ve kalc br barsn saglanmasna da hzmet edecektr. ID Daha Faz.la Blg çn Türk-ABD lskler hakknda daha detayl blg sahb olmak steyen okuyucunun lk olarak ABD'nn br dünya gücü olarak geçrdg evreler ncelemes tavsye edleblr. Bu konuda kullanlablecek kaynaklarn basnda M. Hardt &A. Negr'nn Imparatorluk (Istanbul: Ayrnt Yaynlar, 2001) adl ktab ve Chcago Unverstes'nn tannms syaset blmcs John Mearshemer'n The Tragedy of Great Power Poltcs (NewYork: Norton&Company, 2001) sml çalsmas"saylablr. ABD'nn Ortadogu bölgesne olan "özel" lgs hakknda se Smon Bromley'n Soguk Savas'n btmnden hemen sonra yaynladg Amercan Hegemony and World Dl (Pennsylvana:Pennsylvana Unversty Press, 1991) gerçekten öneml öngörüler sunmaktadr. Özelolarak Türk-ABD lsklernn tarhsel gelsmve su ank konumu hakknda önerleblecekeserlern arasnda Burcu Bostanoglu'nun Türkye-ABD Ilsklernn Poltkas (Ankara: Imge Ktabev, 1999) adl eser ve Baskn Dran'n derledg Türk Ds Poltkas (Istanbul: tletsm Yaynlar, 2002) adl ktap yer almaktadr. Ayrca, Gül Barkay'n ABD Dplomassnde Türkye, (BükeYaynlar, Istanbul, 2001) baslkl çalsmasna da bakablrsnz. ABD'dek RAND Ensttüsü de 2003 ylnda Türkye'nn ds poltkas üzerne br ktap çkarmstr. Stephen Larrabee ve lan O. Lesser gb Türkye üzerne br çok çalsmas bulunan k öneml uluslararas lskler uzman tarafndan yazlan Turksh Foregn Polcy n, an Age of Uncertanty (Santa Monca: RAND, 2003), Türk ds poltkasna ve'türk-abd lsklerne getrdg farkl yaklasmla öne çkmaktadr. Türk-ABD lsklerndeöneml br yer tutan Türk-AB lsklerhakknda sekoç Ünverstesögretm üyelernden Zya Öns'n "DomestcPoltcs, Internatonal Nonns and Challenges to the State: TurkeyED Relatons n the post.;helsnkera"(turksh Studes, vol. 4, no.1, Sprng 2003) ve Suhnaz Ylmaz'n World Today'de çkan "At the Gates of Enrope" (January 2003) baslkl makalelerne basvurulablr. Türk ds poltkasnda ordunun rolu çin setlhan Uzgel'n "Ordu Ds Poltkann Neresnde?" (Brkm, Eylül 2002) makalesndek ön,görüler oldukça faydal olablr.,.., _~. "nf\~:.