KAMU HARCAMALARININ TEMEL MAKROEKONOMİK GÖSTERGELERLE İLİŞKİSİ VE NEDENSELLİĞİ ( Türkiye Örneği)

Transkript

1 KAMU HARCAMALARININ TEMEL MAKROEKONOMİK GÖSTERGELERLE İLİŞKİSİ VE NEDENSELLİĞİ ( Türkiye Öreği) İbrahim BAKIRTAŞ* ÖZET Bu çalışma, Türkiye deki kamu harcamalarıı temel makroekoomik değişkelerle ola edesellik ilişkisii açıklamaya yöeliktir. Çalışmada öcelikli olarak, üç temel makroekoomik modele atıfta bulumak suretiyle, iktisadi akımlar içi kamu harcamalarıı e ifade ettiği ve kamu harcamalarıı temel makroekoomik göstergeleri asıl etkilediğie dair bir literatüre yer verilmiştir. Daha sora ise çalışmaı Türkiye uygulaması içi izleecek metod hakkıda kısa bir bilgi suulmaktadır. Çalışmaı uygulama kısmıda öce regresyo aalizie daha sora Grager Nedesellik testie yer verilmiştir. Bu yolla kamu harcamalarıyla belirlee makroekoomik değişkeler arası edesel olmaya ve edesel ilişkileri varlığı test edilmeye çalışılmıştır. Aahtar kelimeler: kamu (hükümet) harcamaları, Grager edeselliği, temel makroekoomik değişkeler, iktisadi düşüce ABSTRACT This study aims to explai the causality relatioship betwee the govermet spedig ad basic macroecoomic variables i Turkey. First of all with a referece to three basic macroecoomic models, we cosidered the literature about how govermet spedig affects basic macroecoomic variables ad what they mea for ecoomic thought. The, the method to be followed for applicatio of the study i Turkey, is described briefly. I the applicatio sectio, we tried to test the existece of causal ad ocausal relatioship betwee govermet spedig ad the idicated macroecoomic variables via regressio ad Grager causality tests Key words: govermet spedig, Grager causality, basic macroecoomic variables, ecoomic thoughts. *Yard. Doç. Dr. Dumlupıar Üiversitesi İİBF Öğretim Üyesi

2 Giriş Makroiktisadı temelii oluştura üç öemli model vardır. Bular Toplam Harcamalar, (Toplam Talep-Toplam Arz) AD-AS ve IS-LM modelleridir. Bu modeller, bir ekoomide mal ve para piyasalarıda, uç durumlar hariç, para ve maliye politikalarıı kısa ve uzu döem etkilerii göstermek içi kullaılır.. AD-AS modelide mal ve hizmet alımıa yöelik kamu harcamaları, mevcut AD ve IS eğrilerii sağayukarıya kaymasıa ede olmaktadır. Ayı durum toplam harcamalar modelide de toplam harcamalar eğrisii yukarıya kaymasıa ede olur. Her üç modelde de kamu harcamalarıdaki artış çıktı düzeyii artırırke, AD-AS modelide fiyat düzeyii, IS-LM modelide faiz oralarıı artmasıa ede olur.. Arta fiyat emek talebie ilişki kararları da etkilemek suretiyle, istihdam düzeyii etkilerke, faiz oralarıdaki artış firmaları yatırım, haehalkıı ise tüketim kararlarıı etkilemektedir. Bu edele, yapıla çalışmada, bu üç modeli parametreleri esas alıarak, edesellik testleri yapılmıştır. Aalizde kullaılacak yıllarıa ait veriler DİE de derlemiştir. Düşüce Akımlarıda Kamu Harcamaları ve Temel Makroekoomik Göstergeler Arası İlişki İktisadı ayrı bir bilim dalı olarak ortaya çıkışıda öceki döemlerde de devleti varlığı ve devamı içi bir takım kamu ekoomisi araçlarıı kullaıldığı aşikardır. Acak, Batı Düyası da liberal iktisadi düşüce ile birlikte bireysel özgürlükler ve piyasa işleyiş mekaizmasıı, görümez el ile yöetilmesie ilişki yaklaşımlar, kamu harcamalarıı gerekliliği ve ekoomi içerisideki hacim ve büyüklüğüü e olması gerektiği kousuda tartışmalara ede olmuştur (Trotma-Dickeso, 1996). Klasik iktisatçılar, fizyokratları izide giderek, ekoomii işleyişide miimum devlet müdahalesi ilkesii temel ala bırakıız yapsılar (laissez-faire) doktriii savumuşlardır (Kazga, 1984). Bu yöleriyle klasikler, ülkeleri zegiliğii sahip oldukları made miktarıyla ölçülebileceğii ve kapitalist sistemi gelişmesi içi devleti ekoomiye aktif müdahalesii gerekliliğii ifade ede merkatilist düşüceye karşı çıkmışlardır (Solo, 1993). Klasik iktisatçılar, devleti ekoomiye yapacağı müdahaleleri istikrar bozucu olduğuu ve kamu harcamaları asıl fiase edilirse edilsi, toplam istihdamı etkilemeyeceğii ileri sürmüşlerdir. Klasikler kamu harcamalarıı yeri ve gerekliliği kousuu fiasma araçları ile bağlatılı olarak açıklamışlardır. Klasikler, kamu harcamalarıı vergiler, borçlama ve yei para yaratma şeklide fiase edileceğii belirtmişlerdir (Collery, 1970). Klasik iktisatçılar kamu harcamalarıı vergilerle fiase edilmesi durumuda, vergilerdeki bir artışı kullaılabilir gelir üzeride azaltıcı

3 bir etki meydaa getireceğii, bu durumda bireyleri tüketimlerii azalacağıı belirtmektedirler. Buu yaıda vergileri tasarrufları azaltacağıı belirte klasikler, tasarruf sahiplerii tasarruflarıyla yatırım malları almak istemeyeceklerii, buları ihtiyaç sahiplerie borç vereceklerii ifade etmektedirler. Bu durumda kamu harcamaları, özel talepteki azalma ile özdeş olduğuda, toplam talepte bir değişime yol açmayacaktır. Klasikler kamu harcamalarıı borçlamayla fiase edilmesi durumuda, yie toplam talebi etkilemeyeceğii ileri sürmektedirler. Çükü, devleti ödüçverilebilir folara ola talebideki artış, devleti özel kesimle rekabet içie sokacak ve souçta yatırım talebi kamu harcamaları edeiyle ayı miktarda azalacaktır. Kamu harcamalarıı yei para basmak suretiyle fiase edilmesi durumuda ise, Keyesyeler gibi, toplam talebi artacağıı kabul etmektedirler. Acak bu sefer de toplam talepteki artış fiyatları artmasıa ede olacaktır. Toplam talep uzu döemde tam istihdam düzeyide et gayrisafi milli hasılaya eşit olmacağıda, toplam talepteki bir artış sadece eflasyoa ve aşırı talebe ede olacaktır. Tam istihdam düzeyideki AS eğrisi ve miktar deklemide türetile egatif eğimli AD eğrisi yardımıyla kou aaliz edilecek olursa; kamu harcamalarıı fiasmaı içi para arzı arttırıldığıda, AD eğrisi kayar. Acak RGSYİH buda etkilememekte, sadece fiyat düzeyi etkilemektedir. Klasik iktisadi düşücede kamu harcamalarıda meydaa gelecek bir değişimi reel GSYİH, fiyat düzeyi ve faiz oralarıda meydaa getireceği etkileri dikkate alırsak; kamu harcamalarıdaki bir artış borçlama yoluyla fiase edilmişse (vergiler artırılmada ya da para basılmada) devlet ödüç verilebilir fo piyasasıda fo talep edeceğide faiz oraı yükselecektir. Faiz oraı yükselirke yatırım harcamalarıdaki dışlama yüzüde toplam talepte bir değişme olmamakta, sadece talebi bileşimide değişme gözlemekte ve faiz oraları yükselmektedir (Yıldırım ve Karama, 2001). Klasik iktisatçılara göre, paraı dolaım hızı faiz oralarıa duyarsız olduğuda, paraı dolaım hızı değişmeyecektir. Bu durumda AD değişmeyecektir. Çükü özel kesim yatırım bileşeleri kamu harcamalarıdaki artışa eş düzeyde dışlaılmaktadır. Kamu harcamalarıdaki bir artışa tepki olarak toplam talebi başarısız kalması soucuda hem reel hem de omial alamda dışlama meydaa gelecektir. Yukarıda ifade edile edelerde klasikler ekoomii geel işleyişie devlete müdahalesii piyasa mekaizmasıı bozacağıı, milli gelir üzeride uzu döemde herhagi bir etki meydaa getirmeyeceğii ileri sürmektedirler. Bu edele, devleti geel ekoomi içideki sıırlarıı

