DıŞSAL NÜFUS ARTIŞI VE BAGIMLlLlK ORANI

Transkript

1 DıŞSAL NÜFUS ARTIŞI VE BAGIMLlLlK ORANI DEGlşMELER* Dr. ülkü POLAT L'teratürde toplam nüfusun br kesm olan şgücü çeştl yönleryle genş ölçüde tartışılma olana~ bulmuş olmasına karşın toplam nüfusa oranı, bu orandak değşmeler ve bu değşmelern ekonomk etkler dernne tartışılmış değldr, Toplam nüfusla ba~mlılık oranı 1 (ya da bunun br başka görünümü olan toplam nüfus ve şgücü kesm) arasındak lşkler ulusal tüketm ve üretm lşklernn temel olarak düşünüleblr. Şöyle k, şgücü kesmnn hem üretc hem de tüketc zümre olma ntelğ varken ba~mlı nüfus yalnızca tüketc zümre olarak ortaya çıkar. Yan, şgücü kesm hem ba~ı nüfus hem de kend tüketm çn üretmde bulunmak durumundadır. Bu nedenle ba~mhlık oranı değşmelern üretc ve tüketc sektörler arasındak oransal lşknn br gösterges olarak düşünmek ve kuılanmak mümkündür. Toplam nüfus ve şgücü sektörlernn zaman çersnde farklı büyüme hızlan göstenneleri dnamk ulusal üretm ve tüketm kalıplarının brbrnden uzaklaşmasına yol açar. Bu da, ekonomnn doğal büyüme hızını, dengehalnde, şgücü sektörünün büyüme hızına bağlayan ekonomk büyüme modeliernn (k bu modeller adı geçen farklılı~ yok sayarlar) denge şartlannda değşklk yapılmasını gerektrr. Bu nedenle dnamk ba~mlılık oranının br değşken olup olmadı~nın, değşyorsa hang koşullar altında değşt~ saptanması gerekr. Bu makalenn amacı, belrl demografk koşullar altında bağımlılık oranının değştğn ortaya koymaktır. 1zlenen yol se sabt demografk para * Bu makale, «Dependeney Rate Varatons Affectng Equlbrum and Stablty n Steady State Growtb. adlı basılmaınış doktora teznn knc bölümünden özetlenmştr_ (New York Unveı-sty. Şubat 1974). Başlıkta kullantlan.dışsal Nüfus Artışı. tern «göçler nedelyle br artış> anlamında olmayıp, tamamen teknk br anlamda ve nglzcedek exogedowi sözcü~ karşılılıı olarak kullanılmıştır. Batımlılık oranı, çalışan nüfus dışında kalan (ba~ımlıl nüfusun toplam. nüfusa oranı olarak tanınılal:ır. Toplam nüfus P, çalışan nüfus L, ve b~ılık oranı D le gösterlrse bu lşk şöyle formüle edleblr: D (P-Ll/P. t de/pşken zamanı belrtmek çn kullanılırsa, dnamk ba.,lmlılık oranı, D(t), şöyle yazılmak gerekr: D(t) =: (P(t) - L(tl )/P(t). Nüfus ve şgücü artı, hızlarının (sırasıyla p ve n) eşt olması halnde D(t) sabt br sayı olacaktır.

