KAÇIRILAN YADA KAÇIRILMASI GEREKEN TREN:ÖZELLETRME

KAÇIRILAN YADA KAÇIRILMASI GEREKEN TREN:ÖZELLETRME İbrahim Çütcü 1 ÖZET Çalmamzda, hzla küreselleerek küçülen dünyada,bata ülkemizde ve dünyada uygulanan özelletirme politikalar ayrntl bir ekilde incelenmitir. ktisat derslerinde anlatlan özelletirme kavram ve sonuçlaryla gerçekte görülen sonuçlar Türkiye de çok farkldr.özelletirme politikalar ile rekabete dayal piyasa ekonomisinin oluturulmas, verimsiz çalan kurulularn ekonomiye kazandrlmas, tekel kurulularnn güçlerini zayflatarak tam rekabetçi piyasalar oluturulmas hedeflenirken maalesef Türkiye de ki uygulamalar tamamen belli sermaye gruplarna satlan rantlar içermektedir.türkiye de uygulanan özelletirme politikalarnda istenilen verimin alnamamasnn bir di%er nedeni de politiktir.politik nedenlerle oy deposu olarak görülen kurulular yllarca verimsiz olarak çaltrlmtr.özelletirilen kurulular ise ekonomiye önemli katklar olan, sosyal devlet olgusunda vazgeçilmez görülen kurulular oldu%u için yine politik davranlarak satlarnda önemli rantlar elde edilmektedir.bu yüzden Türkiye de yaplan özelletirmelerin her türlüsüne, toplum olarak kar çkmak ve sosyal devleti korumak gerekmektedir. Anahtar Kelimeler : Özelletirme, Küreselleme, çi Snf, Sendika, Sosyal Devlet ABSTRACT In this project, it s been fully examined the world that is rapidly becoming small with globalisation, firstly practice of political privatisation in our country and secondly rest of the world also been examined. As a result of this investigation, we can see that the economy lectures that was taught to us which was involved concept of privatisation and however, real practical results seen in Turkey is completely different. Political privatisation and economy that is reliance on competition, introducing unproductive organisations to the economy, although in Turkey, it was aimed to reduce tobacco companies power in order to create fully competitive market however, all the relevant practice is based on certain individual capitalist groups which included unearned income. One of the reason why the privatization in Turkey is not so effective as expected is political situations. Due to political reasons the organisation that was seen as a voting storage, although they were unproductive organisations they have continued to operate. On the other hand, the organisations which were privatised considerably contribute to the economy, social government sees them as essential institutions and again acting politically they earn significantly huge unearned income. That s the main reason as a society we have to fight against any type of privatisation and it is necessary to protect the social government Key Words :Privatisation, Globalisation, Proletariat, Union, Social Government GR Yeni dünya düzeni kavramyla birlikte küreselleme,yeni emperyalizm,yeni sömürgecilik kavramlar da dile getirilmeye balanmtr.yeni dünya düzeni,küreselleme kavramnn öncesinde,belki onunla birlikte ortaya çkmtr.sovyetler Birli%i nin da%lmasyla balayan yeni dünya düzeninin olumasna, gelimi devletlerde yaanan kaynak sorunu hz kazandrmtr.bunun en iyi yolu,yeni yatrm yapma yerine hazr potansiyelden yararlanma olarak görülmütür.çünkü bu yol çok daha kolay ve ucuzdur.bunu sa%lamann yolu da,ülkelerin varlklarn özelletirmeden geçmektedir.özelletirme,küresellemeye ve yeni dünya düzenine ba%l bir olgudur. Bugün dünya düzenindeki uygulamalarla ilgili olarak gelitirilen küreselleme iki olguyu birletirip gerçekletirme sevdasndadr:serbest piyasa ekonomisi ve liberal demokrasi.küreselleme düüncesi,bu iki olguyu benimseyip uygulayan ülkelerin yaknlaaca% öngörüsünü içermektedir.bu durumda, devletler merkeziyetçi yapsn de%itirmeli, ekonomiye karmaktan vazgeçmeli,daha demokratik yapya 1 Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü ktisat ABD, ibrahimcutcu@hotmail.com 1

Kaç%r%lan yada Kaç%r%lmas% Gereken Tren: ÖZELLET RME kavumaldr.bunu sa%layacak olanda özelletirmedir.örne%in talya da özelletirmenin uygulaycs K T lerden sorumlu ekonomi profesörü Romano Prodi öyle demektedir: Özelletirme devlet gelirlerini arttrmak amacyla yaplmaz.gelir sa%lamas özelletirmenin mutlu sonuçlarndan birisidir.asl amac,ülke ekonomisini dünya ekonomisi ile bütünletirmektir.globalleme gere%idir özelletirme. Bu çalmada;türkiye de uygulanan özelletirme politikalar ayrntl bir ekilde incelenerek, bu politikalarn hedeflerinden nasl saptrld% belirtilecektir.dünya uygulamalarnda özelletirme,küresellemenin bir gere%i olarak görülürken, ülkemizde siyasi rant,pe-ke,içi kym ve anti-demokratik uygulamalar ile gündeme gelmektedir.uygulanan bu anti-demokratik uygulamalar neticesinde halen binlerce dava devam etmekte olup, birçok özelletirme karar da Dantay dan dönmektedir.bunun en son örne%i PETK M de görülmütür.dantay kamu yararna aykrlk gerekçesi ile PETK M in satn durdurmutur.ayrca çalmada özelletirmenin avantajlar ve ülkemizde görülen dezavantajlar örnekleriyle açklanacaktr. 1.GENEL KAVRAMLAR Çalmamzn genelinde, içi ve sendika kavramlarna çok fazla de%inece%imiz ve özelletirmeye bakmz içi odakl yorumlayaca%mz için bu iki önemli kavramn do%ru alglanmas gerekmektedir. 1.1.(çi Nedir? Sendika Nedir? çi snf, bir iverene igücünü satarak ald% ücret karl%nda yaamn sürdüren insanlarn oluturdu%u toplumsal snftr.bu iveren özel sektör de olabilir,kamu sektörü de. çi snf esas olarak kapitalizmin ürünüdür.ancak,kapitalizm öncesi üretim biçimlerinde de içiler vardr;fakat bunlarn says,ekonomik,toplumsal ve siyasal gelimeleri etkileyebilecek boyutta de%ildir. çi ise,geçimini sa%layabilmek için igücünü satmaktan baka yolu olmayan ve ayrca igücünü satabilme özgürlü%üne sahip bulunan ve üretimi kendi bana sürdürebilecek baka olanaklara sahip bulunmayan(mülksüzlemi) ücretlidir.(koç,1998 :5) Sendika kavramna gelirsek,herkes belirledi%i ihtiyaçlar do%rultusunda sendikalar tanmlar,ne ie yarad%n anlatmaya çalr.kimilerine göre sendika bir mücadele örgütüdür,kimilerine göre ise uzlama.kimilerine göre içi snfnn örgütüdür,kimilerine göre ise düzenin kurumu...fakat biz, genel olarak sendika dendi%inde aklmza gelen tanm öyle yapmaktayz : çilerin veya iverenlerin,belirli bir ikolunda,ortak ekonomik ve toplumsal çkarlarn korumak ve gelitirmek amacyla kurduklar mesleki örgüttür. Yldrm Koç,sendikalar neyi neden yapamayaca% üzerinden tanmlamaya çalarak Sendikalar; avukat de%ildir,çoban de%ildir,sigorta irketi de%ildir,siyasal parti de%ildir...,bütün sorunlar çözemez. demektedir. Bir baka görüe göre ise,sendikalarn ilevi tarla sürmeye benzer.tarla sürülmeden atlan tohum iri bir baak olamaz.ekonomik mücadele sürecinden geçmemi kitleler de,içi snf bilimi açsndan sürülmemi tarlalardr. 1.2.Özelle(tirme Kavram/, Felsefesi, Amaçlar/ Özelletirme;tüm dünyada ve ülkemizde gelece%in anahtar olarak sunuluyor.bu anahtarla açlan kapdan girildi%inde gelece%in yakalanaca% söylenmektedir.özelletirme programlar oluturuluyor,ne kadar geç kalnm oldu%una dair veryansn ediliyor.patronlar,partilere ve siyasetçilere ne kadar özelletirmeci olduklarna dair notlar veriyor.medya,özelin elinde olmayann ne kadar insanlk d oldu%unu her frsatta en çarpc görüntülerle beyinlere kazyor.toplumun önemli bir kesimi özelletirilenler sayesinde Türkiye nin ilerleyece%ini ve ça%da ülkeler seviyesini yakalayaca%na inanyor.bunlarn yannda,özellikle içi kesiminden oluan gruplar Özelletirmeye Kar Mücadele Platformlar kuruyor, özelletirme giriiminde bulunan iletmeleri igal ediyor ve kararlar ertelettiriyor,geri aldrtyor.baz gruplar Özelletirme de%il Kamulatrma tezleriyle öne çkyor.tüm bunlar olup biterken,özelletirme dolu dizgin ilerliyor.birileri baaryor,birileri alklyor,birileri seyrediyor,birileri homurdanyor,birileri de sesini duyurmaya çalyor.peki nedir bu özelletirme?neler amaçlanmtr?amaçlarna 2