4 zorulu görevlerle çizmişlerdir. Bu alayışa göre, devlet edilge olduğuda, devleti ulusal savuma, adalet-yöetim ve karlı olmadığı içi bireyler tarafıda yapılmaya, acak dışsallıkları yüksek ola eğitim, bayıdırlık ve altyapı hizmetleri olmak üzere üç görevi vardır. Bu görevlerle devlet tarafsız, koruyucu ve sıırlı rolleri sahibi olmaktadır (Ulutürk, 1988). Klasik iktisatçıları değer teorisi de köklü değişiklikler yapa ve doğal ücret alayışı yerie marjial verimlilik alayışıı beimseye eo-klasik iktisadi düşüce, bir takım kayıtlarla geel esasları itibarıyla liberal iktisadi düşücei bir versiyoudur (Cobham, 1998). Bu düşücei temeli marjial değer ve bölüşüm teorileri olup, icelee etkilik soruudur. Ekoomik faaliyetlerde etkilik soruua farklı bir açıda yaklaşa eoklasik düşüce, faydayı maksimize ede tüketici ve karıı maksimumlaştırma çabasıdaki firma varsayımı altıda, üretim kayaklarıı dağılımıı iceleye fiyat ve refah teorisi iteliğidedir(solo, 1993). Neoklasik düşüce, i) tam rekabeti maksimum toplumsal faydayı sağlamada gelir bölüşümü eşitliği, ii) faydayı bireysel ve toplumsal olarak ayırıp, ikisi arasıda özdeşlik olmadığı ve toplumsal faydaı öemi, iii) ekoomideki kojoktür dalgalamaları (Kazga, 1984), iv) birey ve devleti karşılıklı oyuları, oyu içideki rolleri ve özgürlükleri üzeride dura iktisatçıları çalışmalarıı büyeside barıdırmaktadır (Peacock, 1997) Neoklasik geleek; C. Meger, E. Vo Bowek ve F. Vo Hayek i yer aldığı Avusturya; L. Walras, V. Pareto, G. Debreu u yer aldığı Geel Dege ve A. Marshall, A. C. Pigou u yer aldığı Cambridge akımılarıı bileşkesidir. (Brémod, 1986) Neo-klasik iktisatçılara göre, tam rekebet koşulları veri alıdığıda, piyasa ekoomiside üretim ve tahsis etkiliğii sağladığı, emek ve sermaye araçlarıı tam istihdamda olduğu geel dege durumuu sağladığıı ileri sürmektedirler (Arestis ve Sawyer, 1998). Olara göre, fiyat istikrarıı bozulmasıı sebebi sadece para yaratma oraıdır ve bu ikili arasıdaki ilişki ters yölüdür. Bu bozuklukları ortada kalkması uzu döemde eflasyo oraı sertliğii yumuşayacağı alamıda değildir. Neoklasik iktisatçılara göre, parasal istikrar sadece bir gerektir, acak degei devamlığı içi yeterli koşul değildir. Sistemde meydaa gele şoklar, para arzı/talebi mekaizması yoluyla faiz oraları ve fiyatlara yasımaktadır (Miller ve Upto, 1986). Devleti geel ekoomi içerisideki yerii belirlerke klasik iktisadi düşücei devamcısı ola eoklasik iktisatçıları tümü tarafıda kabul edile devleti ekoomik foksiyolarıı (Wade,1990); i) Sabit maliyeti yüksek ola altyapı yatırımlarıı yapmak, ii) Ulusal güvelik ve savuma hizmetlerii sağlamak, iii) Eğitim, temel bilimler, yasal düzelemeler ve çevrei düzelemesi gibi kamu mallarıı üretmek ve sumak, iv) Gelir

5 dağılımıı iyileştirmek suretiyle, temel ihtiyaçlarıı karşılayamayacak kadar fakir ola isaları korumak, iv) Piyasa başarısızlığıı ortaya çıkmasıa ede olabilecek fiyat dalgalamalarıı olumsuz etkilerii kaldırmak içi gerekli düzelemeleri yapmak ve ölemleri almak, v) Emek ve fiasma piyasasıı işleyişii sağlayacak ve tekolojik gelişimii sağlayacak kurumları oluşturmaktır.. Keyes, ekoomii görümez el yardımıyla kediliğide degeye geleceği şeklideki klasik iktisadi düşüceyi reddederek, ekoomii eksik istihdam düzeyide de degeye gelebileceğii ileri sürmüştür. Keyes, 1929 yılıda yaşaa büyük depresyo döemide özel sektör stoklarıdaki artış, tüketim düzeyideki ve faiz oralarıdaki düşüşe karşı yatırımlar yoluyla toplam talebi artırma kousuda piyasa mekaizmasıı başarısız kaldığıı belirtmiştir. Bu çıkmazı aşmada aktif maliye politikalarıı uygulaması gereğie işaret ede Keyes, maliye politikası araçlarıı, özellikle kamu harcamalarıı ekoomik dege açısıda kullaılması gerekliliğii, moder maliye politikasıı temellerii oluştura ülü eseri Geeral Theory of Employmet, Iterest ad Moey de icelemiştir (Macesich, 1983). J.B. Say i her arz kedi talebii yaratır savıı eleştire Keyes, efektif talep yöüde yaklaşmak suretiyle yaşaa krizde çıkış yollarıı araması gereği üzeride durmuştur. Bu edele Keyes ve takipçileri toplam talep yölü politikalar üzeride icelemelerii yoğulaştırmışlardır (Provost, 1986). Klasikleri ifade ettiği gibi, ücretler ve fiyatları düşme yöüde esek olmadığıda hareket ede Keyes, depresyo döemleride piyasa mekaizmasıı kedi diamikleriyle istikrarsızlığı aşılamayacağıı belirtmiştir. Keyes e göre, Bırakıız Yapsılar içide yer ala fikirler çalışa kesimi sedikalaşma faaliyetleride öce ve İgiltere i fias ve edüstri düyasıda baskı olduğu döemde geçerlidir. Acak 1920 leri yei koşullarıa bu fikirler tam olarak uymamaktadır. Değişe koşullara paralel olarak gerçekleşecek problemleri çözümüde hem Devlet Sosyalizmi i hem de bırakıız yapsılar ı içeriklerideki hatalar kadar gerçek yaşama uygulamadaki güçlüklerie dikkat çekmektedir (Bruhoff, 1990). Keyesye açıklamalar, klasik iktisadi düşücei istihdam ve ücretleri belirlemesie ilişki açıklamalarıı eleştiri ile başlamaktadır (Wildawsky, 1992). Görümez el fikrii 1920 lerde karşılaşıla durguluğu aşmada yetersiz olduğuu belirte Keyesyeler her arzı talebii yaratamadığı, düşe fiyatlara karşı sedikal faaliyetler edeiyle düşmeye ücretleri birleşmesii ekoomiyi bir depresyoa sürüklediğii belirtmekte ve çıkış oktasıı effektif talebi caladırılmasıda görmektedirler (Bruhoff, 1990). Piyasada yer ala milyolarca ajaı (birey ve firmalar) birbiride bağımsız karar alması edeiyle, buları toplam