2 150 AMME İDARESİ DERGİSİ metrelere dayanan nüfus ekstrapolasyonlan yaparak ba~ılık oranının zaman çersnde gösterda de~şmeler elde etmektr. Gösterlecek noktalar şunlardır: (a) Nüfus yaş da~lımı ~ ve ölüm hadler gb demografk faktörlern br fonksyonudur. (b) Demografk faktörlerde meydana gelen parametre de~şmeler nüfus yaş da~mının «geçc dönemlo dye adlan dıra~z uzun br süre çn dalgalanmalar göstennesne yol açar. (C) Be lrl (sabt) br nüfus artış hızına tekabül eden brden çok d~nhlüm hadler bleşmler, o nüfus artış hızmm brden çok ba~lık oranı le bal daştırılmasına yol açar. Makalenn brnc bölümünde dnamk yaş da~lımlan, nüfus ve şgücü artış patkalarrnın elde edlmesnde kullanılacak demografk fonksyonel lşkler kurulacaktır. Bu analzlerde d~m ve ölüm (kaba ve yaşlara göre) hadler nüfus artış hızını tayn eden ana faktörlerdr. (Göçler yok sayıl. mıştır.) İknc bölümde bağımlılık oranı, nüfus ve şgücü artış hızlan gb de~şkenlern kısa ve uzun devre davranışlan ncelenecektr. Yukanda da belrtld ~ gb hpotetk nüfus ekstrapolasyonlan kullanılacaktır. ı üçüncü ve son bölümde, demografk de~şkenlerbı gösterdkler öneml dnamk özellkler tekrarlanıp bazı sonuçlara vanlacak, br kısım ekonomk büyüme kuranılan açısından yaratacaklan sorunlara kısaca de~lecektr. : Demografk Denklemler ve Fonkslyonel İUtkUer l Dnamk ba~mlı1ık oranının bu yöntemle elde edlmes, ba~mlı nüfus ve toplam nüfusa oranının blnmesn gerektrr. BaAımlı nüfus mktan se, demografk parame'treler tarafından tayn edlmş olan nüfus yaş ~mının br fonksyonud'..ır. 3 Bağımlı nüfusun hesaplanmasında se potansyel ı Hpotetk hesaplamalar yainm:a seçlen demografk faktörün etklern ortaya koymaya zn verecejnden öı:.emldr. zaı:ı:ıaıı serler demografk olan ya da olmayan pek çok etkenn tesr altında olııcalından, Istenen faktörün etksn zlemek çok yolun br.ayıklama. şlem gerektnnes yanında bııpn olasılılı da düşük olacaktır. ) Ekonomk ve demografk Itımıtl.lrde bu faktörlern hang koşullar altında ne yönde delş. t.kler üzernde emplrk ve teorlk araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmaların gözdeu geçrlmes şu noktaları ortaya koymaktadır: Glnümüz gelşmş ülkeler çn dotum, ölüm, doıturııanıık oranı deşmeler bu ülkelern ekonomk kalkınmalarından sonra olmuş, az gelşmş Wke1erde se ÖıUm hadlerndek dllşmeler hem kalkınmaları başlamadan önce heı:n de yüksek oranlarda olmuştur. Dljer demokraf.k faktörler se uzun süre (br ı:.fus poltkası zleme htyacı duyulana ya da bu poltkanın etkler hssedlene kadar sabt kalmışlan1ır. Bu nede:nle, az gelşmş ülkelern nfus ve kalkınma sorunianna deaırecek br dllerne grş olmak üzere hazırlanan bu makale az gelşmş ülkelern demokratk koşullarını yansıtacak varsayı.ıniar yapmak çabası çndedr. Konu hakkında daha fazla blg çn bkz: Unted Natons Department of Socal Affars, The DetemıInııUtS and c:ıonsecı- ol PopuIadoD Tn!Ddıı, Populaton Trends, POpulaton Studes, New York: Adelman..An Bconomc Analysts of Populton Growth., The A.meıcan Economk: Rnlew, 53 (June, 1963), R. Wentraub,.The BIrth Rate and Economc Development; An Emprcal Study. ıs-trb, lo, (Oct., 1962), D. M. Heer,.Econoınc Development attd FertIy. DemoıP'aPhy,.3 (1966),