ulalabilinmi midir?varsa zararlar ve faydalar nelerdir?... Özelletirme,herkesçe benimsenmi tek ve kesin tanm bulunmayan,çeitli yaklamlarla farkl içeriklerle tanmlanan bir kavramdr.her ülkenin ekonomik,siyasi ve sosyal yapsna göre biçimlenen ve yorumlanan bir süreç olarak ortaya çkan özelletirme olgusunun anlalmas için,bu kavrama ilikin tanmlar dar ve geni olmak üzere ikiye ayrmak genel kabul görmektedir. Dar anlamda özelletirme; K T lerin mülkiyet ve yönetiminin özel kesime devredilmesi ya da kamu mülkiyetindeki iletmelerin ksmen veya tamamen özel sektöre satlmas olarak tanmlanr. Özelletirmenin dünya genelinde esas olarak ifade etti%i anlam ise geni anlamda özelletirme kavramnda kendini bulmaktadr.geni anlamda özelletirme,serbest piyasa ekonomisini güçlendirmek için ulusal ekonomi içinde kamunun ekonomik etkinli%inin en aza indirilmesi yada tümüyle ortadan kaldrlmasna yönelik düzenleme ve uygulamalarn bütünüdür.bu kavram do%rultusunda özelletirme; kamunun sahip oldu%u ticari ve snai teebbüslerin (K T) mülkiyet,yönetim ve denetimlerinin tamamen ya da ksmen özel kii ve kurululara devredilmesini,kamusal veya yar kamusal mal ve hizmetlerin finansmannn ya da üretiminin özelletirilmesini,kamu hizmetlerinin ihale,imtiyaz verme gibi yollarla özel kesime yaptrlmasn,kiralama veya finansal kiralama,ortak yatrm ve hizmet almlar için yardmda bulunulmasn,piyasa mekanizmasnn ileyiine yönelik her türlü yasal ve kurumsal engellemelerin kaldrlmasn,düzenleme ve uygulamalarn kapsamaktadr.(niçin Sendika?Nasl Sendika?, 1999) Ekonomi otoriteleri tarafndan özelletirmenin ana felsefesi ; devletin, asli görevleri olan adalet ve güvenli%in sa%lanmas yolundaki harcamalar ile özel sektör tarafndan yüklenilemeyecek altyap yatrmlarna yönelmesi, ekonominin ise pazar mekanizmalar tarafndan yönlendirilmesidir.(türkiye de Özelletirme, 2007) Devlete verilen bu görev ise birçok yönden eletirilmektedir.devletin görevleri konusundaki birinci eletiri, devletin görevlerini adalet ve güvenlikle snrlandrlmasdr.bu yaklam, 19. yüzyl liberalizmi ve 1970 lerin ekonomik bunalmnn ardndan gündeme gelen neo-liberal görütür.emperyalist ülkelerde devletin görevleri konusundaki ikinci eletiri, özellikle kinci Dünya Sava ndan sonraki Kapitalizmin Altn Ça% nda devletin, vatandalarnn yaamnn her alan konusunda sorumluluk üstlenmesidir. Bu ülkelerin, sosyal refah devleti, ulus ötesi irketlerin ve emperyalist ülkelerin azgelimi ülkeleri sömürmesinden ve soymasndan sa%lanan kaynaklarn bir bölümüyle finanse edilmektedir. Azgelimi ülkelerde ise devlet, yurttalar için temel hizmetleri sa%lamay üstlenmektedir.azgelimi ülkelerde devletin önemli di%er bir görevi, ba%mszl%n ve ulusal egemenli%in temeli olan güçlü bir ekonominin inas için çaba göstermektir.( Koç, 2005:3) Özelletirmenin amaçlarna bakarsak, özelletirme politikalar ile devletin ekonomideki snai ve ticari aktivitesinin en aza indirilmesi hedeflenirken, rekabete dayal piyasa ekonomisinin oluturulmas, devlet bütçesi üzerindeki K T finansman yükünün azaltlmas, sermaye piyasasnn gelitirilmesi ve atl tasarruflarn ekonomiye kazandrlmas, bu yolla elde edilecek kaynaklarn altyap yatrmlarna kanalize edilebilmesi mümkün olacaktr.özelletirmenin temel amac nihai olarak, devletin ekonomide iletmecilik alanndan tümüyle çekilmesini sa%lamaktr.(türkiye de Özeletirme,2007:1) 2.ÖZELLETRMEY BALATAN SÜREÇ VE DÜNYADA ÖZELLETRME UYGULAMALARI 1970 li yllarda azalan kâr oranlar biçiminde ortaya çkan krize kar devletlerin tepkisi, kamu maliyesi politikalarn de%itirme biçiminde olmutur. Kamu harcamalar kapsamnda çeitli sübvansiyonlarla kârlar desteklenmitir. Böylece devlet gelirleri azalrken harcamalar ço%alm, önce kamu açklar, daha sonra borçlar artm, devletlerin ekonomiye müdahaleleri sonuçsuz kalm ve kriz giderek derinlemitir.gelimi ülkeler de dahil çok saydaki ülkede ortaya çkan kriz, yeni önlemler alnmasn gerektirmitir.devletin küçültülmesi operasyonu, kapitalizmin yeniden yaplandrlmasnn vazgeçilmez bir unsurunu oluturmutur.özelletirme, ulusal ve 3

Kaç%r%lan yada Kaç%r%lmas% Gereken Tren: ÖZELLET RME uluslar aras düzeyde sermaye birikimi sürecindeki tkanmalar aabilmek ve kapitalist sistemin yeniden üretilmesi için bir araç ve çk yolu olarak görülmütür.özelletirme politikalar, gelimi ülkeler için kamu finansman açklarn azaltmann, ekonomik etkinli%i ve rekabeti artrmann araçlarndan birisi; gelimekte olan ülkeler için ise büyümeyi hzlandrmann, kamudaki yapsal dengesizlikleri ve finansman açklarn azaltmann arac olarak sunulmutur. Ayrca zamanla IMF, DB gibi uluslararas finans kurulularnca dayatlan bir araç haline gelmitir.özelletirme Yöntemleri ise, Halka Arz,Blok Sat, Yasal-Kurumsal Serbestletirme (Deregulation), Ortak Giriim (Joint Venture), mtiyaz Antlamalar, Yönetim Devri, Kiralama, Yap- let-devret, hale, Fiyatlama, Özel Kesimin Teviki, Piyasadan Çekilme eklinde olabilmektedir.(ö B, 2007) Dünyada uygulanan özelletirme politikalar ise genel olarak u ekildedir.mal ve hizmet üretiminde kamu paynn az oldu%u ABD de, Reagan n iktisadi politikalarnn temel unsurlarndan birisi özelletirme olmu ve ngiltere de Theatcher, bu politikalarn sadk bir izleyicisi olmutur. ABD de, çöp toplama kent içi ulam, sokak bakm ambulans hizmeti gibi yerel yönetim hizmetlerinde özelletirmeler gerçekletirilmitir.özelletirme uygulamalarnn en yaygn oldu%u ngiltere de, özelletirme sonucunda ortaya çkan durum Profesör Yarrow tarafndan incelenmitir.bu aratrmaya göre;1)özelletirilen tüm kamu kurulularnda verimlili%in, kârll%n artt% görülmemitir.2) Özelletirme daha çok, kamu sektörü borçlanma gereksinimini azaltmaya yardmc olmutur.3)telefon, gaz ve hava meydanlarnn özelletirilmesiyle birlikte getirilen düzenlemelerin yetersiz oldu%u, tekelci yaplarn rekabete açlmas ve tekelci fiyatlarn kontrolüne yönelik önlemlerin alnamad%,halka arz yöntemlerinde giderlerin daha çok oldu%u,mülkiyetin tabana yaylmas konusunda hisse sahiplili%inin giderek azald%, el de%itirme orannn yüksek oldu%u,özelletirilen kurulularda çok düük de%erlendirmeler ile hazinenin ve kamunun zarara u%ratld%,istihdamda % 50 lerin üzerinde daralmalar görüldü%ü eletirilen konular arasndadr. Almanya da, birleme öncesi Bat Almanya da baz özelletirme programlar uygulamaya konulmu ancak bu, önemli bir oran olmamtr.özelletirmeler daha çok Do%u Almanya daki kamu kurulularnn monopolcu yaplarnn parçalanmas biçiminde olmutur. 1990-1992 döneminde 11.6 milyar dolar tutarnda özelletirmeden kaynak sa%lanrken,41.2 milyar dolar harcama yaplmtr.fransa da, öncelik daha önce kamulatrlan kurululara verilmitir. Özelletirmede bir kiinin birden fazla pay senedi alamayaca%, yabanclara devrin % 20 ile snrlandrlmas, özelletirilen kurulularda kamu paynn bulundurulmas koullar getirilmitir. Rusya ve Eski Do%u Bloku ülkelerindeki özelletirmelerde kullanlan ana yöntem, düük de%erde ya da bedava kupon da%tm olmutur.daha sonra halkn elindeki hisseleri çok ucuz fiyatla satmas sonucunda kontrol, büyük fon ve bankalarn eline geçmitir.(özelletirme ve Türkiye,Petrol-, 2007) 3.TÜRKYE DE ÖZELLETRME UYGULAMALARI VE BAZI ÖRNEKLER Türkiye de özelletirme uygulamalarnn belirli bir plan dahilinde yaplmas amacyla 1985 ylnda DPT görevlendirilmitir.bu amaçla açlan uluslar aras ihale sonucunda Morgan Guaranty Trust Company Of New York Firmas, Türkiye Snai Kalknma Bankas, Snai Yatrm ve Kredi Bankas,Yatrm Finansman A.R. ve Price Waterhouse/Muhasebe A.R. ile birlikte özelletirme ana plan hazrlanmtr.söz konusu planda 32 K T, ekonomik yaayabilirlik ve yatrm gereksinimleri dikkate alnarak özelletirme önceliklerine göre snflandrlm ve 3 ana kategori ile 8 alt kategori belirlenmitir.master planda ayrca özelletirme uygulamalar çerçevesinde, mali sektörün geniletilmesi, ekonomideki rekabeti önleyici kstlamalarn kaldrlmas, kamu mülkiyetinde kalacak ya da ksa sürede özelletirilmesi mümkün olmayan K T lerin bir reform program içende yeniden yaplandrlmasn içeren ilkeler yer almasna karn, uygulamalarda özelletirme, bütçeye gelir sa%lamak ve borç ödemeleri için araç olarak kullanlmtr. Zamanla, do%rudan özel kesime kaynak aktarma arac haline gelmitir (Petrol-, 2007). 4