6 talebi caladırma kousuda birlikte hareket etme ihtimali çok düşüktür. Bu edele Keyesyeler, buları koordie edecek bir aja olarak, devleti toplam talebi caladırabileceğie işaret etmektedirler. Keyesler ekoomideki durguluğu aşmada piyasa mekaizmaı yetersizliğii gidermede yatırım/tasarruf eşitliği varsayımıda araya klasik iktisadı bu düşücesii reddetmekte, geişleye para miktarıa ve düşe faiz oralarıa karşı yatırımları calamadığıa, yai yatırım-tasarruf eşitliğii gerçekleşmediğie dikkat çekmektedirler. Keyesyeler, klasik iktisatçıları değimediği bu durumu, likitide tuzağı olarak taımlamışlardır. Likitide tuzağı, faiz oraları e kadar düşerse düşsü belli bir oktada sora para talebii faiz esekliğii sosuz olduğu durumu ifade etmektedir (Carvalho, 1992). Düşe faiz oralarıa karşı yatırımı sağlayacağı karı durguluk döemleride düşük olması, kişileri yatırım kararlarıda vazgeçirmektedir (Mattick, 1980). Toplam efektif talebi bir bileşei olarak, yatırım harcamalarıda meydaa gele azalmalar, toplam arz miktarı sabitke, ekoomide durguluğa ede olmakta, fiyatları ve ücretleri düşme yöüde esek olmaması ise mevcut soruu daha da derileştirmektedir. Kısa döemde toplam efektif talebe yei ekoomik aja olarak devleti katılması, kamusal kararları piyasa mekaizmasıda bağımsız olarak belirleeceğide, soru içi bir çıkış oktası görülmüştür (Mattick, 1980). Tam kısa döem arz eğrisii resesyo döemii ifade ede, yatay eksee paralel ola kısmıda aktif maliye politikalarıı dışıda toplam talebi uyaracak başka toplam harcama bileşei olmadığıda, buda yapılacak bir değişme hem istihdam düzeyii artmasıa hem de RGSYİH düzeyii artmasıa ede olacaktır. Kısaca, toplam arzı kısa döemde artırmaı altıdaki güçlükler edeiyle, kısa döemde toplam talebi artırmaı yoluu kamu harcamalarıda göre Keyesyeler, bu yolla toplam talep toplam arz arasıdaki açığı giderileceğii ve arta fiyatları yatırımları karlılığıı artırarak yatırımları uyaracak ve ulusal çıktı düzeyi artırılacak ve istihdam hacmi geişleyecektir (Corry, 1986). Maliye politikasıa ilişki Moetarist görüş, parasal uyum olmaksızı pür mali geişlemei kısa döemde milli geliri etkileyebileceğii ifade etmektedir. Bua karşı, uzu döemde, kamu harcamalarıı özel harcamaları bazı usurlarıı yerii alacağıı veya dışlayacağıı ve böylece reel geliri değişmede kalacağıı belirtmektedir. Moetaristler, devleti, harcamalar yöüyle geel ekoomideki istikrarsızlıkları giderme, uzu döemde büyümeyi sağlamada aktif olarak kullaılmasıı sakıcalarıa işaret etmektedir. Moetarist iktisadi düşücei kamu harcamalarıı ekoomik istikrar ve degeyi sağlamadaki etkisizliğii göstermede kulladıkları e öemli yaklaşımları, dışlama etkisi

7 (crowdig out effect)dir (Macesich, 1983). Moetarist iktisatçılara göre, eğer özel yatırımlardaki azalma kamu harcamalarıdaki artışa büyüklük olarak eşitse, uzu döem kamu harcamaları çarpaı sıfır ve dışlama ise tam olacaktır. Eğer kamu harcamaları çarpaı 1 de daha büyükse, dışlama gerçekleşmeyecektir. Kamu harcama çarpaı 1 ile 0 arasıda olduğuda ise, kısmi dışlama meydaa gelecektir. Bu durumda gelir, kamu harcamalarıdaki bir artışta daha az bir miktarda artmaktadır. Aşırı dışlama durumuda ise, çarpa egatif değer alacaktır. Moetaristlere göre, kamu harcamalarıdaki artış IS eğrisii sağa yukarıya kaydırırke, kısa döemde bu artış toplam talep eğrisii sağa kaydıracaktır. Olara göre, Devleti bu harcamaları borçlama ile fiase ettiği varsayımıda ödüçverilebilir folara ola talebi artışı faiz oralarıı artmasıa ede olacaktır. Faizlerdeki artış, özel kesim harcamalarıı bir kısmıı dışlama etkisi edeiyle azaltacaktır. AD i sağa kayması fiyatlar üzerie baskı yaparak, fiyatlar geel düzeyii yükselmesie yol açacaktır. Fiyatı yükselmesi LM eğrisii sola kaydıracak, faiz oraı yükselecektir. Dolayısıyla faiz oraı ve fiyatlar geel düzeyi yükselmiş olacaktır. Moetaristler kamu harcamalarıı uzu döemde dışlama etkisii tam olduğuu belirtmektedirler. Bu durumda kamu harcamalarıı araç alarak kullaa bir istikrar programıı, uzu döemde ekoomik büyüme üzeride etkisiz olduğuu belirtmektedirler. Bu döemde ekoomik faaliyetler ve parasal büyüklükler arasıda güçlü ampirik ilişkileri buluması, para politikalarıı istikrar politikalarıda tek başıa öemli bir rol oyayabileceğii (Macesich, 1983) ve reel milli geliri arttırılabileceğii göstermiştir (Provost, 1986). Moetaristlere göre, paraı dolaım hızıı istikrarlı ve para arzıyla GSMH arasıda sıkı bir bağ olduğu içi, yei para yaratmak suretiyle fiase edilecek ola kamu harcamaları acak GSMH ı artmasıı sağlayacaktır (Parasız, 2000). Yei klasik makroiktisatçılar, Keyesye aktivizmi iki varsayımda hareketle eleştirmektedir. Buları ilki, toplam talep modeliyle birleştirile rasyoel bekletiler, diğeri ise piyasa temizlemesidir. Bu iki varsayım, ayı zamada kamu harcamalarıı veya daha geiş alamda devleti ekoomideki yerii tayiide de belirleyicidir (Heap, 1992). Çükü, yei klasik makroiktisatçılara göre, bekletilerde gecikme yoktur leri başlarıda şüphe ile bakıla bu düşüce yapısıı hız kazamasıı altıda yata iki usur vardır. Bularda biri, mikro makro tartışmasıa so vermesi, diğeri ise Keyesye iktisat politikalarıı ekoomik soruları çözmedeki yetersizliği ile uğradığı hezimet soucu, iktisat eğitimie ola talepteki azalmayı, ampirik ve alaşılması güç matematiksel modellerle calı tutmadaki başarısıdır (Buğra, 1995).

8 Biricisie göre, para veya maliye politikalarıdaki bir değişikliği souçları bireyler tarafıda aıda tesbit edilip kararlara yasıyacaktır. Böylece, eğer, bekletilere ilişki bilgiler doğruysa, kişileri rasyoel ögörüleri çıktı ve istihdamı doğal düzeyide kalmasıa ede olacaktır (Parasız, 1998). Uygulaacak geişletici bir politikaı fiyatlar üzeride meydaa getireceği değişiklikleri tam olarak bilimesi durumuda, kısa döem arz eğrisi bir bütü halide ters yöde ve dışlayacak biçimde bir kayma ile souçlaacaktır. Bu durumda reel toplam talep değişmeyecek ayı kalacaktır (Sloma, 1991). İkici varsayıma göre, piyasada tam rekabet şartları geçerliyse, ücret ve fiyatlar aşağı ve yukarı esek olduğu içi piyasa her zama degededir. Bu durumda rasyoel bekletilere sahip, ellerideki bilgileri kullaarak karar vere ekoomik ajaları olduğuda sistematik iradi kurallar bu mekaizmaı işleyişii bozacaktır. Toplam talepteki beklemedik değişmeleri bir takım etkiler meydaa getirebileceğii kabul ede yei klasik makroiktisatçılar, kişileri arta fiyatlar karşısıda ücretlerii korumak amacıyla hareket ediceye, uygulaa politikayı kavrayıcaya ve hatalarıı alayıcaya kadar bu durumu geçerli olacağıı belirtmektedirler (Heap, 1992). Yei klasik iktisatçılar, para politikalarıı eflasyou kotrol etmek içi kullaılabileceğii, acak e para e de maliye politikalarıı çıktı ve istihdam düzeyii artırmada başarılı olmadığıı ifade etmektedirler (Sloma, 1991). Kısaca, sistematik politik kurallar rasyoel bekletiler ve fiyatları piyasa temizlemesi yöüde hareket etmesi edeiyle etkisiz olacaktır. Bu sadece mevcut istikrarsızlığı artmasıa ede olacaktır li yıllarla birlikte, o döeme kadar ya depresyo ya eflasyo olguları ile taışık ola ekoomiler, yei bir ekoomik istikrarsızlık soruu ile taıştı. Düyaı pekçok yeride ekoomik durguluk ile yüksek eflasyou bir arada yaşadığı bu yei istikrarsızlık stagflasyo olarak isimledirilmektedir. Büyük depresyoda çıkışı yollarıı gerek teoride gerek uygulamada başarı ile göstere Keyesye iktisadi düşüce, bu yei soruu teşhisi ve tedavi yötemlerii eler olabileceğie ilişki temel düzelemelere sahip olmadığıda, yei Keyesyeler gelişe yei iktisadi akımlarla uyumlu olarak, geleeksel Keyesye düşücei kojoktüre adapte edilmesi yöüde evrim geçirmesie ede olmuştur. Yei Keyesye iktisadi düşüce, temelde Keyes i görüşlerii daha sağlam temellere dayadırmaya ve aktivist makroekoomik politikaları tekrar ö plaa çıkarmaya çalışmışlardır. Bua karşı, uzu döemde yei klasik modeli görüşleride de etkilemişlerdir (Yıldırım, 1992).