3 DıŞSAL NüFUS ARTIŞI 151 şgücünden -k genellkle yaş gruplannın toplamı olan nüfus kesm olarak düşünülür- çalışan şgücünü saptayarak yararlanaca~ Potansyel şgücü, yaş dağılımı ekstrapoıa.syonlanndan kolaylıkla elde edlr. Elde edlen bu mktar üzernde yapılması gerekl düzeltmeler şunlar. dır: (1) Potansyel şgüçünden, bağımlı nüfusun yetşmes ve bakımıyla u~ taşaniannın şgücü pyasasında olmamalan nedenyle çıkanlması gerekr. (2) Geleneksel ale anlayışlan kadınlann dışanda çalışmalarına zn vernıeyen toplumlarda, yaş grubundak kadın nüfusunun dışanda tutulması gerekr. Ama bu tp toplumlarda bağımlınüfusun yetştrlme ve, bakımı görev kadına at old~dan lk çıkarnıaya gerek kalmayacaktır. Bu ayınm şgücü noksanı olan ülkeler çn önem kazanır. (3) ve 65+ yaş gruplm mensuplanndan,şgücü pyasasında ak'tf olarak çalışanların se potansyel şgücüne eklenmes gerekr. (Hesaplamalarda her üç hal çn de «katılma oranlan,. sabt sayılmıştır.) Demografk denklemlere geçmeden önce kullanılacak ~şkenlern tanımlanınalannı yapalım: semboller ve de a ıj : j. yaş grubunun t. yıl nüfusu çndek oranı alp! : j. yaş grubunun t. yıldak mk'tarı t yılındak kaba do~ hadd: t. yıldak d~lar t. yıl 'toplam nüfusu t yılında j grubunda ölenler t yılı yaşlara gore olwn hadlen: yıl 1 "fusu. t ı top am nu (t sıfırdan sonsuza, j sıfırdan 66 ya kadar tamsayı de~erleralır.) D~er bazı yazarlar ve standard statstk verlernce kullanılan yaşlara göre ölüm hadler -k el olarak gösterece~- d t den daha farklıdır: t. yılda j. yaş grubundan ölümler t. yılda j. yaş grubundakler Paydasında toplam nüfusu taşıması nedenyle d ı, el den çok daha küçük ol masına karşın aralannda şu lşk vardır: etjaıj=dlj" R. Freedman, -The Socology of Human Fertly., Current SocloIogy, (1961 ı962), No: 2. T. H. Burch ve M. Gendel,.E.xtended Famly Stı'Ucture and Fertlty: Same Conceptual and Methodologcal İssues,. Readlııp bl PopuJatloD, ed. W. Petersen New York: The MacMllan Co., ım. A. J. Van 't Veer,.Roman Catholc Fertlty n Tudderen: An Analyss of One Factor, n ReadJDp bl POPUJadOıı. J. M. Sytcos, ldeoiogy Falth, aııd Famly PIamılng bl Latn Amerlaı, New York: McGraw Hll, '. Polat, Dependency Kate Varatlofs Affectng Equlbrum and Stablty hr Steady State Growth, 'New York Unversty'ye Şubat 1974 te taktm. edliilş basılınaınış doktor~ tezl.