1985 ylndan itibaren 243 kurulutaki kamu hissesi, 22 yarm kalm tesis, 5 tanmaz ve 4 elektrik santrali, 6 otoyol, 2 bo%az köprüsü, 47 enerji üretim tesisi ve da%tm tesisi ile 1 hizmet birimi özelletirme kapsamna alnmtr.1985-2004 döneminde 180 kuruluta hisse senedi veya varlk sat/devir ilemi yaplmtr. Bunlardan 168 kuruluta hiç kamu pay kalmamtr. 12 kuruluta ise halen kamu pay bulunmaktadr.ayn dönemde % 42 si Blok Sat, % 18 i Halka Arz, % 16 s Tesis ve Varlk Sat, % 11 i Uluslararas Halka Arz, % 9 u IMKB de Sat ve % 4 ü Bedelli Devir yöntemiyle olmak üzere toplam 9.2 milyar dolar tutarnda özelletirme ilemi gerçekletirilmitir. Tablo 1:Yllara Ve Yönetmelere Göre Özelletirme Uygulamalar (Milyon $) PAY YILLAR ÖZELLETRME YÖNTEM % 1986-2002 2003 2004 TOPLAM Blok Sat 42 3.511 0.013 0.385 3.908 Tesis/Varlk Sat 16 0.744 0.119 0.589 1.452 Halka Arz 18 1.642 0 0 1.642 Uluslararas Kurumsal Arz 11 1.026 0 0 1.026 IMKB de Sat 9 0.764 0.037 0 0.801 Yarm Kalm Tesis Sat - 0.004 0 0 0.004 Bedelli Devirler 4 0.300 0.00 0.015 0.318 TOPLAM 7.991 0.172 0.988 9.152 Kaynak:O B(2004) 9.2 milyar dolar tutarndaki özelletirme uygulamasndan, 8.3 milyar dolarlk bölüm tahsil edilebilmitir.1985-2004 döneminde özelletirme kapsamndaki kurululardan toplam 12.9 milyar dolar tutarnda kaynak girii olmu ve O B, bunun 12.4 milyar dolarlk ksmn kullanmtr.bu miktarn % 47.6 s kapsamdaki kurululara, % 27.4 ü hazineye, % 21.4 ü O B nin borç ödemelerine, % 3.3 ü danmanlk, reklam, tantm, idari giderlere karlk O B ye aktarlmtr. lgili kurulularn teknolojik yenilik ve yenileme yatrmlarna hiç kaynak aktarlmaz iken, özelletirme ilemlerinden sa%lanan kaynaklarn % 52.4 ü, Hazine ve O B ye aktarlarak özelletirme, kamu giderlerinin karlanmas arac olarak görülmütür(ö B, 2007). O B tarafndan 1989-1997 yllar arasnda özelletirilen 29 irket ile 56 iletme biriminin özelletirme öncesi ve sonrasndaki faaliyetlerine ilikin Milli Prodüktivite Merkezi ne yaptrlan çalmann sonuçlarna göre; özelletirme öncesi kârl ve verimli görülmeyen iletmelerin büyük oranda ayn kald% ya da zarara geçti%i, bazlarnn faaliyetlerine son verildi%i saptanmtr.örne%in; 1995 ylnda özelletirilen 31 adet SEK iletmesinden 16 tanesi özelletirme sonrasnda kapatlmtr. Faaliyeti devam eden iletmelerde ise % 30-35 dolaynda istihdam daralmas olmu ve üretimde azalmalar görülmütür.1995 ylnda özelletirilen 10 adet Kombina (Et ve Balk Kurumu) da özelletirme sonrasnda % 46 orannda personel azal ile üretim artlar sa%lanabilmitir.ayrca 3 yl üretim art ile devredilen söz konusu iletmelerde istenilen düzeyde verimlilik ve kârllk de%erlerine ulalmam, hemen hemen tamam alt yap ve makine-donanm eksikli%i içinde bulunan bu iletmelere sermaye yetersizli%i nedeniyle gereken yatrmlar yaplmamtr.gayri menkulleri satlarak üretimden çekilmilerdir.1996 ylnda 3 yl üretim art ile satlan 8 ORÜS iletmesinde bir yl sonunda istihdam % 66-70 orannda azalm, kereste üretimi % 46 orannda düerken yonga üretimi % 20 artmtr.1996 ylnda 3 yl üretim art ile özelletirilen 7 Sümer Holding iletmesinde çalan says % 36, iplik üretimi% 22, dokuma üretimi % 77 oranlarnda azalmtr.1996 ylnda blok sat yöntemiyle özelletirilen Çinkur un 154 milyar TL olan zarar özelletirme sonrasnda 1.767 milyar TL ye ulam, 1999 ylnda faaliyetine son verilmitir.kamuya ait 24 çimento fabrikasnn özelletirilmesiyle devlet bu sektörden tamamen çekilmitir. Özelletirme öncesinde kârl çalan fabrikalardan yedisi 5