9 Yei Keyesyeler, rasyoel bekletiler evrimii gelişmeside yei klasik düşücei yaıda yer almıştır. Bu düşüceyi, yei klasik iktisadi düşücede ayıra fiyatları esek olmakta ziyade aşamalı düzelemeye maruz kaldığı veya yapışka olduğu yöüdeki açıklamalarıda kayaklaır. Bu düşüceyi paylaşa iktisatçıları çoğu araştırmalarıda fiyatları ede yapışka olduğu kousu üzeride çalışmalarıı yoğulaştırmışlardır (Taylor, 1998). Yei Keyesye iktisadi düşücede, yei klasik makroiktisatçıları aksie, beklemeye iradi politikaları kısa döemde RGSYİH düzeyii etkileyeceği savuulmaktadır. Yei Keyesye iktisadi düşüce, makroekoomiye ilişki hükümet politikalarıı rolü ve istihdam koularıda öemli aalizleri büyeside barıdırmaktadır. Özellikle de, Yei Keyesye iktisadi düşüce, yei klasik makroiktisatı rasyoel bekletiler ve piyasa temizlemesi görüşlerie katılmakla beraber, talep yöetimide hükümeti iradi tavırlarıı kuvvetledirmeye çalışmış ve ekoomii arz yöüde hükümet aktivizmi içi yei bir ala oluşturmuştur (Taylor, 1998). Aalizleride sadece Keyesye iktisadi düşücede olduğu gibi makro temelli aalizler değil, birey ve firma davraışlarıı da içere mikro temelli bir perspektifte devlet müdahalelerii aaliz etmişlerdir (Heap, 1992). Post Keyesyeler ise moder piyasa ekoomilerii başarsızlığıı azaltmak veya kaldırmak içi ekoomide devlet müdahalesii gerekliliğie işaret ederek, Keyes i adımlarıı izlemişlerdir. Post Keyesyeler; devleti geel ekoomi içideki rolüü; i) Geleceğe ilişki güvelik ve asayişi artırarak, ekoomideki özel kesim karar verme birimlerie olumlu siyaller vererek, ekoomik faaliyetleri uyarmak, ii) Piyasa başarısızlığıı yarattığı zararları kotrol altıa almak içi güvelik şebekeleri yaratmak, iii) Ekoomik karar verme birimleri arasıdaki ilişkiler ile ekoomii işleyişi üzerie yapacağı düzelemelerle şeffaflığı artırmak olarak belirtmektedirler (Carvalho,1992). Devlete yüklee bu görevleri altıda, varola yapıı etkiliğii artırmak ve yöetimde etkilik sağlamak ve liberal ekoomik sistemlerde düzelememiş işlemleri oluşturacağı zararları çözebilecek daha rasyoel süreçleri oluşturmak düşücesi yatmaktadır. Post Keyesyeler kurumsal reformları daha tarafsız ekoomik çevre yaratma, yalış algılamaları meydaa getireceği zararları kotrol altıa alma, daha iyi bilgi aktarımı sağlama ve bağlaşık karar birimleri arası koordiasyo etkiliğii oluşturmaya olaak vereceğie işaret etmektedirler. Bu yapısal reformlar yoluyla tam istihdamı sağlamak içi ekoomik plalamalar

10 yapılırke sosyal ilişkileri ve ekoomik yükümlülükleri belirlemeside esekliği sağlaacağıı belirtilmektedir. Bu eseklik sayeside, etegre edile politikaları gü be gü aktif olarak, bekleilmeye olaylara ve gelişmelere duyarlılığı artırılmış olacaktır. Post Keyesye iktisatçılara göre, piyasa ekoomisi mal ve varlıkları cari fiyatları üzeride etki meydaa getirmektedir. Bu etkii yaratacağı belirsizlik işsizlik ve eflasyoa sebebiyet vermektedir. Olar, ekoomik ajalar ve sektörler arasıda tam bir etegrasyo oluşturulduğu, degesizlikleri olmadığı ve hata yapmadıkları veya yaıltılmadıkları bir piyasa ekoomisii olmadığıı ileri sürmektedirler (Palley, 1996). Ekoomik karar birimlerii, piyasaları asıl çalıştığı hakkıdaki teorileri temel alarak, piyasalarda elde edile siyalleri izleyeceklerii ve yorumlayacaklarıı belirte Post Keyesyeler, bu siyalleri ekoomik ajaları hayal güçleri, bilgilerdeki eksiklik ve kaıtlamamış stratejik tercihleri ile birleşice yalış kararlar vermelerii kaçıılmaz olduğuu belirtmektedirler. Bu sebeplerde dolayı, Post Keyesyeler devleti ekoomiye müdahalesii gerekli olduğuu; vergiler ve kamu harcamalarıı kullamak suretiyle çıktı ve istihdam düzeylerii etkileyebileceğii ifade etmektedirler (Davidso, 1994). Post Keyesyeler tam istihdam içi üç politikaı birlikte, uyumlu bir şekilde uygulaması gereğie işaret etmektedirler. Bu politikalar; maliye politikası, gelirler politikası ve para politikasıdır. Olar, maliye politikalarıı, global uzu döem istihdam istikrarıı ve gelirler politikalarıı ise fiyat istikrarıı sağlayacak şekilde biçimlemesii ögörmektedirler. Para politikalarıı likit olmaya varlıkları fiyatları üzeride etkiye sahip ola likit varlık tercihii değiştirecek düzelemeler ve işlem amaçlı para talebii ayarlayıcı bir role sahip olması gerektiğii belirtmektedirler. Devleti maliye politikası araçlarıyla eş zamalı olarak üç amaca ulaşmak zoruda oluduğuu belirte Post Keyesyeler, buları şu şekilde belirtmektedirler(carvalho,1992). i) Devleti ormal görevlerii orgaize etmek, ii) Toplam talebi düzelemek, iii) Kişisel gelir dağılımıı sağlamak. Toplam talebi düzelemek içi, devlet yapacağı kamu harcamalarıyla özel yatırımlardaki azalmayı telafi etmek içi devleti hazırlığıı gösterebilecek uzu döem yatırım programlarıı hazırlamalı ve buları ifade etmelidir. Bu yolla, özel kesim yatırımları azalsa bile, devleti uzu döem toplam talebi desteklediğii göstermek amaçlamaktadır. Bu

11 tamamlayıcılık sürekli değil, döemsel kullaılabilecek bir araç olarak kabul edilmektedir. Post Keyesye düşüce, maliye politikasıı sosyal değişimi gerçekleşmeside öemli bir araç olarak kabul edilmekte ve hem vergileme hem de kamu harcamalarıı büyüklük ve bileşelerie ilişki tercihlerle piyasa ekoomiside kişisel gelir dağılımıı tesiside etki olduğuu ileri sürmektedirler. Arta oralı gelir vergileri ve yatırım düzeyleri yeide dağılımı orgaize etme aracı olarak kabul edilmektedir. Dikkatli harcama düzelemelerii özel aktiviteleri kar güdüsüyle motive ederke, daha fakir kesimleri yaşam stadartlarıı iyileştireceğie işaret edilmektedir(carvalho,1992). Metedoloji Nedesellik aalizie geçmede öce, kamu harcamaları ile diğer parametreler arasıdaki edesel olmaya ilişkiyi belirlemek içi regresyo, korelasyo ve Durbi-Watso istatistiğii kullamak suretiyle, f-testi ile modeli ve t-testi ile parametreleri alamlılık düzeyi iceleecektir. Ecoometric Views paket programıyla hesaplaa kosolide bütçe harcamaları (G),gayrisafi milli hasıla (Y), fiyat düzeyi (P), istihdam düzeyi (N) değişkelerie ait yıllarıı kapsaya 18 yıllık verilere dayaa çapraz korelasyo tablosu Tablo 1 de gösterilmektedir Yılları İçi Temel Makroekoomik Göstergeler Arası Korelasyo Tablosu Y P N G Y 1,00 0,614 0,930 0,936 P 0,614 1,0 0,663 0,669 N 0,930 0,663 1,0 0,82 G 0,936 0,669 0,82 1,0 Çapraz korelasyo tablosu veri alıarak, değişkeler arası edesel olmaya ilişkiler icelediğide e yüksek pozitif ilişki (Y ve N), (Y ve G) arasıda bulumuştur. Çalışmada baz alıa G değişkei içi görüle korelasyo değerleri, G ile Y ve G ile N arasıda sıkı, G ile P arasıda ise bulara göre daha düşük pozitif bir ilişkii varlığıı göstermektedir. Bir iktisadi soruu varlığı belirlediği zama, soruu teorik yöü iceleip, değişkeler arasıda ilişkileri varlığı saptaabilir. Acak bu ilişkileri, matematiksel kalıp (foksiyou) parametrelerii tahmii ve belirlee değişkeler arasıda e derece ilişkiler olduğuu ifade edilmesi gerekir. Model içi uygulaacak matematiksel kalıp Y bağımlı,