4 152 AMME -IDARESI DERGISİ Demografk delşkenler: Pt = b,p/pt: t. yıl nüfus artış hızı b,p: t. yılda net nüfus artışı nı = b, L/Lt : t. yılda şgücü artış hızı b,l: t. yılda net şgücü artışı Dt = (Pt-Lı)/Pt = ı -Lı/Pt: t. yıldak bapmwık oranı. Yukandak tanımları ve semboller kullanarak ana denklemler kuralım. Toplam nüfustak net artış, b, P, br yıl çnde yer alan do~ardan, blpt, yne o yıl çnde yer alan ölümlern, Pt 1: dıja., veya Pt 1:etjatj, çıkarılmasıyla j j elde edlr. Nüfus artış hızı se aşa~da verld~ gbdr: b,p/pt =: P, =: bt - 1: etja.j = bt - 1:~. j j Her yaş grubunun zaman çnde ala~ d~erler (ve de toplam nüfusa-oranlarındak de{tşklkler) se daha başka br mekanzma le tayn edlr: t yılındak j yaş grubu nüfusu, &.ıjpt ' br sonrak seneye t. yılda yer alan ölümlerden arta kalanlar olarak geçer, yan j + yaş grubunun nüfusunu verr: a.+ı +ı PH! = (a,ı-dtj) P, = a.lı (1- el)' t+l yılında sıhrıncı yaş grubundak nüfus se o yıl çnde doganlara eşttr. Yaş da~lımının elde edlmesnde kullanılacak bu denklemlern ncelenmesyle de görülüyor k a.ıpt demokrafk de{tşkenlern br fonksyonudur. :I>oAum-ölüm hadlernn sabt oldu~ varsayımı yapılırsa pt = bt - 1: dtj j p=b-1:dt şeklne dönüşecek ve nüfus artış hızı se sabt hale gelecek'tr. j j nc yaş grubunun t > 66 yılındak nüfusunu verecek denklem se aşa~dak gb olacaktır. atjpt=bpi1_i-(dopi1+dipi dj.ıpı-ı ) a.,ptla.+ı j PH!=I oldulunwı gösterlmes se demografk faktörlern sa bt kalması halnde t>66 yılları çn nüfus yaş da~mının dengel hale gelece{tn sbatlayacaktı:. b,p=ppt ve PH1 = (l+p)p, eştlklernden de fay dalanarak bu sbatı yapalım: a.+ı jp,(!+p) (!+p)bpi1.ı-[~pi1(l+p) dj-lpt_ I (1+p)] = &.ılt bpi1.! - (~Pıı+dIPıı dhp t - ı a.+lj = ı. a..ı ; Ve: Deı:ıldaııleın elde edlmes çn bkz. Ulkü Polat, cdependency Rate Affectııg Equlbrum and Stabllty n Steady State Growth.

5 DıŞSAL NÜFUS ARTIŞI 153 Analzlerde d tj yerne el kullanılması halnde nüfus artış hızı ve yaş dağı,lııniarının, bünyelernde öncek yılların yaş dağı,lımı de~şkenn de taşıdıkları çn, br süre sonra sabtleşeceklern matematksel denklemler yoluyla gös'termek mümkün de~ldr. Ama blgsayarlarla yapılan nüfus projeks a j yonları uzunca br süre sonra p ve nn de sabtleşece~n göstermştr. Hem dj hem de e j kullanılarak yapılan nüfus projeksyonlarında nüfus ve şgücü artış hızlarının (dolayısıyla bağı,mhlık oranının) gösterdğ kısa ve uzun dönem davraınşları knc bölümün konusudur. II: Pt ve Dt ~1dlerl Bu bölümde, yapılan nüfus projeksyonlarından elde edlen nüfus artış hızı, Pıı ve bağı,mhhk oranı, Dı, arasındak lşkler ncelenecektr. Projeksyonlar başlıca k grup olarak yapılmıştır. Brnc grup örneklerde dj' knc gruptaklerde se e j kullanılmıştır. Sırasıyla bu gruplarda kullanılan örneklern özellklern ve gösterdkler sonuçları nceleyelm., dj nn kullanılmasını esas alan grupta başlıca üç örnek olay ncelenmş. tr. Brnc örnek olay başlangıç yılı yaş da~ılımı ve doğı,ım _ ölüm hadler olarak 1960 Amerka Brleşk Devletler fgürlern esas alır. Bu nedenle, dü şük d~-ölüm hadler sonucu olan düşük nüfus artış hızına sahp günümüz g~lşmş ülkeler yaş dağı,lımlarının hpotetk benzern yaratmaktad~r. ııdc örnek olay se brncdek nüfus artış hızını veren fakat yüksek doğı,ım-ölüm hadler bleşmne tekabül eden br nüfusta 70 sene çersnde yaş dağı,lımının nasıl olaca~ı yansıtınaya çalışır. Bu hpotetk örnek olay Orta~ın demografk koşullarını yansıtablmek amacıyla düzenlenmştr. s Kullanılan l,j' b ve dj rakamları gerçek fgürlere dayandınlma olanağı, olmadığı,ndan hpotetktrler. üçüncü örnek olay kncnn dengeye ulaşmış nüfus yaş dağı,lımını başlangıç yılı yaş dağı,lımı olarak alır ve knc örnek olayın doğı,ım hadlern kullamr. Kaba ölüm hadler se knc olayda kullamlanın yarısı kadardır. Bu hpotetk örnek, günümüzdek kalabalık az gelşmş ülkelern nüfus patlamasına yol açan koşullarım yansıtmak amacım taşır/' Her üç örnek olayın doğurduğu Dı, nt ve p grafkler Ek ı de sunulmuştur. Sonuçların karşılaştınlmasına geçmeden önce br noktayı açıklamak gerekr: Geçc dönem dye adlandırablece~mz 0-66 yılları arasında Dt nn gösterdğ dalgalanmaların neden ya başlangıç yılı yaş dağı,lımının, çeştl nedenlerle, denge)'e ulaşmış br yaş dağı,hmına tekabul etmemes, ya da 5 Ortaçajj demografk koşullarının ntell hakkında bkz: C. Sax. -The Demographc TraIYSton,- Eco.ııomlc Development and.>opujatlon Growth. " CoIIIIlct? S. S. Tangr ve H. P. Gray {ed). Lexngton. Mass., D.H. Heath Co., Unted Natons, a.g.e. Günümüz az gelşmş ülkelernde ölüm hadlerndek düşme br kerede olmamakla beraber düşme hıznın yüksek olması yaratılan benzetme olayda bu düşüşün teknk nedenlerle br kerede olmuş gb ele alınmasını br anlamda haklı kılmaktadır.