Kaç%r%lan yada Kaç%r%lmas% Gereken Tren: ÖZELLET RME özelletirme sonrasnda faaliyetlerini zararla kapatmtr. Çalan saysnda % 50-60 orannda azalmalar olurken, bölgesel oligopoller olumu, çimento fiyatlar yükselirken rekabet yerine haksz rekabet yaratlmtr. (Petrol-, 2007) 4.ÖZELLETRME VE YABANCI SERMAYE Kalknmann yolu daha fazla üretmekten geçer. Daha fazla üretmek için daha fazla emek ve sermaye kullanmak gerekir. Bizim gibi ülkelerde emek bulmak kolaydr ama sermaye snrldr. Ekonomi denilen eyin esas da üretmektir. Üretmek demek katma de%er yaratmaktr. Katma de%er denilen ey kira, ücret, faiz,kardan oluur.e%er yabanc sermaye ülkeye yeni bir iyeri açmak için gelir, yeni bir banka, fabrika kurar ise, katma de%er yaratr. Üretimi, istihdam, geliri artrr. Buna karlk kendi yaratt% kâr ise do%al olarak yurtdna götürür.bu nedenle, gelimekte olan ülkeler yabanc sermayeyi ülkelerine çekmek için bin bir takla atmaktadrlar.birçok fikir yabanc sermaye önünde takla atmayalm düüncesinde olabilir. Bu düünceye sahip kiiler emin olmaldrlar ki Türkiye nin arkasnda onlarca ülke yabanc sermaye için takla atmaya hazr beklemektedirler. Bu yüzden Türkiye sermaye seçme ansna çok da sahip de%ildir. Ancak yabanclara kar milli cephe oluturma fikri özellikle siyasi arenada iyi prim yapmaktadr. Globalleen dünyada yabanc sermayeden duyulan korku, Türkiye gibi ülkelerle snrl de%ildir.almanya da da Alman irketlerinin, yabanclar tarafndan satn alnmas kamuoyunda tedirginlik yaratmt. Politikaclar orada da bu argüman sonuna kadar suistimal ettiler.örne%in Sosyal Demokrat Parti Bakan Franz Müntefering, yabanc sermaye fonlarn, Alman irketlerini talan eden çekirge sürülerine benzetti. Ancak ayn kii ulatrma bakan iken bütün otoban dinlenme tesislerini yabanclara satmt.fransa da da benzer eletiriler görülmütür.abd Pepsi irketinin, Fransz Danone irketi hisselerini satn alaca%na dair söylentiler de Fransa da benzer tepkilere neden oldu. Cumhurbakan Chirac yabanc sermayeye kar olmadklarn; ama anahtar Fransz irketlerini korumak için sk önlemler alnmas gerekti%ini söyledi. Babakan Villepin, milli irketleri yabanclarn ele geçirmelerine (takeover) kar yeterince korunmad%n belirtti ve Fransz hükümetinin ekonomik milliyetçilik için daha fazla enerji harcamas gerekti%ini ifade etti. Ancak, Fransz siyasiler kendi irketlerini yabanclara kar koruma nutuklar atarken Fransz devletinin de orta% oldu%u France Telecom, spanya da bir cep telefonu operatörü satn almaktayd. Di%er taraftan, Fransa nn en büyük 40 irketinin yardan fazlas yabanc yatrmclarn mülkiyetindeydi.maliye Bakanmz,"Yabanclar gümrükten dar çkarken, ceplerine Türkiye'de satn aldklar bankalar ve fabrikalar koyarak ülkeden ayrlmyorlar. Bankalar, fabrikalar ülkede kalyor"demiti.bakanmzn söyledikleri do%rudur. Bizim kurdu%umuz, ama yabanclar tarafndan satn alnan bankalar ve irketler ülkede duruyor. Bunlar darya çkaran yok, ama yabanclar kârlarn darya döviz olarak çkaryorlar ve çkaracaklar. Eskiden ülkede Türk paras olarak kalan kârlar, bundan sonra dövize dönütürülecek ve döviz olarak darya gidecek.fakat u örne%i de veremeden edemeyiz.yunanllarn 2.7 milyar dolara satn aldklar Finansbank'n 9 aylk (yllk de%il) net kâr 380 milyon dolardr (458 milyon YTL).Yani kaba bir hesapla Yunanllar ödedikleri paray nerede ise 4 ylda geri götürecekler.(uras, 2007) Mali sektörde durum böyleyken, imalat sektöründe durum nasl diye bakld%nda stanbul Sanayi Odas nn hazrlad% 500 büyük sanayi kuruluu 2006 rakamlarnda, 500 büyüklerin 140 yabanc sermayeli kurulu oldu%u görülür.ayrca 500 büyüklerin toplam vergi öncesi karlar 4,5 milyar dolar iken bu karlarn %40 yabanc sermayeli kurululara aittir( SO, 2007).Bu rakamlara bakarak yabanc sermaye kartl% fikirleri artk günümüz küresel dünyasnda çok da akllca de%ildir.fakat toplum ve siyasetçiler baz eyleri birbirine kartrmaktadr.ülkeye faiz için, borsa için gelen yabanc sermaye ile, yatrm için gelen yabanc sermaye farkldr.ülkeye daha önce Türkler tarafndan kurulmu bankay, fabrikay satn almak için gelen yabanc sermaye ile, yeni banka, fabrika kurmak için gelen yabanc sermaye farkldr.ülkeye fabrika kurmak için gelecek yabanc sermaye istenmelidir.türk ekonomisinde ek yatrm, ek üretim yapacak, ek istihdam yaratacak yabanc sermaye ise budur. Fakat yabanc sermaye daha önce kurulan bankay, irketi satn alr ise; üretim, istihdam ve geliri artrmadan, daha önce tamam ülkede kalan katma de%erin bir bölümünü kâr olarak yurtdna çkarr.bunu yapt 6

diyerek de yabanc sermaye kart olunamaz.kar olunacak bir ey var ise o ey, yabanclar yeni banka, fabrika kuracak yerde, Türklerin kurduklarn almaya tevik eden sistemdedir.yanllar anlatmann yabanc sermaye dümanl%yla ilgisi yoktur. Ülkenin ihtiyac olan ey, yeni yatrm ve üretim için gelecek yabanc sermayedir, do%rusu da budur. 5.KAMU KTSAD TEEBBüSLER NE (KT) GENEL BAKI Tanm olarak, sermayesinin %50 sinden fazlas devlete ait olup iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet gösteren,tekel niteli%indeki ve kamusal mal ve hizmet üreten kurululardr(karluk, 1994:124).Ekonomik geliim içinde K T lerin ülke ekonomilerinde oynad% rol de de%imitir.birçok ülkede K T ler,19.yy sonlar ile 20.yy balarnda kurulmaya balanmtr.özellikle 2.Dünya Savann ülke ekonomilerinde yaratt% tahribatn onarlmaya çalld% yllarda,hemen hemen bütün ülkelerde K T lerin says artmtr.türkiye de ise Cumhuriyet in ilanndan sonra Devletçilik rejimi altnda, 1.Be Yllk Sanayi Plan (1934-1938) çerçevesinde sanayi alannda yo%unlaan ve o zamanki adyla ktisadi Devlet Teekkülleri( DT) kurulmutur. DT ler sayesinde gerek imalat sanayinde gerek madencilikte büyük admlar atlmtr. malat sanayinde Sümerbank emsiye altnda dokuma sanayisi ile, SEKA ve ka%t sanayi, cam sanayisi, demir-çelik sanayisi alanlarnda kayda de%er DT ler kurulmutur (Hiç, 1988 :131). K T lerin bulundu%u ülkeye olan katklar ya da bütçe içerisindeki pay ise önemli boyutlardadr. Fakat K T lerin ekonomiye ve topluma katklarnn bütçe ilikilerine indirgenmesi yanltr.birincisi,k T lerin milli gelire,ekonomik kalknmaya,ekonomik ba%mszl% korumaya, bölgesel dengesizlikleri gidermeye,sosyal refah artn sa%lamaya çok yönlü katklar bulunmaktadr. kinci olarak, mali ve ekonomik açdan iyi durumda olan K T leri atmaya ayarlanm bir özelletirme politikas,eninde sonunda kamu maliyesi için bir yük olmaya dönüür.çünkü kamusal hizmet anlayyla karsz çalacak K T leri dengeleyecek karl K T ler elden çkarlm olacaktr.üçüncüsü, K T leri sata hazrlamak için büyük masraflar yaplmakta,borçlar ve kdem tazminat yükleri kamu tarafndan yüklenilmekte, milyonlarca dolar danmalk paras ödenmektedir.tüm bu olumsuzluklara ra%men elimizdeki bütçe verileri K T lerin bütçeye yük de%il tam tersine can simidi oldu%unu göstermektedir.1975-83 döneminde bütçeden K T lere yaplan transfer önemli boyuttayken bu politika 1984 sonrasnda terkedilmitir.son yllarda bütçenin sadece %1 i orannda K T lere transfer yaplrken,k T lerden bütçeye yaplan kar ve gelir transferi daha önemli hale gelmitir.babakanlk Yüksek Denetleme Kurulu raporuna göre 1995 rakamlaryla bütçeden K T lere 16,3 trilyon liralk aktarma olurken,k T lerden bütçeye olan kar transferi ayn yl 19,6 trilyon liraya ulamtr. K T lerin bütçeye olan katklarnn görünmeyen bir boyutu da vergi yükümlüsü ve sorumlusu olarak yaptklar ödemelerdir.k T lerin GSY H içindeki paylar 1996 da %10,8 düzeyinde kalrken,bütçe toplam vergi gelirlerinin %31,9 unu sa%lyor olmasndan görüldü%ü gibi,k T ler vergi ödevini fazlasyla yerine getirmektedir.k T lerin kurumlar vergisinin de yaklak üçte birini ödüyor olmas da ayn yönde verilebilecek baka bir örnektir. 6.ÖZELLETRME POLTKALARINA ELETRLER 6.1.Sosyal Devlet Ele(tirisi Özelletirme yalnzca içi snfnn de%il,tüm halklarn temel sorunlarndan biridir.özelletirmeye yalnzca isizli%i getirdi%i için veya K T lerin özel tekelci güçlere devredildi%i için de%il,asl amac olan sosyal devleti ykma hedefinden dolay kar çklmas gerekir.bu nedenle SEK in arazi piyasa rayicinden satlsa ve SEK içileri iten çkarlmasa bile,sek in satna kar çkmak zorundayz.çünkü özelletirme yalnzca ucuza satlan ve iten çkarlan içiler nedeniyle zararl de%ildir.özelletirmenin amac,sosyal devleti yok etmek ve ulusötesi sermaye karsnda tek direnme aracmz olan demokratik ulusal devletleri yok etmektir.özelletirmeye kar çkmz bu noktada olmaldr. Ancak, kamu kesiminin yllar süren sistemli bir politikayla verimsizletirildi%i ve kötü hizmet sunar hale getirildi%i durumlarda, ortada tahrip edilecek fazla bir sosyal 7