12 X bağımsız değişkei göstermek üzere, Y=α+ βx deklemiyle gösterile doğrusal ilişki olacaktır. Bu şekilde, matematiksel kalıpla değişkeler arasıdaki kesi ilişkiyi göstere determiistik modeller oluşturulabilir.. Gerçekte, bir iktisadi ilişkide değişkelerle ilgili matematiksel bağlatı kesi değildir. Gerçekleşe değerle kesi değerler arasıda bir fark meydaa gelebilir. Bu fark, ε i =Y-Y i farkıı ifade eder ve hata terimi olarak isimledirilir. Hata terimlerii de içere Stokastik modelde matematiksel bağlatı Y i = α + βx + ε i şeklide ifade edilir. Regresyo aalizii temelide, bu hata terimide yola çıkarak, α ve β parametrelerii tahmi edilmesi yatmaktadır. Eğer olasılıklı ilişki örekte elde edilmiş örekte elde edilmiş X ve Y değerleride oluşturulduysa model Y= a + bx + e ile ifade edilir. Ŷ i tahmi değerleri olmak üzere e 2 ler toplamıdır. Σ e i 2 = Σ (Y i -Ŷ i ) 2 = Σ (Y i a - bx i ) 2 Bu deklem çözümleirke, Σ e i 2 leri miimize edilmesidir. Deklem çözümlediğide ΣY i = a + bσx ΣX i Y i =aσx + bσx i 2 deklemleri buluur. Bu deklemler ΣXY,, ΣX, ΣX 2, ΣY değerleri yerie koularak, çözülürse a ve b bilimeyeleri buluacaktır. Çalışmadaki modelde alıa ve aralarıda ilişki olması bekleile değişkeleri EKK yötemiyle tahmi edilecektir. İlk olarak, bu değişkeleri bir bağımlı bir bağımsız değişke olarak alııp, modele dahil edilecektir. Aaliz Ekoometride, değişkeler arası bağımlılığı icelemeside, geellikle, regresyo aalizi yapılır. Acak, değişkeler arası varola bağımlılık, mutlaka bir edesellik alamıa gelmez. İstatiksel açıda, iki değişke arasıda varola sıkı bir ilişki, birlikteliği ifade ederke, edesellik ilişkisii iktisat teorisi tarafıda doğrulaması gerekir (Tarı, 1999). Bu edele, edesel olmaya ilişkilere dair aaliz kısmı takibe, parametreleri G ile ola edesellikleri araştırılmaktadır.

13 Y=α+βG Model: Y= b 0 + b 1 G Y= G (13.65) (10.65) t-ist. R 2 =0.876 f hes = Durbi-Watso ist.=0.56 Modele göre, G deki 1 br lik artış Y de 1,741 artışa sebep olmaktadır. Modeli parametreleri ola α ve β ı tahmilerii altıda yer ala t istatistikleri %5 alamlılık düzeyide H 0 : b 0 = 0, H 1 : b 0 >0 ve H 0 :b 1 =0, H 0 :b 1 >0 hipotezlerie göre test edildiğide t hes >t tablo olduğuda her iki hipotezde H 0 hipotezleri red edilmektedir. Dolayısıyla b 0 ve b 1 parametreleri alamlıdır, soucua varılır. F istatistiğie göre, deklemi bütüüyle alamlılığı test edilirse, (k) parametre sayısı ve () örek hacmii göstermek üzere, H 0 : b 0 = b 1 = 0 f tab = f α (k-1, -k) =f 0,05 (1,16) 4 H 1 : b 0, b 1 0 v 1 =k-1=2-1=1 V 2 =-k=18-2=16 Burada f hes >f tab olduğuda H 0 hipotezi red edilir, H 1 hipotezi kabul edilir. Yei model tümüyle alamlı görümektedir. Modeli R 2 belirlilik katsayısı 0,876 olup, Y deki değişmleri %87,6 sı G tarafıda açıklamaktadır. Modeli tek dezavatajı otokorelasyo göstere Durbi- Watso istatistiğii 0 a yakı olup, pozitif otokorelasyo göstermesidir. Bu da hata terimlerii birbiriyle ilişkili olduğuu ve matematiksel kalıbı yalış belirlemiş olabileceğii göstermektedir. Ekoometri teorisie göre, otokorelasyou belirlemesi sırasıda bulua Durbi-Watso (d) istatistiği ile otokorelasyo katsayısı P arasıda, d=2 (1-P) ilişkisi yer almaktadır. 0,56=2(1-P) olduğuda; P=0,7 katsayısı regresyo deklemide hesaba katılmaktadır. Y * t = b * 0 + b * 1G * t + v t (Yei Model) Y * t = Y t - 0,72 Y t-1 G * t = G t - 0,72 G * t-1 Gerekli döüşümler yapılarak yei model tahmi edilirse: Y * = 19458,34 + 1,145 G * (9,468) (4,795) t-ist. R 2 = 0,605 F-ist=22,9 d-ist= 2,36

14 Yukarıda alatıla yötemle otokorolasyo elimie edilerek, model oluşturulduğuda icelee souçlarda R 2 (belirlilik katsayısı) düşmüş olsa da, otokorelasyo giderilmiş ve d-ist. tablo değeri =17 ve k ı = 1 içi du=1,38 ve 4-du=2,62 değerleri bulumuştur. d-ist hesap değeri bu iki değer arasıda yer aldığıda otokorelasyo yoktur. Souç olarak, F testie göre model alamlı ve t testlerie göre parametreler alamlıdır. r = α+βg Modeli; yıllarıa ilişki mevduat faiz oraları ve sabit kosolide bütçe harcamaları veri alıdığıda, model parametreleri paket programda tahmi edildiğide, model r=c 0 + c 1 G içi, r= G (5,70) (0,95) t-ist. R 2 = 0,0535 F ist.= 0,905 d-ist.= 0,905 Souçlara göre, R 2 (belirlilik katsayısı) çok düşük, yai G deki değişmeleri sadece %5 i R yi açıklamaktadır. F istatistiğie göre bütüüyle (F tab =4 < F hes =0,905 olduğuda) alamsızdır. Ayrıca c 0, t istatistiğie göre alamlı olsa da, c 1 parametresi alamsızdır. Modeldeki deklem bu şekliyle kullaılamaktadır. Serpilme diyagramıda G değişkeii doğrusal bir dağılım izlemediği ve R değişkeii so yıllardaki ekoomik düzelemeler edeiyle kojoktürde sapmalar gösterdiği görülmektedir. Bu edele uygu model belirleyebilmek amacıyla kukla değişke (D) kullaılarak, 1998 ve 1999 yıllarıdaki olumsuzluk giderilmeye çalışılmıştır. Kullaıla model; r=c 0 + c 1 G+ c 2 D (D= ve 1999 içi) (D=0 diğer yıllar içi) r=34,46 + 0,002077G -41,3187D (3,16) (3,509) (-2,479) t-ist. R 2 =0,486 F ist=6,16 d-ist.2,25 Bu modelde, ilk deklemde ortaya çıka olumsuzlukları gidermek içi, modeli yalış belirleildiğide hareketle, eğrisel regresyo modeli kullaılarak, model tahmi edilmiş ve aşağıdaki değerler bulumuştur. 2 r= c 0 + c 1 G t + c 2 G t r= -22, , [1/ (1, )]G (-1,557) (6,403) (-6,189) t-ist. R 2 = 0,733 F ist. = 20,66 d-ist= 2,20