6 154 AMME tdar.est DERGtSt demografk parametrelern br veya brkaçında meydana gelen de~şklklerdr. (Bu durum üçüncü örnek olayda en açık şeklyle ortadadır.) Atmışaltıncı yıldan sonra se p, D, ve n sabt hale gelmektedrler. Sonuçlann karşılaştırılmasının ortaya koyduğu noktalar: 1. Aynı hızla büyüyen k nüfustan yüksek doğuın-ölüid had lerı bleşmne sahp olanı, uzun devrede daha yüksek br sa btleşmş bağımlılık oranı,d, göstermştr. (I. ve II grafklern karşılaştınlması D-;; > Dı olduğunu gösterr.) 2. Aynı hızla büyüyen k nüfustan yüksek doğuın-ölüid hadler ne sahp olanının doğurduğu D~, geçc dönemde daha şdde'tl dalgalanmalar göstermştr. (Dı % le % 63 arasında dalga lanırken, Dn % 61,83 le % 70,39 arasında en şddetl dalgalanmayı göstermştr.) 3. Yüksek artış hızına sahp nüfusta b~mlılık oranı dğerlern. den daha yüksek br düzeyde dengeye ~rşmştr. (tık üç graf ~ karşılaştınıması sonucu Dın > D1I > Dı. olduğu görülür.) DJ.! de geçc dönemde görülen dalgalanmalann şddet Du deknden daha küçük olmasına karşın Dm tek yıllık de#şme (artış) üç örnek arasında en yüksek düzeye erşendr. (III. olayda 0,003, II. olayda , I. de se 0,0005 tr.) e nn kullanılmasıyla yapılan projeksyonları da k gruba ayırmak gerekr. Önceden de belrtld# gb, demokratk faktörler sabt varsayınak. Pt =b -"}; ejaj eştl~de a j nn yer alması nedenyle, zaman çnde de~şmeler gösterecek nüfus artış hızına yol açacak'tır. Önce dalgalanan pt yaratan projeksyonlar ele alınacak, sonra da p nn sabt kalmasını sağlayacak tarzda her dönemde b ayarlanarak yapılan projeksyonlara geçlecektr. b nn her dönemde p y sabt tutacak tarzda ayarlanması büyük ölçüde br kısıtlama gb görünmesne ra#men, ale planlamalan ve benzer yöntemlerle nüfus kontrolu sağlanması görüşünün benzetme modellerne yansıtılmasıdır; bu nedenle ale planlamalan varsayımı ne kadar geçerl se bu şlem de o kadar tutarlıdır. Bu örnek olaylara at Dt, pt,dı grafkler ekte sunulmuştur. e j y ık:uj. lanan bu eks'tapolasyonlarda Dt, pt ve nt nn gösterdkler özellkler şunlardır: ı. Dt lk gruptak örnek olayların gerektrdğnden daha uzun br süre sonra sabt hale gelmektedr. 2. Yüksek e ve b bleşmler taşıyan hpotetk nüfuslar braz daha yükısek Dt değerler, daha büyük p, P ve n de#erler göstermektedr. (Grafk LV ve V n karşılaştınlması.) 3. p nn dalgalandı#ı örneklerde (IV ve V) n dek dalgalanmalar p deklerıden daha şddetl olmaktadır. (p nn dalgalanmadı ~ örneklerde se geçc dönemlerde n dalgalanmaktadır.)