Kaç%r%lan yada Kaç%r%lmas% Gereken Tren: ÖZELLET RME devlet de kalmamaktadr. Bu koullarda, sosyal devlete saldrlyor biçimindeki eletiri, özelletirmeye kar geni bir cephe oluturulmasnda yetersiz kalmaktadr. Bunun son örne%i, SSK sa%lk tesislerinin Sa%lk Bakanl% na devri srasnda yaanmtr. Sa%lk tesislerinin Sa%lk Bakanl% na devrinin arkasndan, Sa%lk Bakanl% nn tara tekilatnn ortadan kaldrlaca%, bu tesislerin yerel yönetimlere devredilece%i ve arkasndan özelletirilece%i bilinmektedir. Ancak SSK sa%lk tesislerine el konulmasn protesto etmek için eyleme gelen içilerin bir bölümü bile, SSK hizmetlerinden ikayetleri nedeniyle, bu uygulamaya kar çkmamaktadr; sendikalarnn istemesi üzerine örgüt disiplini gere%i eyleme gelmektedir.(türk- E%itim Yaynlar,1999) Uluslar aras tekelci sermaye ve ulusötesi irketler de karlarnda zayf devletler görmek istemektedir.bu nedenle,bölgesel saflamalar ve çatmalar körüklenmekte,ulusal devletler parçalanmaya ve zayflatlmaya çallmaktadr.oecd içinde tartlan Çok Tarafl Yatrm Anlamas da ulusötesi sermayenin ulusal devletleri daha da zayflatma çabasnn bir aracdr.ulusal devletleri zayflatmann,sosyal devleti yok etmenin ve ulusötesi sermayenin hakimiyetini pekitirmenin en önemli arac ise, özelletirmedir. çi snf ve içi sendikaclk hareketi,demokratik ulusal devletin güçlü olmasndan yanadr;onun için de sosyal devleti ve güçlü kamu kesimini savunmaktadr.türkiye Cumhuriyeti nin gelece%i,bu anlaya sahip çklmasna ba%ldr.sosyal devleti yok edecek özelletirme uygulamalar,ayn zamanda ulusal devleti de zayflatmakta ve ulusötesi sermayenin günümüzdeki politikalarna alet olmaktadr. 6.2.Özel Tekel Etkisi Küreselleme ile birlikte özelletirme, daha yaygn bir politika olarak uygulanmakta ve temel amaç olan uluslar aras sermayeye özelletirilen kurulular aracl%yla yeni alanlar açlmaktadr.özelletirmede asl sorunlardan birisi de; kamu tekelleri yklmak istenirken yerine özel tekeller olumas tehlikesidir.özellikle bu tehlike,gelimekte olan ülkeler için,henüz tüm sektörlerde dünyayla rekabet edemeyecek durumdaki ekonomisi için bir ykmdr.üretimi,emek yo%un mallarda üstün olan sektörlerde ciddi bir yok olu olmakla birlikte yerli sermayenin ve yerli üreticilerin bitmesi demektir.sanayi devrimini ilk yaayan ve liberal politikalarnn tam olarak uygulanmaya çalld% ülkelerden biri olan ngiltere de dahi özel tekel etkisi sorununu gidermek için dikkatli davranlmtr. ngiltere de Thatcher ilk özelletirmelerine esasen piyasada rakipleri bulunan British Aerospace,Enterprice Oil,Calia and Wireless gibi kurulularla balatmtr.yine ngiltere de ilk satlan kamu mülkleri 600 bin kamusal sosyal konut olmutur.british Telecom,British Airport Authority,British Gas,Britis Airways gibi monopol yada do%al monopol durumundaki kurulularn özelletirilmesinde ivedi davranlmam, bir dizi aratrma ve yasal düzenleme ile strateji oluturulmas beklenmitir.hatta Thatcher, British Telecom un özelletirilmesi için gerekli yasay 1981 de çkarmasna ra%men özelletirmesini hemen gerçekletirmemi,artlarn düzelmesini beklemitir.(koç, 2005) 6.3.(sizlik Etkisi Öncelikle igücünün ve isizli%in tanmn ve bu alanda baz terimleri iyi kavramak gerekir. gücü,toplumda çalma yana,çalma arzusuna ve çalma gücüne sahip kiilerdir.bir ülkede igücü,istihdam edilenler ile isizlerden olumaktadr.çalma ça%ndaki nüfus miktar,günümüzde yaygn olarak kabul edilen görüe göre 15-64 ya arasndaki nüfus miktardr. stihdam;bir ülkedeki çalma miktarn göstermektedir. stihdam düzeyi, çalma düzeyinin ifadesi olup,istihdam edilenlerin igücüne orandr. sizlik ise;en basit tanmyla,çalma istek ve gücüne sahip olanlarn,igücü piyasasnda geçerli ücret düzeyine ve öteki çalma koullarna raz olmalarna ra%men,i bulamamalarn ifade etmektedir. sizli%in uluslar aras standart tanm üç kstasa dayanmaktadr: i olmama,iba yapmaya hazr olma ve i aryor olma.bu yaklama göre,kiinin isiz kabul edilebilmesi için söz konusu kstaslarn üçünün de birlikte var olmas gerekmektedir.(dinler, 2002 ; 449) sizli%in nedenlerine gelince,günümüzde isizlik içinde bulundu%umuz toplumsal sistemin yapsndan kaynaklanmaktadr.ancak son yllarda görülen,beklenenin veya 8

olmas normal olarak de%erlendirilenin oldukça üzerinde oranlara çkmtr.yeni liberalizm bir ekonomik model olarak yaygnlap,refah toplumu ve sosyal devlet ilkesi sermaye tarafndan reddedilirken,isizlikte trmana geçmitir.bu süreç içinde küreselleme ad altnda, rekabet adna sermayenin çkarlar için feda edilemeyecek hiç bir ey yoktur.özelletirme de küresellemenin bir ön aya% olarak ortaya çkmaktadr.sermaye, bata isizlik olmak üzere,bir çok sorunu kadermi gibi gösterme ve kabullendirme çabas içindedir. görebiliriz: Gerçekleen uygulamalarla özelletirmenin isizlik üzerine etkisini daha rahat Tablo 2:Özelletirmenin sizlik Etkisi KT ADI ÖZELLETRME ÖNCES Ç SAYISI ÖZELLETRME SONRASI Ç SAYISI TEN ATILMA ORANI EBK 867 176 %79,7 SEK 442 144 %67,4 ÇTOSAN 5400 2372 %56,6 ORÜS 1068 306 %71,3 SÜMERBANK 2965 1495 %39,5 Kaynak:Türk- E%itim Yaynlar, No:24 (1999) Özelletirme politikalarna yaplan eletiri bu noktada özelletirme içi kym eklindedir.bu yaklam, özelletirme uygulamalarn yalnzca iyerlerinin sat olarak alglayan bir bakn da ürünüdür. Ancak, bu eletirileri susturmak için, iten çkarlan içilere ek baz ödemelerin yaplmas veya iten çkarlanlarn çok düük ücretlerle baka kamu kurum veya kurulularna yerletirilmesi yetmektedir. Baz büyük iletmelerde ise, kapatlan veya özelletirilen iyerinin içileri, iletmenin bir baka birimine hak kayb olmakszn aktarlmaktadr. Bu durumda, özelletirilen iyerlerindeki içilerin ve örgütlerinin tepkisi son derece azalmaktadr. 6.4.YaDma-Talan-Pe(ke( Etkisi Özelletirme eletirilerinin di%er aamas, bu uygulamann ilgili iyerlerindeki içiler açsndan yarataca% sakncalara ek olarak, ya%ma-talan-peke vurgusunun eklenmesidir.bugüne kadar kamuoyunun en fazla dikkat etti%i nokta bu olmutur. Satlan iyerlerinin ucuza gitti%i, stoklardaki mallarn fiyatnn bile iletmenin bütününün sat fiyatn at%, fabrikann arsasnn çok de%erli oldu%u gibi eletiriler, kitle iletiim organlarnda da yer almtr. Örne%in, Bursa nn merkezindeki Sümerbank Merinos Fabrikas nn arsasna ilikin bilgiler çok tartlmtr. Ayrca, iktidardaki partilerin yandalarna çok ucuza devredilen iletmeler de tepki çekmitir.ancak, buradaki vurgu, kamu malnn devredilmesine de%il, sat fiyatnadr. Özelletirmeye yönelik eletirileri ya%ma-talan-peke ile snrl olanlar, sat fiyatnn rayiç bedelden olmas durumunda, susmaktadr.ayrca, Devletin mal deniz, yemeyen domuz anlaynn çok yaygn oldu%u bir ülkede devlet malnn ya%malanmasnn engellenmesi gerekçesiyle geni kitlelerin bir araya gelmeleri kolay de%ildir ve çok kapsaml bir ön çalmay gerektirmektedir.(koç,2005:6) 9