15 Belirlee modelde R 2 değeri e yüksek değere ulaşmıştır. Y deki değişmeleri % 73,37 si G deki değişmelerde kayaklamaktadır. Durbi-Watso istatistiği de otokorelasyo olmadığıı göstere sıırlar içide çıkmıştır. Buu yaıda, sabit terimi %10 öem dereceside alamlı olabilecek, küçük alamlılığıa rağme, diğer parametreler ve modeli bütüüyle alamlılığıı göstere F istatistiği olumlu düzeylerde çıkmıştır. P = α+βg Modeli, paket program souçlarıa göre, tahmi edile parametreler icelediğide, P = d 0 + d 1 G P = ,03 + 2,435107G (-4,902) (7,859) t-ist R 2 = 0,794 F ist = 61,76 d-ist=0,456 modeli bütüüyle alamlı (F hes = 61,76 > F tab. 4), parametreleri her bir alamlılık testleri yapıldığıda d 0 ve d 1 sabitlerii t-testleriyle ayrı ayrı alamlı olduğu görülmektedir. Durbi-Watso istatistiği 0 a yakı olup, otokorelasyou varlığıı göstermektedir. Bu durum, modeli yalış belirlediği ihtimalii gösterir. Modelde gerekli değişiklikleri yaparak, iki alteratif model oluşturulmuştur. Bu modelleri oluşturulma sebebi, P ve G deki zama içideki eğrisel tred göstermeleridir. Birici alteratif model; P = a 0 + a 1 G + a 2 G 2 Bu modelde, P değerleri direkt alıarak, hesaplamış durum 2 P = 30064,86 4,030518G t + 0,000127G t (7,235) (-10,54) (17,20) t-ist. R 2 = 0,99 F ist = 748,35 d-ist = 2,0716 P değişkei, tahmi edile modeldeki G ve G 2 i katsayılarıa göre hareket etmektedir. Model bütüüyle alamlıdır. Çükü, F hes > F tab. olup, H 1 :a 0 a 1 a 2 0 hipotezi kabul edilmektedir. Bu, parametreleri alamlı olduğuu gösterir. Parametreleri alamlılığı ayrı ayrı test edildiğide, bütü parametreler alamlı t değerie sahip olmaktadır. R 2 açısıda, R 2 =0,99 değeri, P deki değişimleri %99 uu G t ve G 2 t değişkeleri ile açıklaabilirliğii göstermektedir. d-ist. de 2,07 değeriyle, d-ist.= 1,26 ile 4-du=2.74 değeri arasıda yer aldığıda otokorelasyo yoktur.

16 İkici alteratif model; logp = a 0 + a 1 G t + a 2 G 2 t dir. Bu model de, P de eğrisel bir artış olduğu düşüülerek, P i modele P * =logp şeklide ilave edilmesiyle, birici alteratif modele alteratif olarak oluşturulmuştur. logp = -1, ,000568G t (1/6, ).G t (-1,766) (8,735) (-5,087) t-ist. R 2 = 0,967 F ist. = 219,4 d-ist.= 1,66 Σe e = 4,239 Bu model yukarıdaki kriterlere göre değerledirildiğide, sabit terimi alamlılığı ve d-ist. gibi kriterler edeiyle birici alteratif kadar iyi değildir. Fakat, R 2 i yüksekliğiyle logp deki değişmeleri yüksek derecede açıklamaktadır. N = α+βg Modeli, yıllarıa ilişki mevduat faiz oraları ve sabit kosolide bütçe harcamaları veri alıdığıda, model parametreleri paket programda tahmi edildiğide, model N= a 0 + a 1 G olup, hesaplaa sabit parametlerle model N = 17082,08 + 0,1162G (35,965) (5,732) t-ist. R 2 = 0,672 F ist.=32,86 d-ist.= 0,589 G de 1000 br. artış meydaa geldiğide, N, 116,2 br. artmaktadır. Model bütüüyle alamlıdır. Çükü, F hes. = 32,86 > F tab. 4 tür. Parametreler içi yapıla t testleride H 0 : a 0 =0 ve H 1 :a 1 =0 hipotezleri red edilmektedir. R 2 aşırı olmasa da düşüktür. Burada dikkate değer kriter d-istatistiğidir. =18 ve k ı =1 açıklayıcı değişkele tablo değeri d L =1,158 ve d u =1,391 dir. d=0,589 değerii d L =1,158 değeride küçük olması pozitif otokorelasyou varlığıı gösterir olu modelde yapıla döüşümlerle d=2-(1-p) 0,589 = 2-(1-P) 0,7055 N t * =N t PN t-1 N t * =N t 0,7055N t-17 G t * =G t PG t-1 G t * =G t 0,7055G t-1 Döüştürme soucu yei bulua N * t ve G * t değerleriyle yapıla tahmi soucu oluşturula yei model: N * * t = 5658, ,035538G t (20,780) (1,122) t-ist R 2 = 0,077 F ist.=1,260 d-ist= 1,397

17 Bulua modelde G t * ı parametresi ola b ı =0,0355 t testiyle alamlı bir souç vermemiştir. F istatistiği, deklemi bütüüyle alamlı olduğuu göstermemektedir. (F hes =1,260 < F tab. 4). Dolayısıyla H 0 :b ı 0=b ı 1=0 kabul edilir. d-ist. otokorelasyou belirsizlik sıırları içide kalmıştır. Döüşüm soucu, G i kriterlere e uygu bir modelle N yi temsil etmesi sağlaamamıştır. Türkiye de Kamu Harcamaları İle Temel Makroekoomik Göstergeler (Y, R, P, N) Arasıdaki Nedesellik İlişkisii Yöleri ve Boyutları Türkiye de kamu harcamalarıyla milli gelir, faiz oraı, fiyat düzeyi ve istihdam düzeyi arasıdaki edesellik iceleecektir. Varıla souçlarla Türkiye de kamu harcama yöetimii istikrarı sağlaması açısıda öemi belirlemeye çalışılacaktır. Kamu harcama yöetimii başarısızlığı temel makroekoomik göstergeleri etkiler. Eğer kamu harcamaları politik ve sosyal yaşamda belirsizlik yaratır ve bu da ulusal risk kavramlarıyla birleşse, hiç kuşkusuz ekoomik istikrarsızlığı da sebebi olacaktır. Bu amaçla, yukarıda kamu harcamaları yöüde temel göstergeleri ilişkili olup olmadığı iceledi. Bu kısımda ise, ilişkileri edesellik boyutu ele alıacaktır. Bu amaçla G i Y, r, P, N ile ola edesellikleri modelledirilecektir. Grager edesellik testii aşamaları birici modelde detaylı alatılacak, diğer modellerde ayı tip işlemler tekrarlaacağıda açıklamalara yer verilmeyecektir. Grager edeselliği uygulamak suretiyle ilişkileri edesellik yöü belirlemeye çalışılacaktır. Model 1: Kamu Harcamaları ve Gayrisafi Milli Gelir : Model 1 de G bağımsız değişke, Y bağımlı değişke ve Y bağımsız değişke G bağımlı değişke olmak üzere, iki değişke arası edesellik iceleecektir. İlk olarak Y de G ye doğru doğru bir edeselliği olup olmadığı araştırılacaktır. Buu içi veri deklem G t = a 0 +a 1 G t-1 +b 1 Y t- 1+u t dır. Veri deklemde, G t = a 0 +a 1 G t-1 +u t kısıtlamalı ilişkisii alıp, tahmi ederek, bu kısıtlamalı ilişkii hata terimlerii kareleri toplamı (RSS R ) Σe t 2 =RSS R = olarak buluur. Veri deklemde G t = a 0 +a 1 G t-1 +b 1 Y t-1 +u t biçimideki kısıtlamasız ilişki tahmi edilerek, bu kısıtlamasız ilişkii hata terimlerii kareleri toplamı (RSS UR ) Σe t 2 =RSS UR = dır.

18 Test istatistiği F=5,11 dir. Tablo F değeri, F tab. =F α (m, - k)=f 0,05 =(1,15)=4,54 F hes =5,11>F tab. =4,54 olduğuda, H 0 hipotezi red edilip, alteratifi kabul edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, Y de G ye doğru bir edesellik ilişkisi vardır. İkici olarak, G de Y ye edesellik olup olmadığı araştırılacaktır. Buu içi veri deklem; Y t = b 0 +b 1 Y t-1 +a 1 G t-1 +u t. Veri deklemde; Y t = b 0 +b 1 Y t-1 +u t kısıtlamalı ilişkisii alıp, tahmi ederek, bu kısıtlamalı ilişkii hata terimlerii kareleri toplamı (RSS R ) Σe t 2 =RSS R =2, olarak buluur. Veri deklemde Y t = b 0 +b 1 Y t-1 +a 1 G t-1 +u t biçimideki kısıtlamasız ilişki tahmi edilerek, bu kısıtlamasız ilişkii hata terimlerii kareleri toplamı (RSS UR ) Σe t 2 =RSS UR =1, olarak buluur. Test istatistiği F=5,08 dir. Tablo F değeri, F tab. =F α (m, - k)=f 0,05 =(1,15)=4,54 F hes =5,08>F tab. =4,54 olduğuda, H 0 hipotezi red edilip, alteratifi kabul edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, G de Y ye doğru bir edesellik ilişkisi vardır. Souç olarak; G Y (Herikisi de birbirii etkiler). Model 2: Kamu Harcamaları ve Faiz Oraı: Model 2 de G bağımsız değişke, r bağımlı değişke ve r bağımsız değişke G bağımlı değişke olmak üzere, iki değişke arası edesellik iceleecektir. İlk olarak r de G ye doğru doğru bir edeselliği olup olmadığı araştırılacaktır. Buu içi veri deklem, G t = a 0 +a 1 G t-1 +a 2 G t-2 + b 1 r t-1 +b 2 r t-2 + u t Veri deklemde; G t = a 0 +a 1 G t-1 + a 2 G t-2 + u t kısıtlamalı ilişkisii alıp, tahmi ederek, bu kısıtlamalı ilişkii hata terimlerii kareleri toplamı (RSS R ) olarak buluur. Veri deklemde Σe t 2 =RSS R = G t = a 0 +a 1 G t-1 +a 2 G t-2 + b 1 r t-1 +b 2 r t-2 + u t biçimideki kısıtlamasız ilişki tahmi edilerek, bu kısıtlamasız ilişkii hata terimlerii kareleri toplamı (RSS UR ) Σe t 2 =RSS UR =