7 DıŞSAL NÜFUS ARTIŞI 155 III. Sonuç 4. P ve e j :nn sabt tutuhp b nn dalgalanmaya bırakıldılı ör neklerde yüksek nüfus artışlırnıın yüksek sablleşmş baaımlılık oranlarına yol açtı~ gör1ınektedr. 5. Yne sabt p ve kullanan projeksyonlarda aynı p deler e j fakat daha küçük (dolayısıyla daha küçük b,) delerlerne sae j hp nüfus projeksyonu daha düşük D yaratmıştır. (Dvlıı>D vu ') İnceledA'mz hpotetk: örnek olaylar göstermştr k ba~ılık oranındak dalgalanmalar nüfus artış hızı dalgalanmalanndan çok şgücü artış hızı da1galaiımalannın br sonucudur. (Örnek olaylann pek çoltmda p sabttr.) Dğer tarafta se ekonomk analzlerden pek çotı,ı geçc dönemdek demografk d~şmeler hmal ederek p ve n y sabt ve brbrne eşt varsayarlar. Bu varsayımın asıl amacı, 'toplam (agregate) üretm fonksyonu nputlanndan br, olan şgücünün dnamk arz eğrsn tayn etmektr. Yan yapılmak stenen asıl varsayım şgücü artış hızının sabtlğdr. Sabt nüfus artış hızı se, stsna olmaktan çok ana kural olması gereken geçc dönem demokrafk değşmelernn ya hmal ya da dengel yaş daaılımı varsayımı yapılması sonucu elde edlen br yan ürndür. Nüfus projeksyonlannda demografk faktörlern sabt varsayılmaması halnde, sab:t br sayı etrafında küçük dalgalanmalar gösteren br şgücü artış hızı le, büyük dalgalanmalar gösteren nüfus artış hıian elde edlebleceğ düşünüleblr. Eğer bu sonucu verecek demokrafk koşullar mevcu'tsa sabt şgücü artışı varsayımına dayanan ekonomk modeller geçerl olurlar. Her ne kadar bu koşulların varolma olasılıklan küçük görnüyorsa da bu varsayım ekonomk analzlerde hem kullanışlı hem de avantajlıdır. Bu nedenle, geçc dönem batımııiık oranı değşmelern nüfus artış hızındak değşmelere bağlayarak bu varsayımı sürdürmek mümkündür. Bunu şöyle haklı göstereblrz: t=o da dengel br yaş dağılımı varsayalım. t=l de ba Aımlılık oranında br artış ya nüfus artış hızında br artma ya "da şgücü artış hızında br azalmadan dopcaktır. 7 D dek artışın gerçek sebeb n dek azalma se, sabt n varsayımının sürdürülmes bazı modellerce şgücü artış hızına bağlanmış olan doğal ekonomk büyümenn gerçekte dengel olmayıp, hızının dalgalanmalar gösterdğn 7 b, D =Lo (ı -n/p)/p. Nüfus :yaş dalıltmidid dengel olması halnde n ve p hem sabt hemde brbrne eşttr. Bu nedenle b,d sıfır olur," b,d,nn poztf olması çn ı> n/p olması gerekr. BaşIansıçta dengel br :yaş dallıımının varlılından hareketle. 1> nlp k tülü gerçekleşr: ya n sabt kalınalr.ta devam edp p artarak (k d~ hadler artışının kısa devredek etks budur), ya da p sabıt kalırken n azalarak. Kuramsal olarak böyle br dwımı göçlern mevcudlyet halnde göç edenlern şgücü sektörü memıubu olmaları ve doaum badlernde de telaf. edc br artış ya da ölüm hadlernde telaf edc br azalış olması halnde mhnktndür.