Kaç%r%lan yada Kaç%r%lmas% Gereken Tren: ÖZELLET RME 7.ÖZELLETRLEN BAZI KURUMLAR Çalmann bu bölümünde özelletirilen ve özelletirilmekte olan baz kurumlar ayrntl bir ekilde incelenerek,ülkemizde yaplan özelletirme uygulamalarnn hedefleriyle ne kadar uyumlu olup olmad% görülecektir. 7.1. Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol (letmeleri A..(TEKEL) Tekel Genel Müdürlü%ü 1 Haziran 1932 tarihinde Maliye Bakanl% na ba%l olarak kurulmutur.1917 sayl kanunla Gümrük Muhafaza Umum Kumandanl% ve 1989 sayl kanunla da Maliye Bakanl%na ba%l bulunan Tekel dare ve letmeleri, yeni kurulan Gümrük ve nhisarlar Vekaleti'ne ba%lanmtr.tekel Genel Müdürlü%ü, 1935 de sorumlulu%u özel kanunlarla kendisine verilmi devlet tekellerini iletmek yönetmek, bunlarla ilgili kaçakçlklar takip etmek üzere Gümrük ve Tekel Bakanl% na ba%l olarak kurulan, katma bütçe ve döner sermaye ile faaliyet gösteren, tüzel kiili%i olan devlet kurumu dur.balangçta görevleri tütün, ispirto ve ispirtolu içkiler, tuz tekellerini yönetmek, çay alm iletme ve sat, kahve ve viski ithal ve sat, turistik iletmelerin gereksindi%i yabanc kaynakl içkilere döviz ayrma, özel giriimin arap fabrikalarnn denetimi, bu fabrikalarn vergilerini toplamak, devlet adna tütün destekleme alm yapmak, tekel maddelerinin iç ve d piyasalardaki fiyatlarn saptamakt.( çi Konseyi, 2007) Özelletirme Yüksek Kurulu'nun (ÖYK) 2001/06 sayl kararyla özelletirme kapsamna alnan Tütün,Tütün Mamulleri,Tuz ve Alkol letmeleri A.R. 'ye(tekel) ait dokuz tanmaz toplam 5.2 trilyon lira bedelle çeitli kii ve kurululara satlmtr.tekel 2003 banda üç anonim irkete dönütürülerek kamu iktisadi teekkülü olmaktan çkarld. Burada amaç yeniden yaplanma ad altnda TEKEL i büyük sermayelere sat sürecini kolaylatrmakt.özelletirme kapsamndaki TEKEL' in Sigara letmeleri için yaplan ilk ihalede JTI, 1 milyar 150 milyon dolar ile en yüksek teklifi verdi.çklan ihale, JTI' nin verdi%i 1 milyar 150 milyon dolar teklif yeterli bulunmad% için iptal edildi ve ileriki bir tarihte yeniden ihaleye çklmas kararlatrld.bir hafta sonra TEKEL' in Sigara letmeleri ihalesi, teklif düük bulundu%u için iptal edildi. 26 Aralk ta Dantay ihalesi 292 milyon dolar teklifle sonuçlanan TEKEL' in alkollü içecekler ksmnn satna ilikin itiraz reddetti.tekel in iki ayr irket halinde özelletirmeye çkarlan tütün ürünleri ve alkollü içki bölümleri için yaplan ihaleye gelen toplam 1.4 milyar dolarlk fiyat teklifinin, kurumun ekonomiye bir ylda sa%lad% katma de%erden daha düük oldu%u belirlendi.özelletirme ihalesinde TEKEL in sigara ve alkollü içkiler birimleri için verilen en yüksek fiyat tekliflerinin toplam 1 milyar 442 milyon dolarla, ihale öncesi beklenen tutarn yaklak yars düzeyinde kald. Sigara birimine en yüksek teklifi 1 milyar 150 milyon dolarla Japan Tobacco International (JTI),alkollü içkilere de Nurol-Limak-Özaltn ve TÜTSAB in oluturdu%u konsorsiyum verdi(ö B, 2007). halede teklif edilen toplam tutar, yaklak 2.1 katrilyon liraya denk geliyor.buna karlk TEKEL in gayri safi milli haslaya katma de%er olarak katksnn 2002 yl itibariyle 2.9 katrilyon lira oldu%u belirlendi. Buna göre ihaleye gelen teklifin, TEKEL in Türkiye ekonomisine bir ylda yaratt% katma de%erden daha düük kald% dikkati çekti. Bu kadar düük rakamlarla özelletirme sürecinden geçen TEKEL in ekonomideki gücüne de bakarsak Özelletirme Kartlarnn ne kadar hakl bir mücadele içinde oldu%unu görebilmekteyiz. TEKEL in safi dönem kar 2000 ylnda yaklak 70 trilyon TL,2001 ylnda ise yine yaklak 138 trilyon TL dir.30 binin üstünde içi ve memura i imkan sa%lamakta olup yaklak 2,5 milyon insannda tütün ekiminden hayatn kazand% bilinmektedir.tekel in 2003 yl yatrm hacmi 89 Trilyon liradr.ülkemiz Gayri safi Milli Haslas içinde TEKEL in pay %1,7'ler civarnda seyretmektedir.hazinenin sa%lad% toplam vergi ve fon gelirleri içerisinde TEKEL' in pay %4.4'dur.Yaplan tütün ihracatnn genel tarm ürünleri ihracat çindeki pay %5 civarndadr.tekel, tütün mamulleri, alkollü içki ve tuz olmak üzere 71 markann üretimini, 190 markann satn gerçekletirmektedir.tekel 500 büyük firma sralamas içinde, 2001 yl sonuçlarna göre, üretimden satlar sralamasnda 8. srada yer almtr.tekel in piyasada ki Pazar gücüne 10

bakarsak tuzda % 100, arapta % 20, alkollü içkilerde % 95, sigarada % 62 oranlarn görmekteyiz.bu rakamlardan da TEKEL in ülke ekonomisinde ve ülke insanlarndaki yerinin ne kadar önemli oldu%unu görebilmekteyiz. ( çi Konseyi, 2007) TEKEL in özelletirme sürecine dönük 2008 de ise TEKEL Sigara ihalesi ile balanacaktr. 25 Ocak ta son tekliflerin alnaca% ihaleye ; JTI, BAT, Imperial Tobacco, Korea Tobacco, Do%an Grubu, European Tobacco nun yan sra Dubai Prensi Reyh Maktum a ait Dubai Investment Group, Cinven gibi yatrm fonlar ihale ile ilgilenmektedir.tekel Sigara, varlk sat yöntemiyle ihaleye çkaralacaktr (Bugün, 2008) 7.2.Türk Hava Yollar/ (THY) Türk Hava Yollar A.O. 20 Mays 1933 tarihinde 2186 sayl Kanunla "Hava Yollar Devlet letmesi" ad altnda Ankara'da kurulmu ve Milli Savunma Bakanl%'na ba%l olarak faaliyetlerine balamtr. 1955 ylnda 6623 sayl Kanunla özel hukuk kurallar ile sevk ve idare edilen bir irket yapsna kavuturulan Kurulu, "Türk Hava Yollar Anonim Ortakl%"ad altnda faaliyetlerine devam etmitir. Türk Hava Yollar, bir Kamu ktisadi Kuruluu (K K) olarak ise çkarlan kanun kapsamnda yer alm ve kabul edilmitir.25 Eylül 1990 tarih ve Bakanlar Kurulu Karar ile Ortakl%n 3291 sayl kanun kapsamna alnarak özelletirilecek K T ler arasnda yer almasna karar verilmitir. ( çi Konseyi, 2007) THY nin özelletirmesinin ön hazrl% olarak ie kuruluun parçalanmasndan balanld. kram ve Yer Hizmetleri,THY dan alnarak USAR ve HAVAR a devredildi. THY nn itiraki eklinde oluturulan bu iki yeni irket bir süre kamu sektöründe faaliyetlerini sürdürdü.1990 ylnda önce USAR özelletirildi. Bir yllk karnn bile çok altnda bir fiyata skandinav Havayollarna satlan USAR, Çalma Bakanl% nn basksyla bir gecede Sivil Havaclk kolundan Otel Turizm ve letmecilik ikoluna alnarak sektörden koparld. Yüzlerce içi iini kaybetti. USAR bugün yine Swissair in yan irketinin elinde uçaklarmza dolar üzerinden ikram hizmeti veriyor.yer hizmetlerini liberalletirmek amacyla 1995 te bir yllk geliri 43 milyon dolar olan Hava n %60 4 taksitte 38 milyon dolar olarak Turgay Ciner e hibe edildi.2 yl sonra %40 da ayn kiiye devredildi. Daha sonra Turgay Ciner büyük miktardaki hissesini Swissair in yan kuruluuna devretti.thy Zürih havaalannda toplam yer hizmetini bir konaklama için 3000$ olarak alrken, Swissair, özelletirerek kendi yan kuruluuna hibe edilen Hava tan ayn hizmeti 1200$ a alabilmektedir. Bu arada THY nin yükleme boaltma, uçak temizli%i ve yer hizmetlerini yapan departmanlar tasfiye edildi.rimdi Çelebi ve özelletirilen Hava tan parayla hizmet alyor. Taeron firmalara olukla para aktyor.thy nn sadece 2000 ylnda ödedi%i Yer Hizmetleri giderleri 60 trilyon TL dir.thy nn özelletirme sürecindeki ekonomik boyutu bir kenara brakarak iin sosyal boyutunu da incelersek,thy çalanlarnn koullarna bakmak gerekmektedir. Sivil havaclk sektöründe kurulan küresel ittifaklar ve hzl tekelleme tüm dünyada hava yollar çalanlarnn çalma koullarnda kötülemeyi ve yaam standartlarnda düüü beraberinde getirdi. Toplu sözlemelerin ve sendikalarn tasfiyesi hz kazand. Part-time, geçici, mevsimlik, taeron içi istihdam geniletilerek sendikaszlatrma yaygnlatrld.böylece Sivil Havaclk Sektöründe sendikal içi oran büyük oranda düürüldü.reel ücretlerde büyük bir düü yaand. Özelletirmeye gerekçe olarak gösterilen istihdam fazlal% ve düük verimlilik iddialarnn THY için geçersiz oldu%u görülmektedir. Örne%in, 1990 ylndan sonra uçak says 34'ten 65'e çkarak %100 e yakn artm iken istihdam yalnzca %12.6 artmtr. Kurumda çalan personel says 1998 de 11,282, 1999 da 11,759, 2000 de 12.480, 2001 de 11,242 ve 2002 de 10,984 tür. Böylece uçak bana düen personel says %50 azalarak 1989'da 242'den 1999'da 157'ye dümütür. Rakamlarda görünen bu verimlilik art, her zaman uçuta güvenlik anlamna gelmemektedir.fiilen uçuu gerçekletiren personel saysnda yaanan azalma, ayn zamanda, daha az personelin daha az dinlenerek daha çok çalmas anlamna da gelmektedir.( çi Konseyi, 2007) 11