19 Test istatistiği F=5,73 dür. Tablo F değeri, F tab. =F α (m, - k)=f 0,05 =(2,13)=3,81 F hes =5,73>F tab. =3,81 olduğuda, H 0 hipotezi red edilip, alteratifi kabul edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, r de G ye doğru bir edesellik ilişkisi vardır. İkici olarak, G de r ye edesellik olup olmadığı araştırılacaktır. Buu içi veri deklem; r t = b 0 +b 1 r t-1 +b 2 r t-2 + a 1 G t-1 +a 2 G t-2 + u t. Veri deklemde; r t = b 0 +b 1 r t-1 +b 2 r t-2 + u t kısıtlamalı ilişkisii alıp, tahmi ederek, bu kısıtlamalı ilişkii hata terimlerii kareleri toplamı (RSS R ) Σe t 2 =RSS R =3851,410 olarak buluur..veri deklemde r t = b 0 +b 1 r t-1 +b 2 r t-2 + a 1 G t-1 +a 2 G t-2 + u t biçimideki kısıtlamasız ilişki tahmi edilerek, bu kısıtlamasız ilişkii hata terimlerii kareleri toplamı (RSS UR ) Σe t 2 =RSS UR =3148,435 olarak buluur. Test istatistiği F=1,45 dir. Tablo F değeri, F tab. =F α (m, - k)=f 0,05 =(1,15)=3,81 F hes =1,45<F tab. =3,81 olduğuda, H 0 hipotezi kabul edilip, alteratifi red edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, G de r ye doğru bir edesellik ilişkisi yoktur. Souç olarak; r G (r de G ye edesellik vardır). Model 3: Kamu Harcamaları ve Fiyat Düzeyi :Model 3 de G bağımsız değişke, P bağımlı değişke ve P bağımsız değişke G bağımlı değişke olmak üzere, iki değişke arası edesellik iceleecektir. İlk olarak P de G ye doğru doğru bir edeselliği olup olmadığı araştırılacaktır. Buu içi veri deklem, G t = a 0 +a 1 G t-1 +a 2 G t-2 + b 1 P t-1 +b 2 P t-2 + u t. Veri deklemde; G t = a 0 +a 1 G t-1 + a 2 G t-2 + u t kısıtlamalı ilişkisii alıp, tahmi ederek, bu kısıtlamalı ilişkii hata terimlerii kareleri toplamı (RSS R ) Σe t 2 =RSS R = olarak buluur. Veri deklemde G t = a 0 +a 1 G t-1 +a 2 G t-2 + b 1 P t-1 +b 2 P t-2 + u t biçimideki kısıtlamasız ilişki tahmi edilerek, bu kısıtlamasız ilişkii hata terimlerii kareleri toplamı (RSS UR ) Σe t 2 =RSS UR =

20 olarak buluur. Test istatistiği F=0,454 dür. Tablo F değeri, F tab. =F α (m, -k)=f 0,05 =(2,13)=3,81 F hes =0,454<F tab. =3,81 olduğuda, H 0 hipotezi kabul edilip, alteratifi red edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, P de G ye doğru bir edesellik ilişkisi yoktur. İkici olarak, G de P ye edesellik olup olmadığı araştırılacaktır. Buu içi veri deklem; P t = b 0 +b 1 P t-1 +b 2 P t-2 + a 1 G t-1 +a 2 G t-2 + u t.veri deklemde; P t = b 0 +b 1 P t-1 +b 2 P t-2 + u t kısıtlamalı ilişkisii alıp, tahmi ederek, bu kısıtlamalı ilişkii hata terimlerii kareleri toplamı (RSS R ) Σe t 2 =RSS R = olarak buluur. Veri deklemde P t = b 0 +b 1 P t-1 +b 2 P t-2 + a 1 G t-1 +a 2 G t-2 + u t biçimideki kısıtlamasız ilişki tahmi edilerek, bu kısıtlamasız ilişkii hata terimlerii kareleri toplamı (RSS UR ) Σe t 2 =RSS UR = olarak buluur. Test istatistiği F=4,13 tür. Tablo F değeri, F tab. =F α (m, - k)=f 0,05 =(1,15)=3,81 F hes =4,13>F tab. =3,81 olduğuda, H 0 hipotezi red edilip, alteratifi kabul edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, G de P ye doğru bir edesellik ilişkisi vardır. Souç olarak; G P (G de P ye edesellik vardır). Model 4: Kamu Harcamaları ile İstihdam Düzeyi : Model 4 de G bağımsız değişke, N bağımlı değişke ve N bağımsız değişke G bağımlı değişke olmak üzere, iki değişke arası edesellik iceleecektir. İlk olarak N de G ye doğru doğru bir edeselliği olup olmadığı araştırılacaktır. Buu içi veri deklem, G t = a 0 +a 1 G t-1 +a 2 G t-2 + b 1 N t-1 +b 2 N t-2 + u t. Veri deklemde; G t = a 0 +a 1 G t-1 + a 2 G t-2 + u t kısıtlamalı ilişkisii alıp, tahmi ederek, bu kısıtlamalı ilişkii hata terimlerii kareleri toplamı (RSS R ) olarak buluur. Veri deklemde Σe t 2 =RSS R = G t = a 0 +a 1 G t-1 +a 2 G t-2 + b 1 N t-1 +b 2 N t-2 + u t biçimideki kısıtlamasız ilişki tahmi edilerek, bu kısıtlamasız ilişkii hata terimlerii kareleri toplamı (RSS UR )

21 Σe t 2 =RSS UR = dir. Test istatistiği F=1,05 dir. Tablo F değeri, F tab. =F α (m, - k)=f 0,05 =(2,13)=3,81 F hes =1,05<F tab. =3,81 olduğuda, H 0 hipotezi kabul edilip, alteratifi red edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, N de G ye doğru bir edesellik ilişkisi yoktur. İkici olarak, G de N ye edesellik olup olmadığı araştırılacaktır. Buu içi veri deklem; N t = b 0 +b 1 N t-1 +b 2 N t-2 + a 1 G t-1 +a 2 G t-2 + u t. Veri deklemde; N t = b 0 +b 1 N t-1 +b 2 N t-2 + u t kısıtlamalı ilişkisii alıp, tahmi ederek, bu kısıtlamalı ilişkii hata terimlerii kareleri toplamı (RSS R ) Σe t 2 =RSS R = olarak buluur. Veri deklemde N t = b 0 +b 1 N t-1 +b 2 N t-2 + a 1 G t-1 +a 2 G t-2 + u t biçimideki kısıtlamasız ilişki tahmi edilerek, bu kısıtlamasız ilişkii hata terimlerii kareleri toplamı (RSS UR ) Σe t 2 =RSS UR = Test istatistiği F=3,96 dır. Tablo F değeri, F tab. =F α (m, - k)=f 0,05 =(1,15)=3,81 F hes =3,96>F tab. =3,81 olduğuda, H 0 hipotezi red edilip, alteratifi kabul edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, G de N ye doğru bir edesellik ilişkisi vardır. Souç olarak; G N (G de N ye edesellik vardır). Souç Grager Nedesellik Testii uyguladığı birici modeli aaliz souçlarıa göre, kamu harcamaları GSMH büyüklüğüü, GSMH de kamu harcamaları düzeyii etkilemektedir. Aaliz souçları, iki değişke arasıda karşılıklı ve ayı yöde etkileşimi olduğuu göstermektedir İki değişke arası bu tür bir ilişkii varolmasıı altıda yata birçok ede