8 156 AMME tdarest DERGtSt gzleyecektr. İşgücü artış hızının deaşmekte old. varsayımı se Stead:y. State dengel büyüme modeln çalışmaz hale getrecektr. Nüfus artış hızımn geçc dönemde sabt olmamasının bazı ekonomk modellern geçerllln sarstılı açıktır. BalImsızlık oranı detşmelernn n dek delşmeler yerne nüfus artış hızındak deaşmeierle açıklanması yoluna gdlmes se bu modellern hala kullanılablrlpn saaiayacaktır. Ne var k, ler sül'dükler denge koşullarında baliminik oranı deaşmelernn etklern de yansıtacak zorunlu delşklklern yapılması gerekecektr.' Bu dej;şkltler konu alan knc br makale dergnn öııtbnzdek sayılarında yer' a:lacaktır.

9 DıŞSAL NüFUS ARTIŞI 157 EK 1 Grup: 1 GRAFİK I ~ = 0,0095; b = 0,0237; p 0,014 "., 'O o '(,/101' ~.~-" ",O '0JO '-,, 'ı, lt'.... " ,I ~qoıo, IqO.S'! tl --- 0,0/6'1 - ~- q.oo5 "Illar O LO LO "

10 158 AMME İDAR.ESİ DERGISİ GRARlK :Idj = 0,0334; b = ; P = 0,014 ~--~~----~ ~ ~~ f"'p f,oı O,ot,. ~1,.1,,,, ı-~---"'~--~---~~-~--:::--~ ;-~,.-"-o-::...,,... 'p ~~, _... _... ' 0,01., o 10 " _.~ l' 'f Lı, I I' f t '.,,-Tf... _ " "'..., ,,_.'!

11 DışSAL No.FUS ARTIŞI 159 GRAFIK III: I:d j = 0,0095; b = 0,0474: tl = 0,0373 r H 'I'I/a,. )' ~I------~.~~.--~------~------~ _~,I,~--~~ ;) LO JO o I ".ı:> o.o~ _ tl _ "'-... _ _ e 0,03, 6 U"

12 160 AMME İDARESİ DERGISI Gıup ı GRAF1K IV: eı = 0,4; e 2 = 0,3; eı = 1; b = 0,6; p, n, d dqşyor.,,, ' " r,, /, _.II" - t ~,(, o

13 DıŞSAL NüFUS ARTIŞI 161 GRAFİK V: eı = 0,3; eı = 0,2; e 3 = ; b = 0,52 p,d,n de~şyor. D 'ı '" 10 ı.1",...

14 162 AMME İDARESİ DERGISİ GRAFlK VI eı = 0,4; ~ = 0,3; e 3 = 1; P = 0,2 b» d (= ı:e aı) delşiyor ı 10.-,ı 9 0,1 :, /,... / ---' (pl/or

15 DışSAL NOFUS ARTIŞI 163 GRAFtK VII: eı = 0,4; ez = 0,3;... = ; p = 0,1; b,d degşyor / q' ~-:.ır.,...,. =" "' D 1. o

16 164 AMME İDARESt DERGlst GRAFİıK. VUI: eı -=.0,3;. Cı;:!ı 0,2; e 3 = 1;... p = 0,1; d,b dej.şyor D 11 ~Vo fo!ıı/la,. n,p 0,1> O,OS I" / V t.., 1 ---"" /, /