Kaç%r%lan yada Kaç%r%lmas% Gereken Tren: ÖZELLET RME 7.3. Petrol Ofisi A..(POA) Türkiye de 1940 ylna kadar petrol ürünleri(akaryakt ürünleri) yerli ve yabanc özel irketler tarafndan pazarlanmtr.(sekoni, Stenau, Raman, Naft-Sendikat, Shell gibi)1941 ylndan itibaren kurulan Petrol Ofisi A.R.(POAR), Opet, Turkuaz, Pet-line, Tuta, Selyak, Aytemiz, Bölünmez Petrolcülük A.R. gibi yerli, Shell, BP yabanc, Total-Elf, Turcas ise ortak sermayeli irketlerdir.2000 ylnda toplam 14 ana da%tm irketi faaliyet yürütmekte iken sektörün serbestletirilmesi ile birlikte bu say, 50 nin üzerine çkmtr. Ancak faal durumda 21 ana da%tm irketinden söz edilebilir.türkiye de bu sektörün büyüklü%ü ise 2004 yl itibariyle 27,8 milyar dolar de%erine ulamtr.petrol Ofisi, 18.01.1940 tarih ve 3780 sayl Milli Korunma Kanunu nun 6. maddesi ve 5. fkrasndaki yer alan Halk ve milli müdafaa ihtiyaçlarn temine, matuf bilumum ticari ve snai mamulleri ifa etmek ve hükümet tarafndan bu konudaki selahiyetler dairesinde verilecek di%er ileri görmek üzere cra Vekilleri Heyeti Kararyla hükmü ahsiyete haiz müesseseler ihdas olunabilir hükmüne dayal olarak 18.12.1941 ylnda 2,5 milyon TL sermaye ile kurulmutur. POAR n ana görevi; rafinerilerden ald% akaryakt ve üretti%i madeni ya% ile gresi tamak ve pazarlamaktr. Satlar, resmi kurumlara ve sözlemeli müterilere do%rudan, di%er tüketicilere ise bayiler aracl%yla yaplmaktadr.poar, stanbul ve Antalya hava limanlar a%rlkl olmak üzere 26 hava ikmal ünitesine hizmet vermektedir. Jet-A1 satlarnda %80 pazar pay ile hakim konumdadr.rirket do%rudan ya da liman bayileri aracl%yla yerli ve yabanc bandral gemilerin yakt ihtiyacn karlamaktadr.(petrol Ürünleri Da%tm Sektörü ve Poa,2007) POAR n özelletirme süreci ise u ekilde gelimitir.poar, 1983 ylnda özelletirmeye hazrlanmak amacyla Anonim Rirket statüsüne geçirilmitir.05.09.1990 ylnda özelletirme kapsamna, 09.04.1999 tarih ve 99/22 sayl ÖYK Karar ile özelletirme programna alnmtr.21.04.2000 tarih ve 2000/37 sayl ÖYK karar ile de, %51 lik kamu paynn blok sat yöntemiyle Türkiye Bankas-Do%an Rirketler Grubu Holding A.R. Ortak Giriim Grubu na, 1.260 milyon dolar bedelle devredilmesine karar verilmitir.21.07.2000 tarihinde imzalanan sat sözlemesi ile POAR n, %51 oranndaki B grubu hisseleri, -Do%an Petrol Yatrmlar A.R. ye devredilmitir.poar n Ana Sözlemesine göre C grubu hisse imtiyazl hisse (Altn hisse) olup, C grubuna ana sözlemesinin 14. maddesinde tannan imtiyazl haklar, irket sermayesindeki kamu paynn %50 nin altna dümesinden itibaren yürürlü%e girmitir (Ö B, 2007). POAR n büyüklü%ünü, önemini ve ekonomiye katklarnn ne boyutta oldu%unu ise aa%daki tablolardan ve rakamlardan rahatça anlayabiliriz. *POAR n sektördeki da%tm ve pazarlama paylar özelletirme öncesi ve özelletirme sonras u ekildedir ; Tablo 3: Özelletirme Öncesi ve Sonrasndaki Bayi Saylar ve Pay Dönem Bayi Say/s/ Toplamdaki Pay/ (%) Özelletirmeden önce 5259 60.8 Özelletirmeden sonra 4000 33.4 Kaynak:POAR *POAR n sektördeki Pazar paylar ise aa%daki tabloda görüldü%ü üzere %51 olan akaryakt Pazar pay daralarak %33,4 e dümütür. Tablo 4: Petrol Ürünleri Pazar Paylarndaki Gelimeler Ürünler (%) Dönem Beyaz Ürün Siyah Ürün Madeni YaD Özelletirme Öncesi 42 74 36 Özelletirme Sonras 34 37 32 Kaynak:POAR *Özelletirme kartlarnn en çok eletirdi%i istihdam daralmas konusunda ise görülmektedir ki, POAR ta da büyük bir içi kym yaanmtr.özelletirme öncesi toplam çalan says 3838 iken, özelletirme sonras bu say 1094 e kadar 12

dümütür.ayrca sendikal yapda yok edilerek çökertilmi raporlarnda performans arttrma baars olarak sunulmutur. ve bu durum faaliyet Tablo 5: stihdam Yapsndaki De%iim Özelle(tirme Öncesinde Özelle(tirme Sonras/nda Statü Durum(2000) Durum(2004) Çalan Toplam Çalanlar çi stihdam Toplam Çalanlarn Says çindeki Oran (%) Says Daralmas çindeki Oran (%) Kapsam içi 2113 55,05 460 78,23 42,05 Kapsam d 1725 44,95 634 63,25 57,95 TOPLAM 3838 100,000 1094 70,94 100,0 Kaynak: POAR(2000,2004) Özetlenirse, 1941 ylnda kamu giriimcili%iyle kurulan ve ilk ulusal petrol ürünleri da%tm irketi olan POAR, 60 yllk kamu kuruluu olmann sa%lad% geni bir pazarlama a%na sahiptir.poar, özelletirildikten sonra da tamamen kamusal birikimle sa%lanan bu olanaktan yararlanmaktadr ve irketin en önemli müterileri hala kamu kurululardr.kontrol ve denetim ilevini gören imtiyazl hissenin, 5 yl geçerlilik süresi beklenilmeden kaldrlmas ile hukuk ihlali yaplm bu sermaye grubuna imtiyaz sa%lanmtr.poar ta özelletirme sonrasnda, i güvencesiz, sendikal haklara sahip olmayan kapsam d personel ve taeron içi çaltrlmas asl istihdam biçimi haline gelmitir.petrol ürünleri sat gelirinin sahip oldu%u büyük i hacmi, Bankas üzerinden ilem görmektedir. Bu nedenle söz konusu banka, sektörün para transferini kontrol etmektedir.poar n özelletirme öyküsü de göstermitir ki, di%er özelletirilen kurumlarda görüldü%ü gibi özelletirme, kamu kesiminden özel kesime RANT transferinin ideolojik arac olmaktadr.(petrol Ürünleri Da%tm Sektörü ve POAR,2007) SONUÇ Çalma boyunca özelletirmenin dünyadaki uygulamalar ile Türkiye deki uygulamalarnn farkl oldu%u ve kar çklmas gereken politikalarn da Türkiye deki özelletirmeler oldu%u vurgulanmaya çalld.ülkemizde ki özelletirme yasalarna ve politikalarna bakld%nda u hedefler belirlenmitir; Zarar eden K T lerin devlet bütçesi üzerindeki yükü kalkacaktr. K T lerin satndan elde edilecek fonlar kamu kesiminde yeni yatrm projelerinin finansmannda ve tabii ki iç ve d borçlarn ödenmesinde kaynak yaratacaktr. Devlet K T leri özelletirilerek gelecek yllarda bütçe üzerinde yüklenmesi muhtemel yüklerden kurtulmu olacaktr. Özel sektör elinde daha etkin,verimli ve aklc çaltrlacaklar umulan bu kurulular ekonomide katma de%er yaratacaklar ve devlete vergi ödeyeceklerdir. Özelletirmede,verimi yükseltmek ve bütçe yükünün hafifletilmesi ile di%er ekonomik sorunlar çözmek hedef alnmtr.bu amaçlardan ilki, yani verimlili%in yükseltilmesi amac, görünüte anlaml ve do%ru gelmektedir.fakat bir kuruluun özel kesime devredilmesi, orada verimi kendili%inden yükseltmez.ekonomide verimlili%in yükseltilmesi rekabet koullarnn oluturulmas ile olasdr.ru halde, bir iletme kamu elinde veya tekel konumda ise, kapitalist sistem içinde yaplacak ey, bunu özel kesime devretmek de%il ama o sahada özel iletmelerinin de oluturulmasna olanak ve hatta tevik sa%lamak olabilir.bunun en basit örne%ini THY oluturmaktadr.thy, büyük bir tekeldir.peki THY özel sektörün elinde olsayd di%er havayollar piyasaya girebilirler miydi?bu sorunun cevab hayr olacaktr.zira böyle bir durumda, di%er firmalar piyasadan kovmak için bir süreli%ine fiyat indirimi uygulanrd.böylece tüm firmalar zarar eder, en güçsüz firmalar piyasadan çekildikten sonra eski firma ar fiyatlamaya giderek hem tekelci konumunu korur hem de karll%n arttrrd. Di%er eletiri K T lerin verimsiz kurulular oldu%udur.yllarca popülist ideolojilere maruz kalarak oy deposu haline getirilen iletmelerde zaten herhangi bir verim beklenmemektedir.ayrca gelien teknolojiye ve ileri üretim araçlarna ra%men K T lerde 13