22 vardır. Öreği, bir ekoomide, diğer değişkeler sabitke, kamu harcamalarıdaki bir artış geişletici bir etki meydaa getirecektir. Dolayısıyla kamu harcamaları ister mal ve hizmet alımıa yöelik olarak yapılsı ister trasfer harcamaları şeklide olsu, GSMH düzeyii etkileyecektir. Acak, kamu harcama bileşeii türüe bağlı olarak, kamu harcamasıı ekoomide meydaa getireceği etkii şiddeti farklı olacaktır. Kamu harcamalarıı her birii GSMH üzerideki etkilerii aaliz etmek, bu çalışmaı alaıı aştığı içi bu tür bir aalize yer verilmiştir. Acak, Türkiye de kamu harcama bileşelerie bakıldığıda, cari harcamalardaki artışı, ekoomideki alımgücüü artırarak toplam talebi artırdığıı ifade etmek mümküdür. Bua karşı yatırım harcamalarıı gerek kamu harcamaları içideki payı gerekse buları etkilik, verimlilik ve gerçekleşme sürecideki belirsizlik edeiyle GSMH düzeyii etkilediğii söylemek mümkü değildir. Teorik açıda düşüüldüğüde, yatırım harcamalarıı, özellikle altyapı yatırımlarıı işletme, pazarlama vb. maliyetleri azaltarak işletme karar birimlerii etkileyeceği ve GSMH düzeyii etkileyeceğii belirtilmek mümküdür. GSMH düzeyideki artış, üfus artış oraıda büyükse kişibaşıa düşe milli gelir artacaktır. Bu artış, kişisel geliri artırırke, kamu kesimi içi daha çok fiasma alamıa gelecektir. Türkiye deki gelişimi bu bağlamda düşümek ve doğrulamak mümkü değildir. Acak, küreselleşme hareketleri ve iletişim alaıdaki gelişmelere bağlı olarak tüketim tercihi ve oy vereleri devlette sumayı istediği mal ve hizmet sepetideki değişme, GSMH düzeyideki artışla mümkü olabilecektir. Birici modelde, kamu harcamalarıı bağımlı değişke GSMH i bağımsız değişke olarak oluşturulduğu modelde elde edile bulgular bu durumu doğrulamaktadır. Yai, GSMH düzeyideki bir artış kamu harcamalarıda da bir artışa ede olmaktadır. İkici modelle, kamu harcamaları ile fiyatlar geel düzeyi arasıda bir edesellik ilişkisii varolup olmadığı aaliz edilmiştir. İki gecikmeli olarak oluştura modeli aaliz souçları, kamu harcamalarıı fiyatlar geel düzeyii etkilediğii göstermektedir. Üretim kapasitesii düşük olduğu bir ekoomide kamu harcamalarıdaki artışa bağlı olarak calaa talebe yaıt veremeye bir arz piyasasıı varlığıı bu tür bir souca ede olacağı bilie bir gerçektir. Acak, yapıla aalizle ilişki ve edeselliği varlığıı belirlemiş birkaç usura bağlayarak açıklamak ve doğrulamak mümkü değildir. Buu yaıda Grager edeselliğii kamu harcamaları bağımlı değişke fiyatlar geel düzeyi bağımsız değişke ike olmadığı da belirtilmesi gereke diğer bir oktadır. Yai, fiyatlar geel düzeyideki bir artış kamu harcama düzeyii açıklamakta yetersiz kalmaktadır. So yıllarda kamu bütçelerii trasfer bütçeleri

23 halie geldiği, mal ve hizmet alımıa yöelik harcama hacmii düşüklüğü ve bu itelikteki harcamaları da persoel harcamaları iteliğide olduğu gerçeği bu durumu gerekçesii de açıklamaktadır. Üçücü modelde kamu harcamaları ile faiz oraları arasıdaki edesouç ilişkisii varlığı aaliz edilmiştir. Aaliz soucuda, faiz oralarıı kamu harcamalarıı etkilediği ve bu ilişkii pozitif yölü olduğu soucua varılmıştır. Yai faiz oralarıdaki artış kamu harcamalarıı artmasıa ede olmaktadır. Türkiye de kamuu fiasma sıkıtısı çektiği ve buu vergilerle fiase etme şasıı düşüklüğü veri alıdığıda, hükümeti fo piyasasıda borçlaabilmesi içi baka mevduat faiz oralarıı üzeride bir faiz oraıı teklif etmesi gerekmektedir. Çükü, hükümet acak bu yolla ödüç verilebilir foları elde edebilecektir. Bu tür bir borçlama, borçları itfa tarihleride kamu harcamalarıı artmasıa ede olacaktır. Model, bağımlı değişke faiz oraları, bağımsız değişke kamu harcamaları olarak oluşturulduğuda yapıla testi souçları, edeselliği varolmadığıı göstermektedir. Bu souç, kamu harcamalarıı faiz oralarıı etkilemediğii veya kamu harcamalarıı faiz oralarıı edeselli olmadığıı ifade eder. So model kamu harcamaları ile istihdam hacmi arasıdaki edesellik ilişkisii açıklamak içi oluşturulmuştur. Model kamu harcamalarıda istihdam düzeyie doğru oluşturulduğuda, kamu harcamalarıı istihdam düzeyii etkilediği soucua varılmaktadır. Model istihdam düzeyide kamu harcamalarıa doğru oluşturulduğuda ise edeselliği varolmadığı, yai istihdam düzeyii kamu harcamalarıı bir edeseli olmadığı görülmektedir. KAYNAKÇA Arestis, P. ve Sawyer M. (1998), The Political of Ecoomic Policies, Lodo: Macmilla. Bruhoff, S. (1990), The Keyesia Critique of Laissez-faire, Keyesia Ecoomic Policies: Proceedigs of Coferece Held at the Uiversity of Paris I Pathéo, Sarboe, (ed. Alai Barrére), Hog Kog: Macmilla. Buğra, A. (1995), İktisatçılar ve İsalar: Bir Yötem Çalışması, İstabul: İletişim. Carvalho, F. (1992), Mr Keyes ad the Post Keyesias, Eglad: Edward Elgar. Cobham, D. (1998), Macroecoomis Aalysis: A Itermediate Text, Secod Editio, New York: Addiso WesleyLogma.

24 Collery, A. (1970), Natioal Icome ad Employmet Aalysis, Secod Editio, Itroductio to Ecoomics Series, NJ: Joh Wiley & Sos. Corry, B. (1986), Keyes s Ecoomics: Revolutio i Ecoomic Theory or i Ecoomic Policy, Ideas i Ecoomics, (R. D. C. Black) Ottowa: Bares ad Nomle. Davıdso, P. (1994), Post Keyesia Macroecoomic Theory, Celteham: Edward Elgar. Heap, S. (1992), The New Keyesia Macroecoomics, Eglad: Edward Elgar. Brémod, J. (1986), Iitiatio A L écoomie: Les Cocepts de Base, Les Techiques, Les Grads Écoomistes, 4 e Éditio, Paris: Hatier. Kazga, G. (1984), İktisadi Düşüce ve Politik İktisadı Evrimi, Üçücü Baskı, İstabul: Remzi. Macesich, G. (1983), Moetarism: Theory ad Policy,, New York: Praeger. Mattick, P. (1980), Marx ad Keyes: The Limits of Mixed Ecoomy, Lodo: Merli. Miller, M. ve Upto, C. (1986), Macroecoomics: A Neoclassical Itroductio, Chicago: Uivesity of Chicago Press. Palley, T. (1996), Post Keyesia Ecoomics: Debt, Distributio ad The Macro Ecoomy, Lodo: Macmilla Parasız, İ. (2000), Para Baka ve Fiasal Piyasalar, 7. Baskı, Bursa: Ezgi. Parasız, İ. (1998), Makro Ekoomi: Teori ve Politika, Bursa: Ezgi. Peacock, A. (1997), The Ecoomy of Public Freedom, Cheltham: Edward Elgar. Provost, J. (1986), Les Mots de L ecoomie, Paris: Editio Marketig Editeur des Preparatios Grades Ecoles Medecie, Ellipses. Sloma, J. (1991), Ecoomics, Cambridge: Uiversity Press of Cambridge. Solo, R., (1993), Neoclassical Ecoomics i Perspective, The Chicago School of Political Ecoomy, (ed. Warre J. Samuels) NJ:Trasactio. Tarı, R. (1999), Ekoometri, İstabul: Alfa Basım Yayım Dağıtım. Taylor, J. (1998), Ecoomics, Secod Editio, Bosto: Houghto Miffli. Trotma-Dickeso, D. I. (1996), Ecoomics of Public Sector, Malaysia: MacMilla. Ulutürk, S. (1988), Türkiye de Plalı Döemde Kamu Harcamalarıı Gelişimi ve Devleti Ekoomideki Rolü, Ekoomik ve Mali Araştırmalar:2, Akara: Akçağ Basım Yayım Pazarlama A.Ş. Wade, R. (1990), Goverig the Market: Ecoomic Theory ad The Role of Govermet i East Asia Idustrizatio, NJ: Priceto Uiversity Press. Wildawsky, A. (1992), The New Politics of the Budgetary Process, Secod Editio, USA: Harper Collis.