17 'DıŞSAL NüFUS'ARTIŞ!' El: 2, 165 OPTİMUM BACIMLILIK ORANıNA BİR BAKış Voter Jr., ve Brtto* :oufus artış hızıiı.ıntüketc( denges yaklaşımıyla el de etmeye çalışırlar. Sahpolı.mmak;, stenen çocuk sayısı' fayd,a maksmze etmeye çalışan tüketcnn fayda fonksyonıtndak" ba~msız de~şkenlerden br olarak ele alınmaktadır (çocuk ahb olmanın brm Qlalyetne çocuk ölümlernin etklern de katmak mümkündür). Bu konuda genellkle yapılan varsayım, br noktadan sonra çocuk sahb olmanın tüketc çn «bayağı mal» halne geld~dr (yan tüketc kayıtsızlık elırler U şeklndedr). Avaraj tüketcnn kayıtsızlık elırs le bütçe eğrsnn telıet olduklan noktanın koordnatlan tüketcy dengeye getrecek çocuk ve mal hzmet mktarını verecektr. Bu yolla elde edlecek çocuk. sayısından ba~mlılık oranı rahat ça hesaplanablr. Ba~mlılık oranını bu yolla elde etmek, çok cazp görnmekle beraber, ekonomnn ba~mlılık oranını temsl edeblecek ntelkte delıldr, ve blhassa dnamk analzler çn yeterszdr. Şöyle k: ı. Denge halne tekabül ett~ çn sabttr. 2. Bu yaklaşım statk ya da mukayesel statk analzler çn uygundur. Dnamk sorunlara cevap veremez.. 3. Bugünün çocuklannın yarının tüketcler oldu~ gerçeğn dkkate alamaz. Her dönem çnde 'bağımlı nüfus'tan üretc nüfusa ve üretc nüfustan dlıer br grup balıımlı nüfus olan 'yaşlılar' grubuna ne kadarlık br geçş oldu~u ve bunun da bağımlılık oranını ne tarzda etkleyeceğn gösteremez. 4. İknc yeterszl~n sonucu olarak, nüfusun sabt br artış hızından dğerne geçmes halnde ortaya çıkacak geçc dönem balıımlıhk oranı de~şklklern yansıtamaz. 5. Aynca tüketcnn sahp olmak stedğ çocuk sayısı üzernde tam kontrolü oldu~ varsayımı, gelşmş ülkeler çn ble br hayl cüret, kardır. Az gelşmş ülkelerde se bu kontrol hç yoktur deneblr. Yukanda sayılan yeterszlkler nedenyle bağımlılık oranını elde ederken makalede başka br yöntem kullandık. Bu yöntemde demografk faktörler ver olarak aldık. Bu nedenle modeln, bazı kısıtlamalar da göz önünde 'tutularak, 'kontrolü müolkün de~şkenn alableceğ en y değer' anla mında olan br 'optmum' bağımlılık oranı.konusuna ağırlık vermes anlam Bkz.: H. L. Jr., -The optmum Popujaton and Growth: A New Look. A Modfeatİon to IncIude a Preference for Chldren: n the Welfare Functon.. Journal of. Economle Tbeoıy, ı (Oct. 1969) R. Brtto. _Steady-State Patbs n an Economy wth Endogenous Popujaton Growth Weetem Ec:oaomIe Journal, 8 (Dec., (} 96,

18 166 AMME ıdaresı DERGıSı 5ız olurdu. Yne de, br başka anlamıyla optmum (belk de mnmum) ba ~mlılık oranından bahsetmek mümkün olablr. Şöyle k: her nüfus artış hızının brden ço~b-ı;d ı bleşm lle elde edlecetn belrtmştk. Bu ble şmler de çeş't1 D deerler yaratacaklardır. Bunlardan en küçü~(k en düşük b ve ı;dı delerler tarafından yaratılacaktır, ve en küçük ı;d ı se mümkün olan en düşük ölüm hadlerne tekabül edecektr) optmum olarak adlandırılablr. Böylece her nüfus attış hızı çn br mnmum balımlılık oranından bahsetmek mümkün olacaktır.