Kaç%r%lan yada Kaç%r%lmas% Gereken Tren: ÖZELLET RME halen eski, modern olmayan ve belki de zararl teknolojiye sahip makinelerle ve düünce yapsyla üretim yaplmaktadr.örne%in satlan SEKA fabrikalarnda 100 yll%a yakn makinelerle üretim yaplmaktayd.geçerli ve hakl gibi görülen tüm eletirilere ra%men stanbul Sanayi Odas nn yapm oldu%u irket sralamalarnda K T ler verimlilik yönünden hep ilk sralarda yer almaktadr. Bir di%er eletiri ise özelletirmelerle K T lerin bütçe üzerindeki yüklerinin azaltlmasdr.baka bir deyile zarar eden kurulularn özelletirme kapsamna alnmas hedeflenmitir.fakat her nedense yaplan özelletirmeler hep kar eden kurululara dönük olmutur.örne%in Telekom kar etmektedir, TÜPRAR kar etmektedir, THY kar etmektedir, PETK M kar etmektedir.bu örnekleri ço%altmak mümkündür.ülkemizde yaplan özelletirmelerin, hedefleriyle nasl çeliti%ini burada da rahatça görebilmekteyiz. Dünyann birçok ülkesinde özelletirmede hedef, piyasa ekonomisine geçmek, yani sistemsel sorunlardan kaynaklanmaktadr.hiçbir zaman özelletirmeden gelecek gelir üzerinden hesaplar ve bütçe hedefleri yaplmamtr.ülkemizde bu politikalarn tersi uyguland% için yllarca özelletirmede beklenen hedeflerin çok uza%nda kalnmtr. Özelletirmeye kar çkan gruplarn banda do%al olarak en önde içi sendikalar gelmektedir.fakat maalesef ülkemiz co%rafyasndaki sendikalarn kar çknn sebebi tüzüklerinde yazdklar gibi veya savunup mücadele ederek bedeller ödedi%i gibi de%ildir.yaplan aratrmalara göre bir sendika yöneticisinin eline geçen aylk net maa, bir içinin eline geçen net maatan kat ve kat daha fazladr.yllarca bulunduklar sendikann yönetiminden ayrlmayarak, sendikalar aile irketleri haline getirerek birer sendika a%as haline gelmilerdir.kullandklar makam araçlar, yazlklar,kat ve yatlar ile bir holding sahibinden farksz yaamaktadrlar.do%al olarak gelir kaynaklar olan içileri de kaybetmek istemezler.özelletirmenin en büyük sonucu olan i.sizlik sorunu sendika a%alarnn rant kslaca% için özelletirmenin her türlüsüne kar çkmaktadrlar.sistem tarafndan yaplan büyük basklar sonucunda uzlamac sendikacl%nda süngüsü de düürülmütür.kald ki bir çok sendikacnn da savundu%u üzere ; Türkiye de yllardr kamu sendikac%l%0% yani kolay sendikaclk yaplmaktadr ve artk bu anlaynda sonu gelmitir. Sendikaclarn bu tutumu karsnda özelletirme kartlarnn savundu%u temel düünce, Türkiye de uygulanan özelletirmenin her türlüsüne toplumun tüm bileenleri tarafndan sonuna kadar kar çkmak olmaldr.çünkü küreselleme ile yaygnlaan özelletirme politikalarnn yalnzca içi boyutu yoktur.kapitalizmin temel düüncesi olan serbest piyasa koullar hedeflendi%i için, bu politikalardan tüm insanlar etkilenecektir.öncelikle sistemin sosyal boyutu yok olacaktr.ayrca K T lerin üretti%i tüm hizmetlerden herkes faydalanrken, bunlarn el de%itirmesi sonucu, bunlardan yararlanan tüm insanlar etkilenecektir. KAYNAKÇA Dinler, Zeynel (2002) ; ktisada Giri(, Ekin Kitapevi Yaynlar, Bursa stanbul Sanayi Odas (2007) ;Türkiye nin 500 Büyük Sanayi Kurulu(u-2006, Eriim Tarihi:25.12.2007 ; http://www.iso.org.tr/tr/web/besyuzbuyuk/bbf1-25.html çi Konseyi (2007),TEKEL,Eriim Tarihi:02.12.2007,http://www.iscikonseyi.org/ moduless.php?name=news&file= categories&op=newindex&catid=22&topicid=20 çi Konseyi (2007), THY,Eriim Tarihi:02.12.2007,http://www.iscikonseyi.org/modules.php? name=news&file=article&sid=103 Karluk, Rdvan (1994), Türkiye Ekonomisi, Birlik Ofset Yayncl, Eskiehir Koç, Yldrm (1998) ;100 Soruda Türkiye de (çi S/n/f/ ve Sendikac/l/k Hareketi, Gerçek Yaynevi, stanbul. Koç, Yldrm (2005) ; Özelletirme,Türkiye ye ve Atatürk e Saldrdr,Yol-( EDitim 14

Dairesi, Eriim Tarihi:18.12.2007 ;http://www.yol-is.org.tr/genel/bizden_detay. Php?kod=162 Özelletirme daresi Bakanl% (2007) ;Özelle(tirme Uygulamalar/, Eriim Tarihi : 28.11.2007 ; http://www.oib.gov.tr/program/uygulamalar.htm Özelletirme daresi Bakanl% (2007) ; Türkiye de Özelle(tirme, Eriim Tarihi :12.12.2007 ; http://www.oib.gov.tr/program/turkiyede_ozellestirme.htm Özelletirme Rüzgar Esecek.(02.01.2008).Bugün Gazetesi.s.6. Petrol- (2007) ;Özelle(tirme ve Türkiye, Petrol- Aratrma, Eriim Tarihi:30.11.2007;http://www.petrol-is.org.tr/Web_Arastirma/Ozellestirme/ Turkiye/OZELLESTIRME_VE_TURKIYE.htm Petrol- (2007);Petrol Ürünleri DaD/t/m Sekötürü Ve POA,Eriim Tarihi:10.12.2007 http://www.petrol-is.org.tr/ Hiç, Süreyya (1988), Türkiye Ekonomisi 1, Mente Kitabevi, stanbul Türk- (1999) ; Dünyada ve Türkiye de (sizlik, Türk- E%itim Yaynlar No:24, Ankara Türk- (1999);Niçin Sendika?Nas/l Sendika?,Türk- E%itim Yaynlar No:12, Ankara. Türk- (1999) ; Özelle(tirme ve Sosyal Devlet, Türk- E%itim Yaynlar-No:48, Ankara Türk- (1999); Sendikac/l/k ve Siyaset, Türk- E%itim Yaynlar No:17,Ankara. Uras,Güngör (2007) ;Yabanc, Bankay Fabrikay Götüremez Ama Kâr Götürür, Eriim Tarihi:10.12.2007 ; http://www.milliyet.com.tr/2007/12/10/yazar/uras.html 15